Junio

Moneki ininka timotekipachoskej akin tikinmachtiaj. Maj tiknemilikan ke yejuan no uelis mochiuaskej itekitikauan Dios. Ouij kinkisani kinkauaskej akin kuali iniuan mouikayaj uan amo kichiuaskejok tein achto kichiuayaj. Ueliskia tikijtoskej: “Nochin akin moajsij itech se nechikol tapaleuiaj maj moajsi se yankuik itekitikauj Dios”. Yejua ika, tokniuan akin kuali tamachtiaj kinpaleuiaj akin kinmachtiaj maj kinixmatikan okseki tokniuan akin uelis kinpaleuiskej maj okachi kuali mouikakan iuan Jiova, uan uelis kinyolchikauaskej keman kipiaskej ouijkayomej. Tiknekij maj nochin akin momachtijtokej Biblia kimachilikan ke itech nechikol tikinpatiuitaj uan ke tikinitaj kemej tochankauan. Komo ueli tikinpaleuiaj maj kiuelitakan yetoskej iniuan tokniuan, okachi amo ouij kinkisas kinkauaskej akin kuali iniuan mouikayaj uan amo kinpaleuiaj maj kitasojtakan Jiova (Prov. 13:20). Komo akin iniuan mouikayaj kinixtopeuaj, kimatiskej ke itech inechikol Jiova uelis kinajsiskej akin kuali iniuan mouikaskej (Mar. 10:29, 30; 1 Ped. 4:4). w20.10 17 § 10, 11

Komo tiknekij kuali timouikaskej iuan Jiova moneki kuali timouikaskej iuan Jesús. ¿Keyej? Maj tikitakan ome taman. Yekinika, Jesús kiniluij imomachtijkauan: “Notajtsin Dios namechyoltasojta [...] porin namejuan no nannechyoltasojtaj Nejuatsin” (Juan 16:27). Uan no kijtoj: “Amo aken uelis kajsis Notajtsin Dios komo amo Nejuatsin nikyekantiyas” (Juan 14:6). Komo tiknekij kuali timouikaskej iuan Jiova, sayoj ke amo kuali timouikaj iuan Jesús kemej yeskia tiknekiskiaj tikalakiskej itech se kali, sayoj ke amo kampa yetok puerta. Jesús kikuik se neskayot kemej nejin keman kijtoj ke katka “kalten kampa kalakij in ichkame” (Juan 10:7). Ojpatika taman yejua ke Jesús no kinextij netasojtalis, teiknelilis uan okseki taman kemej iTajtsin. Kiniluij imomachtijkauan: “Ijkon keme Nejuatsin tinechitstinemi, no ijkon Totajtsin Dios tikitstinemi” (Juan 14:9). Nejin kinextia ke moneki tikixmatiskej Jesús porin ijkon uelis tikixmatiskej Jiova. Keman okachi tikixmatiskej Jesús, okachi tiktasojtaskej. Uan keman okachi kuali timouikaskej iuan, okachi tiktasojtaskej iTajtsin. w20.04 21, 22 § 5, 6

Akin mokokouaj uan amo ueli meuaj oso kikuij silla de ruedas, amo kipiajok chikaualis itech inintankuay oso amo yektachiajok, ¿uelis motaloskej iniuan akin telpochmej uan chikaujkej? Kemaj. Miakej tokniuan akin xiuejkejya uan oksekin akin mokokouaj motalojtokej porin kinekij kitaniskej netetayokolil tein Jiova techmakas. Sayoj ke amo kichiuaj ininselti, ta Jiova kinmaka chikaualis. Kikakij nechikolmej ika teléfono oso kintemoltiliaj videos kampa uelis kiitaskej nechikol. No kinpaleuiaj oksekin maj mochiuakan itatojtokakauan Cristo. Kinnojnotsaj ininchankauan uan tapajtianij. Komo timokokouaj, maj amo timosenkauakan nion maj tiknemilikan ke amo uelis tiksentokaskej timotaloskej. Jiova techtasojta porin iuan titakuaujtamatij uan porin tikchiuanij miak taman itech itekiyo. Keman ijkon timoajsij okachi moneki maj techpaleui, uan yejuatsin amo techkauas (Sal. 9:10). Jiova okachi motokis touan. w20.04 29 § 16, 17

¿Toni ueliskia ika titajtoskej iuan akin kipiaya itaneltokalis? Maj tiktemokan ika titajtoskej se taman tein kineltoka uan tein tejuan no tikneltokaj. Xa kiueyichiua sayoj se Dios, kineltoka ke Jesús toTemakixtijkauj oso ke tein amo kuali amo uejkaua ixpoliuis. Komo ijkon tikchiuaj, xa okachi kinekis techkakis. Maj tikelnamikikan ke akin tiknojnotsaj xa amo kineltoka nochi tein kimachtiaj itech itaneltokalis. Yejua ika, keman tikmatiskej katiyejua itaneltokalis, moneki tiktemoskej tikmatiskej tein kineltoka. Se misionero kijtoua ke sekin akin kijtouaj ke kineltokaj trinidad, tein melauj amo kineltokaj ke toTajtsin, iKonetsin uan yektikatsin espíritu sayoj se Dios. Uan no kijtoua: “Keman nikelnamiki ke akin niknojnotstok amo kineltoka nochi tein tamachtiaj itech itaneltokalis, okachi amo ouij nechkisa nikmatis toni ika niknojnotsas”. Yejua ika, maj tiktemokan tikmatiskej tein kineltokaj akin tikinnojnotsaj. Ijkon tikmatiskej keniuj tiknojnotsaskej sejse taltikpaknenkej, ijkon kemej kichiuak tatitanil Pablo (1 Cor. 9:19-22). w20.04 10 § 9, 10

Daniel uan Juan kijtojkej ke Jiova uan Jesús kinmakixtiskej itekitikauan itech ueyi tajyouilis. Yejua ika, uelis tiyolseujtoskej maski tein yeski panos. Daniel kijtoj ke makisaskej akin inintokay ‘ijkuiliujtos itech amatajkuilol’. ¿Toni moneki tikchiuaskej uan ijkon totokay ompa ijkuiliujtos? Moneki tiknextiskej ke titakuaujtamatij iuan Jesús, akin “tamati keme ichkatsin” (Juan 1:29). Moneki timotemaktiskej iuan Dios uan timoauiskej (1 Ped. 3:21). Uan no, moneki tiknextiskej ke tiknekij maj iTekiuajyo Dios techixyekana keman tikinpaleuiskej oksekin maj kiixmatikan Jiova. Axkan moneki tikchiuaskej tein techpaleuis maj okachi titakuaujtamatikan iuan Jiova uan inechikol. No moneki tiknextiskej ke tiknekij maj iTekiuajyo Dios techixyekana. Komo ijkon tikchiuaj, timakisaskej keman iTekiuajyo Dios kiixpolos tekiuaj akin taixyekana norte uan tekiuaj akin taixyekana sur. w20.05 16 § 18, 19

Adán uan Eva kimatiaj ke Dios monotsa Jiova, uan no kimatiaj okseki taman tein semi moneki. Kemej neskayot, kimatiaj ke yejuatsin kichijchiuak nochi tein onkak, ke kinmakaka ininnemilis, se kualtsin xochital kampa nemiaj uan ininnamik akin amo tajtakolej katka (Gén. 1:26-28; 2:18). Sayoj ke, ¿kisentokaskiaj tanemiliskiaj itech nochi tein Jiova kinmakaka? ¿Kitemoskiaj okachi kitasojtaskej uan iuan motasojkamatiskej? Nejin netajtanilmej monankilijkej keman akin kitauelita Dios kitemoj maj kichiuakan tein amo kuali. Satanás kichiuak maj se kouat kitajtaniani Eva: “¿Yekmelauj namechiluij Dios amo xikuakan itakilo nochi koujmej tein onkak itech xochital?”. Ika nejin netajtanil Satanás kitakajkayauilij Dios, porin yejuatsin kiniluijka ke ueliskia kikuaskej itakilo nochi koujmej, sayoj se amo (Gén. 2:16, 17; 3:1). Satanás kiteajsikamatiltij ke Jiova amo kiuelita kitemakas tein kipia. Eva xa motajtaniaya ox Dios amo kinekia kimakas se taman tein kuali. w20.06 3, 4 § 8, 9

Seki itekitikauan Jiova kualanij porin se tokniuj kinchiuilij teisa tein kinyolkokoj. Tatitanil Pablo kijtoj ke kemansa xa onkas keyej tikualaniskej iuan se tokniuj. Xa hasta techchiuilijkej tein amo kuali. Sayoj ke komo amo timoyekpiaj, nochipa tikelnamiktoskej tein techchiuilijkej uan nejon uelis kichiuas maj tikauakan ixolal Jiova. Pablo, akin kayot Sudamérica, kijtouilijkej ke kichiujka se taman tein amo kuali, uan nejon kichiuak maj kipolo se tekit tein kipiaya itech nechikol. ¿Toni kichiuak? Yejua kijtoua: “Kemej semi nikualantoya, yolik nikaujtiyajki nechikol”. Uan no, akin achto kichiujkaj se ueyi tajtakol xa kisentokaj amo kuali momachiliaj uan hasta kinemiliaj ke amo kinnamiki maj Dios kintasojta. Maski xa moyolnonotskej oso moyolnemilijkej uan kinnextilijkej teiknelilis, xa kimachiliaj ke amo kinnamikiok yetoskej itech ixolal Jiova. ¿Keniuj tikonita tokniuan akin kipanouaj ouijkayomej kemej akin yekin ika titajtojkej? w20.06 19 § 6, 7

Tejuan moneki tikitaskej toni uelis kichiuas maj timouejkatilikan iuan Jiova, uan tikchiuaskej tein techpaleuis maj amo techpano nejon (Heb. 5:14). Kemej neskayot, moneki kuali tikixpejpenaskej tein ika timoixpetaniaj. Miakpa, tein kipanoltiaj itech televisión uan tein moita itech películas kipia auilnemilis. Tiitekitikauan Dios amo ika timoixpetaniaj porin yolik uelis kichiujtias maj amo tiktasojtakanok Jiova. Tikmatij ke Dios kitauelita auilnemilis uan ke akin auilnemij motajyouiltiaj uan kintajyouiltiaj oksekin (Efes. 5:5, 6). Tejuan no moneki tikajsikamatiskej ke tamouilil tein kiteixmatiltiaj akin kikaujkej uan kiixnamikij tamachtilis tein melauak (1 Tim. 4:1, 7; 2 Tim. 2:16). Kemej neskayot, xa kintakajkayauiliskej tokniuan oso kitemoskej maj amo titakuaujtamatikanok iuan inechikol Jiova. Inintakajkayaualis uelis kichiuas maj amo semi titakuaujtamatikanok. Maj amo tikneltokakan, porin kiteixmatiltiaj “taka takajkayauani” akin “nintanemililis kuekueptok san” uan sayoj kinekij maj timotajtolteuikan (1 Tim. 6:4, 5). Yejuan kinekij maj tikneltokakan tein kijtouaj uan maj amo titakuaujtamatikanok iniuan tokniuan. w20.09 29 § 13, 15

Takat uan inamik moneki motasojtaskej uan mopoujkaitaskej oso momouiskaitaskej (Efes. 5:33). Biblia techmachtia ke moneki okachi tiktemoskej titemakaskej tein tikpiaj uan amo tikchiaskej maj tejuan techmakakan (Hech. 20:35). Takat uan inamik motasojtaskej uan mopoujkaitaskej komo yolyemankej. Yolyemanilis kinpaleuiani miakej tokniuan akin kipiaj ininnamik maj okachi yolpakikan. Kemej neskayot, se tokniuj akin monotsa Steven kijtoua: “Komo nansentekitij, nanmopaleuiskej, okachiok keman nankipiaskej kuejmolmej. Amo nankinemiliskej ‘¿toni okachi nechpaleuis?’, ta nankinemiliskej ‘¿toni okachi techpaleuis?’”. Inamik, Stephanie, no ijkon tanemilia. Kijtoua: “Amo akin kiuelita nemis iuan se akin nochipa iuan mokualantia. Keman tikpiaj se kuejmol, tiktemouaj tikmatiskej keyej ijkon panok. Ompa, tikchiuaj se netataujtil, tiktemouaj tamachtilis uan titajtouaj. Tiktemouaj tikyektaliskej kuejmol uan amo timoteuiskej iuan tonamik”. Takat uan siuat okachi yolpakiskej komo amo kinemiliaj ke okachi ueyichiuanimej ke ininnamik. w20.07 3, 4 § 5, 6

Amo moneki tiknemiliskej ke ueli tikchiuaj porin tikpiaj chikaualis oso porin tiuelij seki taman. Tatitanil Pablo kiselijka se kuali nemachtil, porin kimachtijka Gamaliel, se taixyekankej judío akin semi kipoujkaitayaj itech nejon tonalmej (Hech. 5:34; 22:3). Uan no, mochiujka ueyichiujkej (Hech. 26:4). Sayoj ke nochi nejon amo kichiuak maj kinemiliani ke nochi uelia kichiuaya. Pablo kiixtopeuak nochi tein kichiuaya maj taltikpakneminij kiitanij ke katka ueyichiujkej (Filip. 3:8). Sayoj ke keman mochiuak itatojtokakauj Cristo kipanok miak ouijkayomej. Judíos kitauelitakej (Hech. 23:12-14). Uan romanos kimaakej uan kitsakkej maski yejua no katka romano (Hech. 16:19-24, 37). Uan no, amo kuali momachiliaya porin kemej katka tajtakolej ouij kikisaya kichiuas tein kuali (Rom. 7:21-25). Sayoj ke amo keman kikauak Cristo maski kiixnamikkej uan maski kipiaya nepololmej, ta kijtoj ke yolpakia keman kipanouaya nejon. ¿Keyej? Porin keman kimachiliaya ke amo kipiaya chikaualis, ijkuak kiitaya keniuj Dios kipaleuiaya (2 Cor. 4:7; 12:10). w20.07 16 § 7, 8

Itech nejin tonalmej, moneki tiktayekanaltiskej tikteixmatiltiskej tein kichiuas iTekiuajyo Dios. Jesús kijtoj ke miakkan motanojnotsaskia uan kisentokaskia hasta satepan ke momikiliskia. Keman oksepa nemik, kichiuak maj seki itatojtokakauan kinajsinij miakej pescados. Ijkuak senkis kinajsikamatiltij ke se tanojnotsas uan se kinpaleuis oksekin maj mochiuakan itatojtokakauan okachi tayekantok ke okse tekit (Juan 21:15-17). Keman yaya mokepatia iluikak, kiniluij ke tanojnotsalis tein kipeualtijka mochiuaskia itech okseki altepemej, amo sayoj ompa Israel (Hech. 1:6-8). Xiujmej satepan, kinextilij tatitanil Juan tein panoskia “itech itonal toTajtsin”. Juan kiitak ke se ángel kiteixmatiltiaya “Tajtoltsin de Dios ten kualkui ne nemakixtilis [...] intsalan nochi paísme uan intsalan nochi tataman tagayot uan intsalan nochi tataman pueblojuani uan [...] ten tajtoaj ika tataman tajtolis” (Apoc. 1:10, TNM; 14:6). Nejin kinextia ke Jiova kineki maj titanojnotsakan hasta keman kijtos ke amo motanojnotsasok. w20.09 9 § 5

Ichankauan Abrahán kipanokej ouijkayomej. Inamik, akin semi kitasojtaya, amo uelia kinpiaya konemej. Nejin semi kintayokoltij miak xiujmej. Satepan, Sara kimakak Abrahán kemej inamik itakeual akin monotsaya Agar. Ijkon, yejuan ueliskia kipiaskej konemej itechkopa Agar. Sayoj ke keman Agar kimatik ke kipiaskia se konetsin akin monotsaskia Ismael, peuak kipijpinaujtia Sara. Nejon kiualkuik se ueyi kuejmol uan Sara hasta kichiuak maj Agar cholouani (Gén. 16:1-6). Satepan, Sara uelik kipiak se konetsin akin Abrahán kitokaytij Isaac. Abrahán kintasojtaya ikoneuan, Ismael uan Isaac. Sayoj ke kemej Ismael kichiuilij Isaac tein amo kuali, Abrahán monekik kiniluis Ismael uan Agar maj yakan (Gén. 21:9-14). Xiujmej satepan, Jiova kiluij Abrahán maj kimaktiliani Isaac kemej netetayokolil (Gén. 22:1, 2; Heb. 11:17-19). Itech nejin ome taman tein panok, Abrahán monekik takuaujtamatis ke Jiova kichiuaskia tein kijtojka ika ikoneuan. w20.08 4 § 9, 10

No maj tiknemilikan yolpakilis tein kimachiliskej akin oksepa nemiskej keman kipatatiaskej ininnemilis uan ijkon uelis kitakamatiskej Dios. Akin kichiuaskej nejin, uelis nemiskej nochipaya itech Xochital. Sayoj ke akin taixnamikiskej, Jiova amo kinkauas maj nemikan ompa nion maj kichiuakan maj amo onka yolseuilis (Juan 5:28, 29; Is. 65:20). Keman taixyekantos iTekiuajyo Dios, nochin itekitikauan kiitaskej ke melauak tein kijtoua Proverbios 10:22: “Itatiochiualis Jiova yejua tein kichiua maj se kipia miak taman, uan amo teualkuilia tekokojkayot”. Ika inepaleuil iespíritu Jiova, itekitikauan okachi kinextijtiaskej ikualneskayouan Cristo uan yolik kinajchiuilijtiaskej tajtakol (Juan 13:15-17; Efes. 4:23). Mojmostaj kipiaskej okachi chikaualis uan kinextijtiaskej okachi kualneskayomej. ¡Semi yolpakiskej! (Job 33:25). w20.08 17 § 11, 12

Moneki tikelnamikiskej ke seki tokniuan amo monamiktiaj porin ijkon kiixtalijkej. Sekin kiuelitaskiaj, sayoj ke amo kiajsinij akin uelis iuan monamiktiskej. Oksekin xa momikilij ininnamik. Sayoj ke amo moneki tikintajtaniskej keyej amo kipiaj ininnamik nion tikiniluiskej ke uelis tikinpaleuiskej maj kiajsikan akin uelis iuan monamiktiskej. Komo amo teyi techiluiaj, maj tiknemilikan keniuj momachiliskej komo tikiniluiaj ke uelis tikinpaleuiskej (1 Tim. 5:13). Tokniuan akin amo kipiaj ininnamik kitasojkamatij maj tikinpatiuitakan porin kipiaj kualtsitsin kualneskayomej uan amo maj tiknemilikan ke teikneltijkej porin amo kipiaj ininnamik. Maj amo tiknemilikan ke amo yolpakij, ta maj tikinpatiuitakan porin kisentokaj kitekitiliaj Jiova. Komo ijkon tikchiuaj, amo keman kimachiliskej ke kemej yeskia tikiniluiaj “amo semi timitsnekij xiyeto touan” (1 Cor. 12:21). Yejuan kimatiskej ke tikinpoujkaitaj uan ke techyolpaktia maj yetokan itech nechikol. w20.08 29 § 10, 14

Tepitsin satepan ke Jesús oksepa nemik uan yajki iluikak, monextij iixpan Pablo (1 Cor. 15:8). Pablo, akin no monotsaya Saulo, yajtoya Damasco keman kikakik Jesús uan Dios kichiuak maj kiitani (Hech. 9:3-5). Tein kipanok Pablo no kinextij ke Jesús oksepa nemia (Hech. 26:12-15). Seki taltikpakneminij xa kinekiskiaj kikakiskej tein Pablo kijtouaya porin achto ke Jesús monextiskia iixpan kintajyouiltiaya itatojtokakauan. Keman kineltokak ke Jesús oksepa nemia, mochikauak kinpaleuis oksekin maj no kineltokanij. Keman kiteixmatiltijtinemia nejon, kiuijuitekkej, kitsakkej uan miakpa mokauak itech ueyi at porin barco tein itech yaya uejueliuik (1 Cor. 15:9-11; 2 Cor. 11:23-27). Kemej senkis kineltokaya ke Jesús oksepa nemia, kiteixmatiltij tein kineltokaya maski ueliskia momikilis. ¿Melauj ke tein kijtojkej tokniuan akin kiitakej Jesús satepan ke oksepa nemik no techpaleuia axkan maj tikneltokakan ke Jesús yekmelauj oksepa kiselij inemilis? ¿Uan melauj ke techpaleuia maj senkis tikneltokakan ke mikemej oksepa nemiskej? w20.12 3 § 8-10

Maj timotajtanikan: “¿Nimochikaua nias nochi nechikolmej?”. Nechikolmej techyolchikauaj, uan nejon techpaleuia maj tiksentokakan tiktekitilijtokan Jiova. No techyolpaktia tietoskej iniuan tokniuan (Mat. 11:28). Uan no uelis timotajtaniskej: “¿Nochipa nimomachtia Biblia? Komo tinemij iniuan tochankauan, ¿titaueyichiuaj kemej kalyetouanij nochi semanas? Oso komo tinemij toselti, ¿ixyetoka kemanian timomachtiskej, ijkon kemej kichiuaj kalyetouanij? ¿Timochikauaj titanojnotsaskej uan tikinmachtiskej oksekin?”. ¿Keyej moneki timotajtaniskej nejin? Biblia kijtoua ke Jiova kiita toni tiknemiliaj uan toni tikmachiliaj. No moneki ijkon tikchiuaskej uan ijkon tikmatiskej ox tein tiknemiliaj uan tein tikmachiliaj kiyolpaktia Jiova (1 Crón. 28:9). Komo tikitaj ke moneki tikpataskej tein tikixtalijtokej tikchiuaskej oso kemej titanemiliaj, maj tiktajtanikan Jiova maj techpaleui. Axkan moneki tikchiuaskej tein techpaleuis maj titaxikokan keman ejkoskej ouijkayomej. w20.09 19 § 19, 20

Jesús tamachtij ika ome neskayomej toni moneki kichiuas se taltikpaknenkej komo kineki yeski itatojtokakauj. Ika tajtoj se taltikpaknenkej akin kineki kichijchiuas se “uejkapan tepan” uan se tekiuaj akin moteuiti iuan okse tekiuaj. Kijtoj ke akin kineki kichijchiuas “uejkapan tepan” moneki motalis uan kiixejekos “kanachi tomin monekis”, uan ke tekiuaj no moneki motalis uan kiitas ox itateuijkauan uelis tataniskej (Luc. 14:28-32). Jesús kimatia ke akin kineki mochiuas itatojtokakauj no moneki kuali kinemilis toni moneki kichiuas achto. Uelis tikpaleuiskej akin tikmachtiaj maj kimati toni moneki kichiuas komo tikyolchikauaj maj momachti nochi semanas. Moneki maj kuali timomachtikan achto ke titamachtitiuij. Maj itech titanemilikan akin tikmachtiaj uan keniuj uelis tikmelauiliskej tamachtilis kemej uelis kiajsikamatis uan kichiuas (Neh. 8:8; Prov. 15:28a). w20.10 7 § 5; 8 § 7

Jesús senkis kijtoj ke moneki tikinmachtiskej taltikpakneminij nochi tein tanauatij. Sayoj ke maj amo tikelkauakan se taman tein semi moneki. Jesús amo kijtoj: “Xikinmachtikan nochi tein namechnauatij”, ta kijtoj: “Xikinmachtikan maj kitakamatikan nochi tein namechnauatij”. Keman tikmachtiaj se taltikpaknenkej uan tiknekij tiktakamatiskej nejin tein Jesús tanauatij, amo sayoj moneki tikmachtiskej toni moneki kichiuas, ta no keniuj kichiuas. ¿Keniuj uelis tikmachtiskej se taltikpaknenkej maj kitakamati tein Cristo tanauatij? Keman tikmachtiaj se taltikpaknenkej, tiknextiliaj toni kineki Dios maj tikchiuakan. Sayoj ke no moneki tikchiuaskej okse taman. Moneki tikmachtiskej maj kichiua tein momachtia (Juan 14:15; 1 Juan 2:3). Ika tein tikchiuaj uelis tiknextiliskej keniuj kichiuas tein Biblia tamachtia kampa tekiti, itech kaltamachtiloyan oso keman moixpetanis. Uan keman tikchiuaskej netataujtil iuan, uelis tiktajtaniskej Jiova maj kiixyekana ika iyektikatsin espíritu (Juan 16:13). w20.11 2, 3 § 3-5

Sayoj ke itatojtokakauan Jesús no kipiakej okseki ouijkayomej. Kemej neskayot, amo onkayaj miak Amatajkuilolmej uan amo kipiayaj amaixmej tein kimelauayaj iTajtol Dios kemej axkan tikpiaj. Uan monekia kinnojnotsaskej akin tajtouayaj okseki tajtolmej. Maski ijkon, uelik kichiujkej tein moitaya ke amo ueliskia mochiuas: kemej itech 30 xiujmej tanojnotskajya “tech nochi in senmanauak” (Col. 1:6, 23). Itech nejin tonalmej. Jiova kisentoka kinixyekana itekitikauan uan kinmaka chikaualis. Okachi kinixyekana ika iTajtol tein kichiuak maj moijkuilo ika iespíritu. Ompa ijkuiliujtok tein Jesús kichiuak itech tanojnotsalis uan keman kinnauatij itatojtokakauan maj kisentokanij kichiuanij tekit tein kipeualtijka (Mat. 28:19, 20). Jiova amo techichikotasojta uan kijtoj ke motanojnotsaskia itech “nochi paísme uan intsalan nochi tataman tagayot uan intsalan nochi tataman pueblojuani uan [...] ten tajtoaj ika tataman tajtolis” (Apoc. 14:6, 7). Yejuatsin kineki maj nochin kikakikan tein kichiuas iTekiuajyo. w20.10 21 § 6-8

Tekiuaj David kipatiuitaya “itanauatil Jiova” (Sal. 1:1-3). Kimatia ke Jiova kinmakixtia akin yolyemankej uan kinixtopeua akin moueyimatij. Yejua ika kikauak maj iTajtol Dios kipaleuiani maj kipata kemej tanemiliaya. Kijkuiloj: “Nikueyichiuas Jiova, akin nechyolmajxitiani. Hasta youak, notanemililuan tein moajsij okachi noyolijtik nechmelauaj” (Sal. 16:7). Komo tiyolyemankej, tikauaskej maj Biblia techpaleui maj tikpatakan tein amo kuali tein tiknemiliaj achto ke tikchiuaskej. ITajtol Dios kemej yeskia technotsas uan techiluis: “Yejua nejin ojti. Itech xinentinemi”. Technauatis komo peua oksekopa tiouij (Is. 30:21). Komo tikakij Jiova semi techpaleuis (Is. 48:17). Kemej neskayot, amo timopinaujmatiskej porin amo monekis maj techiluikan ke amo kuali tein tikchiujtokej. Uan okachi timotokiskej iuan Jiova porin tikitaskej ke toka motekipachoua kemej se tepopaj tetasojtakej (Heb. 12:7). w20.11 20 § 6, 7

Seki tokniuan akin nemiaj Corinto xa no peuak ijkon tanemiliaj (1 Cor. 15:12). Uan no, oksekin xa kinemiliayaj ke amo kijtosnekia ke mikemej oksepa nemiskej, ta ke kiixnextiaya tein panouaya keman mochiuayaj itatojtokakauan Cristo. Kinemiliayaj ke se taltikpaknenkej kemej yeskia moajsia miket porin tajtakolchiuaya, sayoj ke keman mochiuaya itatojtokakauj Cristo kemej yeskia oksepa nemia porin kitapojpoluiayaj itajtakoluan. Komo nejin oso okseki taman kichiuaya maj amo kineltokanij ke mikemej oksepa nemiskej, inintakuaujtamatilis nenkaj katka. Komo Dios amo oksepa kimakaka inemilis Jesús, amo moixtaujka inintajtakoluan uan amo kintapojpoluijkaj. Yejua ika, akin kijtouayaj ke mikemej amo oksepa nemiskej, nenkaj katka tein kichiayaj kiseliskej (1 Cor. 15:13-19; Heb. 9:12, 14). Tatitanil Pablo kiitaka ke Cristo “pankisak ya yoltok in intsalan in [mikemej]”. Keman Jesús oksepa kiselij inemilis okachi kuali tein kipanok ke akin achto no oksepa kiselijkaj, porin yejuan oksepa momikilijkej. Pablo no kijtoj ke Jesús “tayekanke de nochi [...] ten momikilijke”. Porin yejua yekinika kiselij inemilis kemej se espíritu uan yejua yekinika yajki iluikak (1 Cor. 15:20; Hech. 26:23; 1 Ped. 3:18, 22, TNM). w20.12 5 § 11, 12

Itech yekinika siglo, oloch taojtokaltianij akin yetoyaj Jerusalén, sentekitiaj porin kinekiaj maj onkani yolseuilis itech ixolal Dios uan maj amo xexeliujtonij (Hech. 2:42). Kemej neskayot, kemej itech xiuit 49, seki tokniuan kinemiliayaj ke takamej monekiaok moneskayotiskej itech ininnakayo komo kinekiaj kitekitiliskej Jiova uan oksekin kinemiliayaj ke amo monekiaok. Oloch taojtokaltianij kitemojkej kiyektaliskej nejon kuejmol ika inepaleuil yektikatsin espíritu. Komo tokniuan kisentokaskiaj kipiaskiaj tataman tanemilil, amo ueliskia kuali motanojnotsas. Maski oloch taojtokaltianij katkaj judíos, amo kikaujkej maj kinixyekanani tein kineltokayaj judíos oso inintamachtijkauan, ta kitemojkej maj iTajtol Dios uan iespíritu kinixyekanani (Hech. 15:1, 2, 5-20, 28). ¿Toni panok? Jiova kitiochiuak tein kiixtalijkej, itech nechikol kisentokakej kipiakej yolseuilis uan amo moxexelojkej, uan kisentokakej tanojnotskej (Hech. 15:30, 31; 16:5). Itech nejin tonalmej, inechikol Jiova no kitemouani maj onka yolseuilis itech ixolal Dios uan maj amo xexeliujtokan. w20.10 22, 23 § 11, 12

Xa tiknekij tikseliskej se tekit itech inechikol Jiova. Sayoj ke moajsi miak taman tein xa kichiua maj amo tikselikan. Kemej neskayot, xa tixiuejkejya, timokokouaj oso tikpanotokej okseki taman. Komo amo tikseliaj se tekit tein tikuelitaskiaj tikpiaskej, ineskayo tekiuaj David uelis semi techpaleuis. Yejua kinekia kichijchiuas templo kampa kiueyichiuaskiaj Jiova, sayoj ke yejuatsin amo yejua kiixpejpenak maj kichijchiua. Maski ijkon, David semi kipaleuij akin kichijchiuaskia templo keman kitemakak miak oro uan plata. Ika tein kichiuak techkauilij se kuali neskayot (2 Sam. 7:12, 13; 1 Crón. 29:3-5). Hugues, se tokniuj takat akin nemi Francia, amo uelikok kisentokak kemej tayekankej porin semi mokokouaya. Nion uelia kichiuaya seki tekimej tein amo ouijkej tein monekia mochiuas ichan. Hugues kijkuiloj: “Yekinika, semi nimotayokoltij uan nikmachiliaya ke nion tepitsinok nitapaleuiaya. Sayoj ke satepan nikajsikamatik ke seki taman amo ueliskiaok nikchiuas uan uelik niyolpakik ika tein kemaj uelia nikchiuaya itech itekiyo Jiova. Amo niknemilia nimosenkauas. Nejua kemej Gedeón uan 300 takamej akin iuan tateuitoj: maski nisioujtok, amo nimosenkauas” (Juec. 8:4). w20.12 25 § 14, 15

Itech amatajkuilolmej tein Juan kijkuiloj, miakpa kijtoj ke tiitatojtokakauan Cristo moneki titetasojtaskej. Tein melauj, itech amatajkuilol kampa ika tajtoj inemilis Jesús, okachi miakpa ixnesi netasojtalis ke itech amatajkuilolmej tein kijkuilojkej Mateo, Marcos uan Lucas. Nejin amatajkuilolmej tein Jiova kichiuak maj kijkuilouani kinextiaj ke nochi tein kichiua itatojtokakauj Cristo moneki kichiuas porin tetasojta (1 Juan 4:10, 11). Nejon se taman tein Juan monekik momachtis. Keman Juan telpochok katka amo nochipa kinextij netasojtalis. Kemej neskayot, se tonal, Jesús uan imomachtijkauan yayaj Jerusalén uan panotiajkej itech xolalmej tein moajsiaj Samaria. Itech semej nejon xolalmej amo kuali kinselijkej. Juan kinekia kitajtanis Dios maj kiualtitanini tit oso tekol uan maj ika kinixpolouani akin ompa nemiaj (Luc. 9:52-56). Okse tonal, amo inintech tanemilij okseki tatitanilmej. Nesi ke yejua uan iikniuj Santiago kiluijkej ininmomaj maj kitajtaniani Jesús maj kinmakani okachi kuali tekimej itech iTekiuajyo. Keman okseki tatitanilmej kimatkej, semi kualankej (Mat. 20:20, 21, 24). Maski Juan kichiuak nochi nejin, Jesús kitasojtaya (Juan 21:7). w21.01 8, 9 § 3, 4

Keman Jiova kiixtalia teisa, kiixtalia tein kimati ke kinpaleuis oksekin. Kemej neskayot, yejuatsin kiixtalij maj tinemikan amo porin yejua kipaleuiskia, ta porin kinekia maj no tikmachilikan yolpakilis tein teualkuilia se nemis. Amo akin kichikaujkauij maj kiualtitanini iKonetsin maj toka momikiliki, ta kichiuak porin kinekia techpaleuis. Keman Jesús kiixtalij kichiuas seki taman no kitemoj kinpaleuis oksekin. Kemej neskayot, kinmachtij miakej taltikpakneminij maski semi sioujtoya (Mar. 6:31-34). Se takat akin kuali kinixyekana ichankauan kimati ke moneki kiixtalis maj mochiua tein okachi kinpaleuis, uan kichiua maski kimati ke ouij. Mochikaua amo kiixtalis maj mochiua teisa tein ijsiujka kinemilij oso porin sayoj ijkon kineki maj mochiua. Okachi kuali, mokaua maj Jiova kimachti maj kuali taixpejpena, uan nejon kipaleuia maj kinemili toni okachi kinpaleuis oksekin uan amo tein yejua okachi kipaleuis (Prov. 2:6, 7; Filip. 2:4). Komo se tetakauj mochikaua kichiuas kemej Jiova uan Jesús, kuali taixyekanas ikalyetouanij. w21.02 7 § 19-21

Keman katka telpoch, tekiuaj Asá katka yolyemanik uan yolchikauak. Kemej neskayot, keman momikilij Abías, akin katka ipopaj, uan yejua mochiuak tekiuaj, peuak kinixpoloua nochi tiotsitsin tein kinueyichiuayaj itech altepet. Uan no, “kiniluij akin nemiaj Judá maj kitemouanij Jiova, ininDios ininuejkaujtatuan, uan maj kitakamatinij nochi tein kijtoua Tanauatil” (2 Crón. 14:1-7). Uan keman Zérah, akin katka kayot Etiopía, kinteuito akin nemiaj Judá iniuan se millón tateuianij, Asá kinextij tamatilis uan kitajtanij Jiova maj kipaleui. Kitataujtij: “Jiova, tejuatsin nochin tikinpaleuia, akin chikaujkej uan akin amo chikaujkej. Xitechpaleui, Jiova toDios, porin mouan titakuaujtamatij”. Nejin kualtsitsin tajtolmej kinextijkej ke Asá semi takuaujtamatia ke Jiova ueliskia kimakixtis yejua uan nochin akin nemiaj Judá. Asá takuaujtamatik iuan iTajtsin uan “Jiova kintanik etíopes” (2 Crón. 14:8-12). Keman Asá kiitak ke se millón tateuianij ajsikej Judá, xa semi mouik. Maski ijkon, takuaujtamatik iuan Jiova uan yejua ika kintanik. w21.03 5 § 12, 13

Biblia ininka tajtoua miakej itekitikauan Dios akin semi motasojtakej. Maj ininka titajtokan Jonatán uan David. Biblia kijtoua ke “Jonatán uan David peuak kuali mouikaj, uan Jonatán peuak kitasojta kemej yejua motasojtaya” (1 Sam. 18:1). Jiova kiixpejpenka David maj mochiuaskia tekiuaj satepan ke Saúl, ipopaj Jonatán. Satepan, Saúl iuan kualanik David uan kinekia kimiktis. Sayoj ke Jonatán amo kipaleuij ipopaj. Jonatán uan David moiluijkej ke nochipa kuali mouikaskiaj uan mopaleuiskiaj (1 Sam. 20:42). Jonatán uan David kuali mouikakej maski onkaya miak taman tein ueliskia kichiuas maj amo kuali mouikanij. Kemej neskayot, Jonatán kiyekanaya David kemej 30 xiujmej. Yejua ika ueliskia kinemilis ke amo ueliskia kuali mouikas iuan se telpoch akin ayamo kipanotoya miak taman itech inemilis. Sayoj ke Jonatán amo ijkon tanemilij, ta kipoujkaitak oso kimouiskaitak David. w21.01 21, 22 § 6, 7

Jesús kiniluij imomachtijkauan ke yekmelauj yolpakiskiaj. Sayoj ke no kiniluij ke akin kitasojtaskiaj kipiaskiaj ouijkayomej (Mat. 10:22, 23; Luc. 6:20-23). Maski techyolpaktia tiyeskij imomachtijkauan Cristo, xa techtekipachoua maj tochankauan techixnamikikan, maj tekiuanij techtajyouiltikan oso maj akin iniuan titekitij oso iniuan timomachtiaj kitemokan maj tikchiuakan tein Jiova amo kiyolpaktia. Tein melauj, amo akin kiyolpaktia maj kitajyouiltikan. Sayoj ke iTajtol Dios kijtoua ke moneki tiyolpakiskej. Kemej neskayot, Santiago kijkuiloj ke ouijkayomej amo moneki kichiuaskej maj semi timotekipachokan, ta maj tiyolpakikan (Sant. 1:2, 12). Uan Jesús kijtoj ke moneki tiksentokaskej tiyolpakiskej maski techtajyouiltiskej (Mat. 5:11). Jiova kichiuak maj Santiago kinijkuilouilianij tayolmajxitilismej tokniuan tein kinpaleuiskiaj maj kiixnamikikan ouijkayomej ika yolpakilis. w21.02 26 § 1,2; 27 § 5

Itech itonaluan Timoteo, seki itekitikauan Dios amo kipatiuitakej ueyi tatiochiualis tein kipiayaj tekitiskej iuan Dios. Kemej Demas, Figelo, Hermógenes, Himeneo, Alejandro uan Fileto (1 Tim. 1:19, 20; 2 Tim. 1:15; 2:16-18; 4:10). Nesi ke achto nejin takamej kitasojtayaj Jiova, sayoj ke amo kipatiuitakejok tein yejuatsin kinmakaka. ¿Keniuj kitemoua Satanás maj tikpolokan tein Jiova techmakak? Maj tikitakan seki taman. Ika tein kipanoltiaj itech televisión, tein moita itech Internet uan amaixmej kitemoua maj tikpatakan kemej titanemiliaj uan tein tikchiuaj uan ijkon yolik tikaujtiaskej Jiova. No kitemoua maj timouikan uan maj amo titanojnotsakanok keman kichiua maj oksekin techiluikan miak taman oso maj techtajyouiltikan. Uan no, kitemoua techkajkayauas ika tein kiteixmatiltiaj akin kikaujkej uan kiixnamikij tamachtilis tein melauak. Komo amo timonejmachpiaj uelis yolik tikauaskej tamachtilis tein melauak (1 Tim. 6:20, 21). w20.09 27 § 6-8

¿Techchiuilij tein amo kuali se akin kuali iuan timouikayaj oso se tochankauj? Komo kemaj, techpaleuis komo timomachtiaj tein kichiuak tekiuaj David keman Absalón, akin katka iokichpil (2 Sam. 15:5-14, 31; 18:6-14). Satepan ke tikixtajtoltiskej tajkuilolmej, maj tikiluikan Jiova keniuj timomachiliaj porin techchiuilijkej tein amo kuali (Sal. 6:6-8). Axkan maj tiknemilikan keniuj xa momachilij David. Maski semi kitasojtaya Absalón uan takuaujtamatia iuan Ahitofel, yejuan kiixnamikkej. Semi kiyolkokojkej uan hasta kinekiaj kimiktiskej. David ueliskia kinemilis ke oksekin akin no kuali iniuan mouikaya no kipaleuiayaj Absalón uan ueliskia amo iniuan takuaujtamatisok. Ueliskia sayoj itech tanemilis tein kimachiliaya uan ueliskia kitemos iselti cholos. Oso kemej amo semi kuali momachiliaya, ueliskia mosenkauas. David kitataujtij Jiova uan kitajtanij maj kipaleuiani. No kintajtanij akin kuali iniuan mouikaya maj kipaleuianij. Uan keman kiixtaliaya teisa, niman kichiuaya. Yejua kisentokak takuaujtamatik iuan Jiova uan iniuan akin kuali iniuan mouikaya. w21.03 15 § 7, 8; 17 § 10, 11