Iileshomwa moka mwa za omayamukulo gomapulo ngoka ge li mokafo Onkalamwenyo yopaKriste niilonga yetu yokuuvitha
3-9 FEBULUALI
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | GENESIS 12–14
“Ehangano ndyoka lye ku guma”
(Genesis 12:1, 2) Omuwa okwa lombwele Abram ta ti: “Za mo mevi lyaandjeni, mezimo lyeni nomegumbo lyaho, u ye kevi ndyoka tandi ke li ku ulukila. 2 Otandi ke ku pa oluvalo olwindji, olwo notalu ka ninga oshigwana oshinene. Otandi ku yambeke, edhina lyoye otandi li ningi enene, noto ka ninga elaleko nuuyamba.
it-1-E ep. 522, okat. 4
Ehangano
Ehangano naAbraham. Ehangano ndyoka Kalunga a li a hangana naAbraham anuwa olya yi miilonga sho Abram (Abraham) a taaguluka omulonga gwaEufrat u uka kuKaanan. Ehangano lyOmpango olya ka ningwa konima yomimvo omathele gane nomilongo ndatu. (Gal 3:17) Jehova okwa adhikile a popi naAbraham sho e li muMesopotamia, muUr shaKaldea, e mu lombwele a tembukile kevi ndyoka a li te ke mu ulukila. (Iil 7:2, 3; Gen 11:31; 12:1-3) MuEksodus 12:40, 41 (LXX), otamu popiwa kutya “mesiku ndyoka,” omimvo 430 sho dha tsakana, ndhoka oshigwana shaIsraeli sha kala muEgipiti nomevi lyaKaanan, oshigwana shoka sha kala muupika muEgipiti, osha tembuka mo. Esiku ndyoka sha mangululwa mo muEgipiti, olya li 14 Nisan 1513 K.E.N., esiku lyOpaasa. (Eks 12:2, 6, 7) Shoka osha fa tashi ulike kutya Abraham okwa taaguluka omulonga gwaEufrat u uka kuKaanan mo 14 Nisan 1943 K.E.N., nosha yela kutya moka omo mesiku ehangano ndyoka Kalunga a li a ningi naAbraham lya yi miilonga. Kalunga okwi ihololele ishewe Abraham konima sho a thiki muKaanan nokwe ende noshilongo, sigo e ya puShekem. Okwe mu lombwele a ti: “Oshilongo shika otandi ke shi pa oluvalo lwoye.” Kungawo, oku ulike kutya ehangano ndyoka otali tsu kumwe neuvaneko ndyoka a ningi muEden, nokwa holola kutya “oluvalo” ndwoka otalu ka za maantu. (Gen 12:4-7) Poompito dhilwe ishewe, Jehova okwa li a lombwele Abraham kombinga yaashoka, ngaashi sha nyolwa muGenesis 13:14-17; 15:18; 17:2-8, 19; 22:15-18.
(Genesis 12:3) Otandi ka yambeka mboka taye ku yambeke, ihe otii ka tula omutima mboka taye ku tula omutima. Omungoye iigwana ayihe otayi ka lalekwa nuuyamba.”
w89-E 7/1 ep. 3, okat. 4
Omolwashike wu na okutseya oshili kombinga yaAbraham?
Ndyoka euvaneko ekumithi, naAbraham okwa li e li lombwelwa ishewe iikando yilwe iyali. (Genesis 18:18; 22:18) Opo Kalunga e li gwanithe po, ota ka yumudha nokuli omazimo agehe ngoka kaage ko we. Aantu mboka taya ka yumudhwa otaya ka kala ya yambekwa shili, molwaashoka oyendji yomuyo otaya ka yumudhilwa mevi lya fa Oparadisa ndjoka ya li ya kanithwa kuAdam naEva. Konima yaashono, otaya ka longwa kombinga yankene taya vulu okumona omwenyo gwaaluhe. — Genesis 2:8, 9, 15-17; 3:17-23.
(Genesis 13:14-17) Lot sho a yi, Omuwa okwa lombwele Abram a ti: “Lengalenga koombinga adhihe okuza mpoka u li. 15 Evi alihe u wete otandi li ku pe pamwe noluvalo lwoye, notali ningi lyoye sigo aluhe. 16 Otandi ke ku pa oluvalo olwindji, notalu nyengana okuyalula ngaashi ontsi yevi. 17 Ngashingeyi shilila evi alihe, oshoka otandi ke li ku pa.”
it-2-E ep. 213, okat. 3
Ompango
Shi ikolelela kuuyelele wopandjokonona, aalongwantu yamwe oyi itaala kutya nale omuntu ngele ta landithwa ehala, okwa li he li ulukilwa nawa noongamba dhalyo. Ngele omulandi ngoka okwa ti: ‘Ondi li wete,’ shoka ohashi ulike kutya okwe li taamba ko paveta. Sho Jehova a uvanekele Abraham kutya ota ka ya mevi lyaKaanan, Abraham okwa li a lombwelwa tango a lengalenge koombinga adhihe ne. Abraham ina tya ‘Ondi li wete,’ tashi vulika molwaasho sho Kalunga e mu lombwele kutya evi ndyoka otali ka ninga lyoluvalo lwe konima yethimbo. (Gen 13:14, 15) Moses ngoka a li e li omukalelipo gwopaveta gwaIsraeli okwa li a lombwelwa a “tale,” evi ndyoka. Ngele shoka twa zi nokukundathana oshoshili, shoka osha li tashi ulike kutya Aaisraeli evi ndyoka oye li pewa paveta, opo ya ka kale mulyo mewiliko lyaJosua. (Deut 3:27, 28; 34:4; tala wo nkene Satana a li ta makele Jesus muMat 4:8.) Oshinima shimwe ishewe sha li hashi ningwa momukalo gwopaveta gwa faathana, okutaakana evi ndyoka nenge oku ya mo nelalakano lyoku ke li lala. (Gen 13:17; 28:13) Moondokumende dhimwe dhonale, otamu popiwa kutya nomiti adhihe ndhoka dhi li mehala moka nadho odha li hadhi landithwa po. — Yelekanitha Gen 23:17, 18.
Konga omaliko mOmbiimbeli
(Genesis 13:8, 9) Nena Abram okwa ti kuLot: “Tse aakwezimo. Inapu kala oontamanana pokati kaasita yandje noyoye. 9 Natu topokeni nombili. Hogolola ombinga yoshilongo ndjoka wa hala. Ngele to gama kombinga yimwe, ngame ote gama kombinga onkwawo.”
Kandulii po oontamanana momukalo gwohole
12 Ombiimbeli otayi popi nkene aapiya yaKalunga taya vulu okukaleka po ombili uuna pwa holoka okwaauvathana. Pashiholelwa, Abram nomwanagona Lot oya li ye na iimuna oyindji. Pokati kaasita yawo yiimuna opwa li pwa holoka oontamanana, molwaashono kapwa li uunapelo we ya gwanena. Molwaashono Abram okwa li a hala ombili, okwa pitike Lot a hogolole ombinga ombwanawa. (Genesis 13:1, 2, 5-9) Shono kashi shi tuu oshiholelwa oshiwanawa! Mbela iimuna yaAbram oya li kaayi na we mpoka tayi napa, molwaashono a pitike Lot a hogolole tango? Hasho nando. Konima yaashono, Jehova okwa li u uvanekele Abram kutya ote ke mu yambeka noshindji shi vulithe pwaashoka a kanitha. (Genesis 13:14-17) Mbela otatu ilongo mo shike moshiholelwa muno? Nonando otu kanithe sha, Jehova ote ke tu yambeka ngele otwa kandula po oontamanana momukalo gwohole. — Tala enyolo lyopevi.
(Genesis 14:18-20) Nena Melkisedek, omukwaniilwa gwaSalem, ngoka a li wo omuyambi gwaKalunga kokombandambanda, okwe etele Abram oshikwiila nomaviinu 19 nokwe mu yambeke ta ti: “Kalunga kokombandambanda, ngoka a shiti egulu nevi, na yambeke Abram; 20 Kalunga kokombandambanda, ngoka e ku pe esindano okusinda aatondi yoye, na simanekwe!” Abram nokwa pe Melkisedek oshitimulongo shomiihakanwa ye ayihe e yi kutha miita.
(Aahebeli 7:4-10) Ano mpaka omu wete kutya Melkisedek okwa li omuntu omunene. Onkee kuku Abraham okwe mu pe oshitimulongo shomiinima mbyoka e yi kwata miita. 5 Aayambi ayehe yomezimo lyaLevi oya lombwelwa kompango, ya pule mAaisraeli oshitimulongo. Oyo taye shi pula maakwawo, nando nayo wo oyomoluvalo lwaAbraham. 6 Melkisedek ye mwene ka li gwomezimo lyaLevi, ihe okwa pewa oshitimulongo kuAbraham nokwa yambeke Abraham tuu ngoka a pewa omauvaneko kuKalunga. 7 Osha yela kutya ngoka a yambeke mukwawo, oku na esimano li vule lyaangoka a yambekwa. 8 Aayambi mboka taa pula iitimulongo, ohaa si, ihe Melkisedek ngoka a pula wo iitimulongo, ina sa, ongaashi enyolo tali ti. 9 Abraham sho a gandja oshitimulongo, aanezimo lyaLevi oye shi gandja wo. 10 Oshoka uuna ndwiyaka Abraham a tsakaneke Melkisedek, Levi ka li a valwa natango.
it-2-E ep. 683, okat. 1
Omuyambi
Melkisedek, omukwaniilwa gwaSalem okwa li omuyambi (kohen) i ikalekelwa. MOmbiimbeli inamu popiwa aanezimo lye, okuvalwa kwe nenge eso lye. Uuyambi we ine wu thigulula nokapu na ngoka a li e mu pingene po nenge e mu landula. Melkisedek okwa li a longo e li omukwaniilwa nomuyambi. Uuyambi we owa li wu vule wAalevi, oshoka Levi okwa gandja oshitimulongo kuMelkisedek, shaashi okwa li natango gwomoluvalo lwaAbraham sho Abraham a gandja oshitimulongo kuMelkisedek, e ta yambekwa kuye. (Gen 14:18-20; Heb 7:4-10, yelekanitha NW) Iinima mbika otayi ulike kutya Melkisedek okwa li ta thaneke Jesus Kristus, “omuyambi gwaaluhe ngaashi Melkisedek.” — Heb 7:17.
Elesho lyOmbiimbeli
(Genesis 12:1-20) Omuwa okwa lombwele Abram ta ti: “Za mo mevi lyaandjeni, mezimo lyeni nomegumbo lyaho, u ye kevi ndyoka tandi ke li ku ulukila. 2 Otandi ke ku pa oluvalo olwindji, olwo notalu ka ninga oshigwana oshinene. Otandi ku yambeke, edhina lyoye otandi li ningi enene, noto ka ninga elaleko nuuyamba. 3 Otandi ka yambeka mboka taye ku yambeke, ihe otii ka tula omutima mboka taye ku tula omutima. Omungoye iigwana ayihe otayi ka lalekwa nuuyamba.” 4 Abram sho a li e na omimvo omilongo heyali nantano, okwa tembuka mo muHaran, ngaashi Omuwa e mu lombwele; Lot nokwa yi pamwe naye. 5 Abram okwa kutha omukadhi Sarai, omwanagona Lot, omaliko gawo agehe naapika ayehe ya li ye ya na muHaran, oyo noya yi kevi lyaKaanan. Sho ya thiki muKaanan, 6 Abram okwe ende noshilongo, sigo okwe ya peha eyapuki puShekem, pomuti gwomwandi gwaMore. (Pethimbo ndyoka Aakaanana oya li moshilongo.) 7 Omuwa okwa holokele Abram e ta ti kuye: “Oshilongo shika otandi ke shi pa oluvalo lwoye.” Abram okwa tungile Omuwa, ngoka e mu ihololele, oshiyambelo. 8 Okuza nkoka oku uka lwokuumbugantu, kevi lyoondundu kuuzilo waBetel e ta yungu ontanda a gama Betel kuuninginino naAi kuuzilo. Naahoka okwa tungu oshiyambelo e ta simaneke Omuwa. 9 Nena okwa lunduluka po ta yi kehala nehala u uka lwokuumbugantu waKaanan. 10 MuKaanan omwa li mu na ondjala yekomba. Ondjala sho ya geye, Abram okwa yi kuEgipiti e ta kala ko ethimbo lyontumba. 11 Sho a li pokutaaguluka ongamba a ye kuEgipiti, okwa ti komukadhi Sarai: “Ngoye omukiintu wa shitika. 12 Ngele Aayegipiti taye ku mono, otaa ka dhiladhila kutya ngoye ogwandje. Oyo notaa dhipaga ndje po notaye ku etha u kale nomwenyo. 13 Ya lombwela kutya ngoye omumwameme; nena otaa hupitha ndje molwoye e taa ningi ndje nawa.” 14 Sho ya thiki kuEgipiti, Aayegipiti oya mono kutya omukiintu okwa shitika. 15 Omalenga gomukwaniilwa sho ge mu mono, nkene e li po a shitika, oge shi hokololele omukwaniilwa, Sarai nokwa falwa kuuwa. 16 MolwaSarai omukwaniilwa okwa ningi Abram nawa e te mu pe iigunda yoonzi niikombo, oongombe, uusino, aapika noongamelo. 17 Ihe molwashoka omukwaniilwa okwa kutha po Sarai, Omuwa okwa tumine omukwaniilwa naantu ye yomuuwa uuvu uudhigu. 18 Omukwaniilwa okwi ithana Abram e ta ti kuye: “Owa ningi ndje ngiini? Omolwashike inoo lombwela ndje kutya Sarai omukiintu gwoye? 19 Omolwashike wa tile kutya omumwanyoko, sigo nde mu kutha po nokuli, a ninge gwandje? Mukadhoye oye nguka, mu kutha po, mu ye.” 20 Omukwaniilwa okwa lombwele aapiya ye, oyo noya kutha Abram e taye mu pititha mo moshilongo, pamwe nomukadhi neliko lye alihe.
10-16 FEBULUALI
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | GENESIS 15–17
“Omolwashike Jehova a lukulula Abram naSarai?”
(Genesis 17:1) Abram sho a gwanitha omimvo omilongo omugoyi nomugoyi, Omuwa okwe mu ihololele e ta ti: “Ongame Kalunga Omunankondoawike. Vulika kungame e to longo shoka shu uka.
it-1-E ep. 817
Epuko, Okukonga omapuko
Shimwe ishewe, oonkatu ndhoka omuntu ha katuka niinima mbyoka ha ningi, ihayi kala aluhe kondjila. Okuyona nokuninga omapuko iinima mbyoka aantu ayehe ya thigulula kuAdam. (Rom 5:12; Eps 51:5) Ihe molwaashoka Jehova omuyuuki, “okwa tseya kutya otwa shitwa nashike; oku shi shi kutya otse ontsi yevi” noku na ohenda. (Eps 103:13, 14) Okwa li a tala ko Noa ngoka a li omudhiginini nomuvuliki kutya “okwa li omuyuuki pethimbo lye.” (Gen 6:9) Okwa li a lombwele Abraham a ti: “Vulika kungame e to longo shoka shu uka.” (Gen 17:1) Nonando aalumentu mbaka ayehe oya li inaaya gwanenena e ta ya si, Jehova ngoka ha ‘mono momutima,’ okwa li e ya tala ko aayuuki (1Sam 16:7; yelekanitha 2Aak 20:3; 2Ondjal 16:9.) Okwa li a lombwele Aaisraeli a ti: “Kala waa na ondjo yasha koshipala shOmuwa Kalunga koye.” (Deut 18:13; 2Sam 22:24) Okwa li a gandja Omwana omuyuuki (Heb 7:26) a se e li iikulila, omolwekulilo ndyoka aantu mboka ye na eitaalo nohaya vulika ohe ya tala ko ye li ‘aayuuki’ nenge kaaye na uusama. Ihe nonando ongawo, ohu ungaunga wo nayo pauyuuki nokuli Omupanguli omuyuuki. — Rom 3:25, 26; tala INTEGRITY; PERFECTION.
(Genesis 17:3-5) Abram okwi ihata po a tsa oshipala she mevi, naKalunga okwa ti: 4 “Otandi dhike ehangano ndika nangoye. Otandi uvaneke kutya oto ka ninga hekulu yiigwana oyindji. 5 Edhina lyoye itali kala we Abram, ihe oAbraham, oshoka otandi ku ningi hekulu yiigwana oyindji.
it-1-E ep. 31, okat. 1
Abraham
Ethimbo osho lya piti po. Ngashingeyi oya kala muKaanan konyala omimvo omulongo, ihe natango Sara kali ha mono aanona. Onkene okwa li a gandja omudhike gwe Hagar Omuegipiti kuAbraham e mu valele okanona. Abraham okwe shi zimine, nomomumvo 1932 K.E.N., sho Abraham e na omimvo 86, Ismael okwa valwa. (Gen 16:3, 15, 16) Konima ishewe yethimbo momumvo 1919 K.E.N., sho Abraham e na omimvo omilongo omugoyi nomugoyi, Jehova okwa li a gandja elombwelo aalumentu ayehe yaandjawo ya fukalekwe. Shika osha li endhindhiliko kutya okwa ninga ehangano li ikalekelwa naAbraham. Pethimbo ndyoka Jehova okwa lundulula edhina lye Abram li ninge Abraham, ‘oshoka okwa li te ke mu ninga hekulu yiigwana oyindji.’ (Gen 17:5, 9-27; Rom 4:11) Nziya konima yaashono, aayengeli yatatu mboka ya li momalutu gopantu, mboka Abraham a li a yakula maandjawo medhina lyaJehova, oya li ye mu uvanekele kutya momumvo tagu landula ko, Sara ota ka ninga omusimba e ta vala okanona okamati. — Gen 18:1-15.
(Genesis 17:15, 16) Kalunga okwa lombwele Abraham a ti: “Mukadhoye ino mu ithana we Sarai. Okuza nena edhina lye oSara 16 Otandi mu yambeke notandi mu pe oluvalo, e ku valele omumati. Otandi mu yambeke e ta ningi yina yiigwana, nomoluvalo lwe otamu ka za aakwaniilwa.”
w09-E 2/1 ep. 13
Edhina ohali holola shike?
Kalunga okwa li a lundulula omadhina gaantu yamwe omolwomauvaneko ngoka ta ka gwanitha. Pashiholelwa, okwa lundulula edhina lyaAbram, ndyoka tali ti “Tate okwa tumbala,” li ninge Abraham, ndyoka tali ti “Hekulu yiigwana oyindji.” Ngaashi edhina lye tali ti, Abraham okwa ka ninga shili he yiigwana oyindji. (Genesis 17:5, 6) Natu tale wo kedhina lyomukulukadhi gwaAbraham, Sarai, ndyoka tashi vulika tali ti “Okutamanana.” Oku na okukala a li ha kala a nyanyukwa sho Kalunga e mu lukulula a ninge “Sara,” ndyoka tali ti “Yina yaakwaniilwa,” sha hala okutya, okwa ka ninga yinakulululwa yaakwaniilwa. — Genesis 17:15, 16.
Konga omaliko mOmbiimbeli
(Genesis 15:13, 14) Omuwa okwa ti kuye: “Oluvalo lwoye otalu ka kala aakwiilongo moshilongo shuundjendi; otaa ka ninga aapika e taa hepekwa omimvo omathele gane. 14 Ihe otandi ka geela oshigwana shoka tashi ya piki, nuuna taa tembuka mevi lyuundjendi, otaa ka faalela uuyamba owindji.
it-1-E ep. 460-461
Eyalulo lyOmbiimbeli lyethimbo
Jehova okwa li a lombwele Abram (Abraham) a ti: “Oluvalo lwoye otalu ka kala aakwiilongo moshilongo shuundjendi; otaa ka ninga aapika e taa hepekwa omimvo omathele gane.” (Gen 15:13; tala wo Iil 7:6, 7.) Shika okwa li e shi popi manga Isak, omuthigululi nenge “oluvalo” ndwoka lwa li lu uvanekwa, inaa valwa. Mo 1932 K.E.N., Abram okwa valelwa Ismael komukadhona omudhike Hagar nomo 1918 K.E.N., Isak okwa valwa. (Gen 16:16; 21:5) Ngele owa yalula omimvo 400, sho Aaisraeli ya zi muEgipiti, ndhoka dha li tadhi ulike kutya okuhepekwa kwawo okwa hula, (Gen 15:14) otashi tu e ta pomumvo 1913 K.E.N., nopethimbo mpoka Isak okwa li e na omimvo ntano lwaampo. Otashi ulike kutya Isak okwa li a toya nokwa li ‘omukwiilongo’ moshilongo kaashi shi shaandjawo. Okwa yi monkalo ndjoka ya uvanekwa yokuhepekwa, sho Ismael ngoka a li e na omimvo 19 lwaampono a tameke ‘oku mu ula oohapu dhomasheko.’ (Gen 21:8, 9) Nonando pethimbo lyetu okusheka hoka Ismael a li a ningile omwana gwaAbraham, Isak, otashi vulika ku talike ko kaaku shi sha, hasho sha li ngaaka pethimbo lyootatekulululwa mboka. Shika otu shi iwetele kunkene Sara i inyenge, na Kalunga e ta zimine Hagar nomwanamati Ismael ya tidhwe po ngaashi Sara a ti. (Gen 21:10-13) Sho oshiningwanima shika sha nyolwa mOmbiimbeli sha yela nawa, otashi ulike wo ketameko lyethimbo lyomimvo 400 dhokuhepekwa kwAaisraeli ndhoka dha li dha hunganekwa tadhi ka hula ngele ya zi mo mu Egipiti. — Gal 4:29.
(Genesis 15:16) “Epipi etine olyo tali ka galukila huka, oshoka itandi tidha po Aayamori, sigo ya yono nokuyonenena.”
it-1-E ep. 778, okat. 4
Etembu
“Epipi etine.” Otu na okudhimbulukwa kutya Jehova okwa li a lombwele Abraham kutya mepipi etine, oluvalo lwe otalu ka galukila kuKaanan. (Gen 15:16) Shi ikolelela komanyolo, muule womimvo 430 okuza pethimbo ehangano ndyoka Jehova a li a hangana naAbraham sho lya yi miilonga sigo opethimbo Aaisraeli ya tembuka mo muEgipiti, nokutala wo kethimbo ele ndyoka ya kala nomwenyo pethimbo ndyoka, opwa li omapipi ge vulithe pugane. Ihe Aaisraeli oya li ya kala owala muEgipiti omimvo 215. ‘Omapipi ngoka gane’ okuza sho ga yi muEgipiti, otaga vulu okuyalulwa momukalo nguka, tatu longitha oshiholelwa shezimo limwe lyAaisraeli, ezimo lyaLevi: (1) Levi, (2) Kohat, (3) Amram nosho wo (4) Moses. — Eks 6:16, 18, 20.
Elesho lyOmbiimbeli
(Genesis 15:1-21) Konima yaambika Abram okwa mono emoniko noku uvu Omuwa te mu lombwele ta ti: “Abram, ino tila. Otandi ku shigi kiiponga e tandi ku pe ondjambi onene.” 2 Abram okwa yamukula a ti: “Omuwa Omupangeliawike, uuwanawa owashike to u ningile ndje, oshoka kandi na aanona. Elieser a za kuDamaskus, oye awike omuthigululi gwandje. 3 Ino pa ndje aanona, onkee gumwe gwomaapiya yandje ota ka thigulula ndje.” 4 Nena oku uvu Omuwa te mu popitha ishewe ta ti: “Omupika nguka Elieser haye te ke ku thigulula, ihe omumwoyelela te ke ku thigulula.” 5 Omuwa okwe mu fala pondje e ta ti: “Tala kegulu, u yalule oonyothi; osho to ka kala u na oluvalo olwindji lu thike pudho.” 6 Abram okwi inekele Omuwa, nomolwashika Omuwa okwe mu hokwa e te mu tala omuyuuki. 7 Nena Omuwa okwa ti kuye: “Ongame Omuwa nde ku tembudha muUr shaBabilonia, ndi ku pe evi ndika, li ninge lyoye mwene.” 8 Ihe Abram okwa pula a ti: “Omuwa Omupangeliawike, otandi shi tseya ngiini kutya otali ka ninga lyandje?” 9 Omuwa okwa yamukula a ti: “Etela ndje ondema yomimvo ndatu, oshikombo oshikiintu shomimvo ndatu nonzi ontsezi yomimvo ndatu, onguti nongutyona.” 10 Abram okwe eta iinamwenyo mbika kuKalunga e te yi tandula olumana. Oombinga ndhoka dhonyama dha tandulwa olumana, okwe dhi tegameke momikweyo mbali, ihe oondhila ine dhi tandula. 11 Oontsa odha lambele ponyama, ihe Abram okwe dhi tidha po. 12 Etango sho lya li pokuningina, Abram okwa kotha omposi ondhigu nokwa adhika kuumbanda nehaluko. 13 Omuwa okwa ti kuye: “Oluvalo lwoye otalu ka kala aakwiilongo moshilongo shuundjendi; otaa ka ninga aapika e taa hepekwa omimvo omathele gane. 14 Ihe otandi ka geela oshigwana shoka tashi ya piki, nuuna taa tembuka mevi lyuundjendi, otaa ka faalela uuyamba owindji. 15 Ngoye mwene oto ka koka sigo omuukulupe e to ka sa nombili e to fumvikwa. 16 Epipi etine olyo tali ka galukila huka, oshoka itandi tidha po Aayamori, sigo ya yono nokuyonenena.” 17 Etango sho lya ningine nokwa luudha, eziko lya tema nonyeka ya hwama oya holoka pokati komalumana giinamwenyo. 18 Osho ngeyi Omuwa okwa hangana naAbram. Okwa popi ta ti: “Otandi uvaneke okugandja evi ndika koluvalo lwoye okuza kongamba yaEgipiti sigo omulonga Eufrat, 19 mwa kwatelelwa iilongo yAakeni, yAakenasi, yAakadmoni, 20 yAaheti, yAaperesi, yAarafa, 21 yAayamori, yAakaanana, yAagirgashi noyAayebusi.”
17-23 FEBULUALI
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | GENESIS 18–19
“‘Omupanguli guuyuni’ ta hanagula po Sodom naGomorra”
(Genesis 18:23-25) Abraham okwa hedha kOmuwa e ta ti: “Oto ka yona po omuyuuki pamwe nomukolokoshi? 24 Moshilando ngele omu na aayuuki omilongo ntano, oto shi hanagula po? Ito shi hupitha, opo u hupithe aayuuki mboka omilongo ntano? 25 Omuyuuki oto mu dhipagele mumwe nomunandjo? Ito vulu oku shi ninga. Itashi vulika, omuyuuki a yonuke po pamwe nomulunde. Omupanguli guuyuni auhe ita longo ando pauyuuki?”
“Omupanguli guuyuni auhe” oha longo aluhe shoka shu uka
OMBIIMBELI otayi ti: “Omupanguli guuyuni auhe ita longo ando pauyuuki?” (Gen. 18:25) Abraham okwa li e na einekelo kutya Jehova ota ka pangula Sodom naGomorra pauyuuki. Okwa li a tompwa kutya Jehova ke na esiku a longe uuwinayi, ‘a dhipage omuyuuki pamwe nomunandjo.’ Abraham okwa li e wete kutya “itashi vulika” Kalunga a longe uuwinayi. Konima yomimvo 400, Jehova okwa li i ipopi ye mwene a ti: “Oye emanya; iilonga ye oyolela, noondjila dhe adhihe odhu uka. Kalunga omudhiginini kee na uugoyoki, omuyuuki nomunashili.” — Deut. 31:19; 32:4.
(Genesis 18:32) Abraham okwa ti: “Ombili, Omuwa, ino geya, otandi popi natango lumwe. Ongiini, ngele otamu adhika omulongo?” Okwa ti: “Itandi shi hanagula po, ngele otandi adha mo omulongo.”
Eidhidhimiko — Idhidhimika wu na elalakano
Ngele tashi ya peidhidhimiko, oshiholelwa shaJehova osho dhingi okulandulwa. (2 Pet. 3:15) MOmbiimbeli omu na omahokololo ogendji, ngoka taga ulike eidhidhimiko lye lya dhenga mbanda. (Neh. 9:30; Jes. 30:18) Pashiholelwa, Jehova okwa li i inyenge ngiini sho Abraham e mu pula ngele ita vulu okuhupitha oshilando shaSodom? Oshinima shotango, Jehova ka li a kwata Abraham melaka. Pehala lyaashono, okwa pulakene neidhidhimiko sho Abraham te mu pula. Jehova okwa li e shi ulike kutya okwa shoka okutsi sho a lombwele Abraham noku mu shilipaleka kutya ita ka hanagula po Sodom, ngele okwa adha mo aayuuki omulongo. (Gen. 18:22-33) Jehova okwa tula po oshiholelwa dhingi shokupulakena neidhidhimiko noshokwaageya nziya.
(Genesis 19:24, 25) Ohaluka Omuwa okwa lokithile Sodom naGomorra osulufuli ya hwama 25 e ta hanagula po iilando mbyoka nolusilu aluhe pamwe naantu niimeno ayihe.
Jehova oye Omuwa gwetu Omupangeliawike
Otatu vulu okukala nuushili kutya masiku Jehova ota ka longitha uunamapangelo we, molwaashoka ite ki idhidhimikila uukolokoshi sigo aluhe notu shi shi kutya otu li momasiku gahugunina. Jehova okwa li a katukile onkatu aakolokoshi pethimbo lyEyelu. Okwa li a hanagula po Sodom naGomorra nosho wo Farao nomatangakwiita ge. Sisera netangakwiita lye naSennakerib nomatangakwiita ge gaAssur kaya li ye shi pondola okukondjitha Omukombandambanda. (Gen. 7:1, 23; 19:24, 25; Eks. 14:30, 31; Aatok. 4:15, 16; 2 Aak. 19:35, 36) Onkee ano, otatu vulu okukala neinekelo kutya Jehova Kalunga ite ki idhidhimikila mboka inaaya simaneka edhina lye nohaya ningi nayi Oonzapo dhe. Kakele kaashono, otu iwetele endhindhiliko lyokukala po kwaJesus nolyehulilo lyuuyuni mbuka. — Mat. 24:3.
Konga omaliko mOmbiimbeli
(Genesis 18:1) Omuwa okwi ihololele Abraham moomwandi oondjapuki dhaMamre. Abraham manga a li a kuutumba posheelo shetsali lye omutenya,
(Genesis 18:22) Nena aalumentu yaali oya yi yu uka kuSodom, ihe Abraham okwa kala po a thikama koshipala shOmuwa.
w88-E 5/15 ep. 23, okat. 4-5
Opu na ngaa omuntu a mona Kalunga?
Ngashingeyi otatu vulu okuuva ko kutya omolwashike Abraham a lombwele omuyengeli omupopikalelipo gwaKalunga, a fa ta lombwele Jehova Kalunga mwene. Molwaashoka omuyengeli nguka okwa lombwele Abraham naanaa shoka a lombwelwa kuKalunga nokwa li omukalelipo Gwe, Ombiimbeli oya ti kutya “Omuwa okwi ihololele Abraham.” — Genesis 18:1.
Dhimbulukwa kutya omuyengeli omupopikalelipo gwaKalunga ota vulu okupopya etumwalaka Lye ngaashi naanaa ongodhi nenge oradio hayi vulu okufala etumwalaka lyomuntu kugulwe li li ngaashi li li. Onkee ano, osho naanaa sha li ngaaka sho Abraham, Moses Manoak nosho wo yalwe ya li ya vulu okupopya naayengeli ya fa ya li taya popi naKalunga. Nonando aantu mboka oya li ya vulu okumona aayengeli mboka ya li tayu ulike oshinge shaJehova, kaya li ya vulu okumona Kalunga. Onkee ano, shika otashi tsu kumwe noohapu dhomuyapostoli Johannes ndhika tadhi ti: “Kaku na omuntu a mono Kalunga nando olumwe, ihe Kalunga Omuvalwa awike ngoka e li puHe, oye e mu holola.” (Joh 1:18) Aalumentu mbaka oya li ya mono aayengeli aakalelipo yaKalunga, ihe inaya mona Kalunga ye mwene.
(Genesis 19:26) Ihe omukiintu gwaLot okwa tala konima e ta shituka oshaanda shomongwa.
Kwathela yalwe yi idhidhimikile uupyakadhi mboka ye na
Lot okwa li a ningi etokolo kaali li pandunge, sho a hogolola oku ka kala muSodom, mokati kaantu mboka ya li ye na eihumbato ewinayi. (Lesha 2 Petrus 2:7, 8.) Oshitopolwa shoka osha li sha yambapala, ihe Lot okwe ki iyadha muupyakadhi owundji, sho a tembukile ko. (Gen. 13:8-13; 14:12) Omukulukadhi gwe otashi vulika a li a tameke okuhokwa unene oshilando shoka nenge aantu yamwe yamo, shoka she mu ningitha kaa vulike kuJehova. Okwa kanitha omwenyo gwe, sho Kalunga a lokithile omulilo nosulufuli moshitopolwa shoka. Dhiladhila wo kombinga yoyanakadhona yaali yaLot. Oya li ya yalekwa kaalumentu yamwe mboka ya sile muSodom. Lot okwa li a kanitha egumbo lye, eliko lye, naashoka shi yemateka unene, okwa kanitha omukulukadhi gwe. (Gen. 19:12-14, 17, 26) Pethimbo lyuudhigu mboka, mbela Jehova okwa li ngaa i idhidhimikile Lot? Eeno.
Elesho lyOmbiimbeli
(Genesis 18:1-19) Omuwa okwi ihololele Abraham moomwandi oondjapuki dhaMamre. Abraham manga a li a kuutumba posheelo shetsali lye omutenya, 2 okwa ligamene ko e ta mono aalumentu yatatu ya thikama komeho ge. Sho e ya mono, okwa matuka nziya, e ke ya tsakaneke. Okwi ihata po a tsa oshipala she mevi 3 e ta ti: “Omuwa gwandje, ngele wa sile ndje ohenda, ino pitilila ndje po, omuntu gwoye. 4 Etelweni omeya, mu yoge oompadhi dheni mu vule okugondja momuti nguka. 5 Otandi ke eta sha shokulya, shi mu koleke, opo mu tsikile ondjila yeni. Osho opala, sho mwe ya maandjetu.” Oyo oya yamukula ya ti: “Ninga, ngaashi wa ti.” 6 Abraham okwa yi neendelelo metsali e ta ti kuSara: “Kutha mbala uusila womunziya, u ninge iikwiila.” 7 Opo ihe okwa matukile kiimuna e ta kutha ko ontana yo ondodhwa e te yi pe omupiya, e yi longekidhe mbala. 8 Okwa kutha omahini gomoosi nogomunya nonyama e ta fala iikulya kaalumentu mbaka. Ye mwene okwa li a thikama puyo momunzile gwomuti, manga taa li. 9 Oye mu pula ya ti: “Mukadhoye Sara oku li peni?” Abraham okwa yamukula a ti: “Oku li metsali.” 10 Gumwe gwomuyo okwa ti: “Omumvo tagu ya pethimbo ngaandika otandi ka galuka, namukadhoye Sara ota ka kala e na okanona okamati.” Sara okwa li konima ye posheelo shetsali, e ya pulakena. 11 Abraham naSara oya li ya kulupilila, naSara okwa li ihii imono we. 12 Sara okwi iyolele e ta ti: “Sho nda kulupa ngeyi, nomusamane gwandje naye wo okwa kulupilila, moondjokana ote mono mo we omulyo gwasha?” 13 Omuwa okwa pula Abraham a ti: “Omolwashike Sara a yolo ye ta ti: ‘Ote vulu we ngaa okuvala, sho nda kulupa ngeyi?’ 14 Oku na sha tashi nyenge Omuwa? Ngaashi nda ti, omumvo tagu ya pethimbo ngaandika otandi ka galuka notandi adha Sara e na okanona okamati.” 15 Sara sho a li a tila, okwi ipatana a ti: “Inandi yola.” Ihe Omuwa okwa yamukula a ti: “Eeno, owe shi ninga, owa yola.” 16 Aalumentu oya thikama noya yi nondjila ndjoka yu uka kuSodom, naAbraham okwe ya thindikile. 17 Omuwa nokwi ipopile a ti: “Itandi holeke Abraham shoka tandi ka ninga. 18 Oluvalo lwe otalu ka ninga oshigwana oshinene noshinankondo, nomuye otandi ka yambeka iigwana ayihe. 19 Onde mu hogolola, opo a lombwele oyana noluvalo lwe, lu vulike kungame yo ya longe shoka shu uka noshoshili. Nongele taye shi ningi, nena otandi ka gwanitha shoka ndu uvanekele Abraham.”
24 FEBULUALI–1 MAALITSA
OMALIKO OKUZA MOOHAPU DHAKALUNGA | GENESIS 20–21
“Jehova oha gwanitha po aluhe shoka u uvaneka”
(Genesis 21:1-3) Omuwa okwa yambeke Sara, ngaashi u uvaneka. 2 Sara okwa ningi omusimba e ta valele Abraham okamati muukulupe. Okamati oka valwa pethimbo ndyoka Kalunga e li uvaneke. 3 Abraham okwe ka luku Isak.
Kalunga okwe mu ithana “Yina yaakwaniilwa”
Okuyola kwaSara okwa li taku ulike kutya ke na eitaalo? Hasho nando. Ombiimbeli otayi ti: “Nokwiitaala Sara a mono oonkondo okudhika ekota lyoluvalo nomomasiku guukokele we, oshoka a tala omuuvaneki oye e shi kwiinekelwa.” (Aahebeli 11:11, OB-1954) Sara okwa li e shi Jehova, nokwa li e shi kutya ota vulu okugwanitha euvaneko kehe a ninga. Olye mbela gwomutse inaa pumbwa eitaalo lya kola lya tya ngaaka? Oshi li nawa tu tseye nawa Kalunga ngoka a popiwa mOmbiimbeli. Ngele otwe shi ningi, otatu ka mona kutya Sara okwa li e li mondjila sho e na eitaalo ndyoka. Odhoshili kutya Jehova omudhiginini noha gwanitha po euvaneko kehe e li ninga. Omathimbo gamwe otashi vulika he shi ningi nokuli momikalo ndhoka tadhi tu nyanyudha notadhi tu kumitha nenge tadhi tu yolitha.
“GWANITHA SHOKA SARA TE KU LOMBWELE”
Sara sho e na omimvo 90, okwa mono shoka a kala a hala nale. Okwa valele omusamane gwe okanona kokamati, ngoka ngashingeyi e na omimvo ethele. Abraham okanona okwe ka luku Isak, ngaashi naanaa Kalunga a ti. Natu kale twa fa tu wete Sara a vulwa, oshoka opo a mono okanona, ihe oti imemeha ta ti: “Kalunga okwa pe ndje enyanyu e tandi yolo. Shaa ngoka te shi uvu, ota ka yola pamwe nangame.” (Genesis 21:6) Omagano ngaka gopashikumithalonga ga za kuJehova oga kala ge mu nyanyudha sigo eso lye. Ihe oge mu etele wo iinakugwanithwa oyindji.
Sho Isak e na omimvo ntano, yaandjawo oya ningi oshituthi shoku mu toyitha. Ihe iinima kaya li taye ende nawa. Ombiimbeli otayi ti kutya Sara okwa li a “mono” eihumbato ewinayi lyomwanamati gwomudhike gwe. Ismael, omwana gwaHagar gwomimvo 19, okwa kala ta sheke Isak. Ka li owala te mu ningi omashendjo. Omuyapostoli Paulus konima yethimbo okwa nwethwa mo a popye kutya eihumbato ewinayi lyaIsmael, olya li okuhepeka mukwawo. Sara okwa li a tala ko oluhindo nduka lwa kwata miiti, oshoka olwa li talu tula onkalonawa yomwanamati moshiponga. Sara okwa li e shi nawa kutya Isak ka li owala omwanamati, ihe okwa li ta dhana onkandangala ya simana melalakano lyaJehova. Onkee okwi itsu omukumo e ta popi shu ukilila naAbraham. Okwa li e mu pula a laleke Hagar naIsmael ya ye. — Genesis 21:8-10; Aagalati 4:22, 23, 29.
Abraham okwi inyenge ngiini? Ombiimbeli otayi ti: “Shika osha ningitha Abraham omwenyo omwiinayi.” Okwa li e hole Ismael, nokasha li oshipu kuye oku mu laleka a ye. Ihe Jehova okwa li e wete ashihe shoka sha kwatelwa mo nokwa yi mo olunyala. Ombiimbeli otayi ti: “Kalunga okwa ti kuAbraham: ‘Ino ipyakidhila nomumati nonomupika gwoye Hagar. Gwanitha shoka Sara te ku lombwele, oshoka mulsak omo to mono oluvalo nde lu ku uvanekele.’” Jehova okwa shilipaleke Abraham kutya Hagar nomwanamati otaya ka silwa oshimpwiyu. Abraham okwa vulika kelombwelo ndyoka, oshoka omudhiginini. — Genesis 21:11-14.
(Genesis 21:5-7) Abraham okwa li e na omimvo ethele, Isak sho a valwa. 6 Sara okwa ti: “Kalunga okwa pe ndje enyanyu e tandi yolo. Shaa ngoka te shi uvu, ota ka yola pamwe nangame.” 7 Sara okwa gwedha ko a ti: “Olye a li ta vulu okulombwela Abraham kutya Sara ona ka yamutha aanona? Onkene tuu onde mu valele okamati muukokele we.”
(Genesis 21:10-12) okwa ti kuAbraham: “Tidha po omupika nguka nomwana. Omuna gwomukiintu nguka ke na okuthigulula uuthiga mboka tau thigululwa komumwandje Isak.” 11 Shika osha ningitha Abraham omwenyo omwiinayi, oshoka Ismael okwa li omwana. 12 Ihe Kalunga okwa ti kuAbraham: “Ino ipyakidhila nomumati nonomupika gwoye Hagar. Gwanitha shoka Sara te ku lombwele, oshoka mulsak omo to mono oluvalo nde lu ku uvanekele.
(Genesis 21:14) Abraham okwa meneka e ta pe Hagar iikulya nombago yu udha omeya. Abraham okwa tsike Hagar e te mu laleke, a ye. Okwa yi e ta alaala nombuga yaBeersheba.
Konga omaliko mOmbiimbeli
(Genesis 20:12) Sho shene omuntu nguka omumwameme shili, twa za muhe gumwe, nonando hayina gumwe, onkee nde mu hokana po.
wp17.3 ep. 12, enyolo lyopevi
“Ngoye omukiintu wa shitika”
Sara okwa li omumwayina gwaAbraham, ya valwa kuhe gumwe, Tera, ihe kaye shi ya yina gumwe. (Genesis 20:12) Osha simana okukaleka momadhiladhilo kutya monale ondjokana yoludhi ndoka kaya li ya puka, ihe kunena inayi pitikwa we. Pethimbo ndyoka aantu oya li popepi negwaneneno, ndyoka Adam naEva ya kanitha. Nonando aavali oya kale ya pambathana, oya li owala haya mono aanona inaaya kambela. Konima yomimvo 400 lwaampono, aantu oya tameke okukala nomwenyo uule womimvo dhi thike pudhetu. Okuza mpono, Ompango yaMoses oyi indike omilalo pokati kaapambele. — Levitikus 18:6.
(Genesis 21:33) Nena Abraham okwa tsike omuti omutamariske muBeersheba, oye nokwa galikana Omuwa, Kalunga kaaluhe.
w89-E 7/1 ep. 20, okat. 9
Abraham oku li oshiholelwa shaayehe mboka ya hala okupanga uukuume naKalunga
Abram oku ulike wo eitaalo momukalo gulwe. Ngaashi ehokololo tali ti: ‘Okwa tungile Omuwa oshiyambelo.’ (Genesis 12:7) Otashi vulika sha li sha kwatela mo okuyamba iinamwenyo, oshoka oshitya shOshihebeli “oshiyambelo” otashi ti “ehala lyokuyambela omayambo.” Konima, Abram okwa li ishewe a ulike eitaalo momikalo dha faathana sho a yi kiitopolwa yilwe. Shimwe ishewe, okwa li hi ‘ithana edhina lyOmuwa.’ (Genesis 12:8; 13:18; 21:33, OB-1954) Uutumbulilo wOshihebeli ‘okwiithana edhina lyOmuwa’ otawu ti wo “okuuvitha edhina lye.” Aanegumbo yaAbram nosho wo Aakaanan oye na okukala ya li haye mu uvu sho tu uvitha edhina lyaKalunga ke, Jehova. (Genesis 14:22-24) Sha faathana, ayehe mboka ya hala okuninga ookuume kaKalunga kunena, oye na okwiithana edhina lye ye na eitaalo. Shika osha kwatela mo okuuvithila yalwe, ‘okuhambelela Kalunga aluhe, shi ninge eyambo lyetu molwaJesus nokutya, okupandula edhina lye noku mu imbila.’ — Aahebeli 13:15; Aaroma 10:10.
Elesho lyOmbiimbeli
(Genesis 20:1-18) Abraham okwa tembuka po puMamre e ta yi kuumbugantu waKaanan nokwa kala pokati kaKadesh naShur. Konima sho a kala muGerar, 2 okwa ka tya omukadhi Sara omumwayina. Onkee omukwaniilwa gwaGerar Abimelek okwa tumu kuSara, a ninge gwe. 3 Uusiku wontumba Kalunga okwi ihololele Abimelek mondjodhi e ta ti kuye: “Oto ka sa omolwomukiintu ngoka u na, oshoka oku na mwene.” 4 Ihe Abimelek okwa adhika inee mu guma nando nokwa ti: “Omuwa, oto yonagula po aantu yaa na oondjo? 5 Abraham oye mwene a ti kutya omumwayina, nomukiintu osho a tile. Shika onde shi ningi neiyuvo ewanawa.” 6 Kalunga okwe mu yamukula mondjodhi e ta ti: “Eeno, onda tseya kutya owe shi ningi neiyuvo ewanawa, onkee nde ku keelele, waa yone kungame nomolwaasho inandi pitika, u mu gume. 7 Ngashingeyi shunitha omukiintu komulumentu gwe. Omulumentu ngoka oye omuhunganeki note ku galikanene, opo waa se. Ihe ngele ito mu shunitha, otandi ku londodha kutya oto ka sa, ongoye mwene naantu yoye ayehe.” 8 Abimelek okwa meneka ongula onene e ti ithana omalenga ge agehe e te ga lombwele shoka sha ningwa po, ogo noga li ga tila. 9 Nena Abimelek okwi ithana Abraham e ta pula ta ti: “Owe tu ningi ngiini ngeyi? Uuwinayi owashike nde ku ningile, opo u etele ndje omupya gu thike mpano nosho wo oshilongo shandje? Owa ningile ndje shoka ihaashi ningwa.” 10 Abimelek okwa tsikile ko natango ta pula: “Omolwashike we shi ningi?” 11 Abraham okwa yamukula a ti: “Onda dhiladhila kutya kamu na nando omuntu muka ha tila Kalunga; ayehe otaa ka dhipaga ndje, ya kuthe po mukadhandje. 12 Sho shene omuntu nguka omumwameme shili, twa za muhe gumwe, nonando hayina gumwe, onkee nde mu hokana po. 13 Kalunga sho a tembudha ndje maandjatate, ndi ye komavi guundjendi, onda lombwele Sara nda ti: ‘Akuhe hoka tatu ka ya, oto vulu okuhololela ndje ohole yoye nokutumbula to ti: Nguka oye omumwameme.’” 14 Abimelek okwa shunitha Sara kuAbraham nokwe mu pe oonzi, oongombe naapika. 15 Okwa ti kuAbraham: “Oshilongo shandje ou shi wete; kala shaa mpoka wa hala.” 16 Okwa ti kuSara: “Omumwanyoko otandi mu pe iimaliwa iisiliveli eyuvi omolweyono ndyoka nda yono kungoye, noshaa ngoka ota ka tse ya kutya ngoye ku na uusama.” 17 Nena Abraham okwa galikana Kalunga, naKalunga okwa aludha Abimelek. Okwa aludha wo omukadhi naadhike ye naapika, opo ya vule okumona uunona. 18 Oshoka Omuwa okwa li a pata oluvalo megumbo lyaAbimelek omolwaSara, omukiintu gwaAbraham.