Okukala handi ningi omalunduluko okwe etela ndje uuwanawa
Nakuhokolola James A. Thompson
Onda valelwa kuumbugantu wIilongo ya Hangana momumvo 1928. Pethimbo mpoka epangelo olya li lya tula po ompango yuukwamuhoko pokati kaatiligane naaluudhe. Ngele omuntu okwe yi taaguluka okwa li ha tulwa mondholongo nenge a ningilwe sha oshiwinayi shivulithe pwaasho.
PETHIMBO mpoka miitopolwa yimwe yomIilongo ya Hangana, aatiligane naaluudhe mboka ye li Oonzapo dhaJehova oya li ya thiminikwa ya kale ye na omagongalo, iitopolwa niikandjo ya topoka. Mo 1937 tate okwa li a langekwa po megongalo e li omuunganeki gwolutu lwaakuluntugongalo (ngaashi hatu shi ithana kunena) megongalo lyaaluudhe muChattanooga shaTennessee. Omanga Henry Nichols oye a li omuunganeki gwolutu lwaakuluntugongalo, megongalo lyaatiligane.
Otandi dhimbulukwa iinima iiwanawa mbyoka nda li handi ningi sho nda li omugundjuka. Onda li handi kala nda pulakena sho tate nomumwatate Nichols taya kundathana twa kuutumba mokawalanda ke li konima yegumbo. Nonando kanda li handi uvu ko iinima yimwe mbyoka ya li haya popi, onda li handi nyanyukilwa okukala ponto yatate sho taya kundathana kombinga yomikalo ndhoka tadhi ka pondola mokuhumitha komeho iilonga yokuuvitha moonkalo dhopethimbo ndiyaka.
Petameko lyo 1930 uukwanegumbo waandjetu owa li wa adhika kuudhigu sho meme a si mepipi lyoomvula 20. Ngame onda li ndi na oomvula mbali nomumwamemekadhona Doris okwa li e na oomvula ne okuza sho tate a tameke oku tu sila oshimpwiyu oye awike. Nonando tate opo a adhikile a ninginithwa, okwa li a ningi ehumokomeho lyopambepo.
Iiholelwa mbyoka ya li ya kwathele ndje
Mo 1933 tate okwa li a mono po omumwameme omudhiginini Lillie Mae Gwendolyn Thomas, noya li ya hokana konima yethimbo efupi. Ngame naDoris otwa li twi ilongo koshiholelwa shawo oshiwanawa shokulongela Jehova nuudhiginini.
Mo 1938 omagongalo gOonzapo dhaJehova oga li ga pulwa ga ambidhidhe okatokolitho hoka taka ti kutya aakuluntugongalo naya kale taya langekwa po okuza koombelewa oonene muBrooklyn, New York, pehala lyokukala taya hogololwa kaakwanegongalo. Sho yamwe muChattanooga ya li ya kwatakwata okutaamba ko elunduluko ndyoka, tate okwa li e li shambekele nomaako agehe. Tate okwa li omudhiginini na meme okwa li ha longele kumwe naye nomutima aguhe, oshiholelwa shawo oshiwanawa ohashi kwathele ndje sigo okeluwa ndi.
Eninginitho nuukalele wethimbo lyu udha
Mo 1940 yamwe yomegongalo lyetu oya li ya hiile ombesa ya ye koshigongi shoka sha li muDetroit shaMichigan. Yamwe yomwaamboka twa yi nayo oya li ya ninginithwa poshigongi shoka. Ngame kanda li nda ninginithwa nayamwe oya li ya limbililwa molwaashoka onda li handi kala aluhe muukalele okuza sho nda li ndi na oomvula ntano.
Sho ya pula ndje kombinga yasho, onde ya lombwele nda ti: “Kandi shi shi kutya okuninginithwa okwa kwatela mo shike.” Tate oku uvu shoka nda popi nokwa li a kumwa. Okuza mpoka okwa li a ningi oonkambadhala dha mana mo opo a kwathele ndje ndi uve ko kutya omolwashike eninginitho lya simana naashoka tali ti. Onda li nda ninginithwa konima yoomwedhi ne me 1 Kotoba 1940 mokandombe ke li popepi naChattanooga. Esiku ndyoka okwa li ku na uutalala wamemememe.
Onda li nda tameke okukokola ondjila manga ndi na oomvula 14 pothinge pomafudho gosikola. Onda li handi uvitha muundoolopa uushona muTennessee nomoshitopolwa shopuushinda shaGeorgia. Onda li handi penduka kuyele ndi longekidhe omwiha e tandi ka kwata eshina nenge ombesa po-6 yongula ndiye koshitopolwa. Koshitopolwa onda li handi galuka ko lwopo-6 yokomatango. Iikulya mbyoka nda li handi yi nayo oyali hayi pupo nokuli manga ethimbo lyomwiha inaali adha. Nonando onda li handi kala ndi na oshimaliwa, kanda li handi vulu okuya mositola molwaashoka aaluudhe kaya li ya pitikwa ya ye mo. Esiku limwe sho nda yi mo ndi ka lande oaisklima onda lombwelwa ndi ze mo. Ihe hewa omukulukadhi gumwe gwomutiligane okwe etele ndje yimwe pondje.
Sho nda yi kosekondele, muumbugantu woshilongo aantu oyendji oya li taya hwahwamekwa komahangano guuthemba womuntu. Omahangano ngaashi lyo-NAACP (National Association for the Advancement of Colored People), ano Ongundu yEyambulopo lyIinima yAaluudhe mOshilongo, oga li haga ladhipike aanasikola ya kuthe ombinga. Atuhe otwa li twa ladhipikwa tu ninge iilyo. Oosikola dhimwe dhaaluudhe mwa kwatelwa ndjoka nda li handi hiti, odha li dha tokola opo aanasikola ayehe mwa kwatelwa naalongi ya ninge iilyo. Onda li nda thiminikwa ndi ambidhidhe anuwa omuhoko gwetu, ihe ngame onda li nde shi tindi nonda yelitha kutya Kalunga aantu ayehe ohe ya tala ye thike pamwe ye ina tala ko omuhoko gumwe ogwo gwa simana komikwawo. Onkee ano, Kalunga oye owala ta ka kandula po okwaahenuuyuuki hoka.—Joh. 17:14; Iil. 10:34, 35.
Konima sho nda mana osikola, onda tokola ndi ye ko-New York City. Onda li nda piti manga muPhiladelphia shaPennsylvania ndi ka talele po ookuume mboka nda tsakanenene nayo koshigongi. Shika osho sha li oshikando shandje shotango tandi gongala megongalo mu na aatiligane naaluudhe yi imbwanga mumwe. Sho omutonateli omweendi a li a talele po egongalo ndyoka, okwa li a lombwele ndje kutya ondi na oshitopolwa mokugongala taku landula. Shoka osha li sha ningile ndje oshipu ndi kale megongalo moka.
Gumwe gwomwaamboka nda li nda panga uukuume naye muPhiladelphia omumwameme Geraldine White ngoka nda ka kala handi ithana Gerri. Okwa li e shi nawa Ombiimbeli nokwa li e na uunkulungu wokupopya naanegumbo miilonga yegumbo negumbo. Shoka sha li unene sha simana kungame ooshoka kutya okwa li e na elalakano lyokuninga omukokolindjila ngaashi ngame. Otwa li twa hokana mo 23 Apilili 1949.
Otwa li twa hiywa tu ye kOsikola yaGilead
Elalakano lyetu olya li okuya kOsikola yaGilead noku ka ninga aatumwa miilongo yilwe. Otwa li twi ilongekidha okuninga omalunduluko nenyanyu opo tu vule okukala twa gwana okuya kosikola ndjoka. Konima, otwa li twa pulwa tu ye kuLawnside shaNew Jersey; koChester muPennsylvania nolwahugunina okoAtlantic City shaNew Jersey. Manga tu li moAtlantic City moka, otwa li twa ningi eindilo lyokuya kOsikola yaGilead molwaashoka otwa adhika twa gwanitha oomvula mbali mondjokana shoka sha li shimwe shomiitegelelwa. Ihe otwa li twa lombwelwa tu tegelele. Omolwashike twa li tu na okutegelela?
Aamati oyendji aagundjuka oya li ya tumimwa kuukwiita ya ka kondje muKorea petameko lyomumvo 1950. Molwaashoka Oonzapo dhaJehova ihadhi kutha ombinga miita, otwa li twa ningwa okatongotongo kokomitiye yokuungaunga niinima yokukuta aakwiita muPhiladelphia. Lwahugunina, onda li nda lombwelwa komupanguli kutya o-FBI oya gandja uuyelele tawu koleke kutya ihandi kutha ombinga miita. Mo 11 Januali 1952, ongundu yi na ko nasha niinima yomatulululo giipotha ya langekwa po kOmupresidende (Presidential Appeal Board) oya li ya pe ndje ondondo 4-D ndjoka tayu ulike kutya ngame omukalele.
Momvula ndjoka muAuguste, ngame naGerri otwa li twa hiywa kOsikola yaGilead onti-20 ndjoka ya li tayi ka tameka muSeptemba. Sho twa li kosikola ndjoka, otwa li tatu dhiladhila kutya otatu ka pewa oshinakugwanithwa pondje yoshilongo. Omumwamemekadhona Doris okwa adhika a pita nale kOsikola yaGilead onti-13 nokwa li ta longele koBrazil. Katwa li twe shi tegelela sho twa pewa oshinakugwanithwa shuutalelishikandjo shokutalela po omagongalo gaaluudhe moshitopolwa shaAlabama kuumbugantu waAmerika. Shoka osha li she tu yemateke molwaashoka otwa li twa hala tu tuminwe koshilongo shilwe.
Egongalo lyomuHuntsville olyo twa li twa talele po tango. Sho twa thiki moshitopolwa otwa yi kegumbo lyomumwameme gumwe hoka twa li tu na okukala. Sho tatu helula iinima yetu, omumwameme otwe mu uvu ta popi mongodhi ta ti: “Aanona oya thika.” Otwa li owala tu na oomvula 24 notwa li tatu monika aashona noonkondo tuu shili. Okuza mpoka otwa kala ihe twa tseyika noshilukadhina “aanona” sho tu li miilonga yuutaleli moshitopolwa moka.
MUumbugantu woshilongo shoka aantu ayehe oya li ye na Oombiimbeli noya li ye dhi simaneka. Nomolwaashoka, olundji otwa li hatu tameke oonkundathana tatu longitha iitsa mbika itatu:
(1) Okupopya paufupi kombinga yoonkalo dhuuyuni.
(2) Ehekeleko ndyoka li li mOmbiimbeli.
(3) Shoka Ombiimbeli tayi tu lombwele tu ninge.
Konima yoonkundathana ndhoka otwa li hatu gandja oshileshomwa shoka hashi longithwa okukonakona naantu Ombiimbeli. Omukalo nguka ogwa li gwa pondola noonkondo nomolwaashoka onda li nda pewa oshitopolwa poshigongi shi na oshipalanyolo Uulipamwe wUuyuni Uupe shoka sha li sha ningilwa moNew York mo 1953. Onda li nda ningi euliko te longitha iitsa mbyoka itatu poshigongi mpoka.
Nziya konima yoshigongi, pothinge yo 1953, onda li nda pewa ndi longe ndi li omutonateli gwoshitopolwa miikandjo yaaluudhe muumbugantu wIilongo ya Hangana. Oshitopolwa shetu osha li sha kwatela mo iitopolwa ngaashi Virginia, Florida, nosho wo Alabama naTennessee kuuninginino woshilongo. Tu li aatonateli aayendi otwa li tu na okukala hatu taamba ko oonkalo dhi ili nodhi ili. Pashiholelwa, otwa li hatu kala momagumbo moka kaamu na uundjugo nuuiyogelo wu li meni notwa li hatu iyogele moshiyaha shoshitenda sha tulwa konima yesiga mokombitha. Lagwenene, konima yesiga oko kwa li haku kala ku na okaupyu.
Uupyakadhi wuukwamuhoko
Osha li tashi pula okulonga nuudhiginini momukalo gokulongitha uunkulungu opo omuntu a pondole moshitopolwa shoka shokuumbugantu. Aaluudhe kaya li ya pitikwa ya longithe ehala lyaayehe lyokuyogela. Onkee ano, uuna Gerri a yi ko okwa li he ya yelithile kutya iikutu “oyaMwiishishi Thompson.” Oyendji oya li haya dhiladhila kutya Gerri okwa li ha longo megumbo ‘lyaMwiishishi Thompson’. Sho aatonateli yoshitopolwa ya li ya pewa oshinakugwanithwa shokuulika okino yedhina The New World Society in Action, (Uulipamwe wUuyuni Uupe owa Thika) onda li handi dhengele kositola yi pe “Meniyele Thompson” oshinima shoka hashi longithwa okuulukila ko ookino. Konima yokudhenga onda li handi ke shi tala ko. Otwa li aluhe hatu popi nombili notwa li twa gwanitha po uukalele wetu kaapu na uupyakadhi.
Aakalimo moshitopolwa shokuumbangalantu oya li haya ningwa okatongotongo kwaamboka yokuumbugantu. Oshifokundaneki shomoshitopolwa osha li sha kundaneke kutya James A. Thompson gwomushona a tumwa ko-Watchtower Bible and Tract Society of New York ota ka popya poshigongi. Yamwe sho ya lesha oshifo oya li ye shi onda za ko-New York, onkee ano, osaala yosikola ndjoka twa li tu na okulongitha otwe yi kuthwa. Onda yi kelelonongelo ndi ka yelithe kutya onda li handi sikola moChattanooga. Konima yaashoka, otwa li twa pewa epitikilo tu yi longithe.
Uukwamuhoko owa li apuhe lwopomimvo dho 1950 nasha nokwa li haku kala omalugodhi omathimbo gamwe. Piigongi yoshitopolwa mo 1954 Oonzapo dhimwe odha li hadhi kala dhi uvite nayi molwaashoka aamwatate aaluudhe kaya li haya pewa iipopiwa. Otwa li twa ladhipike aamwatate aaluudhe yi idhidhimike. Poshigongi shopothinge ya ka landula ko, onda li nda pewa ndi gandje oshipopiwa. Konima yaashono, aamwatate aaluudhe oyendji muumbugantu woshilongo oya tameke okukala haya pewa ya gandje iipopiwa.
Konima yethimbo, ehepekathano lyopamihoko olya li lya tameke okushonopala muumbugantu nomagongalo oga tameke okwiimbwanga mumwe. Omolwelunduluko ndyoka aauvithi oya li ye na okulundululilwa komagongalo galwe nokulundulula iitopolwa mbyoka hayi longwa komagongalo niinakugwanithwa yaamwatate mboka haya kwatele komeho momagongalo. Aamwatate yamwe, aaluudhe naatiligane kaya li ya nyanyukilwa elongekidho ndyoka epe. Ihe oyendji oya li ya tala ko aantu ayehe ye thike pamwe ngaashi Tate yetu gwomegulu he ya tala ko. Oyendji nokuli oya li ya panga uukuume wopothingo nonando kaya li yomomuhoko gumwe. Shika kasha li oshipe kungame molwaashoka sho tatu putuka lwopo 1930 sigo 1940 nasha lwaampono uukwanegumbo wetu owa li wa panga uukuume naatiligane.
Oshinakugwanithwa oshipe
MuJanuali 1969, ngame naGerri otwa li twa hiywa tu ye koGuyana kuAmerika lyOkuumbugantu notwa li twe shi taamba ko nenyanyu. Tango otwa yi koBrooklyn, New York hoka nda li nda dheulwa opo ndi vule okukwatela komeho iilonga yokuuvitha moGuyana. MoGuyana otwa thiki mo muJuli 1969. Okukala pehala limwe kaatu li miilonga yuuyendi ka kwa li okupu molwaashoka otwa adhika twa ningi oomvula 16 miilonga mbyoka tatu talele po omagongalo niikandjo. Olundji Gerri okwa li ha kala muukalele e li omutumwa omanga ngame nda kala handi longo koshitayimbelewa.
Iilonga mbyoka nda li handi longo koshitayimbelewa oya li ya kwatela mo okuteta omwiidhi, okuungaunga niileshomwa yomagongalo ge li 28 nokukwatathana noombelewa oonene dhokoBrooklyn. Onda li handi longo oowili 14 nenge 15 mesiku. Iilonga yetu mbyoka oya li hayi pula oonkondo, ihe otwa li hatu yi nyanyukilwa. Sho opo twe ya mo muGuyana omwa li mu na aauvithi ye li 950, ihe ngashingeyi omu na aauvithi ye vulithe po 2 500.
Nonando otwa li hatu nyanyukilwa onkalo yombepo, iiyimati iitoye niikwamboga, aantu aaifupipipiki mboka ya li ye na ehalo lyokwiilonga oshili yOmbiimbeli kombinga yUukwaniilwa waKalunga oyo unene ya li haye tu nyanyudha. Gerri okwa li aluhe ha ningi omakonakonombiimbeli ge li 20 oshiwike kehe noyendji mboka twa li twa konakona nayo oya li ya ninginithwa. Mokweendela ko kwethimbo, yamwe oya li ya ningi aakokolindjila, aakuluntugongalo nayamwe oya li ya yi nokuli kOsikola yaGilead opo nayo ya ninge aatumwa ngaashi tse.
Omashongo unene tuu molwuukolele
Mo 1983 aavali yandje mIilongo ya Hangana oya li ya pumbwa ekwatho. Ngame, Gerri naDoris otwa li twe shi kundathana. Doris ngoka a kala omutumwa kuBrazil uule woomvula 35, okwa li a tokola a shune kegumbo e ke ya sile oshimpwiyu. Okwa li a pula kutya omolwashike ngame naGerri tu na okuthiga po iilonga yuutumwa atuhe ngele opu na gumwe ngoka ta vulu okusila aavali yetu oshipwiyu? Sho aavali yetu ya si, Doris okwa kala muChattanooga ta longo e li omukokolindjila i ikalekelwa.
Mo 1995 onda li nda monika okankela nonda li ndi na okugalukila kegumbo kIilongo ya Hangana. Otwa li twa kala muGoldsboro shi li muNorth Carolina shoka shi li pokati kaTennessee moka uukwanegumbo waandjetu wu li naPennsylvania moka mu na uukwanegumbo waGerri. Okankela ndjoka ndi na oya hwepopala notu li tatu longo megongalo lyaGoldsboro tu li aakokolindjila yi ikalekelwa kaaye na uukolele.
Sho tandi dhimbulukwa oomvula ndhoka 65 dha pita po miilonga yethimbo lyuudha, otandi pandula Jehova shili sho e tu laleka nuuyamba omolwomalunduluko ngoka twa ninga opo tu mu longele. Oohapu dhaDavid kadhi shi tuu dhoshili ndhoka tadhi ti: ‘OMUWA, oye omwiinekelwa mokukalathana naamboka ye mu inekela.’—2 Sam. 22:26.
[Omathano pepandja 3]
Tate nomumwatate Nichols oya tulila ndje po oshiholelwa oshiwanawa
[Omathano pepandja 4]
Ngame naGerri sho tu li pokuya kOsikola yaGilead mo 1952
[Omathano pepandja 5]
Konima yOsikola yaGilead otwa yi miilonga yuuyendi kUumbugantu wIilongo ya Hangana
[Ethano pepandja 6]
Aatonateli aayendi naakulukadhi yawo sho ye li pokuya koshigongi shoshitopolwa shaaluudhe naatiligane mo 1966
[Ethano pepandja 7]
Iilonga yuutumwa moGuyana oya li yinyanyudha