“Lizi lia Njambi Yetu li ka Mana ku Miaka Yose ya Ya-ye”

1, 2. (a) Vati ue ku fuile muono ca ku hona Mbimbiliya? (b) Vati tu hasa uana vukuasi mu Lizi lia Njambi?

MU KU MONA cenu vati muono uenu ue ku fuile nga ka kua kele Mbimbiliya? Nga ka mua kele na vimamuna via cili mu ku mi tuamenena tangua na tangua. Nga ka mua tantekeyele vusunga ku tuala hali Njambi, muono, ni viuma via ku lutue. Kaha nga ka mua tantekeyele na vimo viahi ku tuala ha viose via lingile Yehova ku vantu laza.

² Vunoni tu santsela Njambi muomu kati mukemuo mu ua fua muono uetu. Yehova ua tu hana Lizi lieni, Mbimbiliya. Ua kulahesele laza ngueni muzimbu ulimo u ka kalako ku miaka yose. Kapostolo Petulu ua tumbuile Isaya 40:8. Lizi lia Njambi li va tumbula ku cinimbu eci kati Mbimbiliya mpundu, vunoni lia likuata na muzimbu ua mu Mbimbiliya. (Tandenu 1 Petulu 1:24, 25.) Tu hasa ku uana vukuasi vua cili mu Mbimbiliya nga tu i tanda mu lilimi lietu mpundu. Vose va lema Lizi lia Njambi va tantekeya laza ovu vusunga. Mu ku hita ca vihita via miaka, vantu va vengi va fuitangana mu ku langulula Mbimbiliya na ku i hana ku vantu, vutuhu va hitile mu visoti via kama kaha na ku va luisa. Yehova ua tonda “vantu vose vovoke, va hete ha ku tantekeya vusunga.”​—1 Timoteo 2:3, 4.

3. Vika tu ka lilongesa mu cilongesa cino? (Talenu cikupulo ca ku vuputukilo.)

³ Mu cilongesa cino, tu ka lilongesa vati Lizi lia Njambi lia hasa ku imana (1) mu ku aluluka ca malimi, (2) mu vilinga vakua pulitika via aluluisile lilimi li ve ku handeka vantu va vengi, na (3) mu ku luisa vakua ku li langulula. Mu njila ika eci cilongesa ci ka tu kuasa? Ci ka tu kuasa ku vueza ku santsela cetu ku Mbimbiliya na kuli Njambi ua tu hanayo.​—Mika 4:2; Loma 15:4.

KU ALULUKA CA MALIMI

4. (a) Vati malimi e ku aluluoka mu ku hita ca ntsimbu? (b) Vati tua tantekeya ngecize Njambi ke ku hangula malimi? Vati mue ku ivua omo liovu vusunga?

⁴ Mu ku hita ca ntsimbu, malimi e ku aluluka. Mezi amo na cifua ca ku a tumbuilamo ci hasa ku aluluka na ku lomboloka viuma vieka. Citava na mu lilimi lienu amo mezi a aluluka. Evi vikevio via lingika na ku malimi a ku laza. Malimi a ciHevelu na ciNgelengu a ve ku handeka matangua ano a liseza na ciHevelu na ciNgelengu a va sonekelelemo Mbimbiliya. Cingi ca vantu ka va hasa ku ivuisisa Mbimbiliya mu malimi a va i sonekele, ngeci va tondeka ize i va languluila mu malimi avo. Vantu vamo ve ku singanieka nguavo nga va lilongesa ciHevelu na ciNgelengu ca ku laza va hasa ku ivuisisa vuino Mbimbiliya. Vunoni ku lingamo ka ce ku va kuasa cikuma ngue mu va singanieka.a (Talenu ha litota.) Ce ku tu vuisa ndzolela ku tantekeya ngecize Mbimbiliya ni imo mitamba yayo va i langulula mu malimi a ku heta ku 3.000. Yehova ikeye a hianga vantu va ku “vifuti viose, na miyati yose na malimi ose” va uane vukuasi mu Lizi lieni. (Tandenu Ku-Solola 14:6.) Mua vusunga, eci ce ku tu lingisa ku suena mu hiehi na Njambi yetu ua cilemo kaha ua ku hona kahangu.​—Vilinga 10:34.

5. Vika via lingisile Mbimbiliya ya Versão Rei Jaime ku kala na seho cikuma?

⁵ Ku aluluoka ca malimi naco ce ku kuata ku ku langulula Mbimbiliya. Mbimbiliya ya yasi ku ivuisisa mu ntsimbu imo halumo i hasa ku kaluua kavundende ku ka i ivuisisa mu ku hita ca ntsimbu. Ca ku muenako, singaniekenu ha Mbimbiliya Versão Rei Jaime, i va tuhuile mu 1611. Ya puile imo ya viMbimbiliya ya tsimanene cikuma. Handekesi i va pangesele mu Versão Rei Jaime ya kuasele na ku ku kola ca lilimi lia Inglês.b (Talenu ha litota.) Vunoni, eyi Mbimbiliya ya pangesele lika noho-noho lizina lia Yehova. Ha vihela ha kele lizina lia Njambi mu Visoneka via mu ciHevelu via laza, ya pangesele lizi “SUKULU” mu masona a kama. Kaha mu va kele na ku i tuhula lukuavo, kasi va pangesele lizi “SUKULU” mu masona a kama ha vimo vihela mu Visoneka via ciNgelengu. Mu ku lingamo, vakua ku langulula Mbimbiliya ya Versão Rei Jaime va tavele ngecize lizina lia Njambi va li pangesele na mu mutamba ua Mbimbiliya u va sana vantu nguavo Testamentu ya Iha.

6. Omo lia vika tue ku santsela cikuma ku kala na Mbimbiliya ya Tradução do Novo Mundo?

⁶ Mu va tuhuile lua mbangelo Mbimbiliya ya Versão Rei Jaime, mezi a inglês a kelemo akeo mpundu a va kele na ku pangesa cikuma vantu. Vunoni mu ku hita ca ntsimbu, amo mezi aco ka va kele na ku a pangesa naua, kaha na lelo lino a akalu ku evuisisa. Mukemuo naua mu via fuile viMbimbiliya vikuavo via ku livanga. Ngeci tue ku santsela cikuma mu ku kala na Mbimbiliya ya Tradução do Novo Mundo, muomu ya pangesa handekesi ya vuovuno kaha ya yasi ku ivuisisa. Eyi Mbimbiliya ni mitamba yayo ya tuhuka mu malimi a ku tuvakana 150. Eci ca lomboloka ngecize cingi ca vantu mu mavu ose va hasa ku i tanda mu malimi avo mpundu. Mezi a vuovuno kaha a asi ku evuisisa a kalamo, e ku asiuisa muzimbu ua Njambi ku heta ku mitima yetu. (Visamo 119:97) Vunoni cuma ca kama ce ku lingisa Tradução do Novo Mundo ku pua ya ku lifuila ca pua muomu ya haka lizina lia Njambi haze mpundu ha lia kele mu Visoneka via laza.

LILIMI LI VE KU HANDEKA VANTU VA VENGI

7, 8. (a) Omo lia vika cingi ca vaYundeya va ku sekulu ya mu citatu T.K.K.E. ka va hasele naua ku ivuisisa Visoneka via mu ciHevelu? (b) Septuaginta Grega ya pua ika?

⁷ Vintsimbu vimo vakua pulitika va kele na ku alulula lilimi lika va pandele ku handeka vantu. Vunoni Yehova ua linga cose linga vantu va kale na Mbimbiliya mu lilimi li ve ku ivuisisa mpundu. Ca ku muenako, mavulu 39 a ku livanga a mu Mbimbiliya va a sonekele kuli vaYundeya, ni vaIsaleli. Vakevo vantu va katete va va kundikile “mezi a Njambi.” (Loma 3:1, 2) Lua mbangelo va sonekele mavulu aco mu ciHevelu ni mu ciAlamaiku. Vunoni ku heta mu sekulu ya mu citatu T.K.K.E., cingi ca vaYundeya ka va kele na ku ivuisisa naua ciHevelu. Omo lia vika? Muomu omo Alesandele Mukua Vukama ua vulile mutamba ua kama ua mavu ose, Vuangana vua vaNgelengu vua lisanduokele muose. Ngeci mukemuo, lilimi lia ciNgelengu lia lisanduokele ku vihela vi vua kele na ku sika Vuangana vua vaNgelengu, kaha va vengi va putukile ku handeka ciNgelengu ku hiana malimi avo vavene. (Ndaniele 8:5-7, 20, 21) Cingi ca vaYundeya navo va putukile ku handeka cikuma ciNgelengu, ngeci ca va kaluuilile ku ivuisisa Mbimbiliya mu ciHevelu. Vika va lingile mu ku tuvakana cisoti caco?

⁸ Miaka 250 ntsimbu Yesu tele kanda a semuke, mavulu atanu a katete a mu Mbimbiliya va a languluile ku tuala mu ciNgelengu. Mu nima yaco, mavulu ose a mu ciHevelu a lisupileko nao va a languluile. Kaha mavulu aco va a lukile nguavo A Septuaginta Grega. Akeo a ku livanga ku langulula Visoneka via ciHevelu viose.

9. (a) Vati Septuaginta na viMbimbiliya vikuavo via kuasele vakua ku tanda Lizi lia Njambi? (b) Vinimbu vika mua lema cikuma mu Visoneka via ciHevelu?

⁹ Septuaginta ikeyo ya sokoluele mbelo linga vaYundeya vakua ku handeka ciNgelengu va hase ku tanda Visoneka via ku Lela via ciHevelu mu ciNgelengu. Aci singaniekenu honi ndzolela i va vuile mu va kele na ku halakana ni ku tanda Lizi lia Njambi mu lilimi liavo mpundu! Mu ku hita ca ntsimbu, mitamba ya Mbimbiliya va i languluile mu malimi akuavo a va kele na ku handeka vantu vavengi, ngeci mua ciSiríaku, ciGótiku, na ciLatini. Omo vantu va vengi va putukile ku tanda na ku ivuisisa Lizi lia Njambi, cilemo cavo ku likelio ca likulisile cikuma. Kaha va kele na vimo vinimbu vi va lemene cikumakuma, ngue mu tue ku linga etu. (Tandenu Visamo 119:162-165.) Cili vene, Lizi lia Njambi liemana na lelo lino, vutuhu vakua pulitika va kele na ku alulula viuma kaha na malimi a va kele na ku handeka cikuma vantu alulukile.

KU LUISA VAKUA KU LANGULULA MBIMBILIYA

10. Omo lia vika cingi ca vantu ka va hasele ku tanda Mbimbiliya ku matangua a John Wycliffe?

¹⁰ Mu miaka ya yingi, vakua vukama va setekele ku vindika vantu ku tanda Mbimbiliya. Vunoni, vamala vakua ku vuila Njambi vuoma ka va likelele ku fuitangana linga Mbimbiliya i hete ku vantu vose. Umo uavo ua puile John Wycliffe ua yoyelele ku Inglaterra mu sekulu 14. Ikeye ua tondele ngecize muntu uose a kale na Mbimbiliya na ku i tanda. Ku ntsimbu ize ya yoyele, cingi ca vantu va kele mu Inglaterra ka va vuile muzimbu ua Mbimbiliya mu lilimi liavo. Ndando ya viMbimbiliya ya londele cikumakuma, kaha viMbimbiliya va kele na ku vi soneka lika na mavoko. Vikevio via lingisile Mbimbiliya i kale lika ku vantu va vandende. Cikuavo naua, cingi ca vantu ku ntsimbu ize ka va tantekeyele ku tanda. Vaze va kele na ku ya ku vitembele va vuile lika ku tanda ca Mbimbiliya mu ciLatini, vunoni lilimi liaco lia puile lia laza cikuma kaha vantu nkala ka va kele na ku li ivuisisa. Vika Yehova ua lingile mangana vantu va kale na Mbimbiliya mu lilimi liavo mpundu?​—Visimo 2:1-5.

11. Mbimbiliya ya Wycliffe ya kuasele ku vika?

¹¹ Mu 1382 John Wycliffe na vakuavo va languluile Mbimbiliya ku tuala mu Ingles. Mbimbiliya ya Wycliffe ya tsimanene cikuma ha kati ka civunga ci va kele na ku sana nguavo vaLolardu. Vakua civunga caco va lemene Mbimbiliya. Vendele ha mikono ku tunda limbo ku ya limbo mu Inglaterra yose. VaLolardu va kele na ku tandela vantu Mbimbiliya na ku va tepela imo mitamba yayo ya ku soneka na mavoko. Omo lia vipanga viavo Mbimbiliya ya tsimanene cikuma naua.

12. Vati vakuluntu va malombelo va livuile omo lia Wycliffe na vipanga vieni?

¹² Vakuluntu va malombelo va zindile Wycliffe, na Mbimbiliya yeni, hamo na vakua ku mu kava. Va putukile ku luisa vaLolardu na ku nongesa nkala Mbimbiliya ya Wycliffe i va uanene. Vutuhu Wycliffe tele ua tsile laza, vakua malombelo va mu tumbuile ku pua citozi ua Vulombelo. Ngeci va ka situile vitsiha vieni, va vi tsimika, kaha vombilile muto uavio mu ndonga Swift. Vunoni vantu va vengi va tondele cikuma ku tanda Lizi lia Njambi, kaha vakuluntu va malombelo ka va hasele ku va vindika. Mu vihita via miaka via hateleko, vantu ku Europa na vihela vikuavo va putukile ku langulula Mbimbiliya na ku i tuhula mu malimi a va hasele ku ivua vantu va vengi.

“UZE A KU LONGESA VIZE VI SILIVILA”

13. Vusunga vuka tua pande ku kala navuo? Vati vusunga vuaco vue ku kaniamesa lutsilielo luetu?

¹³ Njambi ikeye ua huiminine Mbimbiliya. Vunoni eci ka ca lombolokele ngecize Njambi ikeye mpundu ua huiminine Septuaginta, Mbimbiliya ya Wycliffe, Mbimbiliya ya Versão Rei Jaime, ni nkala Mbimbiliya ikuavo. Vunoni kasi vene nga tu hilula mua cili ha vati va languluile na ku tuhula viMbimbiliya viaco, tu ka kala na vusunga ngecize ngue mua kulahesele Yehova, Lizi lieni liemana mpundu. Evi vikevio vie ku kaniamesa lutsilielo luetu ngecize viose via handeka Yehova vi ka lipuisamo.​—Yehosua 23:14.

14. Vati vi tue ku lilongesa ku tuala ha Mbimbiliya vie ku kulisa cilemo cetu kuli Njambi?

¹⁴ Mu tue ku lilongesa vati Yehova ua niungile Lizi lieni, lutsilielo luetu lue ku kaniama cikuma kaha cilemo cetu kuli ikeye ce ku likulisa.c (Talenu ha litota.) Ha katete aci singaniekenu omo lia vika Yehova ua tu hanena Mbimbiliya na ku likuminia ku i niunga? Muomu ua tu lema cikuma kaha ua tonda ku tu longesa vize vi silivila. (Tandenu Isaya 48:17, 18.) Evi vie ku tu sindiya netu ku mu lema na ku ononoka.​—1 Yoano 4:19; 5:3.

15. Vika tu ka lilongesa mu cilongesa ci na hatako?

¹⁵ Mua vusunga tua lema cikuma Lizi lia Njambi, vuno vati tu hasa ku uana vukuasi mu ku tanda Mbimbiliya mu vulika? Vati tu hasa ku kuasa vaze va tue ku uana mu ku ambulula va hake seho ku Mbimbiliya? Vati va pande ku linga vakua ku longesa mu cikungulukilo linga viose vi ve ku longesa vi likuate na Lizi lia Njambi? Tu ka simutuila ha vihula evi mu cilongesa ci na hatako.