BIBLIOTECA NU̱Ú INTERNET Watchtower
Watchtower
BIBLIOTECA NU̱Ú INTERNET
tu’un sâví
ǒ
  • ʼ
  • a̱
  • e̱
  • i̱
  • ǐ
  • o̱
  • ǒ
  • u̱
  • BIBLIA
  • NDIʼI TUTU
  • REUNIÓN
  • bt cap. 3 pág. 20-27
  • “Ndiʼina nda̱kiʼin ña̱ espíritu santo”

Kǒo video ndíka̱a̱ yóʼo.

Káʼnu koo iniún, kǒo kívi kana ña̱ video.

  • “Ndiʼina nda̱kiʼin ña̱ espíritu santo”
  • Ná ndakani ndiʼiyó nu̱úna xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱
  • Subtema
  • Inka ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ña
  • Iin nda̱kutáʼan ndiʼi na̱ discípulo (Hechos 2:1-4)
  • “Na̱ discípulo káʼa̱nna tu̱ʼun mií na̱yóʼo” (Hechos 2:5-13)
  • “Ta̱ Pedro nda̱kundichira” (Hechos 2:14-37)
  • “Iin tá iin ndóʼó ndakuchindó” (Hechos 2:38-47)
  • Na̱ discípulo ndákiʼinna ndée Ndióxi̱
    Ña̱ sákuaʼayó nu̱ú Biblia
Ná ndakani ndiʼiyó nu̱úna xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱
bt cap. 3 pág. 20-27

CAPÍTULO 3

“Ndiʼina nda̱kiʼin ña̱ espíritu santo”

Ña̱ ku̱u tá nda̱kiʼinna espíritu santo tá Pentecostés

Ka̱naña nu̱ú Hechos 2:1-47

1. Ka̱ʼa̱n ndáaña xi̱kuu tá xi̱xiyo vikó ña̱ Pentecostés.

ÑUU Jerusalén ku̱a̱ʼání ña̱ʼa kúu.a Kána yi̱ʼma̱ templo ta nani ku̱a̱ʼa̱nña chí ndiví, na̱ levita xítana yaa ña̱ naní Hallel ña̱ va̱xi nu̱ú Salmos 113 nda̱a̱ 118, sana iinna xíta iin táʼví ta inkatuna xíta inkaña. Ta chí calle ku̱a̱ʼání na̱ ke̱e inka ñuu xíka yóʼo, na̱ ke̱e chí Elam, Mesopotamia, Capadocia, el Ponto, Egipto xíʼin Roma.b ¿Ndáa vikó kúú ña̱ íyo? Vikó Pentecostés, á ki̱vi̱ ña̱ xi̱taxina ku̱i̱ʼi ña̱ nu̱ú (Núm. 28:26). Vikó yóʼo iin yichi̱ nu̱ú ku̱i̱ya̱ xi̱keʼénaña ta xi̱kusi̱íkaví-inina xíʼinña. Tá kéʼéna vikó yóʼo saá kúú ña̱ xa̱a̱ ndi̱ʼi nda̱kayana cebada ta kixáʼana ndakayana trigo.

Iin mapa ña̱ náʼa̱ nu̱úyó ndáa ñuu ke̱e na̱ yiví na̱ xi̱niso̱ʼo xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱ tá Pentecostés ña̱ ku̱i̱ya̱ 33. 1. Ñuu: Libia, Egipto, Etiopía, Bitinia, Ponto, Capadocia, Judea, Mesopotamia, Babilonia, Elam, Media xíʼin Partia. 2. Ñuu: Roma, Alejandría, Menfis, Antioquía (de Siria), Jerusalén xíʼin Babilonia. 3. Nu̱ú ñúʼu ku̱a̱ʼá ti̱kui̱í: mar Mediterráneo, mar Negro, mar Rojo, mar Caspio xíʼin golfo Pérsico.

JERUSALÉN, NU̱Ú XI̱NDASAKÁʼNU NA̱ JUDÍO NDIÓXI̱

Nu̱ú sava capítulo nu̱ú kíxáʼa tutu Hechos káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱u chí Jerusalén. Ñuu yóʼo kíndo̱oña chí yuku̱ ña̱ Judea ki̱ʼva 55 kilómetro (34 milla) chí nu̱ú ndíkaa̱ mar Mediterráneo. Tá ku̱i̱ya̱ 1070 tiempo xi̱náʼa ta rey David kindaara ñuu ña̱ ni̱xi̱yo chí xi̱ní yuku̱ Sión ta ña̱yóʼo ni̱xa̱a̱ña xa̱ʼnuña ta ni̱xa̱a̱ña ndu̱uña ñuu Jerusalén. Ñuu yóʼo ni̱xi̱yo ta̱ rey David ta yóʼo ki̱xáʼara xáʼndachíñura.

Yatin nu̱ú íyo yuku̱ Sión kíndo̱o ña̱ yuku̱ Moria, na̱ judío xi̱ndakanixi̱nína yuku̱ Moria kúú nu̱ú xi̱kuni̱ ta̱ Abrahán so̱kóra se̱ʼera ta̱ Isaac ta ña̱yóʼo ku̱uña 1,900 ku̱i̱ya̱ chí sa̱tá tá kúma̱níka kuu ndiʼi ña̱ káʼa̱n tutu Hechos xa̱ʼa̱. Ña̱ yuku̱ Moria ki̱ndooña ti̱xin ñuu nu̱ú i̱xava̱ʼa ta̱ Salomón templo ña̱ nu̱ú, ña̱ ni̱xa̱a̱ ku̱u kuenta Jehová. Tiempo saá na̱ judío ki̱xáʼana xíniñúʼuna templo yóʼo ña̱ va̱ʼa keʼéna ndiʼi ña̱ʼa ña̱ ndasakáʼnuna Ndióxi̱.

Na̱ judío na̱ nda̱kú ni̱xi̱yo ini xíʼin Ndióxi̱ na̱ xi̱ndoo iníísaá nu̱ú ñuʼú xi̱xaʼa̱nna ini templo yóʼo ña̱ va̱ʼa so̱kóna ña̱ʼa nu̱úra, yóʼo xi̱keʼéna vikó ña̱ xi̱ndasakáʼnunara tasaá kúú ña̱ xi̱ndiku̱nna ley ña̱ ta̱xira: “U̱ni̱ yichi̱ nu̱ú ku̱i̱ya̱ ndiʼi na̱ ta̱a xíniñúʼu ku̱ʼu̱nna nu̱ú Jehová lugar nu̱ú ndaka̱xin miíra” (Deut. 16:16). Chí Jerusalén ni̱xi̱yo ña̱ Sanedrín káʼnu nu̱ú xi̱ndoo na̱ Juez na̱ xi̱kuu judío xíʼin inkaka na̱ yiví na̱ xi̱chindeétáʼan xíʼin na̱ chíñu.

2. ¿Ndáaña ndáyáʼviní ku̱u tá Pentecostés ña̱ ku̱i̱ya̱ 33?

2 Iin ki̱vi̱ domingo ña̱ ku̱i̱ya̱ 33, ki̱ʼva ka̱a i̱i̱n xi̱ta̱a̱n ku̱u iin ña̱ʼa ña̱ nda̱kanda̱ní-inina xíʼin ta ndiʼi tiempo ndákaʼánna xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. “Iin kama ni̱ni̱ʼi chí ndiví nda̱a̱ táki̱ʼva íxaa ta̱chí ña̱ ndeéní káni” (Hech. 2:2). Veʼe nu̱ú ndóo na̱ 120 discípulo ta̱ Jesús ndeéní ni̱ni̱ʼiña, “ta xi̱nina ka̱na ñuʼu̱ ña̱ íyo táki̱ʼva íyo yáa̱ ta nda̱taʼvíña ta iin iinña xi̱kunúuña xi̱ní iin tá iinna”.c Ta tándi̱ʼi na̱ discípulo yóʼo nda̱kiʼinna espíritu santo ta ki̱xáʼana káʼa̱nna ku̱a̱ʼá nu̱ú tu̱ʼun. Tá ke̱ena na̱túʼunna xíʼin na̱ yiví chí calle, va̱ʼaní ku̱ni na̱ yiví yóʼo chi tu̱ʼun miína na̱túʼunna xíʼinna (Hech. 2:1-6).

3. a) ¿Nda̱chun ndáyáʼviníña ku̱u tá Pentecostés ña̱ ku̱i̱ya̱ 33? b) ¿Ndáa ki̱ʼva xi̱niñúʼu ta̱ Pedro iin “llave ña̱ Reino” tá Pentecostés?

3 Ndiʼi ña̱yóʼo ku̱uña tá ki̱xáʼana ndásakáʼnuna Ndióxi̱. Tá ki̱xáʼa íyo congregación na̱ ñuu Israel na̱ kúú kuenta Ndióxi̱ na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví (Gál. 6:16). Soo su̱ví ña̱yóʼo kúú ndiʼiña. Saáchi mií ki̱vi̱ saá tá xi̱kuaá loʼo ta̱ Pedro ni̱ka̱ʼa̱nra nu̱ú ku̱a̱ʼá na̱ yiví. U̱ni̱ kúú “llave ña̱ Reino”, tasaá kúú ña̱ xi̱niñúʼura iin ña̱yóʼo tá ta̱xira chiñu ña̱ ndáyáʼviní ndaʼa̱ ku̱a̱ʼá na̱ yiví na̱ inka ñuu (Mat. 16:18, 19). Llave ña̱ nu̱ú chi̱ndeétáʼanña xíʼin na̱ judío ta saátu xíʼin na̱ prosélitod ña̱ va̱ʼa kuniso̱ʼona tu̱ʼun va̱ʼa ta saátu ña̱ nda̱kaxi̱nna na̱yóʼo xíʼin espíritu. Tasaá xa̱a̱ na̱yóʼo nduuna na̱ ñuu Israel na̱ kúú kuenta Ndióxi̱ ta xa̱a̱na kaʼndachíñuna xíʼin ta̱ Jesús ta koona su̱tu̱ ti̱xin Reino Ndióxi̱ (Apoc. 5:9, 10). Ta saátu na̱ samaritano xíʼin na̱ inkaka ñuu kivi ndakiʼinna chiñu ña̱ ndáyáʼviní yóʼo. ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ ku̱u tá Pentecostés?

Iin nda̱kutáʼan ndiʼi na̱ discípulo (Hechos 2:1-4)

4. ¿Nda̱chun káʼa̱nyó, ña̱ congregación ña̱ íyo vitin ki̱xáʼaña tá ku̱i̱ya̱ 33?

4 Ña̱ congregación cristiana ki̱xáʼa íyoña tá “nda̱kutáʼan ndiʼi” na̱ 120 discípulo, ti̱xin iin cuarto ña̱ ni̱xi̱yo chí xi̱ní iin veʼe tasaá nda̱kiʼinna espíritu santo (Hech. 2:1). Iníí ki̱vi̱ saá ku̱a̱ʼání na̱ yiví nda̱kuchi, saá kúú ña̱ ki̱xáʼa xa̱ʼnu ñuu Ndióxi̱ ña̱ íyo nda̱a̱ tiempo vitin. Ti̱xin congregación Ndióxi̱ ña̱ íyo nda̱a̱ tiempo vitin íyo ku̱a̱ʼání na̱ hermano ta kúʼvi̱ní-ini xínina Ndióxi̱. Na̱yóʼo kúú na̱ natúʼun xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ iníísaá ñuyǐví, saá si̱lóʼoní kúma̱ní ta ndiʼi-xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱ kini (Mat. 24:14).

5. ¿Ndáaña va̱ʼa xi̱ndakiʼin congregación cristiana ña̱ ni̱xi̱yo xi̱naʼá ta ndáaña va̱ʼa ndákiʼin miíyó tiempo vitin?

5 Ña̱ congregación cristiana ki̱xáʼa íyoña ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanña xíʼin na̱ kúú ungido ta saátu xíʼin na̱ “inkaka ndikachi” (Juan 10:16). Ta̱ Pablo xi̱kusi̱íní-inira tá xi̱xitora ña̱ xi̱chindeétáʼan na̱ hermano xíʼin táʼanna. Xa̱ʼa̱ ña̱kán ka̱ʼyíra carta ku̱a̱ʼa̱n nu̱ú na̱ hermano na̱ ñuu Roma: “Saáchi, mií ña̱ ndixa kúú ña̱ kúni̱i̱ kunii̱ ndóʼó, ña̱ va̱ʼa chika̱i̱ ndee̱ xíʼinndó nda̱a̱ táki̱ʼva kúni̱ Ndióxi̱, tasaá ndundakú ña̱ kándíxandóra, á ña̱ inkáchi chika̱a̱ ndiʼiyó ndee̱ xíʼin táʼanyó ña̱ va̱ʼaka kandíxayó Ndióxi̱” (Rom. 1:11, 12).

IIN CAPITAL XI̱KUU ROMA

Tá ku̱u ndiʼi ña̱ va̱xi nu̱ú tutu Hechos, Roma xi̱kuu iin ñuu ña̱ káʼnuní ta yóʼo kúú nu̱ú xi̱ndakutáʼan ndiʼi na̱ xi̱kuumií chiñu tiempo saá. Roma xi̱kuuña iin ñuu ña̱ káʼnuní ña̱ xi̱kuumiíní ndee̱ ta xi̱xaʼndachíñuña nu̱ú ku̱a̱ʼá país ña̱ xi̱ñuʼu nu̱ú ndíka̱a̱ Gran Bretaña tiempo vitin iinsaá nda̱a̱ norte ña̱ África, ta saátu nda̱a̱ océano Atlántico iinsaá nda̱a̱ golfo Pérsico.

Ñuu Roma ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼání na̱ yiví na̱ xa̱a̱ síín síín cultura, na̱ xa̱a̱ síín síín ñuu, xa̱a̱ síín tu̱ʼun xi̱ka̱ʼa̱nna ta saátu ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼá veʼe-ñu̱ʼu. Xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní yichi̱ xi̱kuumií ñuu yóʼo, ku̱a̱ʼání na̱ yiví xi̱xa̱ʼa̱n ta saátu ku̱a̱ʼání ña̱ʼa xi̱xa̱ʼa̱nna xi̱si̱kóna ña̱ xi̱kee inka ñuu náʼnu. Yatin chí ñuu Roma xi̱ndikaa̱ iin lugar ña̱ xi̱naní Ostia ta kán xi̱xa̱a̱ ku̱a̱ʼání barco tú xi̱kee inka ñuu tú xi̱si̱kó ña̱ʼa ña̱ kuxuna xíʼin inkaka ña̱ʼa ña̱ yaʼviní.

Tá siglo nu̱ú, xa̱a̱ yáʼaka iin millón na̱ yiví ni̱xi̱yo ñuu yóʼo. Ta sana mitad na̱yóʼo xi̱kuu na̱ xi̱kachíñu ndáʼvi ta sava na̱yóʼo xi̱keʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa, na̱ va̱lí na̱ xi̱si̱kóna á na̱ xi̱kindo̱o ndáʼvi, ta saátu tá xi̱xa̱ʼa̱nna xi̱kanitáʼanna xíʼin inka ñuu xi̱ndakiʼinna sava na̱ yiví na̱ xi̱taanna veʼeka̱a. Ta̱ Pompeyo ta̱ xi̱niʼi chíñu chí ñuu Roma ni̱xa̱ʼa̱nra ka̱nitáʼanra xíʼin na̱ ñuu Jerusalén tá ku̱i̱ya̱ 63 tiempo xi̱naʼá, ta kán nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼání na̱ judío ku̱a̱ʼa̱n kachíñu ndáʼvi nu̱úra.

Na̱ yiví na̱ xi̱ndoo ñuu Roma ni va̱ása níxi̱kachíñu ndáʼvina nu̱ú inkana soo ni saá na̱ ndáʼviva xi̱kuuna, xi̱ndoona veʼe ña̱ náʼnuní ña̱ ku̱a̱ʼání xi̱ndisotáʼan ta na̱ gobierno kúú na̱ xi̱taxi ña̱ xi̱xixina, xu̱ʼún ña̱ xi̱xiniñúʼuna xíʼin inkaka ña̱ʼa. Na̱ xi̱niʼi chíñu nu̱ú na̱ chíñu i̱xava̱ʼana veʼe ña̱ náʼnuní ña̱ xi̱ndakanda̱ní-ini na̱ yiví xíʼin. Sava ña̱ ke̱ʼéna xi̱kuu teatro, saátu veʼe náʼnu nu̱ú xi̱kanitáʼan na̱ yiví xíʼin kití, xi̱keʼéna carrera xíʼin tú carro xíʼin inkaka ña̱ʼa, ta kǒo xu̱ʼún níxi̱kiʼinna ndaʼa̱ na̱ yiví ña̱ va̱ʼa kotona ña̱yóʼo.

6, 7. ¿Ndáa ki̱ʼva sáxi̱nu na̱ ñuu Ndióxi̱ chiñu ña̱ ta̱xina ndaʼa̱na ña̱ natúʼunna xíʼin na̱ yiví na̱ íyo iníísaá ñuyǐví?

6 Tiempo vitin kéʼéyó nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé congregación cristiana ña̱ ni̱xi̱yo tá siglo nu̱ú. Saáchi xíniñúʼu saxínuna chiñu ña̱ liviní ña̱ sa̱ndákoo ta̱ Jesús ndaʼa̱ na̱ ndíku̱nñaʼá, tá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Kúáʼanndó nu̱ú ndiʼi na̱ yiví ña̱ iníísaá ñuyǐví ta sanáʼa̱ndóna ña̱ ná kundiku̱nna yi̱ʼi̱. Ta sandákuchindóna xíʼin ki̱vi̱ yivái̱ xíʼin ki̱vi̱ se̱ʼera ta saátu xíʼin ki̱vi̱ espíritu santo. Sanáʼa̱ndóna ná keʼéna ndiʼi ña̱ʼa ña̱ sa̱náʼi̱ ndóʼó” (Mat. 28:19, 20).

7 Na̱ testigo Jehová kúú na̱ xíniñúʼu Ndióxi̱ tiempo vitin ña̱ sáxi̱nuna chiñu yóʼo. Sana ixayo̱’vi̱ loʼoña xíʼinyó ña̱ natúʼunyó xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, saáchi ku̱a̱ʼání nu̱ú tu̱ʼun íyo soo ni saá kéʼévayóña. Ta xa̱a̱ yáʼaka 1,000 nu̱ú tu̱ʼun távána tutu ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. ¿Á xa̱a̱ xáʼún reunión ta saátu á xa̱a̱ nátúʼún xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ña̱ va̱ʼa koona discípulo ta̱ Jesús? Tá saá kéʼún, kivi kusi̱í-iniún, saáchi kúnda̱a̱-iniún ña̱ kéʼún chiñu ña̱ ndáyáʼviní ña̱ natúʼun xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ ki̱vi̱ Jehová.

8. ¿Ndáa bendición ndákiʼún tá xáʼún reunión?

8 Jehová va̱ʼaní-inira saáchi táxira na̱ ñuura ña̱ chindeétáʼanna xíʼinyó ña̱ va̱ʼa kusi̱í-iniyó kachíñuyó nu̱úra, ni tiempo ña̱ yo̱ʼvi̱ní kúúña. Koto ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼin na̱ cristiano na̱ xi̱ka̱ʼa̱n tu̱ʼun hebreo: “Ná kundi̱ʼi̱ní-iniyó xa̱ʼa̱ táʼanyó ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱yó ña̱ kúʼvi̱-iniyó xíniyó inkana ta ná keʼéyó ña̱ va̱ʼa, ta ná kǒo sandákooyó ña̱ ndatakayó nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé savana. Va̱ʼaka ná chika̱a̱yó ndee̱ xíʼin táʼanyó, kachika vitin xa̱a̱ ku̱yatinní kixaa̱ ki̱vi̱ Ndióxi̱” (Heb. 10:24, 25). Iin bendición Jehová kúú ña̱ ñúʼuyó ti̱xin congregación ña̱ va̱ʼa chika̱a̱yó ndee̱ xíʼin na̱ hermano ta saátu na̱kán kivi chika̱a̱na ndee̱ xíʼinyó. Ña̱kán va̱ása sandákoún ña̱ kítáʼún xíʼin na̱ hermano ta saátu kǒo sandákoún ña̱ ku̱ʼún reunión.

“Na̱ discípulo káʼa̱nna tu̱ʼun mií na̱yóʼo” (Hechos 2:5-13)

Na̱ discípulo ta̱ Jesús nátúʼunna xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ xíʼin na̱ judío ta saátu xíʼin na̱ nda̱kundiku̱n ña̱ sánáʼa̱ na̱ judío chí calle nu̱ú xíka ku̱a̱ʼá na̱ yiví.

“Ndiʼi miíyó xíniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱nna tu̱ʼun miíyó xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ña̱ kéʼé Ndióxi̱” (Hechos 2:11).

9, 10. ¿Ndáaña kéʼé sava na̱ hermano ña̱ va̱ʼa natúʼunna xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱?

9 Ndakanixi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼo na̱ judío xíʼin na̱ inka ñuu tá xi̱niso̱ʼona xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ tu̱ʼun miína. Sana tu̱ʼun ña̱ xi̱xiniñúʼukana ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱ yiví xi̱kuu ña̱ hebreo á ña̱ griego. Soo sana ni̱kusi̱íní-ini na̱ yiví kán tá xi̱niso̱ʼona ña̱ na̱túʼún na̱ discípulo xíʼinna tu̱ʼun miína (Hech. 2:6). Tá xi̱niso̱ʼona xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, nda̱a̱ níma̱na ni̱xa̱a̱ña saáchi tu̱ʼun miína xi̱kuuña. Tiempo vitin kǒokaví milagro kúu ña̱ iin kama kixáʼayó ka̱ʼa̱nyó ku̱a̱ʼá nu̱ú tu̱ʼun. Soo ku̱a̱ʼání na̱ hermano chíka̱a̱na ndee̱ ña̱ natúʼunna xa̱ʼa̱ reino Ndióxi̱ xíʼin na̱ yiví na̱ íyo iníísaá nu̱ú ñuʼú, ¿ndáa ki̱ʼva kéʼénaña? Savana sákuaʼana inka tu̱ʼun ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanna xíʼin inkaka congregación, ña̱ va̱ʼa ku̱ʼu̱nna inka ñuu nu̱ú káʼa̱nna tu̱ʼun ña̱ sákuaʼana. Ta na̱ yiví na̱ xíniso̱ʼo ña̱ nátúʼun na̱ hermano yóʼo ndákanda̱ní-inina xa̱ʼa̱ ña̱ chíka̱a̱nína ndee̱ ña̱ ka̱ʼa̱nna xíʼinna tu̱ʼun miína.

10 Ñá Christine, ki̱xáʼañá sákuaʼañá tu̱ʼun gujaratí xíʼin inka u̱xa̱ na̱ Testigo. Tá nda̱kutáʼanñá xíʼin ñá káchíñu xíʼinñá ñá káʼa̱n tu̱ʼun gujaratí chi̱ndeéñáñá tu̱ʼun miíñá. Ñá ñaʼá yóʼo nda̱kanda̱ní-iniñá ta ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunñáñá nda̱chun kúú ña̱ sákuaʼañá tu̱ʼun yóʼo. Ñá Christine na̱túʼunñá xíʼinñá xa̱ʼa̱ Jehová ta ñáyóʼo ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinñá: “Túvii̱ ña̱ nátúʼunndó xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ iin ña̱ ndáyáʼviní kúúña nu̱úndó ña̱kán sákuaʼandó inka tu̱ʼun”.

11. ¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa koo tu̱ʼvayó ña̱ natúʼunyó xíʼin na̱ yiví na̱ káʼa̱n inka tu̱ʼun?

11 Su̱ví ndiʼivíyó kivi sakúaʼa inka tu̱ʼun, soo kivi koo tu̱ʼvayó ña̱ natúʼunyó xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ xíʼin na̱ yiví na̱ káʼa̱n inka tu̱ʼun. ¿Ndáa ki̱ʼva keʼéyóña? Kivi kuniñúʼuyó aplicación ña̱ JW Language®, xíʼin ña̱yóʼo kivi sakúaʼayó ndáa ki̱ʼva ka̱ʼa̱nyó xíʼin na̱ yiví na̱ káʼa̱n inka tu̱ʼun. Ta saátu kivi sakúaʼayó inka tu̱ʼun ña̱ va̱ʼa ka̱ʼa̱nyó xíʼin na̱ yiví tasaá kuni̱kana kuniso̱ʼona tá nátúʼunyó xíʼinna. Kivi ka̱ʼa̱nyó xíʼinna ña̱ ná ki̱ʼvina nu̱ú sitio jw.org á kivi na̱ʼa̱yó nu̱úna sava video xíʼin tutu ña̱ xa̱a̱ íyo tu̱ʼun miína. Viíní ná kuniñúʼuyó ndiʼi ña̱ xa̱a̱ tává na̱ ñuu Ndióxi̱. Tasaá kivi kusi̱íní-iniyó nda̱a̱ táki̱ʼva ndo̱ʼo na̱ cristiano na̱ xi̱ndoo tá siglo nu̱ú, chi na̱yóʼo xi̱kusi̱íní-inina tá xi̱xitona ña̱ xi̱ndakanda̱-ini na̱ yiví tá xi̱xiniso̱ʼona xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ tu̱ʼun miína.

NI̱XA̱A̱ NA̱ JUDÍO CHÍ MESOPOTAMIA XÍʼIN EGIPTO

Iin ta̱ historiador ta naní Emil Schürer ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ “chí Mesopotamia, Media xíʼin Babilonia xi̱ndoo savaka na̱ veʼe na̱ reino na̱ u̱xu̱ tribu ña̱ ñuu Israel xíʼin reino ña̱ Judá na̱ nda̱kiʼin na̱ ñuu Babilonia xíʼin na̱ ñuu Asiria ku̱a̱ʼa̱n xíʼinna”. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi Esdras 2:64, ki̱ʼva 42,360 na̱ israelita na̱ xi̱ndoo chí Babilonia ndikóna chí Jerusalén, ña̱yóʼo ku̱uña tá ku̱i̱ya̱ 537 tiempo xi̱naʼá. Tá siglo nu̱ú, ta̱ Flavio Josefo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼání na̱ judío “na̱ xi̱ndoo chí Babilonia”. Ta tá siglo u̱ni̱ xíʼin u̱ʼu̱n, na̱ judío yóʼo ka̱ʼyína iin ley ña̱ xi̱naní Talmud ña̱ Babilonia.

Íyotu sava tutu ña̱ náʼa̱ ña̱ ni̱xi̱yo na̱ judío chí Egipto ki̱ʼva 2,600 ku̱i̱ya̱ chí sa̱tá. Ta̱ Jeremías chi̱ndaʼára iin mensaje ku̱a̱ʼa̱n nu̱ú na̱ judío na̱ xi̱ndoo ñuu válí ña̱ íyo yatin chí Egipto tá kúú ña̱ ñuu Nof á ña̱ Menfis (Jer. 44:1). Tá ni̱ya̱ʼa sava siglo, sana ni̱xa̱a̱ ku̱a̱ʼáka na̱ judío chí ñuu kán. Tá ku̱i̱ya̱ 323 nda̱a̱ tá ku̱i̱ya̱ 30 tiempo xi̱naʼá ta̱ Josefo ni̱ka̱ʼa̱nra tá ki̱xáʼa íyo ña̱ ñuu Alejandría na̱ judío kúú na̱ nu̱ú ni̱xa̱a̱ xi̱kundoo ñuu yóʼo. Tá ni̱ya̱ʼa tiempo ta̱xina ku̱a̱ʼá táʼví ña̱ ñuu yóʼo ndaʼa̱ na̱ judío ña̱ va̱ʼa kundoona. Ta tá siglo nu̱ú, ta̱ historiador judío Filón ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ki̱ʼva iin millón kúú na̱ israelita na̱ xi̱ndoo chí Egipto, xi̱ndoona “nda̱a̱ nu̱ú kíxáʼa ñuu Libia iinsaá nda̱a̱ nu̱ú ndíʼi ñuu Etiopía”.

“Ta̱ Pedro nda̱kundichira” (Hechos 2:14-37)

12. a) ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ profeta Joel kuu tá Pentecostés? b) ¿Nda̱chun va̱ʼa xi̱kunda̱a̱-inina ña̱ xi̱nu profecía ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Joel tá siglo nu̱ú?

12 Ña̱ relato káʼa̱nkaña “ta̱ Pedro nda̱kundichira” ña̱ va̱ʼa ka̱ʼa̱nra xíʼin ndiʼi na̱ yiví kán (Hech. 2:14). Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna, na̱ discípulo va̱ʼa káʼa̱nna ku̱a̱ʼá nu̱ú tu̱ʼun chi Ndióxi̱ sa̱xínura profecía ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ profeta Joel: “Taxii̱ espíritui̱ ndaʼa̱ ndiʼi na̱ yiví” (Joel 2:28). Xa̱a̱ xi̱ndatuvana ña̱ xi̱nu ña̱yóʼo tá siglo nu̱ú, chi tá kúma̱níka ku̱ʼu̱n ta̱ Jesús chí ndiví ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ discípulora: “Yi̱ʼi̱ ka̱ʼa̱n-ndáʼvii̱ xíʼin yivái̱ ta ta̱kán taxira iin ña̱ chindeétáʼan xíʼinndó” ta ña̱yóʼo kúú “espíritu santo” (Juan 14:16, 17).

13, 14. ¿Ndáaña ke̱ʼé ta̱ Pedro ña̱ va̱ʼa ni̱xa̱a̱ra nda̱a̱ níma̱ na̱ yiví, ta ndáa ki̱ʼva kundiku̱nyó yichi̱ra?

13 Ña̱yóʼo kúú tu̱ʼun ña̱ so̱ndíʼi ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pedro tá ta̱xira discursora: “Ndiʼi na̱ ñuu Israel ná kunda̱a̱-inina ta ná kandíxana, Ndióxi̱ nda̱sara ta̱ Jesús táta ta saátu Cristo, ta̱ ka̱tikaandó ndaʼa̱ yitu̱n” (Hech. 2:36). Sava na̱ yiví na̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pedro xíʼin kǒo níxinivína tá xa̱ʼnína ta̱ Jesús, soo xa̱ʼa̱ ña̱ inkáchi ñuuna xíʼin na̱ yiví na̱ xa̱ʼní ta̱ Jesús, saátu na̱yóʼo ndísona ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ra. Soo to̱ʼóní ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ apóstol Pedro xíʼin na̱ judío chi xi̱kuni̱ra xa̱a̱ra nda̱a̱ níma̱na. Ta̱ apóstol Pedro xi̱kuni̱ra ña̱ ná ndikó-inina xa̱ʼa̱ ku̱a̱chi ña̱ ni̱ki̱ʼvina. Soo va̱ása nísa̱a̱na tá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼina ni ni̱xo̱ʼvi̱ní níma̱na xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Ña̱kán ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunnara: “¿Ndáaña xíniñúʼu keʼéndi̱?”. Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pedro xíʼinna chi̱ndeétáʼanña xíʼin ku̱a̱ʼánína ña̱ ndi̱kó-inina (Hech. 2:37).

14 Ta saátu miíyó xíniñúʼu kundiku̱nyó yichi̱ ta̱ Pedro ña̱ va̱ʼa xa̱a̱yó nda̱a̱ níma̱ na̱ yiví. Tá nátúʼunyó xíʼinna va̱ása káʼa̱nyó xíʼinna ña̱ va̱ása va̱ʼa íyo ña̱ kándíxana. Chi tá kítáʼan ña̱ kándíxana xíʼin ña̱ kándíxayó ña̱kánva ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ xíʼinna, tasaá kúú ña̱ chíndeétáʼanyó xíʼinna ña̱ xa̱a̱na kunda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱. Tá to̱ʼó ná ka̱ʼa̱nyó xíʼin na̱ yiví nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Pedro, sana kuniso̱ʼovana miíyó tá nátúʼunyó xíʼinna xa̱ʼa̱ Biblia.

NA̱ CRISTIANO NA̱ XI̱NDOO CHÍ ÑUU PONTO

Sava na̱ xi̱niso̱ʼo discurso ña̱ ta̱xi ta̱ Pedro tá ki̱vi̱ Pentecostés xi̱kuu na̱ judío na̱ ke̱e chí ñuu Ponto, ña̱yóʼo kíndo̱oña chí distrito ña̱ Asia Menor (Hech. 2:9). Sava na̱ xi̱niso̱ʼo discurso yóʼo tá ndi̱kóna ñuuna ki̱xáʼana nátúʼunna xa̱ʼa̱ tu̱ʼun va̱ʼa xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, ña̱kán ta̱ apóstol Pedro ka̱ʼyíra primera carta ña̱ ku̱a̱ʼa̱n nu̱ú na̱ ku̱a̱ʼa̱n kundoo chí Ponto xíʼin inkaka lugar (1 Ped. 1:1).g Ta saátu nu̱ú carta ña̱ ka̱ʼyíra ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ sava na̱ cristiano na̱ ni̱xo̱ʼvi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱ya̱ʼana “nu̱ú ku̱a̱ʼání tu̱ndóʼo” xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxana Ndióxi̱ (1 Ped. 1:6). Ta sana sava ña̱ ke̱ʼéna xíʼinna xi̱kuu ña̱ xi̱ndiku̱nna sa̱tána ta i̱xandi̱va̱ʼana xíʼinna.

Tá ni̱ya̱ʼa ku̱i̱ya̱, ki̱xáʼana íxandi̱va̱ʼaníkana xíʼin na̱ cristiano na̱ xi̱ndoo ñuu Ponto. Ña̱kán nu̱ú carta ña̱ ka̱ʼyí ta̱ Plinio ta̱ gobernador ña̱ ñuu Ponto ku̱a̱ʼa̱n ndaʼa̱ ta̱ emperador romano Trajano ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xíʼinra. Tá ku̱i̱ya̱ 112 ta̱ Plinio ka̱ʼyíra iin carta chí Ponto nu̱ú káʼa̱nra xa̱ʼa̱ na̱ cristiano ña̱ ni̱xi̱yona nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin “kue̱ʼe̱ xíkun” ña̱ kivi kiʼin ta̱a, ñaʼá, na̱ va̱lí, na̱ chée, na̱ ku̱i̱ká xíʼin na̱ ndáʼvi. Ta ni̱ka̱ʼa̱ntura xa̱ʼa̱na ña̱ xi̱taxira ndaka̱xinna, á kúni̱na kundiku̱nna ta̱ Cristo á ña̱ kuvivana. Ta saátu ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ kiviva sañárana tá ná ka̱ʼa̱n-ndi̱va̱ʼana xa̱ʼa̱ ta̱ Cristo, tá ná ndasakáʼnuna inka ndióxi̱ vatá á ndasakáʼnuna estatua ta̱ Trajano. Saáchi mií ta̱ Plinio ni̱ka̱ʼa̱nra: “Na̱ ndixa kúú cristiano va̱ása kivi sáxi̱nuna-inina ña̱ keʼéna ña̱yóʼo”.

g Tu̱ʼun “na̱ ke̱e ku̱a̱ʼa̱n inka ñuu” ka̱naña ti̱xin tu̱ʼun griego ta xi̱niñúʼunaña ña̱ ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa̱ na̱ ñuu judío. Xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó ña̱ sava na̱ nu̱ú na̱ ni̱xa̱a̱ ku̱u cristiano xi̱kuu na̱ judío.

“Iin tá iin ndóʼó ndakuchindó” (Hechos 2:38-47)

15. a) ¿Ndáaña ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pedro xíʼin na̱ judío ta saátu xíʼin na̱ ndakundiku̱n ña̱ sánáʼa̱ na̱ judío, ta ndáaña ke̱ʼé na̱yóʼo? b) ¿Nda̱chun va̱ʼa xíni̱yó ña̱ xa̱a̱ ni̱xi̱yo tu̱ʼva na̱ nda̱kuchi tá Pentecostés?

15 Tá ki̱vi̱ saá ta̱ Pedro ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ judío ta saátu xíʼin na̱ nda̱kundiku̱n ña̱ sánáʼa̱ na̱ judío, ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ndikó-inindó ta iin tá iin ndóʼó ndakuchindó” (Hech. 2:38). Xa̱ʼa̱ ña̱kán ki̱ʼva 3,000 na̱ yiví nda̱kuchi ta sana nda̱kuchina ini tanque ña̱ íyo chí Jerusalén xíʼin ña̱ íyo yatin chí ñuu kán.e ¿Á nda̱kuchi na̱yóʼo tá kúma̱níka koo tu̱ʼvana? ¿Á ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ ndi̱ku̱n kama xíniñúʼu ndakuchi na̱ se̱ʼe na̱ testigo Jehová á na̱ yiví na̱ káʼviyó xíʼin ni kúma̱níka koo tu̱ʼvana? Va̱ásaví, ná ndakaʼányó chi na̱ judío xíʼin na̱ ndakundiku̱n ña̱ sánáʼa̱ na̱ judío na̱ nda̱kuchi tá Pentecostés, na̱yóʼo xa̱a̱ va̱ʼaníva xi̱kaʼvina tu̱ʼun Ndióxi̱ ta xa̱a̱ xi̱ñuʼuna ti̱xin ñuu ña̱ kúú kuenta mií Jehová. Ta ku̱a̱ʼání na̱yóʼo xa̱a̱ ni̱na̱ʼa̱na ña̱ ndíʼi̱ní-inina xa̱ʼa̱ chiñu Ndióxi̱ chi káni̱ní ke̱ena ta ni̱xa̱a̱na vikó yóʼó. Ña̱ xi̱kuma̱ní kuití nu̱ú na̱yóʼo kúú ña̱ kándíxana ña̱ kúúmií ta̱ Jesucristo iin chiñu ña̱ ndáyáʼviní ña̱ va̱ʼa xi̱nu ña̱ kúni̱ mií Ndióxi̱. Tá xa̱a̱ ka̱ndíxana ña̱yóʼo saá kúú ña̱ ni̱xi̱yo tu̱ʼvana ña̱ kachíñuna nu̱ú Ndióxi̱ ta ndakuchina ta koona discípulo ta̱ Cristo.

¿NDÁANA XI̱KUU NA̱ PROSÉLITO?

Na̱ judío xíʼin na̱ “prosélito” xi̱niso̱ʼona discurso ña̱ ta̱xi ta̱ Pedro tá Pentecostés (Hech. 2:10).

Tá nda̱kaxin na̱ apóstol sava na̱ ta̱a na̱ va̱ʼaní xi̱ndasakáʼnu Ndióxi̱ ña̱ ndatáʼvína ña̱ kuxu na̱ hermano ndiʼi ki̱vi̱, iin ta̱yóʼo xi̱kuu ta̱ Nicolás. Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ta̱ Nicolás ña̱ xi̱kuura ta̱ ñuu Antioquía (Hech. 6:3-5). Na̱ prosélito xi̱kuu na̱ va̱ása kúú judío ta ki̱xáʼana sákuaʼana ña̱ sánáʼa̱ na̱ judío, ni̱xi̱yona nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱xi̱yo na̱ judío saáchi ki̱xáʼana ndásakáʼnuna Ndióxi̱ na̱ ñuu Israel ta xi̱ndiku̱nna ley ta̱ Moisés. Sa̱ndákoona ndióxi̱ vatá ña̱ xi̱ndasakáʼnuna ta nda̱kutáʼanna xíʼin na̱ ñuu Israel ta na̱ ta̱a xi̱xaʼndana nu̱ú yi̱i̱na.

Tá ku̱i̱ya̱ 537 tiempo xi̱naʼá tá ni̱sa̱ñá na̱ judío chí Babilonia, ku̱a̱ʼání na̱yóʼo va̱ása níndikóna koona chí ñuu Israel chi inka ñuuva ki̱ndoona. Soo xi̱ndasakáʼnukavana Jehová. Ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo sava na̱ yiví na̱ ni̱xi̱yo tiempo saá na̱ xi̱ndoo yatin nu̱ú íyo ñuu Israel á na̱ xi̱ndoo xíká ni̱xa̱a̱na ku̱nda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ religión na̱ judío. Na̱ xi̱kaʼyí tutu tiempo xi̱naʼá, tá kúú ta̱ Horacio xíʼin ta̱ Séneca, káʼa̱nna xa̱ʼa̱ ku̱a̱ʼá na̱ yiví na̱ inka ñuu ña̱ ni̱xa̱a̱na nda̱sakáʼnuna Jehová chi ku̱tóona ña̱ xi̱sanáʼa̱ na̱ judío, ta ni̱xa̱a̱na xi̱keʼéna nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱keʼé na̱yóʼo ta na̱yóʼo kúú na̱ káʼa̱nna xíʼin prosélito.

16. ¿Ndáa ki̱ʼva ni̱na̱ʼa̱ na̱ cristiano na̱ xi̱ndoo tá siglo nu̱ú ña̱ va̱ʼaní ni̱xi̱yo inina?

16 Xíʼin ña̱yóʼo kíʼinyó kuenta ña̱ ta̱xiva Jehová bendición ndaʼa̱ na̱ ni̱xi̱yo tá siglo nu̱ú. Chi ña̱ Biblia káchikaña: “Ndiʼi na̱ sa̱kán ndu̱u discípulo inkáchi xi̱ndakutáʼanna ta xi̱ndataʼvína ndiʼi ña̱ xi̱kuumiína xíʼin táʼanna, ta ni̱xi̱kóna ndiʼi ña̱ʼa ña̱ xi̱kuumiína saátu ñuʼúna ta xi̱taxina xu̱ʼún kán ndaʼa̱ na̱ xi̱kuma̱níña nu̱ú” (Hech. 2:44, 45).f Miíyó na̱ ndásakáʼnu Jehová na̱ ndóo tiempo vitin va̱ʼaní kéʼéyó ña̱ ndíku̱nyó yichi̱ na̱yóʼo ña̱ kuʼvi̱-iniyó kuniyó inkana ta va̱ʼaní koo iniyó.

17. ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼé na̱ kúni̱ ndakuchi?

17 Tiempo vitin, na̱ kúni̱ ndataxi mií ndaʼa̱ Jehová ta ndakuchina xíniñúʼu keʼéna ña̱ káʼa̱n Biblia. Ña̱ nu̱ú, xíniñúʼu sakúaʼana ña̱ sánáʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱ (Juan 17:3). Tándi̱ʼi xíniñúʼu na̱ʼa̱na ña̱ kándíxana Ndióxi̱, ta saátu xíniñúʼu ndixa na̱ʼa̱na ña̱ ndándikó-inina xa̱ʼa̱ ku̱a̱chi ña̱ ke̱ʼéna tá ya̱chi̱ (Hech. 3:19). Ta saátu xíniñúʼu kixáʼana keʼéna ndiʼi ña̱ kúni̱ Jehová (Rom. 12:2; Efe. 4:23, 24). Ta tándi̱ʼi ke̱ʼéna ña̱yóʼo, kivi keʼéna iin oración nu̱ú Jehová nu̱ú ka̱ʼa̱nna xíʼinra ña̱ ndátaxina miína ndaʼa̱ra tasaá ndakuchina (Mat. 16:24; 1 Ped. 3:21).

18. ¿Ndáa chiñu ña̱ ndáyáʼviní kúúmií na̱ xa̱a̱ nda̱kuchi?

18 Ta yóʼótu, ¿á xa̱a̱ nda̱taxiún miíún ndaʼa̱ Jehová ta nda̱kuchiún? Tá xa̱a̱ ke̱ʼún ña̱yóʼo, Jehová keʼéra xíʼún nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼéra xíʼin na̱ discípulo na̱ ni̱xi̱yo tá siglo nu̱ú, taxira espíritu santora ndaʼún ña̱ va̱ʼa natúʼun xa̱ʼa̱ra xíʼin inka na̱ yiví tasaá keʼún ña̱ kúni̱ra. Iin chiñu ña̱ ndáyáʼviní kúú ña̱yóʼo.

a Koto recuadro ña̱ naní “Jerusalén, nu̱ú xi̱ndasakáʼnu na̱ judío Ndióxi̱”.

b Koto recuadro ña̱ naní “Iin capital xi̱kuu Roma”; “Ni̱xa̱a̱ na̱ judío chí Mesopotamia xíʼin Egipto”, “Na̱ cristiano na̱ xi̱ndoo chí ñuu Ponto”.

c Biblia káʼa̱nña ña̱ “xi̱nina ka̱na ñuʼu̱ ña̱ íyo nda̱a̱ táki̱ʼva íyo yáa̱”. Ñuʼu̱ ña̱ íyo nda̱a̱ táki̱ʼva íyo yáa̱ ña̱ nda̱kiʼin na̱ discípulo espíritu santo xi̱kuuña, ta su̱ví ndixa ñuʼu̱ ña̱ xíxi̱ níxi̱kuuña.

d Koto recuadro ña̱ naní “¿Ndáana xi̱kuu na̱ prosélito?”.

e Ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-iniyó xíʼin ña̱yóʼo tá 7 tí agosto ña̱ ku̱i̱ya̱ 1993, nda̱kuchi 7,402 na̱ yiví ti̱xin i̱ñu̱ tanque tá ni̱xi̱yo asamblea internacional na̱ testigo Jehová ña̱ ni̱xi̱yo chí Kiev (Ucrania), ta u̱vi̱ hora xíʼin xa̱ʼu̱n minuto nda̱kuchi ndiʼi na̱yóʼo.

f Na̱ yiví na̱ sa̱kán nda̱kuchi ki̱ndoona ñuu Jerusalén ña̱ va̱ʼa sakúaʼakana xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, ta xa̱ʼa̱ ña̱ ndixa xi̱kuʼvi̱-inina xi̱xinitáʼanna ta̱xina ña̱ʼa ña̱ xi̱xiniñúʼuna (Hech. 5:1-4).

    Publicación ña̱ va̱xi tu̱ʼun sâví (1993-2025)
    Kita
    Yóʼo ki̱ʼviún
    • tu’un sâví
    • Chindaʼáña ndaʼa̱ inkana
    • Nda̱saa kúni̱únña
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ña̱ xíniñúʼuna
    • Política ña̱ privacidad
    • Configuración ña̱ privacidad
    • JW.ORG
    • Yóʼo ki̱ʼviún
    Chindaʼáña ndaʼa̱ inkana