ÑA̱ KIVI CHINDEÉTÁʼAN XÍʼIN NA̱ XÓʼVI̱ TÁ NI̱XI̱ʼI̱ IIN NA̱ VEʼENA
¿Ndáaña kivi kundoʼondó tá ni̱xi̱ʼi̱ iin na̱ veʼendó?
Na̱ xíni̱ va̱ʼa káʼa̱nna xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼo na̱ xíʼi̱ iin na̱ veʼe, soo sava yichi̱ xa̱a̱ síín síín íyo ña̱ ndóʼo iin iinna. ¿Á kúni̱ kachi ña̱yóʼo ña̱ sava na̱ yiví va̱ása kúsuchí va̱ʼa inina á kúndeé kuití inina? Su̱ví ndiʼivína ndóʼo saá. Va̱ʼava ña̱ na̱ʼa̱yó ña̱ xóʼvi̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ iin na̱ veʼeyó, soo xa̱a̱ síín síínva íyo ña̱ ndóʼo iin iinyó. Tá kúú savayó xa̱a̱ síín íyo ki̱ʼva ña̱ xa̱ʼnuyó, xa̱a̱ síín íyoyó, xa̱a̱ síín síín íyo ña̱ ni̱ya̱ʼayó nu̱ú, ta xa̱a̱ síín íyo ki̱ʼva ña̱ xíʼi̱ na̱ veʼeyó.
SAVA ÑA̱ NDÓʼO NA̱ XÍʼI̱ IIN NA̱ VEʼE
Tá ni̱xi̱ʼi̱ iin na̱ veʼún sana va̱ása xíni̱ún ndáa inkaka ña̱ ya̱ʼún nu̱ú. Soo íyova ña̱ kivi kundoʼún ta kivi ixayo̱ʼvi̱ña xíʼún. Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ savaña:
Nása̱ma ki̱ʼva ña̱ kúniyó. Tá xíʼi̱ iin na̱ veʼeyó, xákuyó xa̱ʼa̱na, ndákaʼányó xa̱ʼa̱na ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo sava íyo va̱ʼayó ta sava kúsuchíní-iniyó. Tá ndákaʼányó xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱keʼé na̱yóʼo á tá xániyó xíʼinna, ña̱yóʼo sákusuchíníña-iniyó. Sava yichi̱ ni va̱ása kándíxayó ña̱ xa̱a̱ ni̱xi̱ʼi̱ na̱yóʼo. Ñá Tina káʼa̱nñá xa̱ʼa̱ ndáa ki̱ʼva ndo̱ʼoñá tá iin sana ni̱xi̱ʼi̱ yiíñá, ñáyóʼo ka̱chiñá: “Iin ku̱a̱ʼa̱n-inii̱ tá ni̱xi̱ʼi̱ra. Ta ni kǒo níkivi kuakui̱. Xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ndi̱ʼi̱ní-inii̱ kǒo níkivika ndakiʼi̱n ta̱chíi̱. Ni loʼo va̱ása níkandíxai̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ yiíi̱”.
Sándi̱ʼi̱níña-iniyó, sáa̱yó, ta chíka̱a̱yó ku̱a̱chi miíyó. Ta̱ Iván káchira: “Se̱ʼendi̱ ta̱ Eric, 24 ku̱i̱ya̱ xi̱kuumiíra tá ni̱xi̱ʼi̱ra, tándi̱ʼi ku̱u ña̱yóʼo ñá síʼi̱ ñá Yolanda xíʼin yi̱ʼi̱, ni̱xi̱yo iin tiempo ña̱ ni̱sa̱a̱ xíʼin táʼanndi̱. Nda̱kanda̱ní-inindi̱ xíʼin ña̱yóʼo chi va̱ása níxi̱kunda̱a̱-inindi̱ tá kue̱ʼe̱níndi̱. Saátu xi̱chika̱a̱ndi̱ ku̱a̱chi miíndi̱ ta xi̱ndakanixi̱níndi̱ á ni̱xi̱yo iin ña̱ kivi keʼéndi̱ ña̱ va̱ása kuvi se̱ʼendi̱”. Ki̱ʼva saátu ndo̱ʼo ta̱ Alejandro, chi ni̱xi̱ʼi̱ ñá síʼira ta ñáyóʼo ku̱a̱ʼání tiempo ni̱xo̱ʼvi̱-iniñá xíʼin kue̱ʼe̱. Ta̱yóʼo ka̱chira: “Siʼna nda̱kanixi̱níi̱, ña̱ ta̱xi Ndióxi̱ ña̱ kundoʼo-inii̱ chi sana su̱ví ta̱ va̱ʼa kúi̱. Tándi̱ʼi ni loʼo va̱ása va̱ʼa níxi̱kuni̱i̱, saáchi nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ta̱ chi̱kaa̱ ku̱a̱chi Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼi̱ saá ni̱xi̱yoi̱”. Ta ta̱ Kostas, ta̱ xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ nu̱ú artículo ña̱ ni̱ya̱ʼa, káchira: “Sava yichi̱ xi̱sa̱i̱ xíʼin ñá Sofía xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ñá. Tándi̱ʼi va̱ása va̱ʼa níxi̱kuni̱i̱ xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ndakanixi̱níi̱ saá xa̱ʼa̱ñá. Saáchi ñákán kǒo ku̱a̱chi níxi̱kuumiívíñá”.
Íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó ña̱ vií ndakanixi̱níyó. Sava yichi̱ ña̱ ndákanixi̱níyó su̱ví ña̱ nda̱a̱ví kúúña. Tá kúú, tá xíʼi̱ iin na̱ veʼeyó sana ndákanixi̱níyó ña̱ xíniso̱ʼoyóna, ña̱ íyona xíʼinyó á ña̱ xítoyóna. Inka ña̱ kivi kundoʼoyó kúú ña̱ nandósóyó xa̱ʼa̱ ña̱ keʼéyó. Ñá Tina káchiñá: “Sava yichi̱ tá xi̱natúʼi̱n xíʼin iin na̱ yiví, xi̱kiʼi̱n kuenta ña̱ inkava ña̱ʼa xi̱ndakanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱. Xi̱ndakaniníxi̱níi̱ xa̱ʼa̱ ndáa ki̱ʼva ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Timo. Kǒo níxi̱ndakani vií xi̱níi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱keʼíi̱ ta ña̱yóʼo xi̱sandíʼi̱níña-inii̱”.
Kúni̱yó koo mitúʼunyó. Tá xíʼi̱ iin na̱ veʼeyó sáa̱yó á va̱ása va̱ʼa kúniyó tá kítáʼanyó xíʼin inkana. Ta̱ Kostas káchira: “Ni loʼo va̱ása va̱ʼa níxi̱kuni̱i̱ tá xi̱kitáʼi̱n xíʼin na̱ ti̱ndaʼa̱. Soo saátu xi̱kuni̱i̱ tá xi̱kitáʼi̱n xíʼin na̱ kúa̱an”. Ñá Yolanda, ñá síʼi ta̱ Iván, káchiñá: “Xi̱ ixayo̱ʼvi̱níña xíʼinndi̱ tá xi̱xiniso̱ʼondi̱ ña̱ xi̱ka̱ʼa̱n inkana xa̱ʼa̱ tu̱ndóʼo ña̱ xi̱yaʼana nu̱ú saáchi nu̱ú miíndi̱ ni su̱ví ña̱ ndeéví kúú ña̱yóʼo nu̱ú tu̱ndóʼo ña̱ ni̱ya̱ʼandi̱ nu̱ú. Inkana xi̱natúʼunna xíʼinndi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní xi̱keʼé se̱ʼena. Xi̱kusi̱íva-inii̱ xa̱ʼa̱na soo xi̱ ixayo̱ʼvi̱níña xíʼi̱n ña̱ kuniso̱ʼi̱na. Yiíi̱ xíʼin yi̱ʼi̱ xi̱kunda̱a̱va-inindi̱ ña̱ xíniñúʼu chika̱a̱ndi̱ ndee̱ ña̱ ya̱ʼandi̱ nu̱ú ña̱yóʼo, soo kǒo níxi̱kusi̱í-inindi̱ ta ni kǒo ndee̱ndi̱ níxi̱yo ña̱ va̱ʼa ya̱ʼandi̱ nu̱úña”.
Kíʼinyó kue̱ʼe̱. Sava yichi̱ ni loʼo kǒo káchi iniyó kuxuyó, kǒo kívi ku̱su̱nyó ta kúkueʼeyó. Ta̱ Aarón nátúʼunra ndáaña ndo̱ʼora tá ni̱ya̱ʼa iin ku̱i̱ya̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ yivára, ta̱yóʼo káchira: “Xi̱ ixayo̱ʼvi̱níña xíʼi̱n ña̱ ku̱su̱n va̱ʼi̱. Ndiʼi ñuú xi̱ndakáxi-ini̱i̱ ta xi̱ndakanixi̱níi̱ xa̱ʼa̱ yivái̱”.
Ta̱ Alejandro ndákaʼánra ña̱ xi̱kuumiíra kue̱ʼe̱ ta va̱ása níxi̱kunda̱a̱-inira ndáa xa̱ʼa̱ kúúña. Ta̱yóʼo káchira: “Ku̱a̱ʼá yichi̱ ni̱xa̱ʼi̱n nu̱ú ta̱ doctor ña̱ va̱ʼa kotora yi̱ʼi̱ soo xi̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n ña̱ kǒo kue̱ʼe̱ kúúmiíi̱. Nda̱kanixi̱níi̱ ña̱ sana xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ ñá síʼi̱ kúú ña̱ ndo̱ʼi̱ ña̱yóʼo”. Tá ni̱ya̱ʼa tiempo va̱ʼa ku̱ni ta̱ Alejandro soo va̱ʼaníva ke̱ʼéra ña̱ ni̱xa̱ʼa̱nra nu̱ú ta̱ doctor. Tá kúsuchí-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ na̱ veʼeyó kivi kiʼin kue̱ʼe̱ miíyó ta tá xa̱a̱ kúúmiíyó iin kue̱ʼe̱ kivi ndundeékaña á nda̱a̱ kivi kiʼinyó inkaka kue̱ʼe̱.
Íxayo̱ʼvi̱ña xíʼinyó ña̱ keʼéyó inkaka ña̱ʼa. Ta̱ Iván káchira: “Tá ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Eric, su̱ví kuití xíʼin na̱ veʼendi̱ á xíʼin na̱ migondi̱ nínatúʼunndi̱ saáchi ni̱ka̱ʼa̱nndi̱ xíʼin inkaka na̱ yiví, tá kúú na̱túʼunndi̱ xíʼin ta̱ xi̱kachíñura nu̱ú, saátu xíʼin na̱ yiví na̱ xíʼin veʼe nu̱ú ni̱xi̱yora. Xi̱niñúʼu ndasaviíndi̱ ku̱a̱ʼání tutu. Saátu xi̱niñúʼu ku̱ʼu̱nndi̱ ndakiʼinndi̱ ndiʼi ña̱ʼa ña̱ xi̱kuumií ta̱ Eric. Xi̱niñúʼu viíní keʼéndi̱ ña̱yóʼo soo va̱ása níxi̱yo ndee̱ndi̱ saáchi xi̱kusuchíní-inindi̱ xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ ku̱u”.
Ta nu̱ú inkaka na̱ yiví ña̱ íxayo̱ʼvi̱níka xíʼinna kúú ña̱ keʼéna ña̱ xi̱keʼé na̱ veʼena na̱ ni̱xi̱ʼi̱. Ña̱yóʼo kúú ña̱ ndo̱ʼo ñá Tina. Ñáyóʼo káchiñá: “Yiíi̱ kúú ta̱ xi̱kiʼin kuenta xíʼin xu̱ʼúnndi̱ ña̱ xi̱ñuʼu banco saátu xíʼin xu̱ʼún ña̱ xi̱xiniñúʼundi̱. Soo tá ni̱xi̱ʼi̱ra, yi̱ʼi̱ kúú ñá xi̱niñúʼu keʼé ndiʼi ña̱yóʼo ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱ndi̱ʼi̱níka-inii̱. Xi̱ndakanixi̱níi̱ á kuchiñui̱ keʼíi̱ ndiʼi ña̱yóʼo”.
Vitin ña̱ xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ kivi kundoʼoyó tá xíʼi̱ na̱ veʼeyó, sana kivi ndakanixi̱níyó ña̱ ndiʼi tiempo xo̱ʼvi̱-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Ndixava xóʼvi̱ní-iniyó tá xíʼi̱ na̱ veʼeyó soo tá ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ yóʼo, kivi chindeétáʼanña xíʼinyó. Ná ndakaʼányó, tá xíʼi̱ iin na̱ veʼeyó su̱ví inkáchi ndóʼo ndiʼiyó, ta su̱ví ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ yóʼo kúú ña̱ kivi kundoʼoyó. Ña̱yóʼo kivi chindeétáʼanña xíʼinyó ña̱ ndi̱ko-iniyó chi kúnda̱a̱-iniyó ña̱ saá ndóʼo ndiʼivana.
¿Á KIVI KUSI̱Í TUKU INIYÓ?
Ña̱ kivi kundoʼoyó. Tá xóʼvi̱ní-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ iin na̱ veʼeyó su̱ví ndiʼiví tiempo kundoʼoyó saá; chi loʼo tá loʼo ndi̱kova-iniyó. Ña̱yóʼo va̱ása kúni̱ kachiña ña̱ ni loʼo va̱ása kusuchíka-iniyó xa̱ʼa̱na á nandósó va̱ʼa iniyó xa̱ʼa̱na. Loʼo tá loʼo ndíkova-iniyó soo sana kivi kixáʼa tuku ndakaʼányó xa̱ʼa̱na á ndakaʼányó xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ xi̱keʼéyó xíʼinna. Ku̱a̱ʼání na̱ yiví, tá yáʼa tiempo va̱ʼaka kúnina ta kíxáʼa tukuna kéʼéna ña̱ xi̱keʼéna tá ya̱chi̱. Ndáyáʼviní ña̱ chindeétáʼan na̱ veʼeyó xíʼinyó á na̱ migoyó ña̱ va̱ʼa kuchiñuyó ya̱ʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo yóʼo.
¿Nda̱saa tiempo xo̱ʼvi̱-iniyó? Savana, loʼova yo̱o̱ xóʼvi̱ní-inina. Inkatuna sana xíniñúʼu ya̱ʼa iin á u̱vi̱ ku̱i̱ya̱ ña̱ va̱ʼa kunina. Ta inkakana sava ku̱a̱ʼáka tiempo kuniñúʼuna tasaá va̱ʼa kunina.a Ta̱ Alejandro káchira: “Ki̱ʼva u̱ni̱ ku̱i̱ya̱ví kúú ña̱ ni̱xo̱ʼvi̱ní-inii̱”.
Kúee koo inindó. Va̱ása kuni̱ndó ña̱ iin kama xa̱a̱ ndi̱ku̱n va̱ʼa kunindó. Ndakaʼánndó chi su̱ví ndiʼiví tiempo kúú ña̱ xo̱ʼvi̱-inindó. Soo, ¿á íyo iin ña̱ kivi keʼéndó ña̱ va̱ása ku̱a̱ʼání tiempo xo̱ʼvi̱-inindó?
Tá xíʼi̱ iin na̱ veʼeyó xóʼvi̱ní-iniyó soo ndiʼivayó ndóʼo saá
a Sava na̱ yiví xa̱ʼa̱ ña̱ ndeéní xóʼvi̱-inina ta ku̱a̱ʼá tiempo ndóʼona ña̱yóʼo, kivi xa̱a̱na ndiʼi tiempo kusuchí-inina ta ndiʼi tiempo ndakaʼánna xa̱ʼa̱ na̱ veʼena na̱ ni̱xi̱ʼi̱. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo kivi ku̱ʼu̱nna nu̱ú iin na̱ doctor na̱ kivi chindeétáʼan xíʼinna.