Ulrico Zuinglio omochijchika kimatis tlen melauak tlamachtia Biblia

Axkan kajki miak tlamantli tlen miakej kinpaleuia makitakan kox tlen kineltokaj kajki itech Biblia noso amo. Pero kanaj xiuitl 1500 amo ueli ijkon okichiuayaj. ¿Tleka amo ueli ijkon okichiuayaj? Porque miakej amo okajsikamatiayaj tlajtoli tlen ika oijkuilitoka Biblia. Ikinon tlen otlamachtiayaj itech iglesias amo ueli okitayaj kox melauak ijkon okijtouaya Biblia uan teopixkej noijki amo okinpaleuiayaj makajsikamatikan. Se amochtli tlen itoka Historia de la Iglesia cristiana,a kijtoua: “Otlakajkayauayaj akinmej opouiayaj itech iglesias tlen kajtej Suiza [...]. Teopixkej amitlaj okimatiayaj, okineltokayaj naualotl uan oauilnemiayaj”.

Ijkuak ijkon opanotoka, Ulrico Zuinglio opejki kitemoua tlen melauak tlamachtia Biblia. ¿Tlen okajsikamatki? ¿Ken okinmilui oksekimej tlen omomachti? ¿Tlen techmachtia tlen okichi uan tlen okineltokaya?

Zuinglio okinekiaya okachi kimatis tlen kijtoua Biblia

Zuinglio okinekiaya yetos teopixki ijkuak okipiaya kanaj 20 xiuitl. Ijkuakon akinmej okinekiayaj yetoskej teopixkej amo omomachtiayaj tlen kijtoua Biblia. San omomachtiayaj filosofía, seki tlamantli tlen okichiuayaj itech iglesias uan seki amochmej tlen okijkuilojkej akinmej okintlalijkej iglesias.

¿Tlen opejki kajsikamati Zuinglio ijkuak opejki momachtia Biblia? Oyaya momachtiti kanin otlamachtiaya Tomás Wyttenbach ijkuak omomachtijtoka universidad ompa Basilea tlen kajki Suiza. Tomás Wyttenbach amo okipaktiaya tlen okichiuayaj itech iglesias.b Amochtli kanin ijkuilitok tlen okichi Zuinglio uan itoka: Zuinglio: el profeta armado de Dios,c kijtoua: “Ye okimatki Cristo san se uelta oixpoliuik para techkixtilis totlajtlakol porque Tomás Wyttenbach ijkon okimachti” (1 Pedro 3:18). Ijkuak Zuinglio okajsikamatki uelis techtlapojpoluiskej porque Jesús topatka omotemakak, ayakmo okipakti tlen otlamachtiayaj itech iglesias. Porque ompa okijtouayaj teopixkej otetlapojpoluiayaj tla kintlaxtlauiskiaj (Hech. 8:20). Pero Zuinglio ok omomachti uan omochi teopixki ijkuak okipiaya 22 xiuitl.

Ijkuakon noijki omomachti tlajtoli griego para okachi kajsikamatis Nuevo Testamento. Noijki omomachti amochmej tlen okinmijkuilo Erasmo de Rotterdam uan okajsikamatki san Jesús “tlapaleuia mamochiua acuerdo tlen toTajtsin Dios okichi inuan tlakamej” (1 Timoteo 2:5). Ikinon Zuinglio ayakmo okineltokaya tlen otlamachtiayaj itech iglesias porque ompa kijtouaj moneki tikintlatlaujtiskej imágenes para timotokiskej inauak toTajtsin Dios.

Ijkuak okipiaya kanaj 30 xiuitl, okinekiaya okachi kimatis tlen melauak tlamachtia Biblia. Pero noijki otlapaleuiaya ken capellán uan okinpaleuiaya soldados ijkuak oyayaj guerra ompa Europa porque okinekiayaj kimoaxkatiskej Italia. 1515 ijkuak opanok guerra ompa Marignano ye okinmitak ken omomiktijkej miakej católicos. Opanok seki xiuitl uan Zuinglio okinmijkuilo seki copias Escrituras Griegas uan noijki omomachti tlen ompa kijtoua para amo kilkauaskia. 1519 ye ochantiaya ompa Zúrich kanin okiualnauatiayaj Suiza. Ompa okajsikamatki san moneki matlamachtikan itech iglesias tlen kijtoua Biblia. ¿Ken uelis kinpaleuiskia oksekimej noijki makajsikamatikan non tlamantli?

“Amikaj otechmachtiaya non tlamantli”

Zuinglio okineltokaya tla oksekimej kimatiskiaj tlen melauak tlamachtia Biblia ayakmo kineltokaskiaj tlen otlamachtiayaj itech iglesias. Ye okijto itlaj kichiuaskia ijkuak okitlalijkej matlapaleui ken teopixki itech se iglesia tlen kajki Grossmünster ompa Zúrich. Okijto ijkuak tlamachtiskia kitlajtoltiskia Biblia sejse capítulo desde kanin peua hasta kanin tlami. Ijkon ayakmo kitlajtoltiskia leccionariod tlen yimiak xiuitl okitlajtoltiayaj teopixkej uan oijkuilitoka ika latín. Tlamachtiskia tlen kijtoua Biblia uan amo tlen teopixkej omokuayejyekouayaj. Non otlapaleui makinmajsikamatikan versículos tlen okitayaj oui kinmajsikamatiskej (2 Timoteo 3:16).

Sergio Azenha/Alamy Stock Photo

Zuinglio okinmachti oksekimej uelis kinpaleuiskia tlen kijtoua Biblia. Otlamachti matikpiakan chipauak tonemilis uan amo matikueyichiuakan María imama Jesús ijkon ken kijtoua Biblia. Noijki otlamachti amo matikintlatlaujtikan imágenes uan okijto amo kuali tlen okichiuayaj itech iglesias porque nochi otetlapojpoluiayaj. Saiktlami otlamachti amo kuali tlen okichiuayaj teopixkej porque oauilnemiayaj. ¿Tlen okichijkej akinmej okinmachti Zuinglio? Ijkuak achto otlamachti sekimej okijtojkej: “Amikaj otechmachtiaya non tlamantli”. Se ixtlamatki okijkuilo tlen okichijkej akinmej okinmachti Zuinglio. Okijkuilo: “Oksepa opejki monechikouaj itech iglesia akinmej ayakmo oyayaj porque okitayaj fiero tlen okichiuayaj teopixkej”.

Xiuitl 1522 teopixkej okinmiluijkej tekiuajkej tlen otlanauatiayaj Zúrich itlaj makichiuakan para amo makipatlakan tlen otlamachtiayaj itech iglesias. Teopixkej okiteluijkej Zuinglio okixnamikiaya tlen otlamachtiayaj itech iglesias. Ikinon ye okijto ayakmo yetoskia teopixki porque amo okinek kipatlas tlen okineltokaya.

¿Tlen okichi Zuinglio?

Zuinglio ok okinmiluiaya oksekimej makineltokakan tlen ye okineltokaya maski ayakmo okatka teopixki. Ye miakej okixmatiayaj porque ijkon otlamachtiaya uan hasta akinmej otlanauatiayaj Zúrich opejkej kipaleuiaj. Non otlapaleui mamopatla seki tlamantli itech non altepetl. Ijkon opanok 1523 ijkuak Zuinglio okinmilui tekiuajkej tlen otlanauatiayaj Zúrich amo makinkauilikan oksekimej matlamachtikan tlen amo ijkuilitok itech Biblia. 1524 noijki okinmilui amo makitekauilikan makinueyichiuakan imágenes. Ikinon okipaleuijkej akinmej ik ompa otetlapouiayaj, akinmej ompa ochantiayaj uan tekiuajkej para makixixinikan kanin okinueyichiuayaj dioses, noijki okinxixinijkej imágenes uan okseki tlamantli tlen okiueyichiuayaj. Amochtli tlen itoka Zuinglio: el profeta armado de Dios okijto: “Ayakmo keman ijkon otlaxixiniayaj desde ijkuak vikingos ijkon otlaxixinijkaj”. 1525 noijki okinmilui tekiuajkej makintekitiltikan iglesias ken hospitales uan akinmej okatkaj monjes noso monjas makinkauilikan mamonamiktikan. Noijki okijto amo makichiuakan miak tlamantli ijkuak kichiuaskiaj misa uan san makichiuakan tlen kijtoua Biblia (1 Corintios 11:23-25). Sekimej ixtlamatkej okijtojkej tlen okichi Zuinglio okinpaleui tekiuajkej uan teopixkej mamoyekuikakan uan non otlapaleui mayetokan okseki religiones uan mamopatla seki tlamantli tlen okichiuayaj.

Pero okachi ipati tlen okichi Zuinglio ijkuak okitlajtolkopki Biblia. Kanaj 1520 ye uan oksekimej ixtlamatkej opejkej kitlajtolkopaj Biblia. Para uelis kitlajtolkopaskiaj, okitlajtoltiayaj sejse versículo tlen oijkuilitoka ika hebreo uan griego. Noijki okitlajtoltiayaj Biblia tlen itoka Septuaginta uan oijkuilitoka ika griego uan okse Biblia tlen itoka Vulgata uan oijkuilitoka ika latín. Satepan omomachtiayaj tlen kijtosneki sejse versículo uan okijkuilouayaj tlen okajsikamatiayaj. Ijkon 1531 okiski Biblia tlen itoka Biblia de Zúrich.

Zuinglio okinekiaya kichiuas tlen kuali pero noijki amo okitlakaitaya tlen okineltokayaj oksekimej uan okintlajyouilti. Porque 1525 noijki otlapaleui ijkuak okinmixkomakakej akinmej amo okinekiayaj makinkuatekikan konemej uan okintokayotiayaj anabaptistas. Satepan ijkuak tekiuajkej okijtojkej kinmiktiskiaj akinmej amo okinekiayaj matlakuatekikan, ye amo okinpaleui. Noijki okinmilui tekiuajkej makinmiluikan insoldados makinmojmotikan akinmej ompa ochantiayaj para makineltokakan okseki tlamantli tlen ye okineltokaya. Pero católicos tlen ochantiayaj ompa Suiza amo okinekej kipatlaskej tlen okineltokayaj. Ikinon opejki guerra itech non altepetl uan ye oyajki inuan soldados ijkuak okiskej Zúrich. Ompa okimiktijkej ijkuak okipiaya 47 xiuitl.

¿Ken otlapaleui tlen okichi Zuinglio?

Zuinglio okichi itlaj miak ipati maski amo okachi kixmatij ijkon ken kinmixmatij Martín Lutero uan Juan Calvino akinmej otlapaleuijkej mamopatla miak tlamantli. Zuinglio okijto ayakmo pouiskia itech religión católica romana pero amo okachi ijkon okichi Martín Lutero. Non otlapaleui makiselikan oksekimej tlen otlamachti Juan Calvino. Ikinon ye noijki kixmatij porque noijki otlapaleui mamopatla seki tlamantli tlen okineltokayaj.

Otlapaleui miak tlen okichi Zuinglio pero noijki okichi tlen amo kuali. Ye omokajkalaki itech política uan otlapaleui ijkuak omochi guerra para kinmachtis oksekimej tlen okineltokaya. Zuinglio amo okichi ijkon ken Jesús okichi. Porque Jesús amo omokajkalaki itech política uan okinmachti idiscípulos makintlasojtlakan akinmej okinkokoliayaj uan amo matemiktikan (Mateo 5:43, 44; Juan 6:14, 15).

Pero Zuinglio kixmatij ken akin okipaktiaya momachtis Biblia uan akin okinekiaya kinmachtis oksekimej tlen okineltokaya. Ye okajsikamatki miak tlamantli tlen tlamachtia Biblia uan okinpaleui oksekimej noijki makajsikamatikan.