Mbela omolwashike muuyuni kaamu na uukumwe?
“Osho oshikando shotango okuza sho Iita Iitiyali yUuyuni ya hulu po, aantu yomuuyuni auhe ya hangana. . . . Onkee ano uuyuni otau vulu okulongitha ompito ndjika okugwanitha euvaneko ndyoka lya kala lya tegelelwa ethimbo ele lyonkalelo ompe yuuyuni.”
OMUPRESIDENDE gwIilongohangano moomvula omulongo dhahugunina dhethelemimvo eti-20 osho a popile ngawo. Ethimbo ndyono, iiningwanima yopaigwana oya li yu ulike kutya uukumwe wuuyuni ou li popepi. Omapangelo guukayamukulwa oga li ga teka po ga landulathana. Ekuma lyaBerlin olya li lya teka po, shoka osha li sha ndhindhilikitha kutya ethimbo epe olya tameka muEuropa. Uuyuni auhe owa li wa kumwa sho Soviet Union ngoka a li a talika ko kaantu oyendji yomiilongo mbyoka kaayi shi yUukomonisi e li omuhwahwameki gwomaipumomumwe guuyuni auhe, a li kee po we. Iita Iitalala oya li ya hulu po naantu oya li ya popi nuulaadhi shi na ko nasha nokutula po iilwitho, mwa kwatelwa okutula po iilwitho yopalute. Dhoshili, iita oya li ya tukuluka mEkololo lyaPersia, ihe shoka osha li ye shi tala ko shi li owala uupyakadhi wopokathimbo mboka wa li wa ningitha uuyuni u tokole wa mana mo okulalakanena ombili.
Omandhindhiliko omawanawa kaga li owala taga vulu okumonika moopolotika ihe nomiitopolwa yilwe wo yonkalamwenyo. Omithika dhonkalamwenyo odha li dha hwepopala miitopolwa oyindji yuuyuni. Omahumokomeho muunamiti oge shi ningi tashi wapa opo oondohotola dhi ninge iinima mbyoka ya li yi ithanwa iikumithalonga muule owala woomvula omilongo dhontumba ndhoka dha adhika opo dha piti po. Ehumokomeho lyopamahupilo miilongo oyindji olya li lya humu komeho neendelelo nolya li tali monika lya fa tali fala mokuhepuluka kwuuyuni auhe. Ihe osha li tashi monika lya fa tali ende ngaashi lya li li na okweenda.
Nena, inaapu pita oomvula odhindji, otatu ipula tatu ti: ‘Mbela oshike sha ningwa po? Uukumwe wuuyuni mboka wu uvanekwa ou li peni?’ Mepingathano naashoka, uuyuni otau monika tau inyenge wu uka kombinga yilwe yi ili. Oomboma ndhoka hadhi topithwa kaaihupulimwenyo, omaponokelo gopaukulo, eindjipalo lyiilwitho mbyoka hayi vulu okuhanagula po aantu oyendji poshikando nosho wo omahumokomeho galwe omapiyaganeki ohayi uvika aluhe moonkundana. Iiningwanima ya tya ngaaka osha yela kutya otayi hedhitha kokule uukumwe wuuyuni. Omulumentu gumwe a tseyika nawa ngoka ha longo niimaliwa omasiku ngano okwa tile: “Otu li monkalo moka iilonga yelongithonkondo tayi indjipala notayi tsikile okuhepeka aantu.”
Mbela uuyuni owa hangana nenge owa topoka?
Sho Iigwanahangano ya totwa po, limwe lyomomalalakano ngoka ga li ga tseyithwa olya li “okutota po omakwatathano gopambili mokati kiigwana ge na ko nasha nokusimaneka ekotampango li na ko nasha nomauthemba guuthikepamwe nosho wo okwiipangela kwaantu.” Konima sho pwa piti konyala oomvula 60, mbela elalakano ndyoka lya simana olya li ngaa lya adhika? Hasho nando! Pehala lyokukambadhala okukala ‘nomakwatathano gopambili,’ osha yela kutya iigwana ohayi dhiladhila unene “okwiipangela.” Iigwana nomihoko dhaantu ndhoka hadhi kambadhala okukala dha manguluka nokukala nepangelo lyadho yene odhe etitha etopoko muuyuni. Sho Iigwanahangano ya totwa po, iigwana mbyoka ya li iilyo yayo oya li 51. Nena oyi li 191.
Ngaashi twa mona, pehulilo lyethelemumvo eti-20 etegameno lyuuyuni wa hangana olya li li niwe kwaayehe. Okuza ethimbo ndyono, pehala lyokukala ye na etegameno, aantu oya yemata sho ye wete uuyuni tau topolwa pokati kashona nakashona. Okutewa po kwaYugoslavia kelongitho lyoonkondo, omaipumomumwe pokati kaChechnya naRusia, iita muIrak nomadhipago gomUuzilo woPokati ngoka taga tsikile—ayihe mbyoka oya kala nokuulika okwaahe na uukumwe inaaku monika nando onale.
Kapu na omalimbililo kutya oonkambadhala odhindji dhokumona ombili odha li dha dhiladhilwa nawa. Nonando ongaaka, uukumwe wuuyuni otau monika wa fa itaau vulu okumonika. Aantu oyendji otayi ipula taya ti: ‘Mbela omolwashike uukumwe wuuyuni itaau vulu okumonika? Uuyuni ano owu uka peni?’
[Omadhina gaathaneki yethano pepandja 3]
AP Photo/Lionel Cironneau
Arlo K. Abrahamson/AFP/Getty Images