ဘုရားသခင်သည် သုံးပါးတစ်ဆူဖြစ်ကြောင်း ကနဦးအသင်းတော်က သွန်သင်ခဲ့သလော

အပိုင်း ၃ — ယုံကြည်ခြင်းအတွက် ခုခံကာကွယ်သူများသည် သုံးပါးတစ်ဆူအယူကို သွန်သင်သလော

၁၉၉၂ ဖေဖော်ဝါရီ ၁ နှင့် ၁၉၉၂ ဇွန် ၁၅ ထုတ်ကင်းမျှော်စင် စာစောင်များတွင် သုံးပါးတစ်ဆူအယူကို ယေရှုနှင့်တပည့်တော်များသော်လည်းကောင်း၊ စီအီးပထမရာစု၏အကုန်ပိုင်းနှင့် ဒုတိယရာစု၏အစောပိုင်းရှိ တမန်တော်များခေတ်နောက်ပိုင်းဖခင်များသော်လည်းကောင်း မသွန်သင်ပေးကြောင်း တင်ပြသည်။ ဒုတိယရာစုနောက်ပိုင်းတွင် အသင်းတော်လူကြီးများ ယင်းကိုသွန်သင်ခဲ့သလော။

ကျွ န်ုပ်တို့ခေတ်သက္ကရာဇ်၏ ဒုတိယရာစုအလယ်ပိုင်းအနီးမှစ၍ အဆုံးတိုင်အောင် ယနေ့ယုံကြည်ခြင်းအတွက် ခုခံကာကွယ်သူများဟု အမည်တွင်သော အသင်းလူကြီးများပေါ်လာပါသည်။ ထိုခေတ်က ရောမလောကကိုလွှမ်းမိုးခဲ့သော အတွေးအခေါ်များကိုဆန့်ကျင်ပြီး ခရစ်ယာန်ဘာသာတရားဘက် ခုခံကာကွယ်ရေးသားခဲ့သည်။ သူတို့၏စာပေများသည် တမန်တော်များ၏စာစောင်များ ရေးပြီးနောက်ပိုင်းတွင် စီရင်ရေးသားခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။

ဂရိစကားဖြင့်ရေးသားသည့် ယုံကြည်ခြင်းအတွက် ခုခံကာကွယ်သူများတို့တွင် ဂျပ်စတင် မာရ်တရ်၊ တာရှန်၊ အသီနာဂိုရပ်စ်၊ သီသြဖလစ္စ နှင့် အဲလက်ဇန္ဒြာမြို့မှ ကလီမဲန့်တို့ပါဝင်သည်။ တာတူလျန်မူကား လက်တင်စကားဖြင့်ရေးသားခဲ့သော ယုံကြည်ခြင်းအတွက် ခုခံကာကွယ်သူဖြစ်သည်။ မျက်မှောက်ခေတ်ခရစ်ယာန်ဘောင်၏ သုံးပါးတစ်ဆူဖြစ်သည့် ဘုရားသင့်ဇာတိတော်တွင် တန်းတူညီတူပုဂ္ဂိုလ်သုံးပါး (ခမည်းတော်၊ သားတော် နှင့် သန့်ရှင်းသောဝိညာဉ်တော်) ရှိ၍ သူတို့အသီးသီးမှာ စစ်မှန်သောဘုရားဖြစ်သည်၊ သို့ဖြစ်၍ပင် ဘုရားသုံးပါးမဟုတ် တစ်ဆူတည်းဖြစ်သည်ဟူ၍ သွန်သင်ပေးကြပါသလော။

“သားတော်သည် တစ်ဆင့်ခံဖြစ်သည်”

မိမိရေးသားသော A Short History of the Early Church စာအုပ်တွင် ဒေါက်တာ အိပ်ချ်၊ အာရ်၊ ဘိုအာက ယုံကြည်ခြင်းအတွက် ခုခံကာကွယ်သူများပြောလိုသောသဘောအကြောင်း ဖော်ထုတ်ထားသည်။

“ကမ္ဘာကိုမဖန်ဆင်းမီ ဘုရားသခင်သည် တစ်ဦးတည်းရှိ၍ သားတော်မရှိခဲ့ကြောင်း ဂျပ်စတင် [မာရ်တရ်] ပို့ချခဲ့သည်။ . . . ကမ္ဘာကိုဖန်ဆင်းလိုတော်မူသောအခါ ကိုယ်တော်အတွက် ဖန်ဆင်းပေးတော်မူမည့် အခြားမြင့်မြတ်သောပုဂ္ဂိုလ်တစ်ပါးကို ဖြစ်ဖွားစေတော်မူသည်။ ဤမြင့်မြတ်သောပုဂ္ဂိုလ်သည် . . . ဖွားမြင်ခံခဲ့ရသောကြောင့် သူ့အား သားတော်ဟုခေါ်ဆိုထားရခြင်းဖြစ်သည်။ လိုဂေါ့စ်ဟူ၍ အမည်ပေးထားခြင်းမှာ ဘုရားသခင့်ဆင်ခြင်တုံဉာဏ် သို့မဟုတ် စိတ်တော်မှဖြစ်ပေါ်လာခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်။ . . .

“ထိုကြောင့် ဂျပ်စတင် နှင့် အခြားယုံကြည်ခြင်းအတွက် ခုခံကာကွယ်သူများက သားတော်သည် ဖန်ဆင်းခံသာဖြစ်သည်။ ကိုယ်တော်သည် အဆင့်မြင့်ဖန်ဆင်းခံ၊ လောကကိုဖန်ဆင်းနိုင်သည်အထိ တန်ခိုးကြီးမားသောဖန်ဆင်းခံဖြစ်ငြား အမှန်မှာဖန်ဆင်းခံရသူပင်ဖြစ်သည်။ ဘာသာရေးပညာတွင် ခမည်းတော်နှင့်သားတော်၏တော်စပ်ပုံကို လက်အောက်ခံဖြစ်ခြင်းဝါဒဟုခေါ်ဆိုထားသည်။ သားတော်သည် လက်အောက်ခံဖြစ်သည်။ သို့ဖြင့်ခမည်းတော်၏တစ်ဆင့်ခံ၊ အားကိုးအားထားရသူ၊ ဖြစ်ပေါ်ခံရသူဖြစ်သည်။ ယုံကြည်ခြင်းအတွက် ခုခံကာကွယ်သူများသည် လက်အောက်ခံရသူများဖြစ်ကြသည်။”¹

The Formation of Christian Dogma စာအုပ်တွင် ဒေါက်တာမာတင် ဝါနာက ဘုရားသခင်နှင့်သားတော်၏တော်စပ်ပုံအကြောင်း အစောပိုင်းနားလည်မှုနှင့်စပ်လျဉ်း၍ ဤသို့ဆိုသည်။

“ထိုတော်စပ်ပုံကို ‘လက်အောက်ခံခြင်း’ အဖြစ်ရှင်းလင်းစွာတင်ပြထားရာ ခရစ်တော်သည် ဘုရားသခင်၏လက်အောက်ခံဖြစ်ကြောင်း ထင်ရှားပါသည်။ ခမည်းတော်ဘုရားနှင့် ယေရှု၏တော်စပ်ပုံကို ဓမ္မသစ်ကျမ်းတွင်ဆွေးနွေးတိုင်း . . . လက်အောက်ခံဖြစ်ခြင်းသဘောကို လက်ခံနားလည်ထားကြ၏။ အကျဉ်းချုပ်မှတ်တမ်းအရ ဓမ္မသစ်ကျမ်းတွင် လက်အောက်ခံဖြစ်ကြောင်း အများဆုံးဖော်ပြသူမှာ ယေရှုကိုယ်တော်တိုင်ပင်ဖြစ်သည်။ . . . ဤမူလအနေအထားသည် ခိုင်လုံမြဲမြံသည်ဖြစ်ရာ ကြာမြင့်စွာပင် တည်ရှိနိုင်ခဲ့ပေသည်။ ‘နိုင်စီယာညီလာခံမတိုင်မီ ဘာသာရေးဆရာအားလုံးသည် ဘုရားသခင်ကို လိုဂေါ့စ်လက်အောက်ခံခဲ့ရကြောင်း တင်ပြရှင်းလင်းခဲ့သည်။’”²

ယင်းနှင့်သဘောတူညီစွာ The Search for the Christian Doctrine of God စာအုပ်တွင် အာရ်၊ ပီ၊ စီ ဟန်စင်က ဤသို့ဆိုသည်။

[လေးရာစုနှစ်] အဲရီယန်ပဋိပက္ခမတိုင်မီက သားတော်သည် ခမည်းတော်၏လက်အောက်ခံဖြစ်သည်ဟု မယူဆသောဘာသာရေးဆရာ တစ်ဦးတစ်ယောက်မျှ အရှေ့ပိုင်းနှင့်အနောက်ပိုင်းချာ့ချ်တွင် မတွေ့ရှိပါ။”³

ဒေါက်တာ အဲလ်ဗန် လမ်စင်က နိုက်စီရာကောင်စီအစည်းအဝေး (စီအီး ၃၂၅ ) မတိုင်မီ ချာချ်အာဏာပိုင်များ၏သွန်သင်ချက်နှင့်ပတ်သက်၍ The Church of the First Three Centuries တွင်ဤသက်သေခံချက်ကို ထပ်ဆင့်တင်ပြသည်။

နိုက်စီရာမတိုင်မီကဂိုဏ်းအုပ်များက သားတော်သည်အဆင့်နိမ့်ကြောင်း တစ်မျိုးတည်းမဟုတ်သည်တိုင် ယေဘုယျအားဖြင့် ထောက်ခံကြပါသည်။ . . . သားတော်၏နိမ့်ကျမှုကို သူတို့အတိအလင်းထောက်ခံကြခြင်းဖြင့် သားတော်သည်နှင့် ခမည်းတော်သည် သီးခြားပုဂ္ဂိုလ်များဖြစ်သည်ဟု သူတို့ယူမှတ်ကြကြောင်းထင်ရှားပါသည်။ . . . ကိုယ်တော်သည် သီးခြားပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးဖြစ်ပြီး လက်အောက်ခံရသူဖြစ်သည်ဟု သူတို့ခံယူထားကြ၏။”⁴

ထိုနည်းထပ်တူ Gods and the One God စာအုပ်တွင် ရောဘတ် အမ်၊ ဂရန့်တ်က ယုံကြည်ခြင်းအတွက် ခုခံကာကွယ်သူများအကြောင်း ဤသို့ဆိုသည်။

“ဓမ္မသစ်ကျမ်းဆိုသည်အတိုင်းပင် ခရစ်တော်နှင့်စပ်လျဉ်း၍ ခုခံကာကွယ်ပြောဆိုချက်များက လက်အောက်ခံဖြစ်ရခြင်းကိုသာ အဓိကဖော်ပြသည်။ ဓမ္မဟောင်းကျမ်း၏ တစ်ဆူတည်းသောဘုရားဖြစ်သည့် ခမည်းတော်အောက်၌ သားတော်သည် အမြဲတစ်ဆင့်ခံဖြစ်သည်။ . . . ထိုကြောင့်ဤရှေးခေတ်စာရေးဆရာများ၏စာပေများတွင် သုံးပါးတစ်ဆူအယူမတွေ့ရှိရချေ။ . . . နိုက်စီရာညီလာခံမတိုင်မီက ခရစ်ယာန်ဘာသာတရားသည် လက်အောက်ခံခြင်းအဖြစ်ကို အကြွင်းမဲ့ခံယူထားကြသည်။”⁵

ခရစ်ယာန်ဘောင်၏သုံးပါးတစ်ဆူသွန်သင်ချက်အတိုင်း သားတော်သည် ခမည်းတော်ဘုရားနှင့် ထာဝရအဖြစ်၊ တန်ခိုးတော်၊ အဆင့်ရာထူးနှင့် ဉာဏ်ပညာဘက်တွင် တန်းတူညီတူဖြစ်သည်ဟု သွန်သင်ပေးသည်။ သို့သော်ယုံကြည်ခြင်းအတွက် ခုခံကာကွယ်သူများက သားတော်သည် ခမည်းတော်ဘုရားသခင်နှင့် တန်းတူမဟုတ်ပါဟုဆိုကြသည်။ သားတော်သည် လက်အောက်ခံရသူဖြစ်သည်ဟု သူတို့ယူမှတ်ထားကြ၏။ သုံးပါးတစ်ဆူအယူက ထိုသို့မသွန်သင်ပေးပါ။

ပထမရာစုနှစ်သွန်သင်ချက်ကို တင်ပြခြင်း

ယုံကြည်ခြင်းအတွက်ခုခံကာကွယ်သူများနှင့် အခြားရှေးခေတ်ချာ့ချ်ဂိုဏ်းအုပ်များသည် ခမည်းတော်နှင့်သားတော်၏တော်စပ်ပုံကို ပထမရာစုနှစ်ခရစ်ယာန်များသွန်သင်သည်အတိုင်း အများအားဖြင့်သွန်သင်ပြသခဲ့သည်။ ယင်းကို The Formation of Christian Dogma စာအုပ်၌ မည်သို့တင်ပြထားသည်ကို သတိပြုပါ။

“သုံးပါးတစ်ဆူအယူကြောင့် ချာ့ချ်တွင်အပြင်းအထန်အငြင်းပွား၊ သဘောကွဲလွဲခြင်းမျိုးကို အစမူလခရစ်ယာန်ခေတ်တွင် မပေါ်မရှိခဲ့ပါ။ ယင်းသို့ဖြစ်ရခြင်းကား အစမူလခရစ်ယာန်ဘာသာတရားအရ ဘုရားသခင့်နိုင်ငံတော်ကို ခေတ်ကာလအဆုံးတွင် ယူဆောင်လာခြင်းငှာ ခရစ်တော်ကို ဘုရားသခင်ဖန်ဆင်း၍ရွေးချယ်ထားသည့် ကောင်းကင်တမန်လောကမှ အဆင့်မြင့်ကောင်းကင်သားတစ်ပါးဖြစ်သည်ဟု ယူမှတ်ထား၍သာဖြစ်သည်။”⁶

ထို့ပြင်ရှေးခေတ်ချာချ်ဂိုဏ်းအုပ်များ၏ သွန်သင်ချက်အကြောင်း The International Standard Bible Encyclopedia ကဤသို့ဝန်ခံသည်။

“ချာ့ချ်၏အစောဆုံးအတွေးအခေါ်တွင် ခမည်းတော်ဘုရားအကြောင်းပြောဆိုသည့်အခါ ကိုယ်တော်အား ယေရှုခရစ်၏ခမည်းတော်အဖြစ်မဟုတ် သက်ရှိအပေါင်း၏အရင်းအမြစ် ဦးဆုံးထင်မြင်ယူမှတ်ကြသည်။ သို့ဖြစ်၍ ခမည်းတော်သည် ထူးမြတ်ကောင်းမွန်သောဘုရားသခင်တည်း။ အစမရှိ၊ သေခြင်းနှင့်ကင်းသော၊ မပြောင်းမလဲနိုင်သော၊ မချေပနိုင်သော၊ မျက်မြင်မရသော၊ မွေးဖွားခြင်းမရှိသော ဟူသည့်ရှင်းလင်းချက်များသည် ကိုယ်တော်နှင့်စပ်လျဉ်း၏။ ကိုယ်တော်သည် ဖန်ဆင်းခြင်းအပါအဝင် အရာခပ်သိမ်းကို ဗလာနတ္တိမှဖြစ်ပေါ်စေတော်မူ၏။” . . .

“ယင်းက ခမည်းတော်တစ်ပါးတည်းသာ ဘုရားဖြစ်တော်မူထိုက်ပြီး သားတော်နှင့်ဝိညာဉ်တော်မူကား တစ်ဆင့်ခံမျှဖြစ်ကြကြောင်း သဘောပေါက်စေသည်။ ရှေးကအဆိုများစွာတို့သည် ယင်းကိုထောက်ခံပုံရှိ၏။”⁷

ဤအဘိဓာန်ကျမ်းက ထိုသမ္မာတရားတို့ကို ဆက်၍အထူးမဖော်ပြဘဲ ယင်းရှေးကာလက သုံးပါးပေါင်းတစ်ဆူအယူကို လက်ခံထားကြသည်ဟု အဆိုပြုပါက ယင်းအဆိုမှားယွင်းကြောင်း ဖြစ်ရပ်မှန်များက သက်သေထူသည်။ နာမည်ကျော် ကက်သလစ်ဘာသာရေးဆရာ ရဟန်းမင်းကြီး ဂျောန် ဟင်ရီ နျူမန်၏စကားများကို သုံးသပ်ကြည့်ပါ။

“ကျွန်ုပ်တို့၏သခင်အရှင်အကြောင်းဖြစ်သည့် အယူဝါဒအားလုံးတို့ကို အစမူလချာချ်က တစ်ပုံစံတည်းသာအားလုံးခံယူကြသည်ဆိုပါစို့။ . . . သို့သော် သုံးပါးတစ်ဆူဖြစ်သည့် ကက်သလစ်အယူဝါဒကိုမူကား ထိုသို့မပြုကြချေ။ ယင်းကို အစမူလချာချ်အာဏာပိုင်များ တစ်စိတ်တစ်ဝမ်းတည်းဖြင့်လက်ခံသည်ဟု ပြောဆိုနိုင်ရန် အဘယ်သာဓကမျှ မတွေ့ရှိပါ။ . . .

“ထိုအစောပိုင်းကာလက ယုံကြည်ချက်များ၌ သုံးပါးတစ်ဆူ . . . ကိုဖော်ပြထားခြင်းမရှိ။ သုံးပါးအကြောင်း ဖော်ပြထားသည်မှန်၏။ သို့သော် ထိုအယူဝါဒ၌ နက်နဲရာရှိခြင်း၊ ယင်းသုံးပါးသည် တစ်ဆူဖြစ်ခြင်း၊ သူတို့သည် တန်းတူရည်တူသည်၊ အားလုံးထာဝရဖြစ်သည်၊ အားလုံးဖြစ်ဖွားခြင်းမရှိ၊ အားလုံးအနန္တဖြစ်သည်၊ အားလုံးကို ရှင်းပြ၍မရ ဟူ၍မူကား မဆိုထားပေ။ ထိုသို့နားလည်သဘောပေါက်စေရန်အကြောင်းလည်း လုံးဝမရှိချေ။”⁸

ဂျပ်စတင် မာရ်တရ်၏ သွန်သင်ချက်

ယုံကြည်ခြင်းအတွက် ခုခံကာကွယ်သူများအနက် အစောဆုံးသောသူတစ်ဦးကား စီအီး ၁၁၀ မှ ၁၆၅ အထိအသက်ရှင်ခဲ့သူ ဂျပ်စတင် မာရ်တရ်ဖြစ်သည်။ ရှိဆဲဖြစ်သောသူ၏အရေးအသားတစ်ခု၌မျှ ဘုရားတစ်ဆူတွင် တန်းတူရည်တူသုံးပါးရှိသည်ဟုဆိုထားခြင်းကို မတွေ့ရှိရပါ။

ဥပမာ၊ ကက်သလစ် Jerusalem Bible အရ သု၊ ၈:၂၂-၃၀ ကယေရှုလူမဖြစ်မီအဖြစ်အကြောင်း ဤသို့ဆိုသည်။ “ယာဝေး၏ရည်ရွယ်ချက်စပေါ်လွင်ချိန်၊ ကိုယ်တော်၏ရှေးအကျဆုံးစီရင်ချက်မတိုင်မီ ကိုယ်တော်သည် ငါ့အားဖန်ဆင်းတော်မူသည်။ . . . ငါဖွားစပြုချိန်တွင် သမုဒ္ဒရာမရှိသေး။ တောင်များမပေါ်မီ ငါသည် ကိုယ်တော် [ဘုရားသခင်] အပါး၌ ဗိဿုကာအဖြစ် ရှိတော်မူ၏။” ဤအခန်းငယ်များကိုဆွေးနွေးရာတွင် Dialogue With Trypho ၌ဂျပ်စတင် ဤသို့ဆိုသည်။

“အရာခပ်သိမ်း ဖန်ဆင်းမခံရမီ ဤမျိုးနွယ်တော်ကို ခမည်းတော် ဖြစ်ဖွားစေတော်မူကြောင်း ကျမ်းစာက ဖော်ပြပါသည်။ ဖြစ်ဖွားခံရာသည် ဖြစ်ဖွားစေသည့်အရာနှင့် အရေအတွက်အားဖြင့် ခြားနားကြောင်း မည်သူမဆို ဝန်ခံမည်အမှန်။”⁹

ခမည်းတော်ထံတော်မှ သားတော်ဖြစ်ပွားလာသည်ဖြစ်ရာ သားတော်နှင့်စပ်လျဉ်း၍ “ဘုရားသခင်” ဟူသောအခေါ်အဝေါ်ကို ဂျပ်စတင်အသုံးပြုထားသည်။ သူ၏ First Apology တွင်ဤသို့ဆိုသည်။ “စကြဝဠာခမည်းတော်၌ သားတော်ရှိ၏။ သားတော်သည်လည်း အဦးဖွားသော ဘုရားသခင့်နှုတ်ကပါဌ်တော်ဖြစ်ရာ ဘုရားပင်တည်း။”¹⁰ ဘုရားသခင့်သားတော်အား “ဘုရား” ဘွဲ့ဖြင့်သမ္မာကျမ်းစာကလည်း ခေါ်ဆိုထားသည်။ ဟေရှာယ ၉:၆ တွင် “တန်ခိုးကြီးသောဘုရားသခင်” ဟုခေါ်ခံရသည်။ သို့သော် ကောင်းကင်တမန်များ၊ လူသားများ၊ အတုအယောင်ဘုရားများ နှင့် စာတန်ကိုလည်း “ဘုရားများ” ဟူ၍သမ္မာကျမ်းစာခေါ်ထားပါသည်။ (ကောင်းကင်တမန်များ၊ ဆာလံ ၈:၅။ ဟေဗြဲ ၂:၆၊ ၇ နှင့်နှိုင်းယှဉ်။ လူသားများ၊ ဆာလံ ၈၂:၆။ အတုအယောင်ဘုရားများ၊ ထွက်မြောက်ရာ ၁၂:၁၂။ ၁ ကောရိန္သု ၈:၅။ စာတန်၊ ၂ ကောရိန္သု ၄:၄) ဟေဗြဲကျမ်းစာတွင် ’အဲလ်ဟူသည့် ဘုရားအတွက်အသုံးပြုသောစကားလုံးသည် “တန်ခိုးကြီးသူ” သို့မဟုတ် “သန်းစွမ်းသူ” အဓိပ္ပာယ်ရှိ၏။ ဂရိကျမ်းတွင် ယင်းနှင့်တူညီသောစကားလုံးမှာ သီအော့စ်ဖြစ်သည်။

ထို့ပြင် ဟေဗြဲ ၉:၆ ၌အသုံးပြုထားသည့် ဟေဗြဲစကားလုံးက သားတော်နှင့်ဘုရားသခင် ကွာခြားကြောင်း ရှင်းလင်းစေသည်။ ထိုတွင် ယေဟောဝါဘုရားသခင်အတွက်သာအသုံးပြုသည့် ’အဲလ် ရှဒ်ဒိုင်ဟူသည့် “အနန္တတန်ခိုးရှင်ဘုရားသခင်” ဟူ၍မဟုတ်ဘဲ သားတော်အား “တန်ခိုးကြီးသောဘုရားသခင်၊” ’အဲလ် ဂိဘောရ်ဟုခေါ်ဆိုထားသည်။

သားတော်အား “ဘုရား” ဟုဂျပ်စတင်ခေါ်သော်လည်း သားတော်သည် တန်းတူရည်တူသုံးပါးအဝင် တစ်ဦးဖြစ်သည်၊ တစ်ဦးစီသည်လည်း ဘုရားဖြစ်၍ သုံးပါးသည် ဘုရားတစ်ဆူတည်းဟူ၍မူကား တစ်ခါမျှမပြောဆိုပါ။ ယင်းအစား Dialogue With Trypho ၌ဤသို့ဆိုသည်။

“အရာခပ်သိမ်း၏ ဖန်ဆင်းရှင် [အနန္တတန်ခိုးရှင် ဘုရားသခင်] အားလက်အောက်ခံရသည့် . . . အခြားတစ်ပါးသော ဘုရားသခင် နှင့် အရှင်သခင် [လူမဖြစ်မီက ယေရှု] ရှိတော်မူသည်။ သူ့အား [သားတော်] ကောင်းကင်တမန် ဟူ၍လည်း ခေါ်၏။ အကြောင်းမှာ အထက်တော်၌ အခြားတစ်ပါးသောဘုရားမရှိသည့် အရာခပ်သိမ်း၏ဖန်ဆင်းရှင် ကြေညာစေလိုသမျှကို သူ [သားတော်] ကြေညာပေးရသောကြောင့်တည်း. . . ”

“[သားတော်] သည်အရာခပ်သိမ်းကို ဖန်ဆင်းတော်မူသော ကိုယ်တော်နှင့်မတူ ဟူ၍ဆိုရာတွင် အလိုတော်၌မဟုတ် အရေအတွက်အားဖြင့် မတူသည်ကို ဆိုလိုပါ၏။”¹¹

ခရစ်ယာန်များသည် ဘုရားမဲ့ဝါဒီများဖြစ်သည်ဟု စွပ်စွဲချက်ကို ချေပထားသည့် ဂျပ်စတင်၏ First Apology အခန်း ၆ တွင်ဤစိတ်ဝင်စားဖွယ်အပိုဒ်ကို ရေးသားထားသည်။

“ကိုယ်တော် [ဘုရားသခင်] နှင့် သားတော် [ကိုယ်တော်ထံမှ ဖြစ်ဖွားပြီး ဤအရာများကို ကျွန်ုပ်တို့အားသွန်သင်သူ၊ ကိုယ်တော်၏ပုံသဏ္ဍာန်နှင့်အညီ ဖန်ဆင်းခံရ၍ နောက်တော်သို့လိုက်သော အခြားစေတမန်ကောင်းပေါင်းများစွာ) ကိုလည်းကောင်း၊ ပရောဖက်ပြု ဝိညာဉ်တော်ကိုလည်းကောင်း ကျွန်ုပ်တို့ကိုးကွယ်၍ မြတ်နိုးကြပါသည်။”¹²

ဤအပိုဒ်ကိုဘာသာပြန်ဆိုသူ၊ ဘာန်ဟဒ် လိုစီ၊ ဤသို့ဆိုသည်။ “ခရစ်ယာန်များ ဂုဏ်တင်ကိုးကွယ်သည့် သက်ရှိများအဖြစ် ကောင်းကင်တမန်များကို ဤအရေအတွက်၌ဖော်ပြခြင်းသည် မလုံလောက်ဘိသကဲ့သို့ သန့်ရှင်းသောဝိညာဉ်တော်ကို အမည်မဖော်မီ ကောင်းကင်တမန်များအကြောင်း ဂျပ်စတင် ဦးစွာတင်ပြသည်။ ”¹³—An Essay on the Development of Christian Doctrine ကိုလည်းကြည့်ပါ။¹⁴

သို့ဖြစ်၍ ခရစ်ယာန်ဝတ်ပြုရေး၌ မည်သူအားရည်စူးရမည့်ကိစ္စတွင် စစ်မှန်သောကျမ်းစာအယူဝါဒမှ ဂျပ်စတင် မာရ်တရ် သွေဖည်ခဲ့ပုံရှိသော်လည်း ကောင်းကင်တမန်များသည် ကိုယ်တော်နှင့်တူညီသကဲ့သို့ သားတော်သည် ခမည်းတော်နှင့် တန်းတူညီတူဖြစ်သည်ဟူ၍ မယူမှတ်သည်ကား ထင်ရှားနေပါသည်။ ဂျပ်စတင်နှင့်စပ်လျဉ်း၍ လမ်စင်၏ Church of the First Three Centuries မှတစ်ဖန်ပြန်ကိုးကားပါသည်။

“ဘုရားသခင်ထက် အဆင့်နိမ့်သည့် သားတော်သည် ဘုရားသခင်နှင့်မတူ သီးခြားပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်သည်၊ မျက်မှောက်သဘောအရ ပုဂ္ဂိုလ်သုံးဦးအဝင်ဖြစ်သော သီးခြားပုဂ္ဂိုလ်တစ်ပါးအဖြစ်မဟုတ်၊ . . . သဘောတရားနှင့် အမျိုးအစားအရ သီးခြားဖြစ်သည်၊ ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးအဖြစ် အမှန်ပကတိတည်ရှိပြီး၊ ဩဇာတန်ခိုးနှင့် ဘွဲ့အမည်ရှိရှိသမျှကို ပေးသနားတော်မူသည့် ဘုရားသခင်နှင့် တစ်သီးတစ်ခြားဖြစ်သည်၊ ကိုယ်တော်လက်အောက် ခန့်အပ်ခံရ၍ အလိုတော်အတိုင်း အရာခပ်သိမ်းကိုပြုရ၏ဟု ဂျပ်စတင်ယူမှတ်ပါသည်။ ခမည်းတော်သည် အထွတ်အထိပ်ဘုရား၊ သားတော်သည် လက်အောက်ခံ၊ ခမည်းတော်သည် တန်ခိုးတော်၏ အရင်းအမြစ်၊ သားတော်သည် ခံယူရသူ၊ ခမည်းတော်သည် စဖြစ်ပွားစေ၏၊ အမှုတော်ဆောင်အဖြစ် သားတော်သည် ပြီးမြောက်စေ၏။ သူတို့သည် အရေအတွက်အားဖြင့် နှစ်ပါးဖြစ်သော်လည်း အလိုတော်တူညီမှုတွင် တစ်သဘောတည်းဖြစ်၏။ ခမည်းတော်၏အလိုတော်ကိုသာ သားတော်အမြဲအရေးထားသည်။”¹⁵

ထပ်ဆင့်ရလျှင် သန့်ရှင်းသောဝိညာဉ်တော်သည် ခမည်းတော်နှင့်လည်းကောင်း၊ သားတော်နှင့်လည်းကောင်း တန်းတူညီတူဖြစ်သော ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ပါးဖြစ်သည်ဟူ၍ အဘယ်နေရာတွင်မျှ ဂျပ်စတင်မဆိုထားပါ။ ထိုကြောင့် မျက်မှောက်ခေတ် ခရစ်ယာန်ဘောင်၏ သုံးပါးတစ်ဆူအယူကို ဂျပ်စတင်သွန်သင်သည်ဟူ၍ အဘယ်နည်းဖြင့်မျှ ရိုးသားမှန်ကန်စွာ မပြောဆိုနိုင်ပါ။

ကလီမဲန့်၏သွန်သင်ချက်

အဲလက်ဇန္ဒြာမြို့မှ ကလီမဲန့် (စီအီး ၁၅၀ မှ ၂၁၅ ခန့်) သည်လည်း သားတော်အား “ဘုရား” ဟူ၍ခေါ်ဆိုသည်။ ကိုယ်တော်အား “ဖန်ဆင်းရှင်” ဟူ၍ပင်ခေါ်ထားရာ၊ ယင်းစကားလုံးကို ကျမ်းစာတွင် ယေရှုနှင့်စပ်လျဉ်း၍ တစ်ခါမျှမသုံးဖူးပါ။ ထိုသို့ခေါ်ထားသဖြင့် သားတော်သည် အနန္တတန်ခိုးရှင် ဖန်ဆင်းရှင်နှင့် အဘက်ဘက် တန်းတူရည်တူဖြစ်သည်ဟူ၍ သူဆိုလိုပါသလော။ မဆိုလိုပါ။ သားတော်နှင့်စပ်လျဉ်း၍ “အရာခပ်သိမ်းသည် ကိုယ်တော်အားဖြင့် ပေါ်လာ၏”¹⁶ ဟုဆိုသော ယောဟန် ၁:၃ (သမ) ကိုကလီမဲန့် ရည်ညွှန်းနေကြောင်း ထင်ရှားသည်။ ဖန်ဆင်းရာတွင် ဘုရားသခင်သည် သားတော်အား ကိုယ်စားလှယ်အဖြစ် အသုံးပြုတော်မူသည်။—ကောလောသဲ ၁:၁၅-၁၇။

အထွတ်အထိပ်ဘုရားကို ကလီမဲန့်က “ကျွန်ုပ်တို့သခင်ယေရှု၏ ဘုရားသခင်၊ ခမည်းတော်”¹⁷ ဟုခေါ်၍ “သခင်သည် ဖန်ဆင်းရှင်၏သားတော်ဖြစ်သည်”¹⁸ ဟုဆိုသည်။ “အလုံးစုံသောသူတို့၏ဘုရားသည် ကောင်းမွန်သော၊ တရားမျှတသော ဖန်ဆင်းရှင်တစ်ပါးတည်းဖြစ်ပြီး၊ သားတော်သည် ခမည်းတော်၌ရှိသည်”¹⁹ ဟူ၍လည်း သူပြောသေးသည်။ ထိုကြောင့် သားတော်အထက် ဘုရားတစ်ဆူရှိသည်ဟု သူရေးသားခဲ့သည်။

ဘုရားသခင်သည် “ထာဝရအသက်ကို ဦးစွာပေးသနားတော်မူ၍၊ ကိုယ်တော်ထံမှ ယင်းကိုရရှိသော သားတော်သည် ကျွန်ုပ်တို့အား လက်ဆင့်ကမ်းတော်မူသည်”²⁰ ဟူ၍ကလီမဲန့်ဆိုသည်။ ထာဝရအသက်ကို အစပထမပေးကမ်းရှင်သည် လက်ဆင့်ကမ်းပေးသူထက် ကြီးမြင့်တော်မူကြောင်း ထင်ရှားပေသည်။ သို့ဖြစ်၍ ဘုရားသခင်သည် “အစအဦးနှင့် အမြင့်မြတ်ဆုံး”²¹ ဖြစ်သည်ဟု ကလီမဲန့်ဆိုသည်။ ထိုနောက် သားတော်သည် “အနန္တတန်ခိုးရှင်တစ်ပါးတည်းဖြစ်တော်မူသော ကိုယ်တော်နှင့် အနီးစပ်ဆုံးဖြစ်သည်၊” သားတော်သည်လည်း “ခမည်းတော်၏အလိုတော်နှင့်အညီ အရာခပ်သိမ်းကို မိန့်မှာတော်မူ၏”²² ဟုကလီမဲန့်ဆိုသည်။ အနန္တတန်ခိုးရှင်ဘုရားသခင်သည် သားတော်ထက် အာဏာရှိတော်မူကြောင်း ကလီမဲန့်ကြိမ်ဖန်များစွာ ဖော်ပြပါသည်။

အဲလက်ဇန္ဒြာမြို့မှ ကလီမဲန့်အကြောင်း The Church of theFirst Three Centuries စာအုပ်တွင် ဤသို့ဖတ်ရှုရသည်။

“သားတော်သည် အဆင့်နိမ့်ကြောင်းကို အတိအလင်းထောက်ခံပေးသော စာပိုဒ်မြောက်မြားစွာတို့ကို ကလီမဲန့်မှကိုးကားပြနိုင်ပါသည်။ . . .

“ကလီမဲန့်ကို သာမန်ဖတ်ရှုရုံဖြင့် သားတော်နှင့်ခမည်းတော်သည် အရေအတွက်အားဖြင့် တစ်ပါးတည်းဖြစ်သည်ဟု ထင်မြင်သွားရသည်ကို ကျွန်ုပ်တို့အံ့သြပါသည်။ ကိုယ်တော်သည် မှီခိုရ၍ အဆင့်နိမ့်သည့်အခြေအနေကို တောက်လျှောက်အသိအမှတ်ပြုထားပါသည်။ ဘုရားသခင်နှင့်သားတော်သည် အရေအတွက်အားဖြင့် သီးခြားဖြစ်ကြသည်ဟု ကလီမဲန့်ယုံကြည်ခဲ့သည်။ တစ်နည်းကား၊ ပုဂ္ဂိုလ်နှစ်ပါး၊ တစ်ဦးမှာ အထွတ်အထိပ်ဖြစ်၍ အခြားတစ်ဦးမူကား လက်အောက်ခံဖြစ်သည်။”²³

ထပ်ဆင့်၍ပြောဆိုနိုင်သေးသည်ကား၊ ယေရှုနှင့်စပ်လျဉ်း၍ သမ္မာကျမ်းစာဆိုသည်ထက် ကလီမဲန့် တစ်ခါတစ်ရံပိုပြောဆိုဦးတော့ တန်းတူသူ သုံးပါးလျှင် ဘုရားတစ်ဆူဖြစ်သည့် သုံးပါးတစ်ဆူအကြောင်း အဘယ်နေရာ၌မျှ သူ မပြောဆိုပါ။ ဂျပ်စတင်နှင့်ကလီမဲန့်ခေတ်များစပ်ကြား အသက်ရှင်ခဲ့သူ တာရှန်၊ သီသြဖလစ္စ နှင့် အသီနာဂိုရပ်စ် အစရှိသည့် ယုံကြည်ခြင်းအတွက် ခုခံကာကွယ်သူများသည် ထပ်တူအမြင်မျိုးရှိကြသည်။ လမ်စင်က “သူတို့သည် ဂျပ်စတင်ထက်သာသော သုံးပါးတစ်ဆူဝါဒီများမဟုတ်ကြ ဟူ၍ဆိုသည်။ ဆိုလိုသည်ကား၊ မကွဲမပြား၊ တန်းတူသူသုံးပါးဟု သူတို့ယုံကြည်သည်မဟုတ်ဘဲ ယင်းယုံကြည်ချက်နှင့် ကိုက်ညီအောင်လုံးဝမပြုလုပ်နိုင်သော ယုံကြည်ချက်ကို သူတို့သွန်သင်ခဲ့ကြသည်။”²⁴

တာတူလျန်၏ ဘာသာရေးပညာ

ထြီနီတာ့စ်ဟူသောလက်တင်စကားလုံးကို အဦးဆုံးအသုံးပြုခဲ့သူကား တာတူလျန် (စီအီး ၁၆၀ မှ ၂၃၀ ခန့်) ဖြစ်သည်။ ဟင်ရီ ချဒ်ဝိခ် သတိပြုစေသည်အတိုင်းပင် ဘုရားသခင်သည် ‘သုံးပါးအဝင်ဖြစ်သည့် တစ်ဆူ’²⁵ ဖြစ်သည်ဟူသောအဆိုကို တာတူလျန်တင်သွင်းခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် တန်းတူရည်တူ၍ တူညီသောထာဝရအဖြစ်ရှိသူသုံးပါးကို သူရည်စူးသည်ဟု မဆိုလိုပါ။ သို့ရာတွင် သူ၏အကြံပြုချက်များကိုအခြေပြုပြီး သုံးပါးတစ်ဆူအယူဝါဒ ဖြစ်ပေါ်လာစေလိုသည့် နောက်ပိုင်းစာရေးရှင်များက ချဲ့ထွင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။

တာတူလျန်သည် လက်အောက်ခံဖြစ်ခြင်းကို ခံယူထားသူဖြစ်သဖြင့် ခမည်းတော်၊ သားတော်၊ သန့်ရှင်းသောဝိညာဉ်တော်ကို သူခံယူပုံကား ခရစ်ယာန်ဘောင်၏ သုံးပါးတစ်ဆူအယူအဆနှင့် အခြားကြီးခြားလှပေသည်။ Against Hermogenes တွင်သူဤသို့ရေးသားသည်။

“ဘုရားသခင်မှတစ်ပါး ဖြစ်ဖွားခြင်းမရှိ၊ ဖန်ဆင်းမခံသူ ရှိရလိမ့်မည်ဟု ကျွန်ုပ်တို့မယူမမှတ်သင့်ပါ။ . . . ခမည်းတော်မှအပ အဘယ်အရာသည် အဘယ်နည်းဖြင့်ကြီးရင့်သင့်သနည်း။ ယင်းကြောင့် တစ်ပါးတည်းသောသား၊ အဦးဖွားသော နှုတ်ကပါဌ်တော်၊ ဘုရားသခင်၏ သားတော်ထက် ဂုဏ်ကျက်သရေ ပိုရှိမည်နည်း။ . . . အသက်ရှင်ရန် စတင်ဖြစ်ပွားစေလိုသောသူ သားတော်ထက် တည်ရှိရန်အတွက် ပြုလုပ်သူမလိုသော ဘုရားသခင်သည် သာ၍အဆင့်မြင့်မားမည်တည်း။”²⁶

Against Praxeas ၌လည်း သားတော်သည် အနန္တတန်ခိုးရှင်ဘုရားသခင်နှင့် သီးခြားသောပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်ပြီး လက်အောက်ခံဖြစ်ကြောင်းကို ဤသို့ဆိုသေးသည်။

“ခမည်းတော်သည် အထည်ကိုယ်တစ်ခုလုံးဖြစ်ပြီး သားတော်မူကား ထိုအထည်ကိုယ်မှဖြစ်ပွားသော တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းဖြစ်တော်မူကြောင်း ကိုယ်တော်တိုင် ဤသို့ဝန်ခံသည်။ “ငါ၏ခမည်းတော်သည် ငါထက်ကြီးမြတ်တော်မူ၏။” . . . ယင်းကြောင့် ခမည်းတော်သည် သားတော်ထက် ကြီးမြတ်သဖြင့်၊ ဖြစ်ဖွားသူကား တစ်ဦး၊ ဖြစ်ဖွားခံရသူမှာ အခြားတစ်ဦးဖြစ်သကဲ့သို့ ခမည်းတော်သည် သားတော်နှင့်ကွာခြားသည်။ စေလွှတ်သူကား တစ်ဦး၊ စေလွှတ်ခံရသူလည်း အခြားတစ်ဦးဖြစ်၏။ ပြုလုပ်သူသည်လည်း တစ်ဦး၊ ကိုယ်တော်မှတစ်ဆင့်ပြုလုပ်ခံရသူသည်လည်း အခြားတစ်ဦးဖြစ်ပေသည်။”²⁷

တာတူလျန်သည် Against Hermogenes တွင်သားတော်မရှိသောအချိန်ရှိခဲ့ရာ ဘုရားသခင်နည်းတူ သားတော်သည် ထာဝရအဖြစ်၌ မတည်ဟူ၍သူယူမှတ်ကြောင်း တင်ပြထားသည်။²⁸ ရဟန်းမင်းကြီး နျူမန်ဤသို့ဆိုသည်။ “ကျွန်ုပ်တို့သခင်အရှင်၏ ထာဝရဖြစ်ခြင်းအယူနှင့်ပတ်သက်၍ တာတူလျန်သည် ဂိုဏ်းခွဲအယူဝါဒီ [အများယုံကြည်သက်ဝင်သည့်အယူ မဟုတ်သည့်ဝါဒကို ယုံကြည်သူ] ဖြစ်သည်ဟုယူမှတ်ရမည်။”²⁹ တာတူလျန်နှင့်ပတ်သက်၍ လမ်စင်ဤသို့ကြေညာသည်။

“ဤအကြောင်း သို့မဟုတ် ဂရိများခေါ်ဝေါ်ကြသကဲ့သို့ လိုဂေါ့စ်သည် နောင်တွင် နှုတ်ကပါဌ်တော် သို့မဟုတ် ခမည်းတော်၏ဂုဏ်ရည်အဖြစ်သာ ရှေးမဆွကာလကတည်းကရှိခဲ့သော သက်ရှိစင်စစ်တစ်ပါးဖြစ်သည့် သားတော်အဖြစ်သို့ အသွင်ပြောင်းလဲလာသည်ဟု တာတူလျန်ယူမှတ်ပါသည်။ . . .

“သုံးပါးတစ်ဆူကို မျက်မှောက်အချိန်တွင်ရှင်းပြသည့်အတိုင်း တာတူလျန်ကို တရားစီရင်မည်ဆိုလျှင် [မိစ္ဆာတိတ္ထိအဖြစ်] သူဒဏ်စီရင်ခံရမည်မလွဲပေ။ ဆန်းစစ်ခြင်းကို သူလုံးဝခံနိုင်မည်မဟုတ်ပါ။”³⁰

သုံးပါးတစ်ဆူမရှိ

ယုံကြည်ခြင်းအတွက် ခုခံကာကွယ်သူများ၏စကားအလုံးစုံကို သင်ဖတ်ရှုရမည်ဆိုလျှင် ကျမ်းစာသွန်သင်ချက်များမှ အနည်းအကျဉ်းသွေဖည်ခဲ့ကြသော်လည်း ခမည်းတော်၊ သားတော်၊ သန့်ရှင်းသောဝိညာဉ်တော်သည် ထာဝရအဖြစ်၊ တန်ခိုးတော်၊ အဆင့်အတန်း နှင့် ဉာဏ်ပညာဘက် တန်းတူညီတူဖြစ်သည်ဟူ၍ တစ်ဦးတစ်ယောက်မျှမပြောကြောင်း သတိပြုမိကြမည်။

အိုင်ရီနေအပ်စ်၊ ဟစ်ပိုလီတပ်စ်၊ ဩရီဂန်၊ စစ်ပရီယန်၊ နိုဗာရှန် အစရှိသည့် ဒုတိယနှင့်တတိယရာစုမှ အခြားစာရေးဆရာများလည်း ထိုနည်းထပ်တူပင်ဖြစ်ကြသည်။ အချို့က ခမည်းတော်နှင့်သားတော်ကို တစ်နည်းအားဖြင့် တန်းတူဖြစ်စေခဲ့ကြသော်လည်း အခြားနည်းတွင်မူကား သားတော်အား ခမည်းတော်ဘုရားသခင်၏လက်အောက်ခံအဖြစ် သူတို့ယူမှတ်ကြသည်။ သန့်ရှင်းသောဝိညာဉ်တော်မူကား ခမည်းတော်နှင့်သော်လည်းကောင်း၊ သားတော်နှင့်သော်လည်းကောင်း တန်းတူဖြစ်သည်ဟူ၍ တစ်ဦးတစ်ယောက်မျှ ထည့်၍ပင်မစဉ်းစားပါ။ ဥပမာ၊ ဘုရားသခင်၏သားတော်သည် “ဝေနေယျသတ္တဝါတို့တွင် သားဦးဖြစ်သည်”၊ ကျမ်းစာကလည်း “ကိုယ်တော်အား ဖန်ဆင်းတော်မူသောအရာအပေါင်းတွင် ရှေးအကျဆုံးဖြစ်ကြောင်း အသိအမှတ်ပြုသည်” ဟုသြရီဂန် (စီအီး ၁၈၅ မှ ၂၅၄ ခန့်) ဆိုသည်။³¹

ခရစ်ယာန်ဘောင်၏ သုံးပါးတစ်ဆူအယူအဆသည် ရှေးခေတ်အသင်းအာဏာပိုင်များအချိန်ကမရှိခဲ့ကြောင်း သူတို့၏စာပေများကို အရှိကိုအရှိအတိုင်းဖတ်ရှုခြင်းမှ တွေ့ရှိကြရမည်။ The Church of the First Three Centuries အဆိုက ဤသို့။

“မျက်မှောက်အချိန် လူအများခံယူထားသည့် သုံးပါးတစ်ဆူအယူအတွက် . . . ဂျပ်စတင်၏စကားအသုံးအနှုန်းမှ အဘယ်ထောက်ခံချက်မျှမရရှိနိုင်ပါ။ နိုက်စီရာအစည်းအဝေးမတိုင်မီကဖခင်များအားလုံးဖြစ်သည့် ခရစ်တော်မွေးဖွားပြီးနောက် သုံးရာစုအတွင်းမှ ခရစ်ယာန်စာရေးဆရာအားလုံးနှင့်စပ်လျဉ်း၍လည်း ထပ်တူပင်ဆိုရမည်။ ခမည်းတော်၊ သားတော်၊ ပရောဖက်ပြုဆိုင်ရာ သို့မဟုတ် သန့်ရှင်းသောဝိညာဉ်တော်အကြောင်း သူတို့ပြောဆိုကြသည်မှန်၏။ သို့သော် ယင်းတို့သည် တန်းတူရည်တူဖြစ်သည်၊ အရေအတွက်တစ်ပါးတည်းအဖြစ်၊ သုံးပါးတစ်ဆူအဖြစ်၊ သုံးပါးတစ်ဆူဝါဒီများ ယခုခံယူသည့်သဘောမျိုးဖြင့် ပြောဆိုကြသည်ကိုမတွေ့ရှိရ။ ယင်း၏ဆန့်ကျင်ဘက်ကိုသာ ပြောဆိုကြ၏။ ဤဖခင်များရှင်းပြထားသည့် သုံးပါးတစ်ဆူအယူသည် မျက်မှောက်ခေတ်အယူဝါဒနှင့် ကွဲပြားခြားနားပါသည်။ ခေတ်ကာလများတစ်လျှောက် မည်သည့်လူ့ထင်မြင်ချက်များကိုမဆို သက်သေအထောက်အထားပြနိုင်သကဲ့သို့ ယင်းကိုလည်း အမှန်အဖြစ် တင်ပြထားပါသည်။”³²

အမှန်သော်ကား တာတူလျန်မတိုင်မီ သုံးပါးတစ်ဆူအကြောင်း ပြောဆိုခြင်းမရှိခဲ့ပါ။ တာတူလျန်၏ “ဂိုဏ်းခွဲ” သုံးပါးပေါင်းအယူသည် ယနေ့ခံယူထားသည့်အယူအဆနှင့် များစွာခြားနားသည်။ သို့ဖြစ်လျှင် ယနေ့နားလည်ခံယူထားသည့် သုံးပါးပေါင်းအယူဝါဒသည် မည်သို့ဖြစ်ပေါ်လာသနည်း။ စီအီး ၃၂၅ က နိုက်စီရာကောင်စီစည်းဝေးချိန် ဖြစ်ပါသလော။ ကင်းမျှော်စင်၏နောက်ဆက်တွဲစာစောင်တစ်စောင်တွင် ဤအစီအစီမှ အပိုင်း ၄ တွင်ဤမေးခွန်းများကို သုံးသပ်ကြပါမည်။

ရည်ညွှန်းချက်များ

1. A Short History of the Early Church, by Harry R. Boer, 1976, page 110.

2. The Formation of Christian Dogma, by Martin Werner, 1957, page 125.

3. The Search for the Christian Doctrine of God, by R. P. C. Hanson, 1988, page 64.

4. The Church of the First Three Centuries, by Alvan Lamson, 1869, pages 70-1.

5. Gods and the One God, by Robert M. Grant, 1986, pages 109, 156, 160.

6. The Formation of Christian Dogma, pages 122, 125.

7. The International Standard Bible Encyclopedia, 1982, Volume 2, page 513.

8. An Essay on the Development of Christian Doctrine, by John Henry Cardinal Newman, Sixth Edition, 1989, pages 14-18.

9. The Ante-Nicene Fathers, edited by Alexander Roberts and James Donaldson, American Reprint of the Edinburgh Edition, 1885, Volume I, page 264.

10. Ibid., page 184.

11. The Ante-Nicene Fathers, Volume 1, page 223.

12. Ibid., page 164.

13. A Short History of Christian Doctrine, by Bernhard Lohse, translated from the German by F. Ernest Stoeffler, 1963, second paperback printing, 1980, page 43.

14. An Essay on the Development of Christian Doctrine, page 20.

15. The Church of the First Three Centuries, pages 73-4, 76.

16. The Ante-Nicene Fathers, Volume II, page 234.

17. Ibid., page 227.

18. Ibid., page 228.

19. Ibid.

20. Ibid., page 593.

21. Ibid.

22. Ibid., page 524.

23. The Church of the First Three Centuries, pages 124-5.

24. Ibid., page 95.

25. The Early Church, by Henry Chadwick, 1980 printing, page 89.

26. The Ante-Nicene Fathers, Volume III, page 487.

27. Ibid., pages 603-4.

28. Ibid., page 478.

29. An Essay on the Development of Christian Doctrine, pages 19, 20.

30. The Church of the First Three Centuries, pages 108-9.

31. The Ante-Nicene Fathers, Volume IV, page 560.

32. The Church of the First Three Centuries, pages 75-6.

[စာမျက်နှာ ၂၂ ပါ ရုပ်ပုံ]

ကလီမဲန့်

[Credit Line]

Historical Pictures Service

[စာမျက်နှာ ၂၂ ပါ ရုပ်ပုံ]

တာတူလျန်

[Credit Line]

Historical Pictures Service