Vutumbe Vua Vulo Vuka Kaha Kulihi vua Tunda?
“Yehova Njambi ua handekele ngueni, Ka ca viukile yala ku kala lika lieni; nji ka mu pangela mukuasi ua ku mu fuila.”—NJENISISI 2:18.
1, 2. (a) Vati vulo vua putukile? (b) Viuma vika va nonguenene va yala na mpuevo va katete ku tuala ha vulo? (Talenu cikupulo ca ku vuputukilo.)
VANTU va lema ku liambata fumeko. Vati vulo vua putukile, kaha vutumbe vuavuo vuka? Ku tantekeya vusunga vuaco ci ka tu kuasa ku mona vulo mu njila ya cili na vivezikiso vie ku izamo. Njambi ua tangele yala ua katete Andama kaha ua mu hele cipanga ca ku luka tusitu mazina. Andama ua muene ngecize tusitu vose va puile nkomba na luhavo, “vunoni Andama ka va mu uanenene mukuasi ua ku mu fuila.” Ngeci Njambi ua lingisile Andama ku kosa tulo tua kama na ku nona ku mpati yeni kaha ua pangele mpuevo. Kaha Yehova ua nehele mpuevo kuli Andama, ngeci ua puile mpueyeni. (Tandenu Njenisisi 2:20-24.) Mua vusunga, vulo vua pua vuana vua ku tunda kuli Yehova.
2 Mu nima ya miaka ya yingi, Yesu ua tumbuile mezi a handekele Yehova ku citungu ca Endene: “Muntu a ka seza ise na naye, kaha a ka lipandakana na mpuevo yeni; kaha ava vose vavali va ka pua ntsitu imo lika?” (Mateo 19:4, 5) Mu ku linga Njambi ua pangele mpuevo na mpati ya nonenene kuli yala, mua vusunga va yala na mpuevo va muene ngecize va kala na seho ku umo na mukuavo ngue munie na cala. Yehova ka tondele va yala na mpuevo va tsihe vulo ni va kale mu luhaleko.
VULO VUA PUA MUTAMBA UA VUTUMBE VUA YEHOVA
3. Vutumbe vua kama vua vulo tele vuka?
3 Andama ua vuile ndzolela ya kama na mpueyeni, ya lukile lizina lia Eva mu nima ya ntsimbu. Ua puile mukuasi ua ku mu fuila. Kaha va yoyele hamo mu ndzolela mu ku pua yala na mpuevo. (Njenisisi 2:18) Vutumbe vua kama vua vulo vua puile ku sulisa mavu. (Njenisisi 1:28) Vutuhu vana vavo nga ve ku lemene visemi vavo vunoni omo ve ku kolele navo va pandele ku ambata na ku somboka linga va kale na vioto viavo. Kaha vantu nga ve ku sulisile mavu na ku a puisa citungu.
4. Vati vua pihile vulo vua katete?
4 Vulo vua katete vua pihile omo va Andama na Eva va vianene ku ononoka Yehova. “Linoka ua laza,” Satana Ndiavu, ua kuisile Eva mu ku mu leka ngueni nga a lia ku vusuka vua “muti ua ku tantekeya via cili na via vipi” a ka kala na mangana a seho ya kama. Satana ua mu lingisile ku tava ngueni nga a lia ku muti uaco ci ka mu tavesa ku hangula via cili na via vipi. Eva ka singimikile yalieni Andama mu ku pua mutue ueni omo ua livangele ku lia ku vusuka ca ku hona ku handeka neni ha katete. Kaha Andama ua sahuile Njambi mua tavele ku-lia vusuka vua mu hele mpueyeni.—Ku-Solola 12:9; Njenisisi 2:9, 16, 17; 3:1-6.
Linga vulo vu pue vua ku kaniama vamala na vampuevo va pande ku singimika Yehova na ku litavela vilinga viavo
5. Vika tu hasa ku lilongesa ha vikumbululo via Andama na Eva kuli Yehova?
5 Omo Yehova ua vehuile, Andama ua vangeyele mpueyeni. Ua handekele ngueni: “Mpuevo i ua nji hele ku kala nange, ua nji hele ku muti, kaha nja lile.” Kaha Eva neni ua vangeyele linoka ngueni likelio lia mu kuisile. (Njenisisi 3:12, 13) Andama na Eva ka va hasele ku lombolola vuino omo lia vika va muesele lisino, ngeci Yehova ua va hele cihiso. Mua vusunga, tu lilongesa vimo ku lungano luavo! Linga vulo vu pue vua ku kaniama, vamala na vampuevo va pande ku singimika Yehova na ku litavela vilinga viavo.
6. Vati mu hasa ku lombolola Njenisisi 3:15?
6 Vutuhu Satana ua nehele luvinda mu citungu ca Endene, kasi Yehova ua lingile cose linga vantu va kale na lulavelelo lua cili ku lutue. Lulavelelo luaco, va lu muesa mu vupolofeto vua katete vua mu Mbimbiliya. (Tandenu Njenisisi 3:15.) Ovu vuplofeto vuaco vua soluele ngecize Satana tangua va ka mu saniona ku “mbuto” ya “mpuevo.” Kua kala tungelo vavengi va vuoloke va kala na vusamba vua kama na Njambi kaha ve ku mu pangela. Va va setekesa ku pua ngue mpuevo ya Yehova. Ngeci Yehova ua likuminyine ku tuma umo ha kati ka tungelo vaco eze mu ku “palakana” Ndiavu. Ku hitila mu mbuto yaco, vantu vakua ku ononoka va ka hasa ku yoya muono ua ku tovala u va zimbalesele va yala na mpuevo va katete. Kaha vose vakua ku ononoka Njambi va ka tambula muono ka ue ku hua ua ya-ye ha mavu, ngue mu vua puile vutumbe vua Yehova.—Yoano 3:16.
7. (a) Viuma vika vie ku soloka mu malo tunde ha lisino li va muesele Andama na Eva? (b) Vika va pande ku linga vamala na vampuevo ngue mu ya muesa Mbimbiliya?
7 Lisino lia Andama na Eva lia nehele visoti mu vulo vuavo kaha na ku nkala vulo vua kalako. Ca ku muenako, Eva na nkala mpuevo uose ve ku vuile ku vavala na lamba ya kama ha ku sulumuna. Kaha vampuevo va kevua cizango ca kama ca ku tonda cilemo ca vamala vavo kaha vamala vavo va ka va sika, vintsimbu vimo na ku va yandesa ngue mu tue ku limuena matangua ano. (Njenisisi 3:16) Yehova ua tonda vamala va leme vakua ndzivo yavo, kaha vampuevo va pande ku singimika vamala vavo. (Efeso 5:33) Nga Vakua Kilistu va liambata va pangela hamo, va hasa ku tepulula visoti via vingi.
VULO VUA KU MATANGUA A ANDAMA NA KU LIVAZI
8. Vati vua puile vulo tunde ku matangua a Andama na ku Livazi?
8 Andama na Eva va semene vana va vampuevo na va vamala ntsimbu tele kanda va tse. (Njenisisi 5:4) Muanavo ua katete, Kaini ua ambatele mpuevo ku vusoko vueni. Mu cikota ca Kaini mua semukile Lameke, ikeye yala ua katete u va soneka mu Mbimbiliya ua halekele vampuevo. (Njenisisi 4:17, 19) Tunde ku matangua a Andama na ku matangua a Noa, vantu va vandende lika va lemesele Yehova. Vamo vaco va puile, Avele, Enoke, na Noa na mpueyeni na vana veni. Mbimbiliya nguayo, ku matangua a Noa, “vana va Njambi va muene vana va vampuevo va ku vantu ngecize va viukile; kaha va ambatele vampuevo ku vose va va zangele.” Vunoni ovu vua puile vupi vua kama cikuma, ngeci vana va va semene vaze tungelo na vantu va puile Makisikisi. Ku matangua aze, “vipi via muntu via nenehele [via lanene] ha mavu” na “viyongola viose via ku singanieka ku mutima ueni via pihile ntsimbu yose.”—Njenisisi 6:1-5.
9. Vika ua lingile Yehova ku vakua vupi va ku matangua a Noa, kaha vika tu lilongesaho?
9 Yehova ua likuminyine ku neha livazi lia ku nongese vose vakua ku linga vupi. Noa ua puile “mukua ku ambulula vuviuke,” ua mamuine vantu via ku iza ca Livazi. (2 Petulu 2:5) Vunoni ka va mu halakanene muomu vomine mitima ku muono uavo ua tangua na tangua, hamo na ku ambata na ku somboka. Yesu ua setekesele ano matangua ku matangua a Noa. (Tandenu Mateo 24:37-39.) Matangua ano, vantu vavengi ka vesi na ntsimbu ya ku halakana ku muzimbu ua Vuangana vua Njambi. Tu li na ku ambulula ou muzimbu uaco ntsimbu kanda ku kotoka ca mavu ano a ku pihia ci hete. Vika tu hasa ku lilongesa ku matangua a Livazi? Ka tua pandele ku tavesa vulo na ku kala na vana ku pua via seho ya kama cikuma, vi tu suvise litangua lia Yehova li li mu hiehi.
VULO VUA KU MATANGUA A LIVAZI NA KU MATANGUA A YESU
10. (a) Vilinga vika via mazilo via lanene mu visemua via vingi? (b) Vati Avilahama na Sala va tu sila lungano lua cili mu vulo vuavo?
10 Noa na vana veni vatatu vose va ambatele mpuevo umo umo. Vunoni mu nima ya Livazi, cingi ca vamala va putukile ku haleka. Kaha ku visemua via vingi, vupangala vua lanene cikuma, va vu kovelesele na ku vilika via ku lemesa. Omo Avilahama na Sala va ka tungile ku Kanana, va ka yoyele ha kati ka vantu va vilinga via mazilo ka ve ku singimika vulo. Yehova ueniekele mbonge ya Sondoma na Ngomola muomu vantu vaco va puile vakua vilinga via mazilo. Avilahama ka lifuile cipue kavundende na vantu vaco. Ua puile mutue ua ndzivo ua cili, kaha Sala ua puile lungano lua cili lua mpuevo ua ku ononoka. (Tandenu 1 Petulu 3:3-6.) Avilahama ua lihakelele kapandi ka ku kuasa muaneni Isake ambate mpuevo mukua ku lemesa Yehova. Kaha Isake neni ua lingilemo hali muaneni Yakomba, uze ua puile nkaka ua miyati 12 ya Isaleli.
11. Vati Masiko a Mosesa a niungile vaIsaleli?
11 Ku lutue lua ntsimbu, Yehova ua lingile litavasiano na cifuti ca Isaleli. Ua va hele Masiko a Mosesa, a niungile vamala na vampuevo mu ku lemesa cavo kuli Yehova. Ca ku muenako, kua kele masiko ku tuala ha vilika via vulo na ku halekeya, kaha vaIsaleli va va zilikile ku liambatela na vakua ku lemesa vanjambi va makuli. (Tandenu Ndeutelonomi 7:3, 4.) Vakuluntu va kele na ku hana vukuasi nga kua katuka visoti via kama mu vulo. Kua kele naua masiko ku tuala ha vungungu, lifuua, na ku lisinganiekela via ku pihia. Ku tsiha vulo va ci tavesele, vunoni kua kele masiko ohielele va yala na mpuevo nga viuma viaco via soloka. Ca ku muenako, yala ua kele na ku kondola mpuevo nga na uana “vimosi via mu koso.” (Ndeutelonomi 24:1) Mbimbiliya ka ya lombuelele “via mu koso” nga via puile vika, vunoni yala ka pandele ku kondola mpueyeni omo lia ku sevuka cimo ca cindende lika.—Levitiku 19:18.
KATI MU ENDE VUNGUNGU MUKUA NDZIVO YENU
12, 13. (a) Vati vamo vamala va kele na ku linga vampuevo vavo ku matangua a Malakiya? (b) Matangua ano, nga muntu ua ku mbatiza a tina na mpuevo ni na yala lia mbala vika vi kezamo?
12 Ku matangua a kapolofeto Malakiya, vamala vavengi mu Yundeya va lemene ku kondola vampuevo vavo ha ka mulonga ka kandende. Ava vamala vaco va kele na ku kondola vampuevo vavo linga va ambate vampuevo va vanike ni vampuevo vaze ka va puile vakua ku lemesa Yehova. Ku matangua a Yesu, vamala mu Yundeya kasi va kele na ku kondola vampuevo vavo ha nkala “milonga yose.” (Mateo 19:3) Yehova Njambi ua zindile ku tsiha malo mu njila ka ya litombuele na masiko eni.—Tandenu Malakiya 2:13-16.
13 Matangua ano, vungungu ka vua pandele ku kala ha kati ka vangamba va Yehova, vutuhu vue ku soloka noho-noho. Aci singaniekenu, nga muntu ua ku mbatiza ua ambata ni ua somboka a linga vupangala na ku tsiha vulo linga ambate ni ku somboka ku ueka. Ou muntu uaco nga ka liveyele, kaha na pande kuua mu cikungulukilo linga cikungulukilo kati ci kale na mazilo. (1 Kolintu 5:11-13) Ou muntu na pande ku ‘ima mihako ize ya pande mutima ua ku aluluka’ ntsimbu kanda va mu tambule mu cikungulukilo. (Luka 3:8; 2 Kolintu 2:5-10) Ka kua kele ntsimbu ya pande ku hitamo linga muntu uaco va mu tambule lueka. Mu hasa ku hita muaka ni miaka linga mukua vupi a solole mpundu ku liveya ceni amba vuose va mu tambule mu cikungulukilo. Vunoni cipue ngoco, kasi muntu uaco tangua a “ka mana ku citumamo ca ku sompela ca Njambi”—Loma 14:10-12. Talenu Vutala vua Kaniungi, vua 1 ya Fevereiro ya 1980, mafo 31-32. Mu Putu.
VULO VUA VAKUA KILISTU
14. Masiko a Mosesa a kuasele mu njila ika?
14 VaIsaleli va kele na ku niunga Masiko a Mosesa miaka 1.500. Aa Masiko aco a kuasele vantu va Njambi mu vinjila via ku liseza-seza. Ca ku muenako, vantu vakele na vitume via va kuasele ku manusula visoti mu vusoko, kaha naua masiko aco a va tuamenene kuli Mesiya. (Ngalata 3:23, 24) Omo Yesu ua tsile, na Masiko a huile, kaha Njambi ua tumbikile viuma mu njila ya iha. (VaHevelu 8:6) Ngeci mukemuo, vimo viuma vi va tavesele mu Masiko a Mosesa ka va vi tavesele ku Vakua Kilistu.
15. (a) Vitume vika via pande ku endesa vulo vua Vakua Kilistu mu cikungulukilo? (b) Viuma vika na pande ku hilula Mukua Kilistu a singanieka ku tsiha vulo?
15 Tangua limo vaFaliseo vehuile Yesu via vulo. Yesu ua va kumbuluile ngueni, Njambi ua tavesele vaIsaleli ku tsiha vulo ku Masiko a Mosesa vunoni ovu tele kati vukevuo vutumbe vua Njambi fume ha katete. (Mateo 19:6-8) Cikumbululo ca Yesu ca muesele ngecize, Vakua Kilistu va pande ku kava vutumbe vua Njambi mua tumbikile vulo ha katete. (1 Timoteo 3:2, 12) Vantu va liambata va pande ku kala hamo mu ku pua “ntsitu imo.” Cilemo cavo kuli Yehova na cilemo cavo ku umo na mukuavo ca pandele ku va pandakana hamo. Vantu va liambata nga va tsiha vulo ka vuesi na mulonga ua vupangala,[1] (Talenu mezi a ku ntsongo ya cilongesa.) kavesi na mpoko ya ku ambata ni ku somboka lueka. (Mateo 19:9) Muntu a hasa ku hangula ku konekela mukua ndzivo yeni na liveye na ku aluluka nga na lingi vupangala. Evi vikevio via lingikile kuli kapolofeto Hoziya ua konekelele mpueyeni ua cikoyi, Ngomele, kaha na Yehova ua konekelele vaIsaleli mu va liveyele. (Hoziya 3:1-5) Cikuavo naua, nga muntu na tantekeya ngecize yalieni ni mpueyeni na lingi vupangala kaha kasi a tava ku limona neni ku mivila, eci ca lomboloka ngecize na mu konekela. Ka kuesi naua vusunga mu Visoneka vu mu tavesa ku tsiha vulo.
16. Vika Yesu ua handekele ku tuala ha vuzike?
16 Yesu ua handekele ngueni vupangala lika vukevuo vu hasa ku ku tsiha vulo vua Vakua Kilistu. Kaha ua handekele naua ngueni ku li ava ‘va va helevuo’ vuana vua ku pua vazike ni vimbumba. Yesu ngueni: “Uose a hasa ku ci tambula, a ci tambule.” (Mateo 19:10-12) Vamo ve ku hangula ku pua vazike muomu va tonda ku pangela Yehova ca ku hona ku va tangula, ava vamuanetu vaco tua pande ku va sangala ku kapandi kavo!
17. Vika vi hasa ku kuasa Mukua Kilistu ku tonda ku ambata ni ku somboka?
17 Vika vi hasa ku kuasa muntu ku hangula ku tualelelaho ku pua muzike ni kuahi? Muntu na pande ku lihanguila nga citava a kale na vuana vua vuzike. Kapostolo Paulu ua sangalele vuzike. Vunoni ua handekele naua ngueni: “Vunoni, muomu vupangala, yala uose a kale na mpuevo yeni ivene na mpuevo uose naua a kale na yalieni ivene.” Paulu ua vuezeleko naua ngueni: “Vunoni nga ka va lipokuesele, va liambate: muomu ku-ambata ca hiana ku suama na masungu.” Ngeci mukemuo, muntu a hasa ku hangula ku ambata ni ku somboka, linga masungu a ku limona ku mivila kati a mu kokueye ku linga mututa ni vupangala. Vutuhu ngoco, vazike va pande ku hilula vuino nga va na puho mpundu ha ku somboka ni ku ambata. Paulu ua handekele ngueni: “Nga kuli umo a singanieka ngueni kesi na ku lipokuesa omo lia ku hona ku ambata ni ku somboka, kaha nga na hiti laza ha citso ce ku suama cikuma masungu, citava ambate ni ku somboka ka lingi vupi.” (1 Kolintu 7:2, 9, 36 NW;1 Timoteo 4:1-3) Muntu ka va pandele ku mu sindiya ku ambata ni ku somboka muomu a li na ku ivua cikuma masungu a ku limona ku mivila a ve ku ivua vavengi mu vukuendze. Halumo ou muntu uaco kanda a pueho ha ku somboka ni ku ambata, na ku tala viteli via mu vulo.
18, 19. (a) Vati vua pande ku putuka vulo vua Vakua Kilistu? (b) Vika tu lilongesa mu cilongesa ci na hatako?
18 Vulo vua Vakua Kilistu vua pande lika ku kalako ha kati ka yala na mpuevo va ku mbatiza kaha va lema Yehova na mutima uavo uose. Va pande naua ku lilema cikuma umo na mukuavo linga ci ka va kuase ku yoyela hamo. Yehova a ka va vezikisa muomu va na niungu lisiko lia ku liambatela “muli Muangana lika.” (1 Kolintu 7:39) Kaha vulo vuavo vu ka kala na ndzolela nga va tualelelaho ku niunga vimamuna via Mbimbiliya.
19 Lelo lino, tu li na ku yoyela “ku matangua aze a ku kotokela” kaha cingi ca vantu ka vesi na vifua vi tondeka mu vulo vua cili. (2 Timoteo 3:1-5) Mu cimpande ci na hatako, tu ka lilongesa vitume via mu Mbimbiliya via seho vize vi hasa ku kuasa Vakua Kilistu ku kala na ndzolela mu vulo vuavo, cipue nga va hita mu visoti via ku liseza-seza. Eci ci ka va kuasa ku endela mu njila i tuala ku muono ka ue ku hua ua ya-ye.—Mateo 7:13, 14.
^ [1] (cinanga 15) Nga mu tonda ku tantekeya mizimbu ikuavo ku tuala ha lizi “vupangala,” tandenu vimpande via ku vuezako via mu livulu Kalenu mu Cilemo ca Njambi Kapitulu 9 cinanga 7. Li va tuhula Vakaleho va Yehova.