Ambe Nga Mua ku Lingila Muahi, Kasi mu Hasa ku Tualelelaho ku Muesa Lukulahelo

1-2. (a) Vati visoti vietu via lifua na visoti vi va lihitile navio vaYundeya va hilukile ku Yelusalema? (b) Lombololenu visoti vika va luile navio vaYundeya. (Talenu cikasa “Ku Matangua a Hangai, Zakaliya na Ezela.”)

VUNO vintsimbu vimo, mue ku lisosomua omo lia viuma vi hasa ku ka mi solokela ku lutue ni? Halumo omo lia ku mi tundisa ha vipanga, mue ku lisosomua mua ku sukila vusoko vuenu. Ni halumo muli na liova mua vati mu hasa ku niunga vuino vusoko vuenu omo lia ku zeya ca vakua pulitika, ku mi luisa ni vene ku vindika vipanga vietu via ku ambulula. Muli na ku hita mu vimo via visoti vi tua tandanga ni? Nga mukemuo, muzimbu ua vaIsaleli u mi kuasa ku lua na visoti viaco. Muomu Yehova ua va kuasele ku pinda na visoti viavo.

² VaYundeya va yoyele mu Mbambilone kampe mu muono uavo uose, va pandele ku kala na lutsilielo lua ku kaniama, muomu va tondekele ku seza cifuti na cifua ca muono u va kele nauo. Cikuavo naua, omo lia ku hona ku tantekeya via vingi ku tuala ha cifuti ci va pandele kuya. Mu va hilukile honi ku cifuti cavo, va putukile ku pinda na visoti via ku hona via ku-lia kaha na ku va luisa ku vanguvulu. Omo liaco, cingi cavo va putukile ku likela ku tuala mana ku ku tungulula tembele ya Yehova. Ngeci mukemuo, mu 520 T.K.K.E, Yehova ua tumine vapolofeto vavali Hangai na Zakaliya, va ka kaniamese vangamba veni linga kati va hilukile mu nima. (Hangai 1:1; Zak. 1:1) Kaha mu tu lilongesa ha vinanga vi na hatako, ku kaniamesa caco ca vuezele ku ntuima yavo. Mu nima ya miaka 50, vaze vaYundeya va hilukile, va tondekele naua ku va kanimesa. Ngeci Ezela, mukua ku soneka vuino Lisiko, ua tundile ku Mbambilone na kuya ku Yelusalema a ka va kaniamese linga va tuameke ku lemesa ca Yehova.—Ezela 7:1, 6.

3. Vihula vika tu simutuila mu cilongesa cino ? (Visimo 22:19)

³ Ku laza, Yehova ua pangesele vapolofeto Hangai na Zakaliya mu ku kuasa vangamba veni va tualeleho ku mu kulahela mu ntsimbu ya visoti. Na lelo, lino Yehova ue ku tu kaniamesa ku tualelelaho ku kolesa mu ntsimbu ya visoti. (Tandenu Visimo 22:19.) Ku hilula ha muzimbu ua Njambi ua tumine kuli kapolofeto Hangai na Zakaliya kaha na muzimbu ua Ezela, ci ka tu kuasa ku kumbulula vihula evi vitatu: (1) Vati ku hiluka ca vaYundeya mu cifuti cavo ca kuatele ku muono uavo? (2) Omo lia vika tua pande ku tuala mana ku viuma via ka linga Yehova ku ntsimbu ya visoti? (3) Vati tu hasa ku kanimesa lukulahelo luetu muli Yehova ha ntsimbu ya visoti?

KU HILUKA CA VAYUNDEYA CA KUATELE KU MUONO UAVO

4-5. Vuno ku tungulula tembele vikevio lika via lingisile vaYundeya ku kala na ndzolela ni?

⁴ VaYundeya mu va hilukile ku Yelusalema, va kele na via vingi via ku linga. Mu vuasi-vuasi, va tunguluile mutula ua Yehova na ku haka luvula lua tembele. (Ezela 3:1-3, 10) Ha katete, va kele na ndzolela ya kama. Omo lia vika? Muomu kati tembele lika va pandele ku tungulula, vunoni na ku tunga vindzivo viavo, ku lima kaha na ku suka masoko avo. (Ezela 2:68, 70) Vunoni ca vusiua, mu nima ya kantsimbu kakandende lika, va putukile ku va luisa ku vitozi vavo na ku va vindika ku tungulula tembele.—Ezela 4:1-5.

⁵ Cikuavo naua, ku hiluka cavo ca va kokelele visoti via kama omo lia vuhutu mu cifuti na ku zeya ca vakua pulitika. Cifuti cavo, va ci tambuile ku Vuangana vua Pelesia. Kaha mu nima ya ku-tsa ca Muangana Silu mu 530 T.K.K.E, muangana Kambise uze ua mu hingile, ua kunguluile masualale linga va ka tambule cifuti ca Engito. Kaha halumo masualale va putukile ku tambula viose vi va kele navio vaIsaleli ngeci mua, via ku-lia, mema na vindzivo viavo mu ku kaluuisa naua miono yavo. Mu nima ya ntsimbu naua, Ndaliyu I, uze ua suanene mu nima ya Kambise neni ua putukile ku yandesa vaIsaleli na ku koka visoti via vingi mu Pelesia yose. Viose evi, via lingisile cingi ca vaIsaleli ku lisosomua mua kama mua vati va pandele ku suka masoko avo. Visoti viose vi va pindile navio, vamo vamuene nguavo, ize kati ikeyo ntsimbu ya ku tungulula tembele ya Yehova.—Hangai 1:2.

6. Kuliya na Zakaliya 4:6, 7, visoti vika vikuavo va pindile navio vaYundeya kaha vusunga vuka Zakaliya ua va hanene?

⁶ Tandenu Zakaliya 4:6, 7. Mu ku vueza hali evi vi tu na tandanga laza, vaIsaleli va putukile ku va luisa. Kaha mu 522 T.K.K.E, vitozi vavo va suangeleyele muangana ua ku Pelesia linga emike cipanga ca ku tungulula tembele. Vunoni kapolofeto Zakaliya ua kaniamesele vaYundeya va kele na vusunga vengecize Yehova Mukua Ngolo yose, a ka tundisako vioua viose. Kaha mu 520 Muangana Ndaliyu ua likelele ku va kuasa na ku imika cipanga ca ku tungulula tembele.—Ezela 6:1, 6-10.

7. Vati Yehova ua vezikisile vaYundeya va tuamekele cizango ceni?

⁷ Ku hitila muli kapolofeto Hangai na Zakaliya, Yehova ua kaniamesele vangamba veni ngecize a ka va kuasa nga va tuameka cipanga ca ku tungulula tembele. (Hangai 1:8, 13, 14; Zak. 1:3, 16) Kaha omo lia ku kaniamesa ci va tambuile, va lihakelele kapandi ka ku tualelelaho ku tungulula tembele mu 520 T.K.K.E, na ku i manusula mu miaka 5. Omo lia kapandi ka va lihakelele vaze vaYundeya ka ku tuameka cizango ca Yehova vutuhu na visoti, va tambuile vukuasi vua Yehova vua ku muvila na vua mu lutsilielo. Vika viezilemo? Va hasele honi ku lemesa Yehova na ndzolela.—Ezela 6:14-16, 22.

TUALENU MANA KU KU LINGA CIZANGO CA YEHOVA

8. Vati mezi a ku Hangai 2:4, a hasa ku tu kuasa ku tuala mana ku ku linga cizango ca Njambi? (Talenu naua litota.)

⁸ Omo lamba ya kama iya na ku suena mu hiehi, tua tondeka ku lihakela kapandi ka ku ononoka cimamuna ca ku ambuluilako vakuetu via muzimbu ua cili. (Mako 13:10) Vunoni halumo ci hasa ku tu kaluuila ku puisamo cipanga ca ku ambulula, omo lia ku honoua vimbongo ni ku tu luisa omo lia ku ambulula muzimbu ua cili. Vunoni vika vi hasa ku tu kuasa ku tuameka Vuangana vua Njambi? Ku kala na vusunga ngecize “Yehova ua vivunga”b ali ku mu kulo uetu. Kaha Ikeye a ka tu kuasa ku lika nga tu tualelelaho ku tuameka Vuangana vua Njambi ku lutue lua viose mu muono uetu. Nga tu lingamo, ka tu ka kala na liova na limo liahi.—Tandenu Hangai 2:4.

9-10. Vati vamo va yala na mpuevo va limuenene ku lipuisamo ca mezi a handekele Yesu ku Mateo 6:33?

⁹ Tu hilulenu muzimbu ua va Oleg na Irina,c vamo va yala na mpuevo va pua va pioneiru. Mu nima ya ku kuasa ku cimo cikungulukilo ku cihela ceka, va va tundisile ha vipanga omo lia vuhutu mu cifuti. Vutuhu mua hitile muaka ca ku hona vipanga, Yehova ua tualeleho ku va kaniamesa na ku tambula vukuasi vua vamuanaye mu lutsilielo. Vati va lingile va hase kulua na visoti viaco? Ku vuputukilo Oleg ua lisosomuene, vunoni mu nima yaco ua handekele ngueni: “Ku kala na via vingi via ku linga mu cipanga ca ku ambulula, ca tu kuasele ku tuala mana ku viuma via seho mu muono.” Muanetu Oleg na pueyeni va tualeleho ku tonda vipanga, na ku lihakela kapandi ka ku vueza ntuima yavo mu ku ambulula.

¹⁰ Tangua limo, mu va kele na ku hiluka mu ku ambulula, va tantekeyele ngecize umo kavusamba kavo uendele 160 kilometru na ku va sezela vinjeke vivali via via ku-lia. Muanetu Oleg ngueni: “Tunde ha litangua liaco, tua muene vati Yehova ua kele na ku tu niunga ku hitila mu cikungulukilo. Tuli na vusunga vua ku sula ngandza ngecize na limo litangua liahi Yehova a ka seza vangamba veni, ambe va hite mu visoti via ku fua vati.”—Mat. 6:33.

11. Viuma vika tu hasa ku lavelela nga tu tuameka cizango ca Njambi?

¹¹ Yehova ua tonda tu tuale mana ku cipanga ca ku puisa vantu vandongesi. Ngue mu tua tumbula ha cinanga 7, kapolofeto Hangai ua mamuine vangamba va Yehova va lihakele kapandi ka ku putuka lueka cipanga ca ku lela, ni nguetu ku haka luvula lua tembele. Kaha nga vononokele, Yehova ua likuminyine ku va “vezikisa.” (Hangai 2:18, 19) Netu, tu kalenu na vusunga ngecize Yehova a ka vezikisa kapandi ketu, nga tu tuameka cipanga ceni ca tu kundika.

VUEZENU KU LUKULAHELO LUENU MULI YEHOVA

12. Omo lia vika Ezela na vaYundeya va kele mu vundzinda va tondekele lutsililo lua ku kaniama?

¹² Mu 468 T.K.K.E, Ezela na civunga ca mu civali ca vaYundeya, va tundile mu Mbimbilone na kuya ku Yelusalema. Vunoni va kele na ku lisosomua mua kama omo lia vusonde vua kele mu tapolo kaha omo ya olu ya ingi i va ambateletele i va lambuile vamuanaye. (Ezela 7:12-16; 8:31) Ku vueza hali evi, vaYundeya va tantekeyele ngecize Yelusalema ka ya puile naua mbonge ya ku kulahela. Cikuavo naua, mu mbonge mua kele vantu va vandende kaha ca tondekele ku tungulula vivumbe via zingelekele mbonge na mapito ayo. Vika tu hasa ku lilongesa kuli Ezela ku tuala ha ku vueza ku lukulahelo luetu muli Yehova?

13. Vati Ezela ua muesele lukulahelo lueni muli Yehova? (Talenu naua litota.)

¹³ Ezela ua muene vati Yehova ua kuasele vangamba Veni ha vintsimbu via vikalu. Imo miaka ku nima, mu 484 T.K.K.E, cimoneka ngue Ezela ua yoyele ku Mbambilone ha ntsimbu ya tumbikile lisiko Muangana Asuelu, lia ku nongesa vaYundeya vose mu vungana vua Pelesia. (Est. 3:7, 13-15) Mua vusunga, muono ua Ezela na ua vaYundeya vose vua kele mu vusonde! Omo lia vusonde vuaco “ku vifuti viose” ku va kele vaYundeya va likelele ku-lia, ku linienga ca kama kaha na ku vundila vukuasi vua Yehova linga a va tuamenene. (Est. 4:3) Aci singaniekenu vati ua livuile Ezela na vaYundeya vose, omo Yehova ua vohiele ku vusonde vuaco! (Est. 9:1, 2) Mua vusunga, ku hita mu visoti evi via vikalu, ca viukisile Ezela ku visoti via mu lavelele ku lutue kaha ca vuezelele ku lukulahelo lueni muli Yehova ngecize ntsimbu yose a ka niunga vangamba Veni.d

14. Vika ua lilongesele umo ndumbuetu omo Yehova ua mu kuasele mu visoti via ku tungumuna?

¹⁴ Yehova mue ku tu niunga ha vintsimbu via vikalu, lukulahelo luetu muli ikeye lue ku livuezelela. Tu hilulenu muzimbu ua va Anastasia, ua kala ku vucelo vua Europa. Va mu tundisile ha vipanga omo lia ku hakuila lutsililo lueni. Ivene ngueni: “Ka nja singaniekele ngecize tangua nji ka hita mu visoti via ku hona vimbongo.” Ua vuezeleko naua ngueni: “Nja vundilile kuli Yehova na ku mona cilemo na ngozi ya nji muesele. Kaha nga ntsimbu ikuavo va ka nji tundisa ha vipanga, ka nji ka kala na liova na limo liahi, muomu cifua ce ku nji niungilamo Yehova lelo lino, mukemuo naua mua ka linga ku lutue.”

15. Vika via kuasele Ezela ku tualelelaho ku kulahela muli Yehova? (Ezela 7:27, 28)

¹⁵ Ezela ua muene mpundu livoko lia Yehova mu muono ueni. Ku hilula mua vati Yehova ua mu kuasele ha vintsimbu via vikalu, mua vusunga, ca mu kuasele ku vueza ku lukulahelo lueni muli Ikeye. Ivene ngueni: “Livoko lia Yehova Njambi yange lia kele nange. (Tandenu Ezela 7:27, 28.) Ezela ua pangesele aa mezi mu mukanda ua ambata lizina lieni mu vintsimbu vitatu.—Ezela 7:6, 9; 8:18, 22, 31.

16. Mu visoti vika tu hasa ku mona mpundu livoko lia Yehova mu muono uetu? (Talenu naua cikupulo.)

¹⁶ Yehova a hasa ku tu kuasa nga tu hita mu visoti. Ca ku muenako, nga tu tonda ku pinga lisesa kuli chefe yetu linga tu ka hase ku kunguluka ku ciuano ca muhato ni va alulule programa ya vipanga vietu linga tu pue na ku tala viuano viose, tua pande ku tonda vukovelelo vua ku mona livoko lia Yehova mu muono uetu. Kaha tu ka komoka vati Yehova a ka tu kuasa. Mua vusunga, lukulahelo luetu muli Yehova lu ka livuezelela.

17. Vati Ezela ua muesele ku likehesa mu vintsimbu via vikalu? (Talenu naua cikupulo ca helu.)

¹⁷ Na ku likehesa cose Ezela ua vundilile vukuasi vua Yehova. Ezela ntsimbu yose ya vuile liova omo lia viteli via kele navio, na ku likehesa cose ua kele na ku vundila vukuasi kuli Yehova. (Ezela 8:21-23; 9:3-5) Vilinga via cili via Ezela via lingisile vavengi ku mu kuasa na ku tambuluisa lutsilielo lueni. (Ezela 10:1-4) Netu naua, nga tu hita mu visoti vi tu umisa cikuma mutima ku tuala ha viuma via tu kambela ni via ku suka vusoko vuetu, tua pande ku kala na vusunga ngecize nga tu vundila kuli ikeye, a ka tu kuasa.

18. Vati lukulahelo luetu muli Yehova lu hasa ku tualelelaho ku kola?

¹⁸ Nga tu pua na ku vundila vukuasi vua Yehova na ku likehesa cose kaha na ku tava vukuasi vua vamuanetu mu lutsilielo, lukulahelo luetu muli Ikeye lu ka livuezelela. Erika ua kala na vana vatatu, ntsimbu yose ue ku kulahela muli Yehova, ambe mua hitile mu visoti via ku tungumuna. Ntsimbu imo Erika ua hitile mu visoti via ku tsisa muneni kaha na mukua ndzivo yeni. Omo lia viose via lihitile navio, ivene ua handekele ngueni: “Ka tu hasa ku tantekeya vua lumo vati Yehova a ka tu kuasa. Vunoni mu ka likomokela vukuasi vua ka mi hana mu vinjila via ku liseza-seza. Nja muene ngecize Yehova ua pangesele vavusamba mu ku kumbulula cingi ca vivundilo viange ku hitila mu mezi avo ni ku viuma vi va lingile. Ngeci mukemuo, ku lekako vavusamba vange visoti vi njili na ku pinda navio, ce ku va asiuila ku nji hana vukuasi vutondeka.”

TUALELENUHO KU KULAHELA MULI YEHOVA OMO KU KOTOKA CIYA NA KU SUENA MU HIEHI

19-20. Vika tu hasa ku lilongesa ku muzimbu ua vaYundeya vaze va hilukile ku Yelusalema?

¹⁹ Tu hasa ku lilongesa naua vikuavo ku vaYundeya ka va hasele hiluka mu Yelusalema. Muomu ha kati kavo ha kele vakulupe, vavezi ni vene omo lia viteli mu vosoko. Vunoni ambe ngoco, va vuile ndzolela ya ku kuasa uose uze ue ku hilukile mu ku va hana viuma vi va tondekele mu ku tungulula tembele. (Ezela 1:5, 6) Ci soloka vene ngue mu nima ya miaka 19, cize civunga ca mu civali ca vaYundeya ca hilukile mu Yeslusalema kaha vaze va salele ku Mbambilone, ntsimbu yose va kele na ku tuma milambu yavo mu ku ka kuasa ku vipanga viaco.—Zak. 6:10.

²⁰ Ambe nga ka tue ku hasa naua ku linga via vingi mu cipanga ca Yehova, tua pande ku kala na vusunga ngecize Yehova ue ku mona kapandi ka tue ku lihakela ka ku muya ku mutima. Vati tua tantekeyamo? Yehova ua tumine kapofeto Zakaliya ku linga cilongo ca olu na ku tuma kuli vaYundeya va kele mu vundzinda mu Mbambilone. (Zak. 6:11) “Vilongo” viaco vie ku puile “civuluiso” ku milabu i va hanene na mutima uose. (Zak. 6:14) Ngeci mukemuo, tu kalenu na vusunga ngecize Yehova na limo litangua liahi a ka suva vangamba veni vaze ve ku mu pangela na mutima uose mu vintsimbu via vikalu.—VaHe. 6:10.

21. Vika vi ka tu kuasa ku tualelelaho ku kulahela muli Yehova ku visoti via tu lavelela ku lutue?

²¹ Kuno ku matangua a ku kotokela, ka tuesi na vimpata ngecize visoti na ku kaluua ca muono vi ka tualelelaho ku livuezelela. (2 Tim. 3:1, 13) Vunoni ka tua pandele ku tavesa visoti viaco vi tu umise mua kama mutima. Tua pande ku vuluka via handekele Yehova ku vangamba veni ku matangua a kapolofeto Hangai, ngueni: “Muomu ange nji li nenu . . . kati mu ivue vuoma.” (Hangai 2:4, 5) Netu tu hasa ku kala na vusunga vuaco ngecize Yehova a ka kala netu, nga tu lingako mu tamba uetu mu ku puisamo cizango ceni. Ngue mu tu na lilongesa ku muzimbu ua kapolofeto Hangai, Zakaliya kaha na Ezela, tu ka tualelelaho ku kulahela muli Yehova ambe nga ka tua tantekeyele viuma vi ka tu solokela ku lutue.