OKUNCEDA IMULI | UKUKHULISA ABANTWANA
Xwayisa Umntanakho Ngezingozi Zephonografi
“Sasikwazi sibili ukuthi iphonografi iyingozi kodwa sasingacabangeli ukuthi kwakulula kangako ukuthi indodakazi yethu itshayisane layo.”—UNicole.
Okusesihlokweni lesi
Okumele ukwazi
Kungenzeka ukuthi abantwana abancane babone iphonografi. Ukuhlolisisa okuke kwenziwa kutshengisa ukuthi khathesi abantwana baqalisa ukubukela iphonografi beleminyaka engu-11.
Sekulula kakhulu ukuthi abantwana batshayisane lephonografi. Ngokwesibonelo, bangatshayisana layo ku-inthanethi kumbe kwezokuxhumana ngapha bezenzela ezinye izinto. Imifanekiso loba amavidiyo abantu abangagqokanga kuhle kumbe abanqunu loba abasemacansini ingaphonguthutsha nje bona bezidlalela imidlalo yamavidiyo ku-inthanethi. Iphonografi isitholakala ngendlela ezitshiyeneyo kodwa ejayeleke kakhulu ngeyamapikitsha lamavidiyo. Kanti njalo iphonografi elalelwayo kumbe esemabhukwini itholakala lula ku-inthanethi.
Okunye osekujayelekile yikuthi abantwana bathunyelwe iphonografi emafonini kumbe kokunye nje okwezempucuko. Ukuhlolisiswa okwenziwayo kwabasakhulayo abangu-900 kutshengisa ukuthi amaphesenti angu-90 amankazana lamaphesenti angu-50 abafana bathi bahlala bethunyelwa amapikitsha kumbe amavidiyo abantu abanqunu ngabanye abafunda labo.
Iphonografi enengi ijayele ukuba lodlakela. Iphonografi enengi ijayele ukuba lodlakela olwenziwa kakhulu ebantwini abesifazana.
Iphonografi iyingozi ebantwaneni. Ukuhlolisiswa okwenziwayo kutshengisa ukuthi abantwana abake babukela iphonografi izikhathi ezinengi bakhanya:
ngokungenzi kuhle esikolo
ngokuhlala bekhathazekile, behlulukelwe futhi bezikhangelela phansi
ngokucabanga ukuthi akulanto embi ngokubamba omunye ngamandla ukuthi aye emacansini kumbe ngokudlala ngezinto zemacansini
Umcijo yilo: Iphonografi iyingozi enkulu sibili ebantwaneni futhi kunengi abazali abangakwenza ukuze babavikele.
Isimiso esiseBhayibhilini: “Amazwi la engikutshela wona lamuhla kumele abe senhliziyweni yakho, njalo kumele uwagcizelele ebantwaneni bakho, ukhulume ngawo nxa uhlezi endlini yakho, nxa uhamba endleleni, lapho ulala lalapho uvuka.”—UDutheronomi 6:6, 7.
Ongakwenza ukuze uvikele abantwabakho kuphonografi
Ungalalisi inkophe. Zibuze ukuthi kungaphi futhi kunini lapho umntanakho angabona khona iphonografi. Ngokwesibonelo, uyangena yini ku-inthanethi eyedwa ngesikhathi esesikolo?
Umntanakho angatshayisana lephonografi ngendlela ezitshiyeneyo
Funda okunengi ngefoni esetshenziswa ngumntanakho futhi ujayelane lama-application alapho kanye lemidlalo ayidlalayo efonini. Ngokwesibonelo, amanye ama-application asebenza ngendlela yokuthi umuntu angabona amavidiyo, amapikitsha kumbe okunye nje okulokwenza lephonografi kanye kuphela besekuwacitsha. Kanti njalo imidlalo eminengi etholakala kwezempucuko isivumela ukuthi abayidlalayo babukele iphonografi kumbe benze angani basemacansini.
“Nanti icebo engalibona lisebenza: Nxa umntanakho elefoni yakulezinsuku kumele wena njengomzali ubekwazi ukuthi isebenza njani. Kumele wenelise ukufaka ifoni yomntanakho ukuthi ingenelisi ukungena kwamanye amawebhusayithi atshengisa iphonografi kumbe ayingozi. Okunye ongakwenza yikuhlala ukhangela ukuthi umntanakho wenzani efonini.”—UDavid.
Isimiso esiseBhayibhilini: “Inhliziyo yomuntu ozwisisayo ithola ulwazi.”—IZaga 18:15.
Yenza konke okusemandleni akho ukuze uvikele umntanakho. Nanku okunye ongakwenza ukuze uvikele umntanakho ezingozini zephonografi. Woba leqiniso lokuthi ifoni yomntanakho leminye imitshina yezempucuko eliyisebenzisayo kayenelisi ukungena kumawebhusayithi ephonografi kumbe kwamanye atshengisa izinto ezingaqondanga. Qiniseka ukuthi uhlala ukwazi wonke ama-password asetshenziswa ngumntanakho kwezempucuko.
“Ngabona kunceda sibili ukukhetha inhlelo indodana yethu engazibona ku-TV esilayo esebenza nge-inthanethi lokwazi ama-password awasebenzisa efonini yakhe.”—UMaurizio.
“Angibavumeli abantwabami ukuthi babukele amavidiyo endlini yabo ngapha umnyango uvaliwe. Nxa sekuyisikhathi sokulala angibavumeli ukuthi bahambe lamafoni abo.”—UGianluca.
Isimiso esiseBhayibhilini: “Umuntu ohlakaniphileyo uyayibona ingozi acatshe.”—IZaga 22:3.
Ncedisa umntanakho ukuthi ahlale ezilungiselele. Umama okuthiwa nguFlavia uthi: “Abanye abazali abafuni kuxoxa labantwababo ngendaba zephonografi bezitshela ukuthi asohlupho olungehlela abantwababo.” Abanye abazali bacabanga ukuthi nxa bangaqalisa ukuxoxa ngendaba lezi labantwababo sokungabenza bahambe beyedinga iphonografi. Umcabango onjalo awuqondanga. Iqiniso yikuthi abantwana kumele bafundiswe ngezinto lezi. Abazali kumele bafundise abantwababo ngezingozi zephonografi bengakatshayisani lazo. Manje abazali bangakwenza njalo lokhu?
Fundisa abantwabakho abancane ukuthi bangenzani nxa sebetshayisane lephonografi. Ngokwesibonelo, ungabafundisa ukuthi bavale amehlo kumbe bahle bacitshe ifoni yabo. Bacele lokuthi bakutshele nxa bangayibona kumbe bangezwa ngayo.a
“Saqalisa ukuxoxa lomntanethu ngezingozi zephonografi esesemncane. Sananzelela ukuthi lokhu kwanceda kakhulu ngoba wathi eseleminyaka engaba ngu-11 wayesitshela ngemifanekiso yephonografi eyayithutsha ngesikhathi ezidlalela imidlalo efonini yakhe. Uthi kweminye imifanekiso ayeyithunyezelwa wayecelwa lokuthi athumeze lowakhe.”—UMaurizio.
Isimiso esiseBhayibhilini: “Fundisa umntwana indlela okumele ahambe ngayo, lanxa esekhulile kasoze asuke kuyo.”—IZaga 22:6.
Ncedisa abantwana asebekhulakhulile ukuthi balwisane lesilingo sokubala, ukulalela kumbe ukubukela iphonografi. Ngokwesibonelo, hlala phansi lomntanakho beselibhala phansi isivumelwano sokuthi uzakwenzani nxa engatshayisana lemifanekiso kumbe amavidiyo ephonografi. Esivumelwaneni leso kumele abhale lokuthi kungani efuna ukwenza khonokho nxa engatshayisana lemifanekiso enjalo. Mncedise acabange langezinye izinto ezingenzakala nxa angakhetha ukuyibukela ezigoqela ukungazihloniphi, ukucina engasathenjwa ngabazali bakhe lendlela lokho okungaphambanisa ngayo ubungane bakhe loNkulunkulu.b
“Njengoba abantwana beqhubeka bekhula, zama ukubanceda bazwisise ingozi kanye lesiphetho sokubukela iphonografi.”—ULauretta.
“Abantwana bethu bazavikeleka kuphonografi nxa bangacabanga ngezingozi zokuyibukela langokuthi uJehova uyibona njani indaba le.”—UDavid.
Isimiso esiseBhayibhilini: “Ukuhlakanipha kuyavikela.”—UmTshumayeli 7:12.
Hlala uxoxa labantwabakho. Abazali kumele baxoxe labantwababo ngendaba zemacansini kanye lezingozi zephonografi lanxa kungaba nzima ukukwenza lokhu. URachel de Souza obona ngenhlalakahle yabantwana e-England uthi: ‘Esikunanzeleleyo yikuthi abantwana bafuna lixoxe labo ngezemacansini besesebancane futhi lokhu likwenze kanengi. Yikho abazali kumele bahlale bexoxa labantwababo bebatshela izinto abazazizwisisa kusiya ngeminyaka yabo.’
“Kulezinye indaba abazali bami ababengaxoxi ngazo lami. Ngiyafisa ukuthi aluba sasixoxa ngendaba zakhona sikhululekile nje. Khathesi njengoba lami sengingumama ngiyazama ukuxoxa labantwabami ngezemacansini sizikhululekele.”—UFlavia.
Nxa umntanakho eseke wabukela iphonografi
Ungavuki ngolaka. Nxa kuyikuthi umntanakho uke wabukela, walalela kumbe wabala izinto eziphathelane lephonografi, zama ukungavuki ngolaka. Phela angabe evele eyethukile, ezisola futhi ezizwa elecala ngalokho okuyabe kwenzakele. Nxa ungavuka ngolaka ungenza ukuthi isimo sibe sibi kakhulu umntanakho abe esesaba ukukhuluma lawe nxa angaba lohlupho olufananayo ngelinye ilanga.
Isimiso esiseBhayibhilini: “Umuntu ololwazi uyawabamba amazwi akhe, loqedisisayo uzahlala ebeke amaphaphu phansi.”—IZaga 17:27.
Qala uzwisise ukuthi kuhambe njani. Ungazitsheli ukuthi uyakwazi ukuthi kuhambe njani kodwa mbuze imibuzo umntanakho ukuze ukwazi ukuthi kuyini okubangele ukuthi acine ebukela iphonografi. Ngokwesibonelo, kulomuntu omthumele umfanekiso lowo yini kumbe nguye owudingileyo? Ngokokuqala yini ukuthi into leyi yenzakale kumbe sekulesikhathi isenzakala? Umtshina abewusebenzisa ulalo yini uhlelo lokuvimba amawebhusayithi ayingozi? Nxa kunjalo, kuhambe njani ukuze acine engena kuwebhusayithi eyingozi? Khumbula ukuthi inhloso yakho ayisikho kumhlasela ngemibuzo kodwa ufuna ukuzwisisa ukuthi kwenzakeleni.
Isimiso esiseBhayibhilini: “Imicabango esenhliziyweni yomuntu injengamanzi asendaweni etshonayo, kodwa umuntu oqedisisayo uyayikhipha.”—IZaga 20:5.
Thatha inyathelo. Ngokwesibonelo, nxa kuyikuthi umntanakho kabukelanga iphonografi ngabomo, kungenzakala ukuthi inhlelo ezivimba ukungena kumawebhusayithi ayingozi kazisasebenzi kuhle efonini yakhe.
Nxa ungananzelela ukuthi umntanakho ubukele iphonografi ngabomo kumele umkhuze. Kodwa lokhu kumele ukwenze ngomusa. Ncedisa umntanakho ukuthi abe lesifiso esiqinileyo sokungayibukeli ngitsho iphonografi ngokusebenzisa imibhalo enjengoJobe 31:1, iHubo 97:10, leHubo 101:3.c Kumele umtshele ukuthi uzabe umhlola iviki ngayinye ukuze ubone ukuthi izinto zisahamba kuhle yini lokubona nxa kulalapho okumele umncedise khona.
Isimiso esiseBhayibhilini: “Lingabazondisi abantwabenu kodwa qhubekani libakhulisa ngokulaya langokuxwayisa okuvela kuJehova.”—Kwabase-Efesu 6:4.
a Ukuze uthole amacebo okuthi ungaxoxa njani labantwabakho ngendaba zemacansini kusiya ngokuthi baleminyaka emingaki bala isihloko esithi “Abazali Bangazifundisa Kanjani Izingane Zabo Ngocansi?”
b Ukuze uthole amacebo okunye ongakufaka esivumelwaneni osenza lomntanakho, bala isihloko esithi “Indlela Yokugwema Izithombe Ezingcolile.”
c Okunye ongakwenza yikubala laye isihloko esithi “Kungani Kufanele Ugweme Izithombe Ezingcolile?”