1924—Mua Hiti Miaka Cihita
MUKANDA UA VIUANO, ni nguetu Buletim,a ua Janeiro ya 1924 ua handekele nguauo: “Eyi ikeyo ntsimbu ya cili ku vuputukilo vua muaka, kuli vose Vakua Kilistu va ku mbatiza . . . ku tonda vukovelelo vua ku fuitangana mu cipanga ca Yehova.” Mu muaka uaco, vakua ku lilongesa Mbimbiliya vononokele cimamuna caco, kaha na ku simpa cose va pangesele vinjila via viha mu kuambulula.
VA PUTUKILE KUAMBULULA KU HITILA MU CISANDZI
Vamuanetu ku Mbetele va kele na ku fuitangana cikuma linga va tunge cisandzi ca WBBR ku Staten Island, Nova Yorke. Ha katete va vuahesele cihela, munima yaco va tungile imo ndzivo ya kama mu ve ku kele vakua ku panga kaha na imo ndzivo ikuavo linga va tulikilemo vikuata. Mu va manusuile ku linga vipanga viaco, vamuanetu va putukile ku vuahesa vikuata via tondekele linga va putuke ku pangesa cisandzi. Vunoni va kele na vitanga via vingi via tondekele ku vi sungamesa.
Ca kaluuilile cikuma vamuanetu ku haka antena ya kama ya cisandzi. Ca tondekele ku kutiliya antena ya 91 metru, ha kati ka vimo viti vivali via 61 metru mu vulahe. Mu va setekele lua katete ka va hasele, vunoni na vukuasi vua Yehova, mu va setekele ku i haka lueka naua va hasele. Muanetu Calvin ua kuasele mu ku haka antena yaco, ua handekele nguendi: “Nga tua hasele ku kutiliya antena mua cili lua katete, nga tua litsimanesele yetu vavenia!” Vamuanetu va hanene vumpahu vuose kuli Yehova omo lia ku va kuasa. Vunoni kasi va luile na vitanga vieka naua.
Vali na ku vuahesa antena ya cisandzi WBBR
Mu ntsimbu ize, visandzi tele vili na ku putuka, ngeci ca puile ca cikalu ku landa vikuata via tondekele. Vunoni vamuanetu va uanene vikuata via ku pangesa laza, via pangele umo muntu ua kele ku hiehi na cihele ci va kele na ku pangela. Mu cihela ca ku landa microfone, vamuanetu va pangesele microfone ya telefone. Tangua limo ku vutsiki mu ngonde ya Fevereiro, vamuanetu vesekele cisandzi ci va vuahesele. Vunoni va tondekele imo programa linga va hase kueseka, ngeci vamuanetu vembile miaso ya Vuangana. Muanetu Ernest Lowe ua handekele vimo via solokele tangua lize via tu zolesele. Ntsimbu va kele na kuimba, Ngazi Rutherford,b ua kele na ku va halakana ku cisandzi cendi mua kele ku Brooklyn mu imo 25 kilometru navo.
Muanetu Rutherford ua handekele nguendi: “Muli na ku linga kalua. Cili na ku zivika ngue muli na ku tambakana ngoco!” Vamuanetu va zivile ntsoni ngeci vuasi-vuasi va zimine cisandzi. Vunoni va tantekeyele nguavo, cisandzi cili na ku panga mua cili kaha citava ku putuka ku ci pangesa honi.
Lia 24 ya Fevereiro mu 1924, mu va lingile programa ya ku livanga, muanetu Rutherford, ua kundikile cisandzi mu ku pua cikuata ci ve ku pangesele mu ku puisamo “cipanga ca va kundikile Muangana Kilistu.” Ua handekele nguendi: “Vutumbe vua cisandzi vua puile, ku kuasa vantu vevuisise Mbimbiliya na ntsimbu ya seho i tuli na ku yoyela.”
Ku cimosue: Muanetu Rutherford ali ku cisandzi ca WBBR
Ku cilio: Vikuata vi va pangesele mu ku panga cisandzi
Mu tua lingile programa ya ku livanga viose viendele vuino. Ngeci mu miaka 33 ya hateleko, tua pangesele cisandzi mu ku linga viprograma via vingi via vangamba va Yehova.
VA HISILE VAKULUNTU VA MALOMBELO NA KU SIMPA COSE
Mu ngonde ya Julho ya 1924, Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va likunguluile ku ciuano ca muhato ku Columbus, Ohio. Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va fumine ku vifuti via ku liseza-seza, kaha vimpande va vi lingile, mu ciÁrabe, Inglês, Francês, Alemão, Grego, Húngaro, Italiano, Lituano, Polonês, Russo, malimi a ku Escandinávia na ciUcraniano. Umo mutamba ua ciuano ca muhato, va u halakanene ku hitila mu cisandzi. Kaha vamuanetu va handekele na vakua Jornal (Ohio State Journal) linga vapue na ku soneka mizimbu ya ciuano ca muhato matangua ose.
Ciuano ca muhato mu 1924 ku Columbus, Ohio
Lia mu ciuana, 24 ya Julho, vamuanetu na vandumbuetu va tuvakana 5.000 vambuluile mu mbonge mua hitilile ciuano ca muhato. Kaha va hanene mavulu kampe 30.000 na ku putuka vilongesa via Mbimbiliya via vingi. Vutala vua Kaniungi vua tumbuile litangua liaco ngualio: “Mutamba ua ndzolela ya kama mu ciuano ca muhato.”
Lia mu citanu, 25 ya Julho, mu cimpande cendi, muanetu Rutherford na ku simpa cose ua tandele umo muzimbu mu ku hisa vakuluntu va malombelo. Muzimbu uaco nguauo: “Vakua pulitika, vakua malombelo na vakua mingoso, vali na ku lingisa vantu ku hona ku lilongesa vusunga ku tuala ha Vuangana vua Njambi vuze vu ka va kuasa ku tambula vivezikiso.” Kaha ua handekele naua nguendi: “Vakevo va sevukile, muomu va kele na pangela hamo na Liga das Nações na ku handeka nguavo ya kele na ku sika mu cifua ca tonda mpundu Njambi.” Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya, va tondekele ku simpa linga vambulule muzimbu uaco.
Ku tuala ha ciuano ca muhato Vutala vua Kaniungi vua handekele nguavuo: “Ciuano ca muhato ca ku Colombus ca kaniamesele lutsilielo lua vamuanetu na vandumbuetu. Kaha ca va kuasele kuambulula na ku simpa cose, vutuhu va kele na ku va luisa.” Muanetu Leo Claus ua kele ku ciuano caco, ua handekele nguendi: “Munima ya ciuano, tuambuluile na ndzolela ya kama muimbo lietu.”
Imo kopia ya tratadu mua kele muzimbu ua ku hisa vakuluntu va malombelo
Mu Outubro, Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va putukile ku tepela makulukazi a vikopia via tratadu (Acusados os Eclesiásticos) mua kele muzimbu ua handekele muanetu Rutherford ku tuala ha vakuluntu va malombelo. Mu mbonge ya Cleveland, Oklahoma, muanetu Frank Johnson ua manene ku tepela vi tratadu kaha ua pandele ku vandamena vamo vamuanetu mu viminutu 20. Vunoni ua pandele ku vandamena ku cihela ca ku lisueka, muomu vantu va mu mbonge va nienguele omo lia muzimbu u va kele na kuambulula kaha va kele na ku va tonda. Ngeci muanetu Johnson ua lisuekele mu imo igreja. Kaha ka uanenemo na umo uahi, ngeci ua hakele vi tratadu mu Mbimbiliya ya mukuluntu ua igreja na ha vitumamo viose via kelemo. Ua lingilemo vuasi-vuasi na ku tuhukamo. Mu ku linga ua ci kele na ntsimbu, ngeci ua hakele naua vi tratadu mu vi igreja vivali.
Muanetu Frank ua hilukile ku cihela ci ve ku liuanene na vamuanaye. Ngeci ua lisuekele kunima ya cihela ca ku hakela mazi mu likalu. Kaha ua kele na ku vingila omo lia vamala va kele na ku mu tonda. Vamala vaco va hitile na likalu, vunoni ka va mu muene. Munima yaco, vamuanetu na vandumbuetu va kele na kuambuluila ku hiehi nendi, vezile na ku muambata na likalu.
Umo muanetu nguendi: “Mu tua tundile mu mbonge yaco, tua hitile mu hiehi na vi igreja vitatu. Tua muene vantu kampe 50 va nemana hambandza na vi tratadu, vamo va kele na ku vi tanda. Kaha vakuavo va kele na ku vi lekesa kuli umo patele. Kali-kali tua fumineko mu vuasi-vuasi, vunoni tua santselele Yehova muomu ua tu niungile kaha ua tu kuasele tu hetese muzimbu ca ku hona ku tu kuata.”
VAMBULUILE KU VIFUTI VIEKA NA KU SIMPA COSE
Józef Krett
Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya mu vifuti vikuavo navo vambuluile na ku simpa cose. Muanetu Józef Krett uambuluile vakua Polônia va kele na ku pangela ku vimina ku França. Muanetu Józef, ua liviukisilile ku linga cimpande ca mutue: “Vatsi Vuovuno va ka Sanguka.” Kaha mu va kele na ku lania vantu mu mbonge, umo patele ua lekele vakua vulombelo vuendi nguendi kati va ka soloke ku cimpande caco. Vunoni ua lisinine ngoco. Muomu vantu va kupua 5.000 va solokele mu ku ka halakana cimpande, hamo lika na patele uaco! Muanetu Krett ua laniene patele linga a ku hakuile via tsilielele, vunoni patele ua vianene. Kaha munima ya cimpande muanetu Krett ua tepelele vantu mikanda ya kele nayo, muomu vantu va tondele mpundu ku tantekeya via vingi ku tuala ha Lizi lia Njambi.—Amose 8:11.
Claude Brown
Mu Afrika muanetu Claude Brown ua putukile kuambulula muzimbu ua cili ku Costa de Ouro, i ve ku sana lelo nguavo Gana. Kaha vimpande via lingile na mikanda ya hanene ku vantu via kuasele ku sanduola mu vuasi-vuasi vusunga mu cifuti caco. VaJohn Blankson va halakanene ku cimo ca vimpande via lingile muanetu Brown. Ikeye ua kele na ku lilongesa via ku tantekeya vihemba (farmacêutico), kaha ua nongonuene nguendi ua uanene vusunga. Ivene nguendi: “Ku tantekeya vusunga ca nji vuisile ndzolela ya kama, kaha ntsimbu yose nja kele na ku lekako vakuetu ku sikola.”
John Blankson
VaJohn va lilongesele ngecize, nkuma Mbimbiliya ka ya longesele via vanjambi vatatu. Ngeci tangua limo, ua ile ku igreja kaha uehuile patele via cimpande caco. Vunoni patele ua nienguele na ku mu leka nguendi: “Yove ka ua puile Mukua Kilistu, ua kundama kuli Ndiavu. Tundomu!”
Mua hetele ku ndzivo, vaJohn va sonekelele uze patele mukanda mu ku mu lania linga eze ku meso a mbunga mu kua ku lihoya via vanjambi vatatu. Patele ua lekele vaJohn linga vaye mu seketa ya mu mulongisi ua kama ua ku sikola yendi. Kaha mulongisi uaco, uehuile vaJohn nga vakevo vene va sonekele mukanda uaco.
Va kumbuluile nguavo: “Eyo muane.”
Ngeci mulongisi ua va lekele nguavo, va na pande ku sonekela patele mukanda mu ku pinga kuecela. Ngeci vaJohn va sonekele nguavo:
“Patele, mulongisi uange na nji leka nji mi sonekele mukanda ua ku pinga kuecela kaha nja liviukisila ku lingamo. Vunoni nji lingamo lika nga mu litavela nguenu, mue ku longesa vilongesa via makuli.”
Mulongisi ua komokele cikuma ngeci ua muihuile nguendi: “VaJohn, vikevio mpundu vi mu tonda ku soneka ni?”
“Eyo muane, ka citava nji pinge kuecela muomu ku nja vulumuine.”
Ngeci mulongisi ua mu lekele nguendi: “Nga u linga muze va ku sekula ha sikola. Muomu ka citava u tualeleho ku lilongesa ha sikola ino, nga u handeka mua ku pihia patele ua ku igreja ye ku pangela hamo na nguvulu.”
Kaha ua mu kumbuluile nguendi: “Mulongisi, nga muli na ku longesa, vunoni kati viose tuli na kuivuisisa. Nkuma ka tua pandele ku mihula ni?”
Mulongisi nguendi: “Eyo, mu hasa kuihula.”
Kaha vaJohn nguavo: “Vikevio via solokele. Patele ua kele na ku tu longesa Mbimbiliya kaha nja mu lingile cihula. Vunoni ka hasele ku nji kumbulula. Vika honi nji mu pingila kuecela?”
VaJohn ka va va sekuile ha sikola, kaha ka va tondekele naua ku soneka mukanda ua ku pinga kuecela.
VANDONGESI VA MBIMBILIYA VA KELE NA NTUIMA YA KUAMBULULA
Vutala vua Kaniungi vua handele ku tuala ha vipanga via muaka uaco nguavuo: “Tu hasa ku handeka ngeci mua Ndaviti ua handekele nguendi: ‘U na nji zitika na ngolo ku ndzita.’ (Visa. 18:39) Uno muaka tua kaniama cikuma, muomu tua limuena vukuasi vua Yehova. Kaha vangamba vendi va kuononoka, va na livuisa ndzolela mu kuambulula muzimbu ua cili.”
Ku ntsongo ya muaka uaco, vamuanetu va liviukisilile ku vueza ku cipanga ca kuambulula ku hitilila mu cisandzi. Va pangele cimo cisandzi ku hiehi na mbonge ya Chicago. Cisandzi cikuavo ci va pangele va ci lukile nguavo WORD. Kaha lizina liaco lia fuililileho mpundu muomu mu inglês lia lomboloka “lizi,” mu ku talekesa ku Lizi lia Njambi. Vunoni mu ntsimbu yaco, va pangesele makina a cili. Va pangesele likina lia ku hetesa lizi ku lahako. Kaha va hasele ku hetesa muzimbu ua Vuangana ku lahako, ngeci mua ku Canadá.
Muaka ua 1925, ua puile muaka ua kuivuisisa viuma via mu lutsilielo via vingi. Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya, vevuisisile vuino Ku-solola kapitulu 12. Vamo va suntsukile omo lia kuivuisisa ca ciha, vunoni vavengi va vuahelele cikuma omo lia kuivuisisa vuino viuma via solokele muilu, kaha na vati via likuata na vangamba va Njambi hano ha mavu.
a Lelo lino, Muono Uetu Vakua Kilistu na Vipanga Vietu—Mukanda ua Viuano.
b Muanetu J. F. Rutherford ua kele na ku tuamenena Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya mu ntsimbu ize, kaha va kele na ku mu sana nguavo “Ngazi” Rutherford. Muomu ntsimbu kanda a putuke ku pangela ku Mbetele, ua puile ngazi ku Ndzango ya Missouri (Eighth Judicial Circuit Court of Missouri).