Referencia Ña̱ Kéʼé na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱ Tutu nu̱ú Va̱xi ña̱ Keʼéyó Reunión
3-9 TÍ SEPTIEMBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JUAN 1, 2
“Ta̱ Jesús kéʼéra ña̱ nu̱ú milagro”
(Juan 2:1-3) Ni̱ya̱ʼa u̱ni̱ ki̱vi̱ ta íyo iin vikó tíndaʼa̱ ña̱ ñuu Caná ña̱ Galilea, ta kán íyo siʼí ta̱ Jesús. 2 Ta̱ Jesús xíʼin na̱ discípulora ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinna ña̱ ku̱ʼu̱nna vikó tíndaʼa̱ yóʼo. 3 Tándi̱ʼi tá vino, siʼí ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “Kǒoka vino”.
w15-S 15/6 pág. 3 párr. 3
Ta̱ Jesús kúú ndée Ndióxi̱
3 Ta̱ Jesús ke̱ʼéra ña̱ nu̱ú milagro tá ni̱xa̱ʼa̱nra iin vikó tíndaʼa̱ ña̱ ñuu Caná ña̱ Galilea. Sana ku̱a̱ʼání kúú na̱ yiví ni̱xa̱ʼa̱n ña̱ vikó yóʼo, xa̱ʼa ña̱kán ndi̱ʼi tá vino. Iin ña̱ kaʼanní nu̱ú ni̱xi̱yo ña̱yóʼo nu̱ú na̱ ti̱ndaʼa̱ yóʼo. Ñá María siʼí ta̱ Jesús kán ndíka̱a̱ñá. Xa̱a̱ ku̱a̱ʼání ku̱i̱ya̱ ndákanixi̱níñá xa̱ʼa ña̱ ni̱ka̱ʼyi̱ xa̱ʼa ta̱ Mesías. Xi̱kunda̱a̱-iniñá ta̱ Jesús xa̱a̱ra kunaníra “Se̱ʼe mií ta̱ káʼnu” (Luc. 1:30-32; 2:52). ¿Á nda̱kanixi̱níñá ña̱ kúúmií ta̱ Jesús ndée? Va̱ása kúnda̱a̱-iniyó. Soo ña̱ kúnda̱a̱-iniyó kúúña, miíñá xíʼin se̱ʼeñá ku̱ndáʼvi-inina xi̱nína na̱ ti̱ndaʼa̱ yóʼo, ta xi̱kuni̱na chindeé táʼanna xíʼinna. Ña̱kán ta̱ Jesús ki̱ʼva 380 litro ti̱kui̱í (100 ti̱aʼa) nda̱sara vino mií tá va̱ʼa (kaʼvi Juan 2:3, 6-11). ¿Á xi̱niñúʼu keʼé ta̱ Jesús milagro yóʼo? Va̱ása. Ke̱ʼéraña chi xi̱ndayáʼviní na̱ yiví nu̱úra, ta xi̱kuni̱ra keʼéra nda̱a̱ táki̱ʼva íyo yivára.
(Juan 2:4-11) Soo ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra: “¿Nda̱chun káʼún ña̱yóʼo xíʼi̱n? Ta̱ʼán kixa̱a̱ ki̱vi̱ ña̱ keʼíi̱ ña̱yóʼo”. 5 Siʼíra ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼin na̱ ndísochíñu ti̱xin vikó yóʼo: “Ndiʼi ña̱ káʼa̱nra xíʼinndó, keʼéndóña”. 6 Kán ndíta i̱ñu̱ ki̱si náʼnu nu̱ú táan na̱ judío ti̱kui̱í tá xíniñúʼuna ña̱ nduyéʼe̱na nu̱ú Ndióxi̱, ti̱xin iin iin ña̱yóʼo kuchiñu kuʼun u̱vi̱ á u̱ni̱ ki̱si ti̱kui̱í. 7 Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Sakutúndó ki̱si xíʼin ti̱kui̱í”. Ta sa̱kútúna nda̱a̱ yuʼú ña̱ ki̱si yóʼo xíʼin ti̱kui̱í. 8 Ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Tavándó loʼorá vitin, ta kúaʼanndó taxindórá ndaʼa̱ ta̱ ndísochíñu xíʼin vikó yóʼo”. Ta na̱yóʼo níʼinará ku̱a̱ʼa̱nna. 9 Tá xi̱tondosó ta̱ ndísochíñu xíʼin vikó yóʼo tá vino yóʼo, tá va̱ása xíni̱ra ndáa míí ke̱era, soo na̱ káchíñu yóʼo xíni̱vana chi ta̱vána ti̱kui̱í tá ndu̱u vino, ta̱ ndísochíñu xíʼin ña̱ vikó yóʼo ka̱nara ta̱ novio 10 ta̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Ndi̱ʼi na̱ yiví siʼna vino tá va̱ʼa taxina ña̱ nu̱ú, soo tá xa̱a̱ ni̱xi̱ni na̱ yiví kíxaʼána taxina vino ta va̱ása va̱ʼa. Soo yóʼo vino tá va̱ʼa kúú tá ta̱xiún nda̱a̱ so̱ndíʼi”. 11 Ta̱ Jesús ke̱ʼéra ña̱yóʼo ñuu Caná ña̱ ndíka̱a̱ chí Galilea, ña̱yóʼo kúú ña̱ nu̱ú milagro ke̱ʼéra, tasaá ni̱na̱ʼa̱ra ndée ña̱ kúúmiíra; ta̱ na̱ discípulora ka̱ndíxanara.
jy-S pág. 41 párr. 6
Kéʼéra ña̱ nu̱ú milagro
Ña̱ nu̱ú milagro ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús, chi̱ka̱a̱níña ndée xíʼin na̱ discípulora. Tándi̱ʼi̱ ña̱ vikó tíndaʼa̱, ta̱ Jesús xíʼin siʼíra xíʼin na̱ ñani ndáʼvira ku̱a̱ʼa̱nna ña̱ ñuu Carpernaúm yatin nu̱ú kíndo̱o tá mar ña̱ ñuu Galilea.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Juan 1:1) Tá xa̱ʼa ni̱xi̱yo Tu̱ʼun, ta Tu̱ʼun ni̱xi̱yoña xíʼin Ndióxi̱, ta Tu̱ʼun xi̱kuuña ndióxi̱.
Ná kotoyó ña̱ ka̱ʼyí ta̱ apóstol Juan nu̱ú capítulo 1 versículo 18: “Nda̱a̱ ni iin na̱ yiví kǒo xínina Ndióxi̱”. Soo sava na̱ yiví xi̱nivana se̱ʼe Ndióxi̱, ta̱ Jesús, saá ka̱chi ta̱ apóstol Juan: “Tasaá tu̱ʼun [ta̱ Jesús] ndu̱uña ku̱ñu, ta ni̱xi̱yoña xíʼinyó” (Juan 1:14). Tá saá, ¿nda̱chun káʼa̱nna ta̱ Jesús, se̱ʼe Ndióxi̱, iin kúúra xíʼin Ndióxi̱? Ta̱ apóstol Juan ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa “tu̱ʼun ña̱ ni̱xi̱yoña xíʼin Ndióxi̱”. Tá inkáchi ndóo u̱vi̱ na̱ yiví ¿á kivi ka̱ʼa̱nyó ña̱ iinlá na̱ yiví kúúna? Nu̱ú Juan 17:3 ni̱ka̱ʼa̱n káxi ta̱ Jesús xa̱ʼa miíra xíʼin xa̱ʼa yivára chi yivára kúú “mitúʼun Ndióxi̱ ta̱ nda̱a̱”. Nu̱ú ndíʼi tutu Juan, ta̱ apóstol Juan ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: “Soo ña̱yóʼo ka̱ʼyínaña ña̱ va̱ʼa kandíxandó ña̱ kúú ta̱ Jesús ta̱ Cristo ta kúúra se̱ʼe Ndióxi̱” (Juan 20:31). Nu̱ú versículo yóʼo xi̱niyó va̱ása káʼa̱nña xa̱ʼa ta̱ Jesús ña̱ kúúra Ndióxi̱ chi se̱ʼe Ndióxi̱va kúúra káchiña. Ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ apóstol Juan nu̱ú tutu yóʼo chíndeéña miíyó ña̱ va̱ʼa kunda̱a̱-iniyó ña̱ káʼa̱n Juan 1:1. Tu̱ʼun kúúña iin “ndióxi̱”, kúni̱ kachiña ña̱ kúúmií ta̱ Jesús iin chiñu káʼnu, soo su̱ví inkáchi káara xíʼin Ndióxi̱ ta̱ kúúmií ndiʼi ndée.
(Juan 1:29) Xi̱nira va̱xi ta̱ Jesús nu̱úra, ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “Kotondó, yóʼo va̱xi ta̱ ndakata ku̱a̱chi ñuyǐví ta̱ ndikachi sa̱na̱ Ndióxi̱.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 1:29
ta̱ ndikachi sa̱na̱ Ndióxi̱: Tá ndi̱ʼi nda̱kuchi ta̱ Jesús xi̱tondosó ta̱ Ndi̱va̱ʼara, ta ta̱ Juan ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ta̱ Jesús ña̱ kúúra “ndikachi sa̱na̱ Ndióxi̱”. Ña̱ tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra yóʼo iinlá nu̱ú ña̱ Juan 1:36 va̱xiña (koto sgd, táʼvi 4, pág. 20, 21). Va̱ʼava chitáʼanyó ta̱ Jesús xíʼin iin ndikachi. Nu̱ú ña̱ Biblia káʼa̱nña xa̱ʼa ku̱a̱ʼání na̱ xi̱ndiku̱n sa̱tá Jehová tiempo xi̱naʼá ña̱ xi̱xaʼnína kití nu̱ú Jehová xa̱ʼa ku̱a̱china. Xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó ña̱ saá ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Jesús xa̱ʼa miíyó na̱ yiví ku̱a̱chi. Ña̱ tu̱ʼun “ta̱ ndikachi sa̱na̱ Ndióxi̱” ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia, ku̱a̱ʼáva ña̱ káʼa̱nña xa̱ʼa. Xa̱ʼa ña̱ xi̱xini̱ ta̱ Juan ta̱ sándakuchi na̱ yiví ña̱ xi̱ka̱ʼa̱n Escrituras Hebreas, sana ña̱ xi̱kuni̱ra kachira kúú ña̱yóʼo: tí ndikachi tí ta̱xi ta̱ Abraham xa̱ʼa se̱ʼera ta̱ Isaac (Gé 22:13), á tí ndikachi tí ta̱xi na̱ ñuu Israel ña̱ pascua tá kúma̱níka keena ñuu Egipto (Éx 12:1-13) á tí ndikachi tí xi̱taxina ndiʼi ki̱vi̱, xi̱ta̱an xíʼin xi̱ku̱aá nu̱ú altar Jehová ña̱ xi̱ndichi chí ñuu Jerusalén (Éx 29:38-42). Sana nda̱kaʼántu ta̱ Juan xa̱ʼa profecía ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Isaías, nu̱ú ni̱ka̱ʼa̱n Jehová ña̱ tiinna ta̱ káchíñu nu̱úra, ta keʼéna xíʼinra nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼéna xíʼin ndikachi tá ku̱a̱ʼa̱nna kaʼnínarí (Isa 52:13; 53:5, 7, 11). Tá ka̱ʼyí ta̱ apóstol Pablo ña̱ nu̱ú carta nu̱ú na̱ ñuu Corintios, ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ta̱ Jesús ña̱ kúúra “pascua”, á ná kachiyó saá, ndikachi tí táxina Pascua (1Co 5:7). Ta̱ apóstol Pedro ni̱ka̱ʼa̱nra, ni̱i̱ ta̱ Cristo liviníña, nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin ndikachi tí kǒo ku̱a̱chi kúúmií (1Pe 1:19). Ta saátu ña̱ tutu Revelación káʼa̱nña xa̱ʼa ta̱ Jesús ña̱ kúúra iin ndikachi tí ndu̱yéʼe̱, ta ki̱ʼva o̱ko̱ u̱ʼu̱n yichi̱ va̱xi ña̱ tu̱ʼun yóʼo nu̱ú ña̱ Revelación (koto ña̱ káʼa̱n: Rev 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Juan 1:1-18) Tá xa̱ʼa ni̱xi̱yo Tu̱ʼun, ta Tu̱ʼun ni̱xi̱yoña xíʼin Ndióxi̱, ta Tu̱ʼun xi̱kuuña ndióxi̱. 2 Tá xa̱ʼa ni̱xi̱yo ña̱yóʼo xíʼin Ndióxi̱. 3 Ta ndiʼi ña̱ʼa na̱kuva̱ʼaña chi ta̱kán kúú ta̱ ke̱ʼéña, tá kǒo ta̱kán kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa kuchiñu kuva̱ʼa. Ndiʼi ña̱ʼa 4 ña̱ ke̱ʼé ta̱yóʼo, ña̱ táku kúúña, ta ndiʼi ña̱ táku na̱ yiví iin luz kúúña. 5 Ta ña̱ luz yóʼo sándáye̱ʼe̱ña nu̱ú naá, ta va̱ása kúchiñu ña̱ naá ndakasiña nu̱úña. 6 Ta nda̱koo iin ta̱a ku̱a̱ʼa̱nra ka̱ʼa̱nra tu̱ʼun ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱: ta ta̱yóʼo naníra Juan. 7 Ta ta̱yóʼo ki̱xira ni̱ka̱ʼa̱nra, ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa luz, ña̱ va̱ʼa ná kunda̱a̱-ini ndiʼi na̱ yiví ña̱ ka̱ʼa̱n ta̱yóʼo. 8 Su̱ví ta̱yóʼo níxi̱yo luz kán, chi xa̱ʼa luz kuitíva ni̱ka̱ʼa̱n ta̱yóʼo. 9 Luz mií ña̱ ndixa, ña̱ táxi luz ndaʼa̱ ndiʼi na̱ yiví xa̱a̱ ku̱yatin kixiña nu̱ú ñuʼú. 10 Xa̱a̱ íyora ñuyǐví, ta ña̱ ñuyǐví yóʼo miíra ke̱ʼéña, soo va̱ása níxi̱xini̱ na̱ yivíra. 11 Ki̱xira veʼe miíra, ta va̱ása níxiin na̱ ñuura ndakiʼinnara. 12 Soo, ndiʼi na̱ nda̱kiʼin-ñaʼá, ta̱xira chiñu ndaʼa̱na ña̱ xa̱a̱na koona se̱ʼe Ndióxi̱, chi ka̱ndíxanara; 13 na̱yóʼo va̱ása níkakuna xíʼin ni̱i̱, ta ni su̱ví ña̱ kúni̱ na̱ yiví kúúña, ta ni su̱ví ña̱ kúni̱ na̱ ta̱a kúúña, chi ña̱ kúni̱ Ndióxi̱ kúúña. 14 “Tasaá Tu̱ʼun ndu̱uña iin ta̱a ta ni̱xi̱yora xíʼinyó, ta xi̱niyó ndiʼi ña̱ va̱ʼa kúúmiíra, táki̱ʼva ña̱ kúúmií iin ta̱ mitúʼun nu̱ú yivára; ta ni̱na̱ʼa̱ra nu̱úyó ña̱ kúʼvi̱-inira xínira miíyó ta káʼa̱nra nina ña̱ nda̱a̱. 15 (Ta̱ Juan ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ta̱yóʼo, ta̱kán ni̱ka̱ʼa̱n xa̱ʼara ta ka̱chira: “Ta̱ va̱xi sa̱tái̱ xa̱a̱ ni̱ya̱ʼava ta̱kán nu̱úi̱, chi xa̱a̱ tá ya̱chi̱ví íyo ta̱kán nu̱ú yi̱ʼi̱”.) 16 Ndiʼi miíyó ndákiʼinyó ña̱ va̱ʼa, nda̱a̱ ña̱ va̱ása xíniñúʼu ndakiʼinyó ndákiʼinyó. 17 Saáchi ña̱ Ley, ta̱ Moisés kúú ta̱ nda̱kiʼinña, ta ña̱ va̱ʼa ndákiʼinyó xíʼin ña̱ na̱kunda̱a̱-iniyó mií ña̱ nda̱a̱, kuenta ta̱ Jesús kúú ña̱yóʼo. 18 Nda̱a̱ ni iin na̱ yiví kǒo xíni Ndióxi̱; ndióxi̱ ta̱ mitúʼun ta̱ íyo yatin xíʼin Yiváyó kúú ta̱ ki̱xi ni̱ka̱ʼa̱n xa̱ʼara.
10-16 TÍ SEPTIEMBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JUAN 3, 4
“Ta̱ Jesús nátúʼunra xíʼin iin ñá samaritana”
(Juan 4:6, 7) Ta kán ndíka̱a̱ pozo ta̱ Jacob. Ta vitin xa̱a̱ ku̱naá ta̱ Jesús, xa̱ʼa ña̱ ni̱xi̱kara, ta ni̱xa̱a̱ra níndúʼúra yuʼú pozo. Ta xa̱a̱ káʼñu kúú ña̱yóʼo. 7 Ni̱xa̱a̱ iin ñá ñaʼá ñá ñuu Samaria taváñá ti̱kui̱í. Ta ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinñá: “Taxi ti̱kui̱í ná koʼi̱”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 4:6
ku̱naá: Iinlá yóʼo kúú ña̱ káʼa̱nña nu̱ú Biblia ña̱ “ku̱naá” ta̱ Jesús. Kúyatin ka̱a u̱xu̱ u̱vi̱ káʼñu kúúña. Sana tá xi̱ta̱an kán, ta̱ Jesús ki̱tara yosó nu̱ú ndíka̱a̱ tá yu̱ta Jordán (Judea) nda̱a̱ Sicar (Samaria), ndichiní ni̱xa̱ʼa̱nra, ki̱ʼva 900 metro (3.000 pie) á nda̱a̱ ku̱a̱ʼáka (koto sgd, táʼvi 4, pág. 20, 21).
(Juan 4:21-24) Ta ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinñá: “Kuniso̱ʼo ña̱ káʼi̱n: Kixa̱a̱ iin ki̱vi̱ ña̱ va̱ása ndasakáʼnukandó Ndióxi̱ xi̱ní yuku̱ yóʼo ni ñuu Jerusalén. 22 Ndóʼó ndásakáʼnundó na̱ va̱ása xíni̱ndó; soo ndi̱ʼi̱ ndásakáʼnundi̱ na̱ xíni̱ndi̱, chi ti̱xin na̱ judío kana ta̱ sáka̱ku na̱ yiví. 23 Soo, va̱xi ki̱vi̱, ta vitin kúúña, na̱ ndixa ndásakáʼnu Ndióxi̱, xíniñúʼu ndasakáʼnunara xíʼin ndinuʼu-inina saátu xíʼin ña̱ nda̱a̱, saáchi táʼan na̱yóʼo ndúkú Yiváyó ndasakáʼnu-ñaʼá. 24 Ndióxi̱ iin espíritu kúúra, ta na̱ ndásakáʼnu-ñaʼá xíniñúʼu ndasakáʼnunara xíʼin espíritu ta saátu xíʼin ña̱ nda̱a̱”.
(Juan 4:39-41) Ta vitin, ku̱a̱ʼání na̱ samaritano na̱ ñuu kán ka̱ndíxanara xa̱ʼa tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ñá ñaʼá kán xa̱ʼara tá ka̱chiñá: “Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼi̱n xa̱ʼa ndiʼi ña̱ʼa ña̱ ke̱ʼíi̱”. 40 Ña̱kán tá ki̱xa̱a̱ na̱ samaritano nu̱úra, ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra ná ndo̱ora xíʼinna; tasaá ni̱ndo̱ora u̱vi̱ ki̱vi̱. 41 Ta ku̱a̱ʼákana ka̱ndíxa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna,
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Juan 3:29) Ta̱ íyo novia kúú ta̱ novio. Soo, migo ta̱ novio, tá níndichira ta xíniso̱ʼora ña̱ káʼa̱n ta̱ novio, kúsi̱íní-inira xíʼin ña̱ káʼa̱n ta̱yóʼo. Ki̱ʼva saá íyo ña̱ kúsi̱í-inii̱.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 3:29
migo ta̱ novio: Tá tiempo xi̱naʼá, iin migo ta̱ novio xi̱keʼé ndiʼi chiñu nu̱úra, xi̱ndasaviíra ndiʼi tutu ña̱ va̱ʼa tindaʼa̱ na̱yóʼo. Ta̱yóʼo xi̱kusi̱íní-inira tá vi̱í xi̱tindaʼa̱ na̱yóʼo. Tá ki̱xa̱a̱ ki̱vi̱ ña̱ tindaʼa̱na, ndiʼi na̱ ku̱a̱ʼa̱n vikó kíxa̱a̱na veʼe ta̱ novio á veʼe na̱ yivára, ta kán kúú nu̱ú kuxuna. Tá xíxina ndóona, xi̱kusi̱íní-ini ta migora yóʼo tá xi̱xiniso̱ʼora ña̱ xi̱natúʼun ta̱ novio xíʼin ñá novia, chi ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ vií ke̱ʼéra ndiʼi chiñu. Ta̱ Juan ta̱ sándakuchi na̱ yiví ka̱chira ña̱ íyora táki̱ʼva íyo migo ta̱ novio. Ta̱ Jesús kúú ta̱ novio ta na̱ discípulo nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ñá novia saá íyona. Siʼna ta̱ Juan ta̱ sándakuchi na̱ yiví ni̱xa̱ʼa̱n i̱xanduvi ndiʼi ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa kixa̱a̱ ta̱ Mesías, ke̱ʼéra ña̱yóʼo tá ni̱na̱ʼa̱ra nu̱úra na̱ nu̱ú koo discípulora (Jn 1:29, 35; 2Co 11:2; Ef 5:22-27; Rev 21:2, 9). Tá vií ka̱na ndiʼi chiñu ña̱ ke̱ʼé migo ta̱ novio, tasaá ndi̱ʼivaña. Soo ta̱ Juan ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ta̱ Jesús xíʼin xa̱ʼa miíra ta ka̱chira: “Ta̱yóʼo xíniñúʼu ndukáʼnukavara, soo yi̱ʼi̱ va̱ása” (Jn 3:30).
(Juan 4:10) Tasaá nda̱kuiin ta̱ Jesús yuʼúñá: “Tá ná kunda̱a̱-iniún ndiʼi ña̱ʼa ña̱ táxi Ndióxi̱, ta ndáa ta̱a kúú ta̱ káʼa̱n xíʼún: ‘Taxi ti̱kui̱í ná koʼi̱ʼ, yóʼóva kúú ñá ndukúrá nu̱úra, ta ta̱kán taxira ti̱kui̱í tá táku koʼún”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 4:10
ti̱kui̱í tá táku: Tu̱ʼun griego xíniñúʼuna tu̱ʼun yóʼo ña̱ ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa ti̱kui̱í tá ku̱a̱ʼa̱n, á iin nu̱ú kée ti̱kui̱í, á iin ya̱vi̱ nu̱ú ñúʼu ku̱a̱ʼání ti̱kui̱í tá kée ti̱xin ñuʼú. Ña̱kán tá káʼa̱nña xa̱ʼa, “ti̱kui̱í tá táku” su̱ví inkáchi kúúra xíʼin ti̱kui̱í tá ñúʼu ini iin pozo káʼnu á iin cisterna. Nu̱ú ña̱ Levítico 14:5 ña̱ tu̱ʼun hebreo kúni̱ kachiña “ti̱kui̱í tá xínu ku̱a̱ʼa̱n”, ña̱yóʼo kúni̱ kachiña “ti̱kui̱í tá táku”. Nu̱ú Jeremías 2:13 xíʼin 17: 13, káʼa̱nña ña̱ “mií Jehová kúú nu̱ú kána ndiʼi ti̱kui̱í tá táku”, á ná kachiyó saá, ta̱kán kúú ta̱ táxi tákuyó. Tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼin ñá samaritana, xi̱niñúʼura ña̱ tu̱ʼun ti̱kui̱í tá táku soo íyo ña̱ xi̱kuni̱ra ka̱ʼa̱nra xíʼin ña̱yóʼo, soo ñá samaritana va̱ása níkunda̱a̱-iniñá tá xa̱ʼa, chi nda̱kanixi̱níñá ña̱ ti̱kui̱í ndixa káʼa̱nra xa̱ʼa (Jn 4:11).
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Juan 4:1-15) Ta vitin, na̱kunda̱a̱-ini ta̱ Jesús ña̱ xi̱niso̱ʼo na̱ fariseo ña̱ ku̱a̱ʼáka na̱ yiví sándakuchi ta̱ Jesús nu̱ú ta̱ Juan. 2 Soo su̱ví ta̱ Jesús kúú ta̱ sándakuchi, chi na̱ discípulo kúú na̱ sándakuchi. 3 Ki̱tara ña̱ ñuu Judea ta nda̱kiʼinra ku̱a̱ʼa̱n tukura ñuu Galilea. 4 Soo xi̱niñúʼu ya̱ʼara ñuu Samaria. 5 Ta ki̱xa̱a̱ra iin ñuu ña̱ íyo yatin Samaria ña̱ naní Sicar, yatin nu̱ú íyo ñuʼú ña̱ ta̱xi ta̱ Jacob ndaʼa̱ se̱ʼera ta̱ José. 6 Ta kán ndíka̱a̱ pozo ta̱ Jacob. Ta vitin xa̱a̱ ku̱naá ta̱ Jesús, xa̱ʼa ña̱ ni̱xi̱kara, ta ni̱xa̱a̱ra níndúʼúra yuʼú pozo. Ta xa̱a̱ káʼñu kúú ña̱yóʼo. 7 Ni̱xa̱a̱ iin ñá ñaʼá ñá ñuu Samaria taváñá ti̱kui̱í. Ta ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinñá: “Taxi ti̱kui̱í ná koʼi̱”. 8 (Chi na̱ discípulora nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna satána ña̱ kuxuna) 9 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ñá samaritana xíʼinra: “¿Nda̱chun kúú ña̱ ni kúún ta̱ judío, ndúkún ti̱kui̱í nu̱úi̱ koʼún, ta yi̱ʼi̱ ñá samaritana kúi̱?”. (Chi na̱ judío va̱ása kítáʼanna xíʼin na̱ samaritano.) 10 Tasaá nda̱kuiin ta̱ Jesús yuʼúñá: “Tá ná kunda̱a̱-iniún ndiʼi ña̱ʼa ña̱ táxi Ndióxi̱, ta ndáa ta̱a kúú ta̱ káʼa̱n xíʼún: ‘Taxi ti̱kui̱í ná koʼi̱ʼ, yóʼóva kúú ñá ndukúrá nu̱úra, ta ta̱kán taxira ti̱kui̱í tá táku koʼún”. 11 Ñákán ni̱ka̱ʼa̱nñá: “Táta, kǒo ña̱ʼa níʼún ña̱ taváún ti̱kui̱í, ta kúnuní ñúʼurá. ¿Ta míí kúú ña̱ taváún ti̱kui̱í tá táku yóʼo? 12 Su̱ví ta̱ káʼnuka kúú yóʼó nu̱ú ta̱ Jacob, ta̱ ke̱ʼé pozo yóʼo ta yóʼo xi̱tavára ti̱kui̱í xi̱ʼira xíʼin se̱ʼera xíʼin si̱ndi̱ki̱ sa̱na̱ra, ¿su̱ví saá? 13 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinñá: “Ndiʼi na̱ xíʼi ti̱kui̱í yóʼo yi̱chi̱ tukunará. 14 Soo ndiʼi na̱ ná koʼo ti̱kui̱í tá táxii̱ ni loʼo va̱ása yi̱chi̱kanará, chi xíʼin ti̱kui̱í tá taxii̱ koʼona, tavá ku̱a̱ʼáka na̱yóʼo ti̱kui̱í taxina ndaʼa̱ inkana ña̱ va̱ʼa kutakuna”. 15 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinra: “Táta, taxirá ná koʼi̱, ña̱ va̱ʼa ná kǒo yi̱chi̱kai̱ ti̱kui̱í ta saátu va̱ása kixikai̱ tavái̱ ti̱kui̱í yóʼo”.
17-23 TÍ SEPTIEMBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JUAN 5, 6
“Kundiku̱n yichi̱ ta̱ Jesús xíʼin ndiʼi níma̱ún”
(Juan 6:9-11) “Yóʼo íyo iin ta̱ loʼo ta níʼira u̱ʼu̱n si̱táva̱ʼa ña̱ cebada xíʼin u̱vi̱ ti̱a̱ká válí. Soo ¿á nani ña̱yóʼo kuxu ndiʼi na̱ yiví yóʼo?”. 10 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús: “Ka̱ʼa̱nndó xíʼin ndiʼi na̱ ta̱a ná kundoona táki̱ʼva kéʼéna ña̱ kuxuna”. Ni̱xi̱yoní yuku̱ ña̱ koona nu̱úña. Tasaá xi̱kundoo ndiʼi na̱ ta̱a, ki̱ʼva u̱ʼu̱n mil kúúna. 11 Tasaá ki̱ʼin ta̱ Jesús si̱táva̱ʼa yóʼo, tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Ndióxi̱, ta̱xiraña ndaʼa̱ ndiʼi na̱ ndóo; ta saátu ke̱ʼéra xíʼin ndiʼi na̱ xi̱kuni̱ kuxu ti̱a̱ká.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 6:10
xi̱kundoo ndiʼi na̱ ta̱a, ki̱ʼva u̱ʼu̱n mil kúúna: Iinlá tutu Mateo kuití kúú ña̱ káʼa̱n: “xíʼin ku̱a̱ʼáka ná ñaʼá xíʼin na̱ va̱lí” tá káʼa̱nña xa̱ʼa milagro yóʼo (Mt 14:21). Sana ki̱ʼva xa̱ʼu̱n mil na̱ yiví sa̱kúxu ta̱ Jesús yóʼo xíʼin milagro ña̱ ke̱ʼéra.
(Juan 6:14) Ña̱kán tá xi̱ni na̱ yiví seña ña̱ kéʼéra, ki̱xaʼána káʼa̱nna: “Ta̱yóʼo ndixa kúú ta̱ profeta ta̱ ni̱ka̱ʼa̱nna xa̱ʼa kixi nu̱ú ñuʼú”.
(Juan 6:24) Ña̱kán tá xi̱ni na̱ yiví ña̱ kǒo ta̱ Jesús kán, ni na̱ discípulora, nda̱ana sa̱tá barcona ta̱ nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna ñuu Capernaum ña̱ nandukúna ta̱ Jesús.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 6:14
ta̱ profeta: Ku̱a̱ʼání na̱ judío na̱ xi̱ndoo tá siglo nu̱ú xi̱ndakanixi̱nína ña̱ koo ta̱ Mesías táki̱ʼva ni̱xi̱yo ta̱ Moisés ta̱ káʼa̱nña xa̱ʼa nu̱ú Deuteronomio 18:15, 18. Nu̱ú ña̱ texto yóʼo, tá káʼa̱nña kixi nu̱ú ñuʼú kúni̱ kachiña ña̱ kixa̱a̱ ta̱ Mesías. Iinlá ta̱ Juan kúú ta̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱yóʼo.
(Juan 6:25-27) Tasaá tá nda̱ni̱ʼínara inka táʼvi yuʼú mar, ka̱china xíʼinra: “Rabí, ¿ama ki̱xa̱ún yóʼo?”. 26 Saá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús ta ka̱chira: “Ná ka̱ʼi̱n xíʼinndó: Ndóʼó nándukúndó yi̱ʼi̱, soo su̱ví xa̱ʼa seña ña̱ níxinindó kúúña, chi xa̱ʼa ña̱ xi̱xindó si̱táva̱ʼa ta chu̱tú inindó kúúña. 27 Kachíñundó xa̱ʼa ña̱ taxi kutakundó ndiʼi tiempo su̱ví xa̱ʼa ña̱ʼa ña̱ ndíʼi-xa̱ʼa, chi ña̱ kutakundó kúú ña̱ taxi se̱ʼe Ndióxi̱ ndaʼa̱ndó; chi ta̱yóʼo kúú ta̱ nda̱ka̱xin Ndióxi̱.”
(Juan 6:54) Na̱ xíxi ku̱ñui̱ ta xíʼina ni̱íi̱ kutakuna ndiʼi tiempo, ta yi̱ʼi̱ sandátaku-ñaʼá ki̱vi̱ so̱ndíʼi;
(Juan 6:60) Tasaá, ku̱a̱ʼání na̱ discípulora xi̱niso̱ʼona ña̱yóʼo ta ka̱china: “Ña̱ káʼa̱nra yóʼo va̱ása va̱ʼaña; ¿ndáana kuniso̱ʼoña?”.
(Juan 6:66-69) Xa̱ʼa ña̱yóʼo, ku̱a̱ʼání na̱ discípulora nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna, ta va̱ása níxi̱kakana xíʼinra. 67 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼin na̱ u̱xu̱ u̱vi̱: “Ta ndóʼó, ¿va̱ása kúni̱ndó ku̱ʼu̱nndó xíʼinna?”. 68 Ta̱ Simón Pedro ka̱chira: “Táta, ¿ndáana ku̱ʼu̱nndi̱ sa̱tá? Tu̱ʼun ña̱ káʼún kúú ña̱ taxi kutakundi̱; 69 ta ndi̱ʼi̱ ni̱xa̱a̱ndi̱ na̱kunda̱a̱-inindi̱ ña̱ yóʼó kúú se̱ʼe Ndióxi̱”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 6:27, 54
su̱ví xa̱ʼa ña̱ʼa ña̱ ndíʼi-xa̱ʼa [...] xa̱ʼa ña̱ taxi kutakundó ndiʼi tiempo: Ta̱ Jesús ki̱ʼinra kuenta ña̱ sava na̱ yiví ku̱a̱ʼa̱nna xíʼinra xíʼin na̱ discípulora xa̱ʼa ña̱ va̱ʼa ndakiʼin kuitína. Tá xíxiyó va̱ʼa tákuyó ki̱vi̱ tá ki̱vi̱, soo tá káʼviyó tu̱ʼun Ndióxi̱ kivi taxiña kutakuyó ndiʼi ki̱vi̱. Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ yiví kán ña̱ ná chika̱a̱na ndée kachíñuna “xa̱ʼa ña̱ taxi kutakuna ndiʼi tiempo”, á ná kachiyó saá, ná chika̱a̱na ndée ña̱ keʼéna chiñu Ndióxi̱ ta na̱ʼa̱na ña̱ kándíxana ña̱ʼa ña̱ sákuaʼana xa̱ʼa (Mt 4:4; 5:3; Jn 6:28-39).
Na̱ xíxi ku̱ñui̱ ta xíʼina ni̱íi̱: Ña̱ va̱xika nu̱ú texto yóʼo náʼa̱ña na̱ xíxi ku̱ñura ta xíʼina ni̱i̱ra su̱ví ña̱ ndixa kéʼéna kúú ña̱yóʼo, chi ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ kándíxanara (Jn 6:35, 40). Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ña̱yóʼo tá ku̱i̱ya̱ 32, ta kúnda̱a̱-iniyó ña̱ su̱ví xa̱ʼa Cena ta̱ Jesús níka̱ʼa̱nra, chi ya̱ʼa inka ku̱i̱ya̱ví saáví chindúʼúra xa̱ʼa ña̱yóʼo. Kachika táʼan mií pascua vikó na̱ judío ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo (Jn 6:4), ta sana xi̱niso̱ʼo na̱ yiví ña̱yóʼo, ta nda̱kaʼánna ña̱ ndáyáʼviní ni̱xi̱yo ni̱i̱ tí ndikachi ña̱ va̱ʼa sáka̱kuña na̱ ñuu Israel tá ke̱ena ñuu Egipto (Éx 12:24-27). Ta̱ Jesús xi̱kuni̱ra ná kunda̱a̱-ini na̱ yiví ña̱ ni̱i̱ra kúú ña̱ taxi kutaku ndiʼi na̱ ndíku̱n sa̱tára ndiʼi tiempo.
w05-S 1/9 pág. 21 párr. 13, 14
Ndi̱ʼi̱ ndasakáʼnundi̱ ki̱vi̱ Jehová Ndióxi̱ndi̱
13 Ni saá, na̱ yiví va̱ása nísandákoona ña̱ nandukúna ta̱ Jesús, nda̱a̱ míí nda̱ni̱ʼínara, nda̱a̱ táki̱ʼva ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Juan, “chí inka táʼvi yuʼú mar”. ¿Nda̱chun kúú ña̱ ni̱xa̱ʼa̱nkana na̱ndukúnara, ta xa̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ va̱ása kúni̱ra koora rey? Ku̱a̱ʼánína káʼa̱n, ña̱ xi̱ndakanixi̱nína ña̱ keʼéra nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Moisés xíʼin na̱ ñuu Israel nu̱ú ñuʼú yi̱chí, ña̱ ta̱xi Jehová ña̱ xi̱xina. Ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ saá xi̱niñúʼu keʼé ta̱ Jesús xíʼinna, ña̱ taxira ña̱ʼa kuxuna. Xa̱ʼa ña̱ na̱kunda̱a̱-ini ta̱ Jesús ndáa xa̱ʼa kúú ña̱ ndíku̱nnara, ki̱xaʼára sánáʼa̱rana ña̱ káʼa̱n tu̱ʼun Ndióxi̱ ña̱ va̱ʼa ná kǒo ndakanikaxi̱nína saá (Juan 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40). Savana ki̱xaʼána káʼa̱nna ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼara, kachika tá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ilustración yóʼo: “Mií ña̱ nda̱a̱ ná ka̱ʼi̱n xíʼinndó: Tá ná kǒo kaxíndó ku̱ñu se̱ʼe ta̱ ta̱a ta ná kǒo koʼondó ni̱i̱ra va̱ása kuchiñu kutakundó. Na̱ xíxi ku̱ñui̱ ta xíʼina ni̱íi̱ kutakuna ndiʼi tiempo, ta yi̱ʼi̱ sandátaku-ñaʼá ki̱vi̱ so̱ndíʼi” (Juan 6:53, 54).
14 Ilustración ña̱ xi̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xi̱chindeétáʼanña xíʼinra ña̱ kunda̱a̱-inira á ndixa ndinuʼu-ini na̱ yiví kúni̱na kundiku̱nna Ndióxi̱. Ta kúnda̱a̱-iniyó ña̱ savana va̱ása níxi̱kutóo ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nra ta nda̱a̱ ni̱sa̱a̱na. Káchiña: “Tasaá, ku̱a̱ʼání na̱ discípulora xi̱niso̱ʼona ña̱yóʼo ta ka̱china: ‘Ña̱ káʼa̱nra yóʼo va̱ása va̱ʼaña; ¿ndáana kuniso̱ʼoña?ʼ”. Ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱ ta̱ Jesús nu̱úna ña̱ xíniñúʼu chika̱a̱na ndée ña̱ kunda̱a̱-inina xíʼin ña̱ káʼa̱nra, ka̱chira xíʼinna: “Espíritu kúú ña̱ táxi tákuyó, ta kǒo xa̱ʼa ku̱ñuyó. Ta ndiʼi ña̱ káʼi̱n xíʼinndó espíritu kúúña ta táxiña ña̱ kutakundó”. Ni saá ku̱a̱ʼánína kǒo níxiin kuniso̱ʼo, chi ña̱ Biblia káchikaña saá: “Xa̱ʼa ña̱yóʼo, ku̱a̱ʼání na̱ discípulora nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna, ta va̱ása níxi̱kakana xíʼinra” (Juan 6:60, 63, 66).
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Juan 6:44) Kǒo na̱ kivi kixi nuíi̱ tá su̱ví Yiváyó, ta chi̱ndaʼá yi̱ʼi̱ kúú ta̱ kánana ña̱ xa̱a̱na nu̱úra, ta yi̱ʼi̱ sandátakui̱ na̱yóʼo tá ki̱vi̱ nu̱ú ndíʼi.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 6:44
kánana ña̱ xa̱a̱na nu̱úra: Ña̱ tu̱ʼun griego ña̱ tu̱ʼun yóʼo kúni̱ kachiña “káñuu” ta ña̱ tu̱ʼun yóʼo xíniñúʼuna tá távána ti̱a̱ká ti̱xin ñunú (Jn 21:6, 11), su̱ví ña̱yóʼo kúni̱ kachiña ña̱ “káñuu” Ndióxi̱ na̱ yiví va̱xina nu̱úra xíʼin ña̱ ndúxa. Ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xa̱ʼa yóʼo sana ta̱váraña nu̱ú Jeremías 31:3, nu̱ú ni̱ka̱ʼa̱n Jehová xíʼin na̱ ñuura: “Xa̱ʼa ña̱ kúʼvi̱-inii̱ xínii̱ yóʼó, ka̱nai̱ yóʼó” (nu̱ú ña̱ Septuaginta ti̱xin ña̱ tu̱ʼun griego ta̱vána ña̱ tu̱ʼun yóʼo). Juan 12:32 káʼa̱nña ña̱ ki̱ʼva saá kána ta̱ Jesús ndiʼi na̱ yiví. Ña̱ Biblia káʼa̱nña ña̱ mií Jehová ta̱xira ndaʼa̱ na̱ yiví ña̱ ka̱xin miína ndáaña kúni̱na keʼéna. Miína ka̱xin á ndasakáʼnuna Ndióxi̱ á va̱ása (Dt 30:19, 20). Ndióxi̱ kánara na̱ yiví na̱ kúúmií níma̱ va̱ʼa (Sl 11:5; Pr 21:2; Hch 13:48). Xíʼin espíritu santo kánarana saátu xíʼin tu̱ʼunra ña̱ Biblia. Profecía ña̱ Isaías 54:13, ña̱ va̱xi nu̱ú Juan 6:45, xínu nu̱úña xíʼin na̱ yiví na̱ kána Jehová va̱xi ñuura (chitáʼanña xíʼin Juan 6:65).
(Juan 6:64) Soo íyo sava ndóʼó na̱ va̱ása kándíxa”. Chi ta̱ Jesús na̱kunda̱a̱-inira nda̱a̱ tá xa̱ʼa, ndáana kúú na̱ va̱ása kandíxa-ñaʼá ta ndáana kúú na̱ xi̱kó-ñaʼá.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 6:64
ta̱ Jesús na̱kunda̱a̱-inira [...] ndáana kúú na̱ xi̱kó-ñaʼá: Xa̱ʼa ta̱ Judas kúú ña̱ káʼa̱n ta̱ Jesús yóʼo. Tá kúma̱níka ka̱xinra na̱ u̱xu̱ u̱vi̱ apóstol, iníí ñu̱ú ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin yivára (Lu 6:12-16). Ña̱kán, tá xa̱ʼa nda̱kúva ni̱xi̱yo ini ta̱ Judas xíʼin Ndióxi̱. Soo, xi̱kunda̱a̱va-ini ta̱ Jesús ndáaña káʼa̱n Escrituras Hebreas, ña̱ iin ta̱ ndítáʼan va̱ʼa xíʼinra xi̱kó-ñaʼá (Sl 41:9; 109:8; Jn 13:18, 19). Soo, xa̱ʼa ña̱ xi̱kunda̱a̱-ini ta̱ Jesús ndáa ña̱ʼa kúú ña̱ ndíka̱a̱ xi̱ní na̱ yiví ta ndáa ña̱ʼa kúú ña̱ ñúʼu níma̱na, tá ki̱xaʼá ta̱ Judas kéʼéra ña̱ va̱ása va̱ʼa, ki̱ʼin ta̱ Jesús kuenta (Mt 9:4). Xa̱ʼa ña̱ kúnda̱a̱-inira ndáa ña̱ʼa kuu chí nu̱únínu, Jehová xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ migo mií ta̱ Jesús xi̱kó-ñaʼá. Tá ná ndakanixi̱níyó ña̱ xa̱a̱ saá chi̱túni̱na xa̱ʼa ta̱ Judas keʼéra, va̱ása kítáʼanña xíʼin ki̱ʼva ña̱ íyo Ndióxi̱ á ña̱ kéʼéra xíʼin na̱ ndásakáʼnu-ñaʼá.
nda̱a̱ tá xa̱ʼa: Ña̱ tu̱ʼun yóʼo va̱ása kúni̱ kachiña ki̱vi̱ tá ka̱ku ta̱ Judas, ni tá ni̱ka̱xin ta̱ Jesús ta̱yóʼo ña̱ koora apóstol tá ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin yivára iníí ñu̱ú (Lu 6:12-16). Chi ña̱ kúni̱ kachiña kúúña, tá mií ki̱vi̱ ña̱ ki̱xaʼára kéʼéra ña̱ va̱ása va̱ʼa, ta kamaní ki̱ʼin ta̱ Jesús kuenta ña̱ ki̱xaʼára kéʼéra saá (Jn 6:70; 13:11; chitáʼanña xíʼin Jn 2:24, 25; Rev 1:1; 2:23). Saátu náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ nda̱kani va̱ʼa xi̱níra xíʼin ña̱ keʼéra. Ña̱ kúni̱ kachi tu̱ʼun “nda̱a̱ tá xa̱ʼa” (ña̱ griego arkjé) nu̱ú ña̱ Escrituras Griegas sáma ña̱ kúni̱ kachi tu̱ʼun yóʼo. Tá kúú 2 Pedro 3:4, “nda̱a̱ tá xa̱ʼa” kúni̱ kachiña tá na̱kuva̱ʼa ñuʼú. Soo savatu, íyo inka ña̱ kúni̱ kachiña. Tá kúú tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pedro ña̱ nda̱kava espíritu santo sa̱tá na̱ yiví “nda̱a̱ táki̱ʼva nda̱kavaña sa̱tá miíyó tá xa̱ʼa” (Hch 11:15). Nu̱ú ña̱yóʼo, va̱ása káʼa̱n ta̱ Pedro tá ki̱vi̱ ka̱kura ni tá ndu̱ura apóstol. Chi xa̱ʼa ña̱ Pentecostés ña̱ ku̱i̱ya̱ 33 káʼa̱nra xa̱ʼa, tá ki̱vi̱ nda̱kava espíritu santo sa̱tána (Hch 2:1-4). Íyo ku̱a̱ʼáka ejemplo ña̱ náʼa̱ nu̱úyó ña̱ íyo ku̱a̱ʼá ña̱ kúni̱ kachi ña̱ tu̱ʼun “nda̱a̱ tá xa̱ʼa” tá kúú nu̱ú Lucas 1:2, Juan 15:27 xíʼin 1 Juan 2: 7.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Juan 6:41-59) Tasaá na̱ judío ki̱xaʼána kúsi̱kindaanara, chi ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Yi̱ʼi̱ kúú si̱táva̱ʼa ta̱ nu̱ú chí ndiví”; 42 ta ki̱xaʼána káʼa̱nna: “¿Á su̱ví ta̱ Jesús, se̱ʼe ta̱ Jesé kúú ta̱yóʼo, na̱ xínitáʼanyó xíʼin? ¿Ta̱ nda̱chun kúú ña̱ káʼa̱nra: “Yi̱ʼi̱ nu̱i̱ chí ndivíʼ?”. 43 Tasaá nda̱kuiin ta̱ Jesús yuʼúna: “Sandákoondó ña̱ ka̱ʼa̱n yaándó xa̱ʼa so̱ʼo táʼanndó. 44 Kǒo na̱ kivi kixi nuíi̱ tá su̱ví Yiváyó, ta chi̱ndaʼá yi̱ʼi̱ kúú ta̱ kánana ña̱ xa̱a̱na nu̱úra, ta yi̱ʼi̱ sandátakui̱ na̱yóʼo tá ki̱vi̱ nu̱ú ndíʼi. 45 Libro ña̱ ka̱ʼyí na̱ profeta káchiña: ‘Ta ndiʼi na̱kán sákuaʼana xa̱ʼa Jehováʼ. Ndiʼi na̱ xíniso̱ʼo ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱, ta sa̱kuaʼana, va̱xina nu̱úi̱. 46 Nda̱a̱ iin na̱ yiví ta̱ʼán kunina Ndióxi̱, chi iinlá ta̱ xíni̱-ñaʼá ta̱ ki̱xi chí nu̱úra. 47 Mií ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n xíʼinndó: Na̱ kándíxa ña̱yóʼo kutakuna ndiʼi tiempo. 48 “Yi̱ʼi̱ kúú si̱táva̱ʼa ña̱ táxi táku na̱ yiví. 49 Na̱ yivándó xíʼin si̱ʼíndó na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá xi̱xina maná nu̱ú ñuʼú yi̱chí soo ni saá ni̱xi̱ʼi̱vana. 50 Ña̱yóʼo kúú si̱táva̱ʼa ña̱ nu̱ú chí ndiví, ña̱ va̱ʼa ná kuxu ndiʼi na̱ yivíña ta va̱ása kuvina. 51 Yi̱ʼi̱ kúú si̱táva̱ʼa ña̱ táku ña̱ nu̱ú chi ndiví; ndáana ná kuxu ña̱ si̱táva̱ʼa yóʼo kutakuna ndiʼi tiempo; ta ña̱ si̱táva̱ʼa ña̱ taxii̱ yóʼo, ku̱ñui̱ ña̱ taxii̱ xa̱ʼa na̱ yiví kúúña”. 52 Tasaá, na̱ judío ki̱xaʼána káʼa̱nna xíʼin táʼanna, ta káchina: “¿Nda̱saa ixaa ta̱yóʼo ña̱ taxira ku̱ñura kaxiyó?”. 53 Tasaá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús: “Mií ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n xíʼinndó: Tá ná kǒo kaxíndó ku̱ñu se̱ʼe ta̱ ta̱a ta ná kǒo koʼondó ni̱i̱ra va̱ása kuchiñu kutakundó. 54 Na̱ xíxi ku̱ñui̱ ta xíʼina ni̱íi̱ kutakuna ndiʼi tiempo, ta yi̱ʼi̱ sandátaku-ñaʼá ki̱vi̱ so̱ndíʼi; 55 chi ku̱ñui̱ mií ku̱ñu ña̱ va̱ʼa kúúña, ta saátu ni̱íi̱. 56 Na̱ xíxi ku̱ñui̱ ta̱ xíʼina ni̱íi̱ inkáchi kítáʼanna xíʼi̱n, ta saátu yi̱ʼi̱ xíʼinna. 57 Nda̱a̱ táki̱ʼva íyo ta̱ chi̱ndaʼá yi̱ʼi̱ ta táku kúúra, ta xa̱ʼa ta̱kán kúú ña̱ tákui̱, ña̱kán, ndiʼi na̱ xíni ku̱ñui̱, ña̱ va̱ʼa yi̱ʼi̱ kutaku na̱kán. 58 Ña̱yóʼo kúú si̱táva̱ʼa ña̱ nu̱ú chí ndiví. Va̱ása íyoña nda̱a̱ táki̱ʼva íyo si̱táva̱ʼa ña̱ xi̱xi na̱ yivándó xíʼin siʼíndó ta ni̱xi̱ʼi̱na. Chi na̱ xíni ña̱ si̱táva̱ʼa yóʼo kutakuna ndiʼi tiempo”. 59 Ndiʼi ña̱yóʼo kúú ña̱ sa̱náʼa̱ra na̱ yiví nu̱ú ku̱a̱ʼání na̱ yiví ñuu Capernaum.
24-30 TÍ SEPTIEMBRE
ÑA̱ KÁʼA̱N BIBLIA XA̱ʼA | JUAN 7, 8
“Ta̱ Jesús i̱xato̱ʼóra yivára ta nda̱sakáʼnurara”
(Juan 7:15-18) Ña̱kán na̱ judío nda̱kanda̱-inina, ta ka̱china: “¿Nda̱chun va̱ʼa xíni̱ ta̱ ta̱a yóʼo letra, ta va̱ása níxa̱ʼa̱nra kaʼvira escuela?”. 16 Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ña̱ sánáʼi̱ ndóʼó su̱ví xi̱ní mií níkanaña, xi̱ní ta̱ chi̱ndaʼá yi̱ʼi̱va ka̱naña. 17 Tá iinna kúni̱na keʼéna ña̱ káʼa̱n ta̱kán, kunda̱a̱-inina á ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ kúú ña̱ sánáʼi̱ á ña̱ káʼa̱n miíi̱ kúúña. 18 Na̱ káʼa̱n xa̱ʼa mií kuití, kúni̱na ndukáʼnuna; soo na̱ kúni̱ ná ndukáʼnu na̱ chindaʼá-ñaʼá, na̱kán kúú na̱ káʼa̱n ña̱ nda̱a̱, ta kǒo ña̱ vatá káʼa̱nna.
cf-S pág. 100 párr. 5, 6
“Xa̱a̱ ni̱ka̱ʼyi̱ña”
5 Ta̱ Jesús xi̱kuni̱ra ná kunda̱a̱-ini na̱ yiví míí xi̱tavára tu̱ʼun ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nra. Ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ña̱ sánáʼi̱ ndóʼó su̱ví xi̱ní mií níkanaña, xi̱ní ta̱ chi̱ndaʼá yi̱ʼi̱va ka̱naña” (Juan 7:16). Saátu ni̱ka̱ʼa̱nra: “Va̱ása kéʼíi̱ ña̱ kána xi̱ní miíi̱; káʼi̱n ña̱yóʼo nda̱a̱ táki̱ʼva sa̱náʼa̱ yivái̱ yi̱ʼi̱” (Juan 8:28). Ta ka̱chikara: “Ndiʼi ña̱ʼa ña̱ káʼi̱n xíʼinndó su̱ví xi̱ní miíi̱ kánaña; chi yivái̱ ta̱ íyo xíʼi̱n kéʼé ña̱yóʼo” (Juan 14:10). Ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱ra ña̱ ndixa kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra, ndiʼi tiempo xi̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱xi nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱.
6 Tá ná kaʼviyó xa̱ʼa ndiʼi ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia, kunda̱a̱-iniyó ña̱ ki̱ʼva mitá ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱ Escrituras Hebreas ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa. Sana su̱ví ña̱ ndakanda̱-iniyó xíʼin kúúña, soo savana nda̱ka̱tu̱ʼun xíʼin miína nda̱chun kúú ña̱ kǒo níka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ndiʼi ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia tá ni̱xi̱yora tiempo saá, ta ki̱ʼva u̱ni̱ ku̱i̱ya̱ savaví ni̱xi̱yora nu̱ú ñuʼú yóʼo sa̱náʼa̱ra na̱ yiví. Soo sana ni̱ka̱ʼa̱n ndiʼivara ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia. Ná ndakaʼányó chi loʼo kuitíva ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ña̱ ke̱ʼéra ni̱ka̱ʼyi̱ (Juan 21:25). Loʼo kuití hora kuchiñu kaʼvi ndiʼiyó tu̱ʼun ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús nu̱ú Biblia. Ña̱ na̱kunda̱a̱-iniyó xíʼin ña̱yóʼo vitin, loʼo kuití tiempo xi̱niñúʼura ña̱ ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa Reino Ndióxi̱ ta ki̱ʼva mitá ña̱ Escrituras Hebreas ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa. Ta sava yichi̱, kǒo rollo níxi̱kuumií ta̱ Jesús. Tá ta̱xira discurso xi̱ní yukú, ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱ Escrituras Hebreas ta ku̱a̱ʼáka yichi̱ xi̱kaʼvi nííra ña̱ va̱xi nu̱úña, ta xíʼin xi̱níra xi̱ka̱ʼa̱n ndiʼiraña.
(Juan 7:28, 29) Ña̱kán, ndeéní ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús tá ndíka̱a̱ra sánáʼa̱ra ini templo, ta ka̱chira: “Ndóʼó xíni̱vandó yi̱ʼi̱, ta xíni̱vandó míí ki̱xii̱. Soo, su̱ví ña̱ kúni̱ miíi̱ níkixa̱i̱, soo ta̱ chindaʼá yi̱ʼi̱ ndixa íyora, ta ndóʼó va̱ása xíni̱ndóra. 29 Xíni̱va yi̱ʼi̱ra, ta yi̱ʼi̱ kúú ta̱ va̱xi nu̱úra, ta ta̱kán kúú ta̱ chi̱ndaʼá yi̱ʼi̱”.
(Juan 8:29) Ta ta̱ chi̱ndaʼá yi̱ʼi̱ íyora xíʼi̱n; va̱ása sándákoo miíra yi̱ʼi̱, chi yi̱ʼi̱ kéʼíi̱ ndiʼi ña̱ʼa ña̱ kútóora”.
w11-S 15/3 pág. 11 párr. 19
Ná kundeé-iniyó xíʼin ña̱ íyo ñuyǐví yóʼo ta ná ndakiʼinyó ña̱ va̱ʼa táxi Ndióxi̱
19 Ná kuniso̱ʼoyó ndiʼi ña̱ káʼa̱n Jehová. Ta̱ Jesús ndiʼi tiempo ke̱ʼéra ña̱ kúni̱ Jehová. Soo ni̱xi̱yo iin ki̱vi̱ ña̱ xi̱kuni̱ra keʼéra ña̱ kúni̱ miíra, ta su̱ví ndáa ki̱ʼva ndákanixi̱ní yivára. Ni saá, ka̱ndíxara yivára ta ka̱chira xíʼinra: “Ná koo ña̱ kúni̱ miíún, su̱víka ña̱ kúni̱ yi̱ʼi̱” (Luc. 22:42). Ná nda̱ka̱tu̱ʼun xíʼin miíyó: “¿Á xíniso̱ʼi̱ ndiʼi ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ ni íxayo̱ʼvi̱ña xíʼi̱n?”. Tá va̱ása xíniso̱ʼoyó ña̱ káʼa̱nra va̱ása kuchiñu kutakuyó. Ná ndakaʼányó chi xíniñúʼu kuniso̱ʼoyó ndiʼi ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinyó, chi ta̱kán kúú ta̱ ta̱xi ña̱ tákuyó ta saátu ndiʼi ña̱ xíniñúʼuyó (Sal. 95:6, 7). Ndáyáʼviní ña̱ kuniso̱ʼoyó. Chi tá va̱ása xíniso̱ʼoyó va̱ása kuchiñu kutáʼanyó xíʼin Ndióxi̱.
Ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa ña̱ kivi chindeé miíyó
(Juan 7:8-10) Kúaʼanndó vikó; chi yi̱ʼi̱ ta̱ʼán kuchiñu ku̱ʼi̱n, chi ta̱ʼán kixa̱a̱ tiempo ña̱ ku̱ʼi̱n”. 9 Tasaá ku̱u, tándi̱ʼi ni̱ka̱ʼa̱nra ndiʼi ña̱yóʼo, ni̱xa̱a̱ra ñuu Galilea. 10 Soo, tá nda̱a na̱ ñanira vikó, tasaá nda̱atu ta̱kánva, ta va̱ása níndaa túvira, chi nda̱a se̱ʼéra.
w07-S 1/2 pág. 6 párr. 4
¿Nda̱chun ka̱ʼa̱nyó ña̱ nda̱a̱?
¿Ndáa yichi̱ chi̱núu ta̱ Jesús nu̱úyó? Iin ki̱vi̱, sava na̱ yiví na̱ va̱ása kándíxa-ñaʼá ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra: “Kita ñuu yóʼo ta kúaʼan ñuu Judea”. Tasaá nda̱kuiin ta̱ Jesús: “Kúaʼanndó vikó [ña̱ koo chí ñuu Jerusalén]; chi yi̱ʼi̱ ta̱ʼán kuchiñu ku̱ʼi̱n, chi ta̱ʼán kixa̱a̱ tiempo ña̱ ku̱ʼi̱n”. Soo tándi̱ʼi, ni̱xa̱ʼa̱nva ta̱ Jesús ñuu Judea ña̱ va̱ʼa koora vikó ñuu Jerusalén. ¿Nda̱chun kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra saá xíʼinna? Chi va̱ása níxi̱niñúʼu kunda̱a̱ ndiʼi ini na̱yóʼo ndáa míí ñuu kúú ña̱ xi̱niñúʼu ku̱ʼu̱nra. Ña̱kán, ta̱ Jesús va̱ása níka̱ʼa̱nra ña̱ vatá xíʼinna, chi ni̱ka̱ʼa̱nvara, soo va̱ása níka̱ʼa̱n ndiʼira ndáaña keʼéra, tasaá ná kǒo ña̱ keʼéna xíʼinra xíʼin na̱ ndíku̱n sa̱tára. Soo va̱ása nísandáʼvira. Ta apóstol Pedro ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa ta̱ Jesús: “Kǒo ku̱a̱chi níki̱ʼvi ta̱kán, ta kǒo ña̱ vatá níka̱ʼa̱nra” (Juan 7:1-13; 1 Pedro 2:22).
(Juan 8:58) Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Mií ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n xíʼinndó: Tá ta̱ʼán koo ta̱ Abrahán, xa̱a̱ íyoi̱”.
nwtsty nota ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa ña̱ kaʼviyó nu̱ú Jn 8:58
xa̱a̱ íyoi̱: Na̱ judío na̱ sáa̱-ini xíni ta̱ Jesús xi̱kuni̱na kaninara xíʼin yu̱u̱, chi ni ta̱ʼán kúúmiíra u̱vi̱ xiko u̱xu̱ ku̱i̱ya̱, tá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ xa̱a̱ “xi̱nira ta̱ Abrahán” (Jn 8:57). Xíʼin ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra yóʼo, kúnda̱a̱-iniyó tá kúma̱níka kixira nu̱ú ñuʼú xíʼin tá ta̱ʼán kaku ta̱ Abrahán, ta̱ Jesús xa̱a̱ iin ángel ta̱ kúúmií ndée xi̱kuura ta ni̱xi̱yora chí ndiví. Savana káchina ña̱ versículo yóʼo káʼa̱nña ta̱ Jesús kúúra iin Ndióxi̱. Káchina ña̱ tu̱ʼun ña̱ va̱xi nu̱ú griego egó eimí (nu̱ú sava Biblia ka̱ʼyína “Yi̱ʼi̱ kúi̱”), nda̱a̱ táki̱ʼva káʼa̱n ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱ Septuaginta tá kúú ña̱ Éxodo 3:14 u̱vi̱ saá ña̱ versículo yóʼo inkáchi xíniñúʼu ka̱ʼyínaña. Ña̱ tu̱ʼun ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱ griego eimí xa̱a̱ ya̱chi̱ví ni̱ka̱ʼyi̱ ña̱ tu̱ʼun yóʼo tá “ta̱ʼán kaku ta̱ Abrahán” ta ta̱ʼán ndiʼiña. Ta tu̱ʼun ña̱ va̱ʼaka kuniñúʼuyó kúú ña̱ “xa̱a̱ íyoi̱” nu̱úka ña̱ “Yi̱ʼi̱ kúi̱”. Ku̱a̱ʼání ña̱ Biblia ña̱ yatá xíʼin ña̱ xa̱á, xíniñúʼuna sava tu̱ʼun, tá kúú ña̱ “xa̱a̱ íyoi̱”. Tá kúú ña̱ tu̱ʼun ña̱ inkáchi kítáʼan xíʼin ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱ griego eimí va̱xiña nu̱ú Juan 14:9, nu̱ú ka̱chi ta̱ Jesús: ¿Xa̱a̱ ku̱a̱ʼá tiempo íyoi̱ xíʼinndó, Felipe, ta ni saáví, kǒo xíni̱ún yi̱ʼi̱?”. Ku̱a̱ʼání ña̱ Biblia inkáchi káʼa̱nña xa̱ʼa ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱ versículo yóʼo, xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó ña̱ kivi ka̱ʼa̱nyó xíʼin ña̱ tu̱ʼun eimí siʼa “Yi̱ʼi̱ kúi̱” (kivi kotondó sava tu̱ʼun griego ña̱ ka̱ʼyína tiempo presente ta saá sandáyaʼanaña tiempo pasado ta va̱xiña nu̱ú Lu 2:48; 13:7; 15:29; Jn 1:9; 5:6; 15:27; Hch 15:21; 2Co 12:19; 1Jn 3:8). Tá kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús ña̱ va̱xi nu̱ú ña̱ Juan 8:54, 55 náʼa̱ña ta̱ Jesús kǒo níkuni̱ra ka̱ʼa̱nra yivára xíʼin miíra inkáchi na̱ yiví kúúna.
Ña̱ kaʼviyó nu̱ú Biblia
(Juan 8:31-47) Tasaá ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ judío na̱ ka̱ndíxañaʼá: “Tá kéʼéndó ña̱ káʼi̱n xíʼinndó saá kúúndó discípuloi̱, 32 ta kunda̱a̱-inindó xa̱ʼa ña̱ nda̱a̱ ta ña̱yóʼo sañá ndóʼó”. 33 Na̱yóʼo nda̱kuiinna: “Se̱ʼe ta̱ Abrahán kúúndi̱ ta ni iin yichi̱ táʼan kachíñundi̱ nu̱ú inka na̱ yiví. ¿Nda̱chun kúú ña̱ káʼún ña̱yóʼo: ‘Xa̱a̱ndó koondó na̱ yiví na̱ íyo sáñáʼ?”. 34 Ta̱ Jesús nda̱kuiinra ta ni̱ka̱ʼa̱nra: “Mií ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n xíʼinndó: Ndiʼi na̱ kíʼvi ku̱a̱chi ndaʼa̱ ku̱a̱chi ndíka̱a̱na. 35 Ta saátu, ná káchíñu nu̱ú inkana kivi ku̱ʼu̱nva na̱yóʼo; soo ta̱ kúú se̱ʼe na̱ káchíñuna nu̱ú ndiʼi tiempo íyo ta̱yóʼo. 36 Saáchi tá ná sañá se̱ʼe Ndióxi̱ miíndó, ña̱ ndixa kúú ña̱ sañávandó. 37 Xíni̱vai̱ ña̱ se̱ʼe ta̱ Abrahán kúúndó; soo kúni̱ndó kaʼníndó yi̱ʼi̱, chi kǒo káʼndíxandó ña̱ káʼi̱n. 38 Ndiʼi ña̱ sa̱náʼa̱ yivái̱ yi̱ʼi̱ káʼi̱nña xíʼinndó; soo ndóʼó, kéʼéndó ña̱ sa̱náʼa̱ yivándó ndóʼó”. 39 Ta na̱yóʼo nda̱kuiinna, ta ka̱china: “Yivándi̱ kúú ta̱ Abrahán”. Ta̱ Jesús nda̱kuiinra: “Tá se̱ʼe ta̱ Abrahán kúúndó, keʼéndó ña̱ ke̱ʼé ta̱ Abrahán. 40 Soo ndóʼó kúni̱ndó kaʼníndó yi̱ʼi̱, iin ta̱a ta̱ káʼa̱n ña̱ nda̱a̱ ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n Ndióxi̱ xíʼinra. Ta̱ Abrahán va̱ása níkeʼéra ña̱yóʼo. 41 Ndóʼó kéʼéndó ña̱ kúni̱ yivándó”. Tasaá ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra: “Su̱ví ti̱xin ku̱a̱chi ni̱kakundi̱; chi iinlá kúú yivándi̱, Ndióxi̱”. 42 Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Tá Ndióxi̱ kúú yivándó, ndóʼó kuʼvi̱va-inindó kunindó yi̱ʼi̱, saáchi Ndióxi̱ kúú ta̱ chindaʼá yi̱ʼi̱ ña̱ ki̱xa̱i̱ yóʼo. Su̱ví ña̱ kúni̱ miíi̱ kúú ña̱ ki̱xa̱i̱ yóʼo, va̱ása, chi ta̱kán chi̱ndaʼá yi̱ʼi̱. 43 ¿Nda̱chun va̱ása xíni̱ndó ña̱ káʼi̱n xa̱ʼa? Xa̱ʼa ña̱ va̱ása kivi kuniso̱ʼondó ña̱ káʼi̱n. 44 Yivá ndóʼó kúú ta̱ Ndi̱va̱ʼa, ta kúni̱ndó keʼéndó ña̱ kúni̱ra. Ta̱ Ndi̱va̱ʼa tá xa̱ʼaví kúúra ta̱ xáʼní, ta kǒo níxi̱yo nda̱kú-inira xíʼin ña̱ nda̱a̱, chi kǒoña ndíka̱a̱ níma̱ra chi ta̱yóʼo kúúra iin ta̱ vatá. 45 Soo yi̱ʼi̱, ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n, ta ndóʼó va̱ása kándíxandó yi̱ʼi̱. 46 ¿Ndáa ndóʼó kivi na̱ʼa̱ndó ña̱ kéʼíi̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa? Tá ña̱ nda̱a̱ káʼi̱n, ¿nda̱chun va̱ása kándíxandó yi̱ʼi̱? 47 Na̱ kúú se̱ʼe Ndióxi̱ xíniso̱ʼona ña̱ káʼa̱n Ndióxi̱. Xa̱ʼa ña̱yóʼo kúú ña̱ va̱ása xíniso̱ʼo ndóʼó, chi su̱ví se̱ʼe Ndióxi̱ kúúndó”.