-
Ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa: ¿á kivi chindeétáʼanña xíʼinyó?¡Despertad! 2004 | abril 22
-
-
Ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa: ¿á kivi chindeétáʼanña xíʼinyó?
TA̱ DANIEL kúúmiíra 10 ku̱i̱ya̱ soo xa̱a̱ íyo iin ku̱i̱ya̱ kúúmiíra cáncer. Na̱ doctor ta saátu na̱ veʼera nda̱kanixi̱nína ña̱ kǒoka ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼinra, soo miíra va̱ása níndakanixi̱níra saá. Xi̱ndakanixi̱níra ña̱ tá ná kuchéera kixáʼara nandukúra xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ña̱ va̱ʼa ndani̱ʼíra ta̱tán ña̱ kue̱ʼe̱ yóʼo. Xi̱ndatuníra ña̱ ná kixi iin ta̱ doctor ta̱ xi̱kaʼvi va̱ʼa xa̱ʼa̱ cáncer ña̱ xi̱kuumiíra kotorara. Soo tá ki̱xaa̱ ki̱vi̱ ña̱ ku̱ʼu̱n ta̱ doctor yóʼo kotorara va̱ása níxa̱ʼa̱nra, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta̱ Daniel nda̱kavaní-inira ta ku̱suchíní-inira, tá ni̱ya̱ʼa u̱vi̱ ki̱vi̱ ni̱xi̱ʼi̱ra.
Ña̱ ndo̱ʼo ta̱ Daniel kúú ña̱ na̱túʼun iin ta̱ doctor ta̱ káʼvi va̱ʼa xa̱ʼa̱ na̱ yiví tá kúúmiína iin kue̱ʼe̱ ña̱ ndátuna ndaʼana nu̱ú iin kue̱ʼe̱ á va̱ása. Sana xa̱a̱ xíniso̱ʼún ña̱ savana xa̱a̱ ndóʼona táʼan ña̱yóʼo. Tá kúú iin na̱ xa̱a̱ chée na̱ ndeéní ndóʼo ta si̱lóʼo tiempo kúma̱ní ta kuvina, soo ndátuna ña̱ ná kixaa̱ iin na̱ veʼena na̱ kúʼvi̱ní-nina xínina soo tá xínu ña̱ kúni̱na na̱ yiví yóʼo xíʼi̱vana. Ta ¿ndáaña chi̱ndeétáʼan xíʼinna ña̱ va̱ʼa xi̱ndatuna? ¿Á kivi taxi ña̱ ndátuyó ndee̱ ndaʼa̱yó nda̱a̱ táki̱ʼva ndákanixi̱ní sava na̱ yiví?
Ku̱a̱ʼání na̱ doctor na̱ nándukú va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo káʼa̱nna ña̱ tá si̱í íyo iniyó, ta ndátuyó ña̱ ná kuu iin ña̱ va̱ʼa ta va̱ása ndákaniníxi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó, ña̱yóʼo chíndeétáʼanña xíʼinyó ña̱ vií kooyó ta va̱ása kamaní kiʼin kue̱ʼe̱ miíyó. Soo va̱ása ndiʼina ndákanixi̱ní saá, ta savana va̱ása kándíxana ña̱yóʼo chi káʼa̱nna iin ña̱ ndákani kuití xi̱ní na̱ yivíva kúúña ta kǒo kítáʼanña xíʼin ña̱ ciencia. Saáchi ndákanixi̱nína ña̱ xóʼvi̱ na̱ yiví chi xa̱a̱ saá íyo ku̱ñu miína.
Ña̱ ndákanixi̱nína saá xa̱a̱ ku̱a̱ʼáníva tiempo íyoña. Xa̱a̱ íyo u̱vi̱ mil ku̱i̱ya̱ chí sa̱tá ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ta̱ filósofo griego Aristóteles ña̱ ná ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, ta ka̱chira: “Iin ña̱ ndákani kuití xi̱ní na̱ yivíva kúúña”. Ta xa̱a̱ íyo ku̱a̱ʼá ku̱i̱ya̱ iin ta̱ chíñu ta̱ ni̱xi̱yo chí Estados Unidos ta̱ naní Benjamin Franklin ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: “Na̱ ndátu koo iin ña̱ʼa va̱ása chindeétáʼan ña̱yóʼo xíʼinna”.
Tá saá ¿ndáaña kúú ña̱ nda̱a̱ xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa chí nu̱únínu? ¿Á iin ña̱ ndákani kuití xi̱ní na̱ yiví kúúña xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱na ná ndi̱ko-inina? ¿Á íyo iin ña̱ náʼa̱ ña̱ kivi kandíxayó ña̱ kuu iin ña̱ va̱ʼa chí nu̱únínu ta ña̱yóʼo chindeétáʼanña xíʼinyó ña̱ vií kooyó ta si̱í kooyó?
-
-
¿Nda̱chun xíniñúʼu kundatuyó ña̱ kuu iin ña̱ va̱ʼa?¡Despertad! 2004 | abril 22
-
-
¿Nda̱chun xíniñúʼu kundatuyó ña̱ kuu iin ña̱ va̱ʼa?
¿NDÁAÑA kundoʼo ta̱ Daniel, ta̱ loʼo ta̱ xi̱kuumií cáncer ta̱ ni̱ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ nu̱ú artículo ña̱ xa̱a̱ ni̱ya̱ʼa tá va̱ása níndakava-inira? ¿Á kuchiñu ndaʼara nu̱ú kue̱ʼe̱ ña̱ cáncer? ¿Á kutakura nda̱a̱ vitin? Nda̱a̱ na̱ yiví na̱ kándíxaní ña̱ ndátuna ndakiʼinna iin ña̱ va̱ʼa, va̱ása ndakuiinna pregunta yóʼo. Ta ña̱yóʼo ndáyáʼviníña, va̱ása xíniñúʼu ndakanixi̱níyó ña̱ xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa kivi chindeétáʼanña xíʼinyó ndiʼi tiempo á ña̱ kamaní ndaʼayó nu̱ú iin kue̱ʼe̱.
Iin entrevista ña̱ ke̱ʼé na̱ CBS News xíʼin ta̱ doctor Nathan Cherney ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ i̱yoní ña̱ ka̱ʼa̱nna xíʼin iin na̱ yiví na̱ kúúmií iin kue̱ʼe̱ ña̱ ndeéní ña̱ kiviva ndaʼana. Ta káchira: “Sava yichi̱, sava na̱ ta̱a káʼa̱n ku̱a̱china xíʼin ñá síʼina ña̱ va̱ása vií níndakanixi̱níná xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuná ndaʼaná á ña̱ ta̱xiná nda̱kava-ininá xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuná, soo xa̱ʼa̱ ña̱ ndákanixi̱nína saá túvina ña̱ kuchiñuvana ya̱ʼana nu̱ú tu̱ndóʼo yóʼo, soo tá ndúndeéka kue̱ʼe̱ xíʼin na̱ ndeé ndóʼo, íyoña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo na̱ káʼa̱n xíʼin na̱ ndeé ndóʼo yóʼo ña̱ va̱ása vií níndakanixi̱nína ña̱ kiviva ndaʼana, soo va̱ása va̱ʼa ña̱ kéʼéna ña̱yóʼo”.
Ña̱ nda̱a̱ kúúña, na̱ kúúmií iin kue̱ʼe̱ ña̱ ndeéní chíka̱a̱nína ndee̱ ña̱ kundeé-inina nu̱úña. Xa̱ʼa̱ ña̱kán, na̱ veʼe na̱ kúúmií kue̱ʼe̱ yóʼo va̱ása kúni̱na ña̱ ná ndakanixi̱ní na̱ ndeé ndóʼo ña̱ miína kúú na̱ kúúmií ku̱a̱chi xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼona. Tá saá, ¿á xíniñúʼu ndakanixi̱níyó ña̱ va̱ása chíndeétáʼanví ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó iin ña̱ va̱ʼa chí nu̱únínu xíʼinyó?
Su̱ví saáví íyoña. Su̱ví mií ta̱ doctor Cherney, chíndeétáʼanra xíʼin na̱ yiví yóʼo ña̱ va̱ʼa vií koona ta kundeé-inina nu̱ú kue̱ʼe̱ ña̱ kúúmiína, nu̱úka ña̱ chindeétáʼanra xíʼinna ña̱ sandíʼi-xa̱ʼa̱na kue̱ʼe̱ yóʼo á ña̱ koona ku̱a̱ʼáka tiempo. Na̱ doctor na̱ xíni̱ va̱ʼa yóʼo ndákanixi̱nína ña̱ ndáyáʼvika ña̱ chindeétáʼanna xíʼin na̱ yiví ña̱ va̱ʼa kunina ni kúúmiína iin kue̱ʼe̱ ña̱ ndeéní. Íyo na̱ yiví na̱ káʼa̱n ña̱ chíndeétáʼanva ña̱ ndátuyó ndaʼayó xíʼinyó.
Ndáyáʼviní ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa
Chíndeétáʼanní ña̱ ndátuyó ña̱ kuu iin ña̱ va̱ʼa xíʼinyó, káchi ta̱ doctor xíʼin periodista médico W. Gifford-Jones, ta̱yóʼo nándukúra xa̱ʼa̱ ndáa ki̱ʼva chíndeétáʼan na̱ veʼe na̱ yiví na̱ kúúmií iin kue̱ʼe̱ xíʼinna ña̱ va̱ʼa kunina tá ndeéní ndóʼona. Tá kéʼéna ña̱yóʼo chíndeétáʼanna xíʼin na̱ kúúmií kue̱ʼe̱ ña̱ va̱ása ndakava-inina. Iin estudio ña̱ ke̱ʼéna tá ku̱i̱ya̱ 1989 ni̱na̱ʼa̱ña, ña̱ na̱ yiví na̱ xi̱kuumií iin kue̱ʼe̱ ku̱ndeé-inina ku̱a̱ʼáka tiempo nu̱ú ña̱yóʼo xa̱ʼa̱ ña̱ chi̱ndeétáʼan na̱ veʼena xíʼinna. Soo iin estudio ña̱ ke̱ʼéna tá xa̱a̱ íyo sava ku̱i̱ya̱, síínva káʼa̱n ña̱yóʼo. Soo ni saá, ña̱ estudio yóʼo náʼa̱ña, ña̱ tá chíndeétáʼan na̱ veʼe na̱ ndeé ndóʼo xíʼinna va̱ása xóʼvi̱nína ta kǒo ndákava-inina, nda̱a̱ táki̱ʼva ndóʼo inka na̱ kúúmií kue̱ʼe̱.
Vitin ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ estudio ña̱ ke̱ʼéna xíʼin na̱ kúúmií kue̱ʼe̱ ña̱ naní cardiopatía isquémica, xa̱ʼa̱ ndáaña ndóʼona tá kúsi̱í-inina á tá ndákava-inina. Ki̱ʼinnína kuenta xíʼin ña̱ kéʼé yáʼaka 1,300 na̱ ta̱a, ña̱ va̱ʼa kotona á si̱í íyo inina á ndákavava-inina. Tá ni̱ya̱ʼa 10 ku̱i̱ya̱ ke̱ʼé tukuna estudio xíʼin na̱yóʼo, tasaá ki̱ʼinna kuenta ña̱ ku̱a̱ʼání na̱yóʼo xi̱kuumiína kue̱ʼe̱ ña̱ naní cardiopatía isquémica. Ta ku̱a̱ʼání na̱yóʼo va̱ása si̱íka níxi̱yo inina xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ndakava-inina. Ñá Laura Kubzansky, ñá kúú profesora adjunta de Salud xíʼin Conducta Social de la Facultad de Salud Pública de Harvard, káchiñá: “Ku̱a̱ʼánína káʼa̱nna ña̱ chíndeétáʼanní ña̱ vií ndákanixi̱níyó xíʼinyó tá kúúmiíyó iin kue̱ʼe̱, ta ku̱a̱ʼání ña̱ sákuaʼayó xíʼin ña̱yóʼo. Ña̱ estudio ña̱ ke̱ʼéna yóʼo náʼa̱ña nu̱úyó, ña̱ chíndeétáʼanva ña̱ vií ndákanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó xíʼinyó tá kúúmiíyó iin kue̱ʼe̱”.
Sava estudio ña̱ ke̱ʼéna náʼa̱ña, ña̱ tá ndákanixi̱ní na̱ yiví ña̱ kúúmiína iin kue̱ʼe̱ ña̱ ndeéní kúachi̱ka ndáʼana tá kéʼéna iin operación xíʼinna, soo na̱ vií ndákanixi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼona kamaka ndáʼana. Ta saátu ki̱ʼinna kuenta ña̱ ku̱a̱ʼáka ku̱i̱ya̱ táku na̱ yiví na̱ si̱í íyo ini. Ta saátu iin estudio ni̱na̱ʼa̱ña, ndáaña ndóʼo na̱ xa̱a̱ chée tá káʼa̱nna tu̱ʼun va̱ʼa xíʼinna, á tá káʼa̱nna tu̱ʼun ña̱ sándakava-inina xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱a̱ ku̱a̱ʼa̱n kúchéena. Soo tá ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinna ña̱ ndíchikana ta xíni̱kana keʼéna ku̱a̱ʼá ña̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱ xa̱a̱ ku̱chéena, na̱yóʼo va̱ʼa ku̱nina ta nda̱a̱ va̱ʼaka xíkana. Ta ña̱yóʼo va̱ʼaníka chi̱ndeétáʼanña xíʼinna, nu̱úka ña̱ tá níkeʼéna ejercicio 12 semana.
Xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa, ña̱ si̱í íyo iniyó, ta saátu ña̱ vií ndákanixi̱níyó, ¿ndáa ki̱ʼva chíndeétáʼanña xíʼinyó ña̱ viíka kooyó? Sana na̱ doctor ta saátu na̱ científico ta̱ʼán kunda̱a̱ va̱ʼa inina ndáa ki̱ʼva íyo xi̱níyó ta saátu ku̱ñuyó, ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanna xíʼinyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó. Soo na̱ xíni̱ va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo káʼa̱nna, ña̱ tá vií ndákanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó chíndeétáʼanvaña xíʼinyó. Tá kúú, iin ta̱ profesor ña̱ Neurología káchira: “Va̱ʼaní kúniyó tá si̱í íyo iniyó ta ndátuyó ña̱ ná kuu iin ña̱ va̱ʼa. Saáchi ña̱yóʼo chíndeétáʼanña xíʼinyó ña̱ va̱ása kundi̱ʼi̱ní-iniyó ta saátu chíndeétáʼanña xíʼin ku̱ñuyó. Ta ña̱yóʼo kúú ña̱ kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa vií kooyó”.
Ña̱yóʼo sana iin ña̱ xa̱á kúúña nu̱ú na̱ doctor, na̱ psicólogo xíʼin na̱ científico, soo nu̱ú na̱ káʼvi Biblia va̱ása íyoña saá. Saáchi xa̱a̱ íyo 3,000 ku̱i̱ya̱ ta̱ rey Salomón ka̱ʼyíra ña̱yóʼo: “Tá kúsi̱í-iniyó táki̱ʼva íyo iin ta̱tán ña̱ sándaʼa miíyó saá íyoña, soo ña̱ kúsuchí-iniyó táki̱ʼva íyo iin kue̱ʼe̱ saá íyoña” (Proverbios 17:22). Va̱ʼaní ña̱ káʼa̱n versículo yóʼo. Va̱ása káʼa̱nña ña̱ tá si̱í íyo iniyó ndaʼayó nu̱ú ndiʼi kue̱ʼe̱, saáchi ña̱ káʼa̱nña kúú, ña̱ kúsi̱í-iniyó íyoña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ta̱tán ña̱ sándaʼa miíyó.
Ña̱kán kivi ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, tá ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa ná kooña iin ta̱tán, ¿ndáa na̱ doctor va̱ása taxi ña̱yóʼo kuniñúʼu na̱ yiví? Ta saátu ña̱ ndátuyó ña̱ kuu iin ña̱ va̱ʼa, va̱ʼaníka chíndeétáʼanña xíʼinyó ña̱ vií kooyó.
Ña̱ ndóʼoyó tá si̱í íyo iniyó á tá ndakava-iniyó
Na̱ nándukú va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ki̱ʼinna kuenta, ña̱ tá vií íyo ña̱ ndákanixi̱ní na̱ yiví xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼona ku̱a̱ʼáka ña̱ va̱ʼa ndákiʼinna xa̱ʼa̱ ña̱ si̱í íyo inina. Va̱ʼaka káʼvina, káchíñuna á tá kéʼéna ejercicio. Ke̱ʼéna iin estudio xíʼin iin tiʼvi ná ñaʼá ná xínu. Na̱ sánáʼa̱ ná ñaʼá yóʼo ni̱ka̱ʼa̱n kuitína ndáaña kúú ña̱ xíni̱ná keʼéná, soo saátu na̱ ke̱ʼé estudio yóʼo ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunna mií ná ñaʼá yóʼo ndáaña kúú ña̱ va̱ʼa ña̱ ndátuná ndakiʼinná. Tándi̱ʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ná ñaʼá yóʼo xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuná ndakiʼinná, chi̱ndeétáʼanña xíʼinná ña̱ viíka kununá, nu̱úka ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n na̱ sánáʼa̱ miíná. ¿Nda̱chun va̱ʼaní chíndeétáʼan ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa xíʼinyó?
Xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ña̱ʼa sákuaʼana tá xítona ña̱ kéʼé iin na̱ yiví na̱ va̱ása vií ndákanixi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼona. Tá ku̱i̱ya̱ 1960 ki̱ʼinna kuenta ndáa ki̱ʼva íyo ña̱ kéʼé kití, ta ña̱yóʼo kítáʼanña xíʼin ña̱ kéʼé na̱ yiví. Tá kúú, ke̱ʼéna iin prueba xíʼin sava na̱ yiví ña̱ ná kuniso̱ʼona iin ña̱ʼa ña̱ ndeéní káʼa, soo ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinna ña̱ kivi ndaʼvana ña̱yóʼo tá ná katavi ndaʼa̱na sava botón, ta ndiʼivana ku̱chiñu ke̱ʼé ña̱yóʼo.
Ta saátu ke̱ʼéna prueba yóʼo xíʼin inkaka na̱ yiví, soo tá ka̱tavi ndaʼana botón va̱ása nísandákoo ña̱ ña̱ʼa yóʼo ña̱ kaʼaña. Soo xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása nínda̱ʼva̱ña, nda̱kanixi̱nína ña̱ va̱ása kuchiñuna keʼéna ña̱yóʼo. Soo tá ndi̱kó tukuna ke̱ʼéna ña̱ prueba yóʼo, va̱ása níkeʼéna nda̱a̱ ni iinka ña̱ʼa saáchi nda̱kanixi̱nína ña̱ va̱ása kuchiñukana ndaʼvanaña. Ta savana xa̱ʼa̱ ña̱ vií xi̱ndakanixi̱nína va̱ása nísandákoona ña̱ keʼéna ña̱yóʼo.
Ta̱ doctor Martin Seligman ta̱ chi̱ndeétáʼan xíʼinna ña̱ va̱ʼa ke̱ʼéna prueba yóʼo, ki̱xáʼara nándukúkara xa̱ʼa̱ ndáaña ndóʼo na̱ yiví tá si̱í íyo inina xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼona á tá ndákava-inina. Ki̱ʼinra kuenta ndáa ki̱ʼva íyo ña̱ ndákanixi̱ní na̱ yiví na̱ kamaní ndákava-ini, tasaá na̱kunda̱a̱-inira ña̱ tá va̱ása vií íyo ña̱ ndákanixi̱ní na̱ yiví, ña̱yóʼo sásiña nu̱úna ña̱ keʼéna ku̱a̱ʼá ña̱ʼa. Ta̱ Seligman káʼa̱nra ndáaña ndóʼo na̱ yiví tá va̱ása vií íyo ña̱ ndákanixi̱nína, káchira: “Xa̱a̱ 25 ku̱i̱ya̱ kúú ña̱ nándukú va̱ʼi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼo na̱ yiví tá va̱ása vií ndákanixi̱nína, saáchi tá ndákanixi̱nína ña̱ ku̱a̱chi miína kúú ña̱ xóʼvi̱na ta saátu ndákanixi̱nína ña̱ ku̱a̱ʼání tiempo kundoʼona ña̱yóʼo, kivi kasiña nu̱úna ña̱ keʼéna inkaka ña̱ʼa ta xo̱ʼvi̱kana xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo nu̱úka na̱ va̱ása ndákanixi̱ní saá”.
Nu̱ú sava na̱ yiví iin ña̱ xa̱áva kúú ña̱yóʼo, soo na̱ káʼvi Biblia xa̱a̱ xíni̱vana xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Iin proverbio káchiña: “Tá ná ndakava-iniún xa̱ʼa̱ ña̱ yáʼún nu̱ú tu̱ndóʼo, va̱ása koo ndeún” (Proverbios 24:10). Ña̱ Biblia káxiní káʼa̱nña, ña̱ tá ndákava-iniyó á tá va̱ása vií íyo ña̱ ndákanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó va̱ása kunda̱a̱-iniyó ndáaña keʼéyó. Tá saá, ¿ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa viíka ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó, ña̱ si̱íka koo iniyó ta kundatuyó ña̱ kuu iin ña̱ va̱ʼa?
[Na̱ʼná]
Ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa kivi va̱ʼaní chindeétáʼanña xíʼinyó
-
-
Kiviva vií ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó¡Despertad! 2004 | abril 22
-
-
Kiviva vií ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó
¿NDÁAÑA ndóʼún tá yáʼún nu̱ú tu̱ndóʼo? Ku̱a̱ʼání na̱ xíni̱ va̱ʼa káʼa̱nna ña̱ ki̱ʼva ña̱ ndákuiin na̱ yiví ña̱ pregunta yóʼo náʼa̱ña á vií íyo ña̱ ndákanixi̱nína xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼona á na̱ ndákava-iniva kúúna. Ndiʼivayó yáʼa nu̱ú tu̱ndóʼo ta savayó ndeéka ña̱ ndóʼoyó nu̱ú inkana. ¿Nda̱chun sava na̱ yiví si̱í íyo inina ni yáʼana nu̱ú tu̱ndóʼo ta nda̱chun inkana ndákava-inina ni yáʼana nu̱ú tu̱ndóʼo loʼo?
Ndakanixi̱ní ña̱ xíkaún ndúkún iin chiñu kachíñún, ta ku̱a̱ʼún ña̱ nda̱ka̱tu̱ʼunna yóʼó, soo tándi̱ʼi kǒo táxina chiñu ndaʼún. ¿Ndáaña ndóʼún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo? Kivi ndakanixi̱níún ña̱ ku̱a̱chi miíún kúú ña̱yóʼo ta saátu ña̱ ndiʼi tiempo va̱ása ndani̱ʼún chiñu, tasaá ndákanixi̱níún: “Nda̱a̱ ni iinna va̱ása taxi chiñu ndaʼa̱ na̱ yiví na̱ íyo nda̱a̱ táki̱ʼva íyo yi̱ʼi̱, nda̱a̱ ni iin yichi̱ va̱ása taxina chiñu ndaʼíi̱”. Á saátu kivi xa̱ún ndakanixi̱níún xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo: “Nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa va̱ása xíni̱i̱ keʼíi̱, ni kǒo chiñuvíi̱”. Ña̱yóʼo náʼa̱ña ña̱ va̱ása vií íyo ña̱ ndákanixi̱nína xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼona.
Ndáaña kivi keʼéyó
¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa vií ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó? Iin ña̱ ndáyaʼvi kúú ña̱ ndakuniyó ña̱ va̱ása vií íyo ña̱ ndákanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó. Ta inka ña̱ xíniñúʼu keʼéyó kúú ña̱ chika̱a̱yó ndee̱ ña̱ kǒo ndakanikaxi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, kivi ndakanixi̱níún xa̱ʼa̱ inka ña̱ʼa tá kúú, ¿á ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ va̱ása taxina chiñu ndaʼa̱ iin na̱ yiví na̱ íyo táki̱ʼva íyo yóʼó? ¿Á xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása xíni̱ún keʼún chiñu ña̱ ndúkúna kúú ña̱ kǒo nítaxinaña ndaʼún?
Tá ná kiʼin va̱ʼayó kuenta xíʼin ña̱ ndóʼoyó, kunda̱a̱-iniyó ña̱ va̱ása va̱ʼa íyo ña̱ ndákanixi̱níyó xa̱ʼa̱ iin ña̱ʼa. ¿Á kúni̱ kachiña ña̱ va̱ása xíni̱yó keʼéyó nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa? Tá ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxayó Ndióxi̱, á xa̱ʼa̱ ki̱ʼva ña̱ kítáʼanyó xíʼin na̱ veʼeyó á na̱ migoyó ¿á vií kéʼéyó ña̱yóʼo? Xa̱ʼa̱ ña̱kán tá ndóʼoyó iin ña̱ʼa ná kǒo ndakanixi̱níyó ña̱ va̱ása kuchiñukayó keʼéyó inkaka ña̱ʼa, ¿á ndixa kúnda̱a̱-iniún ña̱ nda̱a̱ ni iin yichi̱ va̱ása ndani̱ʼíkaún chiñu? Ta saátu íyo inkaka ña̱ kivi keʼéyó ña̱ vií ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó.
Vií ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱yó keʼéyó
Xa̱a̱ íyo loʼo ku̱i̱ya̱, na̱ xíni̱ va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa kúni̱ kachiña ña̱ kuchiñuyó saxínuyó ña̱ kúni̱yó keʼéyó. Nda̱a̱ táki̱ʼva kunda̱a̱-iniyó nu̱ú inka artículo, ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa, ku̱a̱ʼáníva ña̱ kúni̱ kachi ña̱yóʼo, soo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nna yóʼo kiviva chindeétáʼanña xíʼinyó. Tá ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuyó kuu iin ña̱ va̱ʼa kivi chindeétáʼanña xíʼinyó ña̱ vií ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱yó keʼéyó.
Ña̱ va̱ʼa kandíxayó ña̱ kuchiñuyó saxínuyó iin ña̱ kúni̱yó keʼéyó, xíniñúʼu ndaka̱xinyó ña̱ kúni̱yó keʼéyó ta chika̱a̱yó ndee̱ ña̱ saxínuyóña. Tá ki̱ʼinyó kuenta ña̱ va̱ása sáxi̱nuyó ña̱ kúni̱yó keʼéyó xíniñúʼu viíní ndakanixi̱níyó ndáaña kúú ña̱ ndixa kúni̱yó keʼéyó, sana kamaní ndakava-iniyó tá yáʼayó nu̱ú iin tu̱ndóʼo ta ni va̱ása ndakanikaxi̱níyó ndáaña kúú ña̱ kúni̱yó keʼéyó á ndáaña kúú ña̱ ndáyáʼvika nu̱úyó. Xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱yó keʼéyó ña̱ Biblia xa̱a̱ ya̱chi̱ví ni̱ka̱ʼa̱nña ña̱ ná kundi̱ʼi̱ka-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ʼa ña̱ ndáyáʼvika (Filipenses 1:10).
Tá xa̱a̱ ná kunda̱a̱ va̱ʼa iniyó ndáaña kúni̱yó keʼéyó va̱ása ixaa yo̱ʼvi̱ña xíʼinyó ña̱ ndaka̱xinyó ña̱ keʼéyó, tá kúú ña̱ ndasakáʼnuyó Ndióxi̱, ña̱ vií kutáʼanyó xíʼin Ndióxi̱ á ña̱ keʼéyó inkaka chiñu. Ndáyáʼviní ña̱ va̱ása inkáchi kuni̱yó keʼéyó ku̱a̱ʼání ña̱ʼa, ta va̱ʼaníka tá ná ndaka̱xinyó keʼéyó iin ña̱ʼa ña̱ va̱ása yo̱ʼvi̱, chi tá ná keʼéyó saá nda̱a̱ kivi ndakava-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo kívi keʼéyó ndiʼiña. Va̱ʼaníka tá ná ndataʼvíyó ña̱ kúni̱yó keʼéyó, iin ña̱ yo̱ʼvi̱ kivi ku̱a̱ʼáka tiempo keʼéyóña ta ña̱ va̱ása yo̱ʼvi̱ kivi loʼoka tiempo keʼéyóña.
Iin ña̱ xi̱ka̱ʼa̱n na̱ yiví tá ya̱chi̱ kúú ña̱yóʼo, tá kúni̱yó keʼéyó iin ña̱ʼa saxínuvayóña. Ta ña̱ ndixa kúú ña̱yóʼo, tá ná ndaka̱xinyó ña̱ ndixa kúni̱yó keʼéyó, xíniñúʼu chika̱a̱yó ndee̱ ña̱ va̱ʼa saxínuyó ña̱yóʼo. Kivi ndakanixi̱níyó ña̱ ndáyaʼviní ña̱ kúni̱yó keʼéyó ta saátu ndáaña va̱ʼa kúú ña̱ ndakiʼinyó tá ná saxínuyó ña̱yóʼo. Sana koova ña̱ kasi nu̱úyó ña̱ keʼéyó ña̱yóʼo soo ná kǒo taxiyó ña̱ sandákavaña-iniyó ña̱ sandákooyó keʼéyó ña̱ kúni̱yó, chi ña̱ xíniñúʼu keʼéyó kúú ña̱ chika̱a̱kayó ndee̱ ña̱ saxínuyóña.
Ná ndakanixi̱níyó ndáa ki̱ʼva saxínuyó ña̱ kúni̱yó keʼéyó. Iin ta̱ autor ta̱ naní C. R. Snyder, ta̱ káʼvi va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuyó koo iin ña̱ va̱ʼa, káʼa̱nra ña̱ ku̱a̱ʼá ki̱ʼva xíniñúʼu ndakanixi̱níyó ña̱ va̱ʼa saxínuyó ña̱ kúni̱yó keʼéyó. Xa̱ʼa̱ ña̱kán tá iin ña̱ nda̱kaxinyó keʼéyó va̱ása chíndeétáʼanña xíʼinyó, kivi ndukúyó inka ki̱ʼva ña̱ va̱ʼa saxínuyó ña̱yóʼo.
Saátu káʼa̱n ta̱ Snyder, xíniñúʼu kunda̱a̱-iniyó ama nasamayó iin ña̱ kéʼéyó tasaá kixáʼayó keʼéyó inkaña, soo tá nda̱a̱ ni iin ña̱ nda̱kaxinyó keʼéyó va̱ása chíndeétáʼanña xíʼinyó ña̱ saxínuyó ña̱ kúni̱yó keʼéyó, va̱ʼaka ná kǒo ndukúyó inkaka ki̱ʼva ña̱ keʼéyóña chi kivi sandákavaña-iniyó. Soo tá ná nasamayó ña̱ kéʼéyó xíʼin inkaña, saá kúú ña̱ kivi kundatuyó ndakiʼinyó iin ña̱ va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱yó keʼéyó.
Nu̱ú Biblia kivi ndani̱ʼíyó ku̱a̱ʼání ejemplo ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Ta̱ rey David xi̱kuni̱ra ixava̱ʼara iin templo xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ra Jehová, soo Jehová ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra, ña̱ ta̱ Salomón se̱ʼera kúú ta̱ keʼé ña̱ templo yóʼo. Soo ta̱ David va̱ása níndakava-inira xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ra keʼéra ña̱yóʼo, chi na̱samavara ña̱ kúni̱ra keʼéra, ta chi̱ka̱a̱ra ndee̱ ña̱ nda̱kayara xu̱ʼún xíʼin inkaka ña̱ʼa ña̱ kuniñúʼu se̱ʼera ña̱ ixava̱ʼara templo (1 Reyes 8:17-19; 1 Crónicas 29:3-7).
Ña̱kán ni chíka̱a̱vayó ndee̱ ña̱ ndakiʼinyó iin ña̱ va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱yó keʼéyó ta saátu ña̱ vií ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, soo ni saá kiviva kaka-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó. ¿Nda̱chun? Saáchi ni ndátuvayó ña̱ ndakiʼinyó ña̱ va̱ʼa, soo va̱ása kivi kasiyó nu̱ú ña̱ íxayo̱ʼvi̱ xíʼinyó. Tá ndákanixi̱níyó xa̱ʼa̱ tu̱ndóʼo ña̱ sándi̱ʼi̱ní-ini na̱ ñuyǐví yóʼo tá kúú ña̱ ndáʼvi na̱ yiví, ña̱ íyoní guerra, ña̱ kéʼéna ña̱ va̱ása va̱ʼa, ña̱ íyo kue̱ʼe̱ xíʼin ña̱ xíʼi̱ na̱ yiví, ¿ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa vií ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ndiʼi ña̱yóʼo?
[Na̱ʼná]
Tá kǒo táxina chiñu ña̱ kúni̱ún ndaʼún, ¿á kúni̱ kachi ña̱yóʼo ña̱ nda̱a̱ ni iin yichi̱ va̱ása ndani̱ʼún chiñu?
[Na̱ʼná]
Ta̱ rey David va̱ʼaní xi̱ndakanixi̱níra xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ra keʼéra
-
-
¿Ndáa mií kivi ndani̱ʼíyó ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó ña̱ va̱ʼa chí nu̱únínu?¡Despertad! 2004 | abril 22
-
-
¿Ndáa mií kivi ndani̱ʼíyó ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó ña̱ va̱ʼa chí nu̱únínu?
NDAKANIXI̱NÍ ña̱ va̱ása xíínka reloj ña̱ kúúmiíún kachíñuña ta xa̱a̱ yatání ña̱yóʼo. Tá ku̱a̱ʼún nandukún iin na̱ sandáʼa ña̱yóʼo, ndáni̱ʼún ku̱a̱ʼání anuncio ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ na̱ kivi sandáʼaña, soo sava na̱yóʼo su̱ví ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ káʼa̱nna. Tasaá kúnda̱a̱-iniún ña̱ iin ta̱a ta̱ íyo yatin xíʼún kúú ta̱ i̱xava̱ʼa táʼan reloj yóʼo xa̱a̱ íyo ku̱i̱ya̱ chí sa̱tá, ta saátu káʼa̱nra ña̱ sandáʼara reloj ña̱ kúúmiíún ta kǒo xu̱ʼún kiʼinra ndaʼún. ¿Á su̱ví ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ va̱ása íxayo̱ʼvi̱kaña xíʼún ña̱ kotoún ndáa na̱ sandáʼa reloj ña̱ kúúmiíún?
Vitin ná chitáʼanyó ña̱ reloj yóʼo xíʼin ña̱ ndátún ndakiʼún iin ña̱ va̱ʼa. Tá ki̱ʼún kuenta ña̱ va̱ása ndátúkaún ña̱yóʼo nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé ku̱a̱ʼání na̱ yiví tiempo yo̱ʼvi̱ vitin, ¿ndáana ka̱ʼún xíʼin ña̱ chindeétáʼanna xíʼún? Ku̱a̱ʼání na̱ yiví káʼa̱nna ña̱ kivi chindeétáʼanna xíʼinyó ña̱ ndasaviína ña̱yóʼo, soo ña̱ káʼa̱nna va̱ása chíndeétáʼanña xíʼinyó. ¿Á su̱ví ña̱ va̱ʼaka kúúña tá ná ka̱ʼa̱nyó xíʼin ta̱ i̱xava̱ʼa ndiʼi na̱ yiví ña̱ ná chindeétáʼanra xíʼinyó? Ña̱ Biblia káʼa̱nña ña̱ “va̱ása xíká íyora nu̱ú iin iinyó” ta íyo tu̱ʼvara ña̱ chindeétáʼanra xíʼinyó (Hechos 17:27; 1 Pedro 5: 7).
Ña̱ kúni̱ kachika ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó iin ña̱ va̱ʼa
Tá káʼa̱n ña̱ Biblia xa̱ʼa̱ tu̱ʼun, ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó iin ña̱ va̱ʼa, ku̱a̱ʼáka ña̱ kúni̱ kachi ña̱yóʼo nu̱ú tu̱ʼun ña̱ xíniñúʼu na̱ doctor, na̱ científico, na̱ psicólogo tiempo vitin. Tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ ña̱ Biblia tá ya̱chi̱ ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ “ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó iin ña̱ va̱ʼa” kúni̱ kachiña ña̱ kuni̱yó iin ña̱ʼa ta kundatuyó ndakiʼinyóña. Ña̱ va̱ʼa kundatuyó ndakiʼinyó iin ña̱ʼa xíniñúʼu keʼéyó u̱vi̱ ña̱ʼa: ña̱ kuni̱yó ndakiʼinyó iin ña̱ va̱ʼa, ta kandíxayó ña̱ ndixa kuu ña̱yóʼo. Ña̱ kundatuyó ndakiʼinyó iin ña̱ va̱ʼa ña̱ káʼa̱n ña̱ Biblia xa̱ʼa̱ su̱ví iin ña̱ vatá kúúña. Chi ña̱yóʼo ña̱ ndixava kúúña.
Ta ña̱yóʼo kítáʼanña xíʼin ña̱ kándíxayó Ndióxi̱. Chi ña̱yóʼo xíniñúʼu na̱ʼa̱yóña, ta va̱ása ka̱ʼa̱n kuitíyó ña̱ kándíxayó Ndióxi̱ (Hebreos 11:1). Soo tu̱ʼun Ndióxi̱ káʼa̱nña ña̱ xa̱a̱ síín íyo ña̱ kándíxayó Ndióxi̱ xíʼin ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó iin ña̱ va̱ʼa (1 Corintios 13:13).
Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ iin ejemplo: tá káʼa̱nyó xíʼin iin na̱ migoyó ña̱ ná chindeétáʼanna xíʼinyó, ndátuvayó ña̱ chindeétáʼanna xíʼinyó. Ta kándíxavayó ña̱ chindeéna miíyó, chi xa̱a̱ xíni̱ va̱ʼayóna ta va̱ʼaní-inina chi xa̱a̱ chi̱ndeétáʼanna xíʼinyó tá ya̱chi̱. Ña̱ kándíxayó Ndióxi̱ xíʼin ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó iin ña̱ va̱ʼa kúni̱ kitáʼan ña̱yóʼo, soo suvi inkáchi íyoña. Tá saá ¿ndáaña keʼéyó ña̱ va̱ʼa chindeétáʼan Ndióxi̱ xíʼinyó?
Kivi kandíxayó ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱
Jehová Ndióxi̱ kúú ta̱ ndáa-iniyó ña̱ taxira ña̱ va̱ʼa ndaʼayó chí nu̱únínu. Tá tiempo xi̱na̱ʼa̱ iinlá Jehová kúú ta̱ xi̱ndaa-ini na̱ ñuu Israel ña̱ va̱ʼa chindeétáʼanra xíʼinna (Jeremías 14:8). Ta na̱ ñuu yóʼo xi̱ndaaní-ininara ña̱ chindeétáʼanra xíʼinna. Ta na̱yóʼo va̱ása níxi̱keʼénaña xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱kuni̱ kuitína ña̱ ná kuu iin ña̱ʼa. Chi xi̱kunda̱a̱-inina ña̱ ndiʼi tiempo xi̱saxínu Jehová ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna, xa̱ʼa̱ ña̱kán va̱ʼaní xi̱kandíxanara, ta xíʼin ña̱yóʼo ni̱na̱ʼa̱ra ña̱ ndiʼi yichi̱ sáxi̱nura ña̱ káʼa̱nra. Ta̱ Josué ta̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ ñuu Israel ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ndóʼó xíni̱ va̱ʼandó [...] ña̱ ndiʼi ña̱ káʼa̱n Jehová Ndióxi̱ndó keʼéra sáxi̱nuvaraña” (Josué 23:14).
Tá ni̱ya̱ʼa ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱, Jehová sáxi̱nukavara ña̱ káʼa̱nra keʼéra. Nu̱ú Biblia va̱xi ku̱a̱ʼání ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ keʼéra ta saátu ndáa ki̱ʼva sa̱xínura ña̱yóʼo. Kiviva kandíxayó profecía ña̱ va̱xi nu̱úña saáchi ña̱ ndixa kúú ña̱yóʼo.
Xa̱ʼa̱ ña̱kán kivi kandíxayó ña̱ káʼa̱n ña̱ Biblia. Tá ná kunda̱a̱ka-iniún xa̱ʼa̱ ña̱ kéʼé Ndióxi̱ xíʼin na̱ yiví, saá xa̱ún kandíxakaún ña̱ taxira iin ña̱ va̱ʼa ndaʼún. Ta̱ apóstol Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: “Saáchi ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ xi̱naʼá ni̱ka̱ʼyi̱ña ña̱ va̱ʼa sanáʼa̱ña miíyó, chi tu̱ʼun Ndióxi̱ chíndeétáʼanña xíʼinyó ña̱ va̱ʼa ndakú koo iniyó, ta sándi̱koña-iniyó ña̱ va̱ʼa kundatuyó ña̱ taxi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó chí nu̱únínu” (Romanos 15:4).
¿Ndáaña va̱ʼa káʼa̱n Ndióxi̱ taxira ndaʼa̱yó?
¿Ama kúú ña̱ kúni̱níyó ña̱ ná kuu iin ña̱ va̱ʼa? ¿Á su̱ví tá xíʼi̱ iin na̱ veʼeyó kúúña? Tá xíʼi̱ na̱ veʼe iin na̱ yiví, saá kúú ña̱ íxayo̱ʼvi̱níkaña xíʼinna ña̱ kandíxana ña̱ kuu iin ña̱ va̱ʼa. ¿Á kivi ka̱kuyó nu̱ú ña̱ xíʼi̱yó? Va̱ása, saáchi ndiʼivayó yáʼa nu̱ú ña̱yóʼo. Kiviva keʼéyó sava ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa kutakuyó ku̱a̱ʼá loʼoka tiempo, soo ni saá va̱ása kivi kasiyó nu̱ú ña̱yóʼo. Ta ña̱ Biblia káʼa̱nña, “ña̱ sáa̱-ini xíni miíyó kúú ña̱ xíʼi̱yó” (1 Corintios 15:26).
Tá saá, ¿ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa ka̱kuyó nu̱ú ña̱ xíʼi̱yó? Versículo ña̱ káʼa̱n ña̱ sáa̱-ini xíni miíyó kúú ña̱ xíʼi̱yó, káʼa̱ntuña ña̱ ndiʼi-xa̱ʼa̱va ña̱yóʼo. Jehová Ndióxi̱ kúúmiíníkara ndee̱ nu̱ú ña̱ xíʼi̱yó, ta xa̱a̱ ku̱a̱ʼání yichi̱ ni̱na̱ʼa̱ra ña̱yóʼo. ¿Ndáa ki̱ʼva ke̱ʼéra ña̱yóʼo? Ña̱ sa̱ndátakura sava na̱ yiví. Ña̱ Biblia káʼa̱nña, ña̱ xi̱niñúʼu Ndióxi̱ ndee̱ra ña̱ sa̱ndátakura i̱i̱n na̱ yiví.
Iin yichi̱, Jehová ta̱xira ndee̱ ndaʼa̱ se̱ʼera ta̱ Jesús ña̱ sa̱ndátakura ta̱ Lázaro iin ta̱ va̱ʼaní xi̱kuu migo ta̱ Jesús, ta xa̱a̱ ku̱mí ki̱vi̱ kúú ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ra. Ta kǒo nísandátaku se̱ʼé ta̱ Jesús migora ta̱ Lázaro, chi ku̱a̱ʼáníva na̱ yiví xi̱ni tá sa̱ndátakurara (Juan 11:38-48, 53; 12:9, 10).
Sana ndákanixi̱níún nda̱chun kúú ña̱ sa̱ndátakura na̱ yiví kán, chi ku̱chéena ta tuku ni̱xi̱ʼi̱vana. Ña̱ nda̱a̱ kúúva ña̱yóʼo, soo xa̱ʼa̱ ña̱ sa̱ndátakura na̱ yiví yóʼo kivi kandíxayó ña̱ sandátakuvara na̱ veʼeyó na̱ xa̱a̱ ni̱xi̱ʼi̱. Íyova ña̱ náʼa̱ ña̱ kivi kandíxayó ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱. Ña̱kán ná kandíxayó ña̱ ndixa kuuva ña̱ ndátuyó.
Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra: “Yi̱ʼi̱ kúú ta̱ sándataku na̱ yiví ta yi̱ʼi̱ kúú ta̱ táxi ña̱ tákuna” (Juan 11:25). Ndaʼa̱ ta̱ Jesús kúú ña̱ taxi Jehová ndee̱ ña̱ va̱ʼa sandátakura na̱ yiví. Ta saátu ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: “Va̱xi hora ta ndiʼi na̱ ni̱xi̱ʼi̱ na̱ ñúʼu ti̱xin ya̱vi̱ kuniso̱ʼona tu̱ʼunra [ta̱ Cristo] ta keena” (Juan 5:28, 29). Ta ndiʼi na̱ ni̱xi̱ʼi̱ ndatakuvana ta kundoona nu̱ú ñuyǐví xa̱á.
Ta̱ profeta Isaías ni̱ka̱ʼa̱nra ndáa ki̱ʼva koo ña̱ ndataku na̱ ni̱xi̱ʼi̱ tá ni̱ka̱ʼa̱nra tu̱ʼun yóʼo: “Na̱ ni̱xi̱ʼi̱ ndatakuvana, na̱ kísi̱ nu̱ú ñuʼú ndako̱ovana ta nda̱ʼyi̱ kóʼóna xa̱ʼa̱ ña̱ kúsi̱í-inina. Saáchi luz ña̱ kúúmiíún íyoña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo yúyú, ta na̱ ni̱xi̱ʼi̱ ndikó tukuna kundoona nu̱ú ñuʼú yóʼo” (Isaías 26:19, Versión Popular).
¿Á su̱ví ña̱ nda̱a̱ kúú ña̱ sándi̱koní ña̱yóʼo iniyó? Na̱ ni̱xi̱ʼi̱ va̱ʼaníka nu̱ú ñúʼu na̱yóʼo, nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ña̱ loʼo ña̱ ndíka̱a̱ ti̱xin siʼíña saá íyona. Saáchi ndiʼi na̱ ni̱xi̱ʼi̱ va̱ʼaní ñúʼu ini Ndióxi̱ ta̱ kúúmií ndiʼi ndee̱ xa̱ʼa̱na (Lucas 20:37, 38). Ta si̱lóʼo kúma̱ní ña̱ ndatakuna ta kundoona nu̱ú iin ñuʼú ña̱ liviní ta si̱íní kundoona, nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ña̱ loʼo ña̱ sa̱kán ka̱ku saáchi ndiʼi na̱ veʼeña kúsi̱íní-inina ndákiʼinnaña. Xa̱ʼa̱ ña̱kán, ni ná kuviyó íyova iin ña̱ va̱ʼa ndátuyó ndakiʼinyó.
Ña̱ va̱ʼa ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó chí nu̱únínu kivi chindeétáʼanña xíʼinyó
Ta̱ Pablo ku̱a̱ʼání ña̱ʼa sánáʼa̱ra miíyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó iin va̱ʼa chí nu̱únínu. Ta ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ íyo ña̱yóʼo nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin casco (1 Tesalonicenses 5:8). ¿Ndáaña xi̱kuni̱ kachira xíʼin ña̱yóʼo? Tá tiempo xi̱naʼá, na̱ soldado na̱ xi̱xa̱ʼa̱n nu̱ú ku̱a̱chi xi̱xiniñúʼuna iin casco ña̱ ka̱a ña̱ xi̱ndasi xi̱nína, ta tíxa̱ʼvi ña̱ casco yóʼo va̱ása níxi̱tukue̱ʼe̱ xi̱nína tá xi̱kanina miína. Nda̱a̱ táki̱ʼva ndáa ña̱ casco xi̱ní na̱ soldado, ki̱ʼva saátu chíndeétáʼan ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó chí nu̱únínu xíʼinyó. Soo tá ndixa kándíxayó ña̱ keʼé Ndióxi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra, nda̱a̱ ndáaka ña̱ yáʼayó nu̱ú ná kǒo taxiyó ña̱ sandi̱ʼi̱ña-iniyó á sayíʼviña miíyó. ¿Á su̱ví ndiʼiyó xíniñúʼu ña̱ casco yóʼo?
Ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ inka ejemplo, tá ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó ña̱ va̱ʼa chí nu̱únínu ña̱ kítáʼan xíʼin ña̱ kúni̱ Ndióxi̱, ta ka̱chira: “Ña̱ ndátuyó, chíndeétáʼanña xíʼinyó ña̱ va̱ʼa kutakuyó ta íyoña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ka̱a ña̱ tíin iin barco. Chi ña̱ ndátuyó yóʼo ña̱ xi̱nu kúúvaña ta va̱ása nása̱maña” (Hebreos 6:19). Xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱a̱ʼání yichi̱ ni̱xi̱ka ta̱ Pablo xíʼin tú barco xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ ndáyáʼviní ka̱a ña̱ tíin tú barco yóʼo. Ta, tá ndeéní xi̱kani ta̱chí xi̱sakanana ka̱a ña̱ tíin tú barco ti̱xin ti̱kui̱í, ña̱ va̱ʼa kǒo ña̱ kundoʼonú xíʼin ta̱chí. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ vií xi̱tin ña̱ ka̱a yóʼo ti̱xin tá mar, kǒo ña̱ níxi̱ndoʼonú ta ni va̱ása níxi̱kani ndaanú xíʼin yu̱u̱ ni ndeéní xi̱kani ta̱chí yóʼo.
Ta ki̱ʼva saátu íyoña, tá kándíxayó ña̱ saxínu Ndióxi̱ ña̱ káʼa̱nra taxira ña̱ va̱ʼa ndaʼa̱yó chí nu̱únínu, ña̱yóʼo kivi chindeétáʼanña xíʼinyó ni nda̱a̱ ndáaka ña̱ ndóʼoyó tiempo vitin. Jehová káʼa̱nra ña̱ si̱lóʼova kúma̱ní ta va̱ása xo̱ʼvi̱ka na̱ yiví xa̱ʼa̱ ña̱ íyo guerra, xa̱ʼa̱ ña̱ xáʼní táʼan na̱ yiví xíʼin xa̱ʼa̱ ña̱ xíʼi̱yó (koto recuadro ña̱ va̱xi nu̱ú página 10). Tá kándíxayó ña̱ taxi Ndióxi̱ ña̱ va̱ʼa ndaʼa̱yó chí nu̱únínu, ña̱yóʼo kivi chindeétáʼanña xíʼinyó ña̱ kǒo ña̱ʼa kundoʼoyó tasaá va̱ʼa keʼéyó ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinyó. Ta va̱ása xa̱a̱yó keʼéyó nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé na̱ ñuyǐví yóʼo tiempo vitin.
Ta saátu miíún kivi ndakiʼún ña̱ va̱ʼa ña̱ káʼa̱n Jehová taxira chí nu̱únínu. Kúni̱ra ña̱ vií na̱ koún, nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱kuni̱ra ña̱ vií ná kundoo na̱ yiví tá xa̱ʼa̱. Ta kúni̱ra ña̱ ná ka̱ku ndiʼi na̱ yiví. ¿Ndáaña kivi keʼéyó ña̱ va̱ʼa ka̱kuyó? Ña̱ siʼna xíniñúʼu keʼéyó kúú ña̱ kunda̱a̱ káxi iniyó ña̱ nda̱a̱ xa̱ʼa̱ra (1 Timoteo 2:4). Káʼa̱nndi̱ xíʼún ña̱ ná kunda̱a̱-iniún xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱a̱ ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱, ña̱yóʼo kivi chindeétáʼanña xíʼún ña̱ ka̱kún. Ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ taxira iin ña̱ va̱ʼa ndaʼún chí nu̱únínu, va̱ʼaníka ña̱yóʼo nu̱úka ña̱ káʼa̱n na̱ ñuyǐví yóʼo xa̱ʼa̱.
Xa̱ʼa̱ ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó iin ña̱ va̱ʼa chí nu̱únínu ná va̱ása ndakava-iniyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼoyó, saáchi mií Ndióxi̱ chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ va̱ʼa saxínuyó ña̱ kúni̱yó tá kítáʼanña xíʼin ña̱ kúni̱ra (2 Corintios 4:7; Filipenses 4:13). ¿Á su̱ví ndiʼiyó kúni̱ ndakiʼin ña̱ va̱ʼa yóʼo? Tá ku̱a̱ʼa̱n ndákava-iniún xa̱ʼa̱ ña̱ ndátún ndakiʼún iin ña̱ va̱ʼa, chika̱a̱ ndee̱ chi ndakiʼinvaún ña̱yóʼo.
[Na̱ʼná]
Ña̱ chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ kundatuyó ndakiʼinyó ña̱ va̱ʼa
Texto ña̱ va̱xi yóʼo kivi chindeétáʼanña xíʼinyó, ña̱ kandíxayó ña̱ saxínu Ndióxi̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra keʼéra:
◼ Ndióxi̱ káʼa̱nra xíʼinyó ña̱ si̱íní kundooyó chí nu̱únínu.
Tu̱ʼunra káʼa̱nña xíʼinyó, ña̱ nduu ñuʼú yóʼo iin ñuʼú livi, nu̱ú kundoo na̱ yiví ta si̱íní kundoona (Salmo 37:11, 29; Isaías 25:8; Revelación [Apocalipsis] 21:3, 4).
◼ Ndióxi̱ kǒo sándaʼvira.
Jehová kúndasíra xínira ndiʼi tu̱ʼun vatá, saáchi kúúra iin ta̱ yi̱i̱ ta nina ña̱ va̱ʼa kéʼéra. Xa̱ʼa̱ ña̱kán, va̱ása káʼa̱nra ña̱ vatá (Proverbios 6:16-19; Isaías 6:2, 3; Tito 1:2; Hebreos 6:18).
◼ Ndióxi̱ kúúmiíra ndiʼi ndee̱.
Iinlá Jehová kúú ta̱ kúúmií ndiʼi ndee̱. Kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa ña̱ kivi kasi nu̱úra ña̱ va̱ʼa saxínura ña̱ kúni̱ra (Éxodo 15:11; Isaías 40:25, 26).
◼ Ndióxi̱ kúni̱ra ña̱ ná kooyó ndiʼi tiempo.
(Juan 3:16; 1 Timoteo 2:3, 4).
◼ Ndióxi̱ kándíxara ña̱ kivi xa̱a̱yó keʼéyó ña̱ va̱ʼa.
Ta ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmiíyó xíʼin ña̱ kéʼéyó kúú ña̱ xítora, ta su̱ví ña̱ va̱ása va̱ʼa ña̱ kéʼéyó (Salmo 103:12-14; 130:3; Hebreos 6:10). Ta kándíxara ña̱ kiviva xa̱a̱yó keʼéyó ña̱ va̱ʼa, ta kúsi̱íní-inira tá kéʼéyóña (Proverbios 27:11).
◼ Ndióxi̱ káʼa̱nra ña̱ chindeétáʼanra xíʼinyó ña̱ keʼéyó ña̱ va̱ʼa.
Ta kǒo xíniñúʼu ndakanixi̱níyó ña̱ va̱ása kuchiñuyó keʼéyó iin ña̱ʼa. Saáchi Ndióxi̱ taxira espíritu santora ña̱ chindeétáʼanña xíʼinyó, ta iinlá ndee̱ yóʼo kúú ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼinyó (Filipenses 4:13).
◼ Ndióxi̱ kúni̱ra ña̱ ná kandíxayóra.
Ndiʼi tiempo kivi kandíxayó ña̱ káʼa̱nra, chi nda̱a̱ ni iin yichi̱ va̱ása sandáʼvira miíyó (Salmo 25:3).
[Na̱ʼná]
Nda̱a̱ táki̱ʼva ndáa ña̱ casco xi̱níyó, saátu va̱ʼaní chíndeétáʼan ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó iin ña̱ va̱ʼa chí nu̱únínu xíʼinyó
[Na̱ʼná]
Nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ka̱a ña̱ tíin tú barco, saátu va̱ʼaní chíndeétáʼan ña̱ ndátuyó ndakiʼinyó iin ña̱ va̱ʼa chí nu̱únínu xíʼinyó ña̱ kǒo ña̱ kundoʼoyó
[Ña̱yóʼo kúú na̱ʼná inkana]
Por gentileza de René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo
-