Mbela opu na gumwe ngoka ta vulu okulundulula lelalela uuyuni?
“Oohepele odhe tu lombwele kutya tangotango odha hala ombili negameno nopo nduno odha hala oompito opo dhi hwepopaleke onkalamwenyo yadho. Odha hala omilandu dhopashigwana nodhopaigwana ndhoka dhi li pauyuuki opo oonkambadhala dhadho kaadhi yiwe moshipala kiilongo iiyamba nomahangano omayamba.”
OSHO omuwiliki gumwe gwehangano lyokugandja omakwatho muuyuni auhe a hokolola omategameno nomalalakano goohepele. Iitya ye otayi vulu okuhokolola nawa ehalo lyaayehe mboka ya ningilwa shaahe li pauyuuki noya dhigupalelwa muuyuni mbuka. Ayehe mboka oya halelela uuyuni u na ombili yashili negameno. Mbela uuyuni u li ngawo otau ya ngaa shili? Mbela opu na ngaa ngoka e na oonkondo ta vulu okulundulula uuyuni mbuka waahe na uuyuuki?
Oonkambadhala dhokweeta elunduluko
Aantu oyendji oya ninga oonkambadhala dhokweeta elunduluko. Pashiholelwa, Florence Nightingale, omukiintu Omwiingilisa ngoka a li ko methelemimvo eti-19, okwa li i igandja onkalamwenyo ye ayihe okusila oshimpwiyu pauyogoki mboka taye ehama noku ya yaalela. Pethimbo lye, manga omiti dhokudhipaga oombuto dhuuvu kadha li po, epango lyokoshipangelo kalya li ngaashi twa tegelela li kale po kunena. Embo limwe otali ti: “Aapangi oya li inaaya longwa, inaaya yogoka noya tseyikila apuhe ye li oonkolwe naahondeli.” Mbela Florence Nightingale okwa li e shi pondola moonkambadhala dhe okulundulula omikalo dhi na ko nasha nuupangi dhokupanga aavu muuyuni auhe? Eeno, okwe shi pondola. Opu na wo aantu oyendji mboka ye na ko nasha nayalwe nokaayi ihole yo yene ye shi pondola lela moombinga odhindji dhonkalamwenyo, ngaashi montseyo yokulesha nokunyola, melongo, muunamiti, mokumonena aantu omagumbo, mokupalutha aantu nosho tuu. Oshizemo, omahwepopalo taga ti sha oga li ga ningwa monkalamwenyo yaantu omamiliyona mboka ya li ya hepa.
Nonando ongaaka, itatu vulu okwiipwililikila uudhigu mbuka: Aantu omamiliyona omathele onkalamwenyo yawo otayi monithwa natango iihuna kiita, komiyonena, komikithi, kondjala nosho wo kiiningwanima yilwe ya nika oshiponga. Ehangano lyokugandja omakwatho lyaIrlanda lyedhina Concern, olya ti: “Oluhepo ohalu dhipaga aantu 30 000 kehe esiku.” Nokuli nuupika mboka oshinima shoka aantu oyendji yomomathelemimvo ga piti ya li ya kambadhala oku u kutha po, natango opo u li. Embo Disposable People—New Slavery in the Global Economy otali ti: “Nena opu na aapika oyendji ye vule aantu ayehe mboka ya yakwa muAfrika methimbo lyokulanditha aapika mboka ya za kombanda yenenefuta lyaAtilanda.”
Oshike mbela sha li sha yi moshipala oonkambadhala dhaantu opo ye ete po elunduluko tali kalelele? Mbela oonkondo owala dhaamboka aayamba naanankondo, nenge opu na oshindji sha kwatelwa mo?
Iinima mbyoka tayi imbi elunduluko li ningwe
PaOhapu dhaKalunga, oshiimbi oshinene shoka tashi imbi onkambadhala kehe ndjoka aantu taya ningi opo uuyuni u kale u li pauyuuki, oSatana Ondiaboli. Omuyapostoli Johannes ote tu lombwele kutya “uuyuni auhe ou li mepangelo lyomuhindadhi.” (1 Johannes 5:19) Ngashingeyi Satana oku li “ta pukitha uuyuni auhe.” (Ehololo 12:9) Omanga enwethomo lye ewinayi inaali kuthwa po, otapu kala mboka ye li iihakanwa yuuwinayi noyokwaahenuuyuuki. Oshike she etitha onkalo ndjika yiyemateka?
Aakuluntu yetu yotango, Adam naEva, oya li ya pewa evi alihe ndyoka lya li lya nuninwa lyi kale oparadisa ya gwanenena moka tamu kala aantu ayehe, sha hala okutya, uuyuni mboka wa li wo “opala lela.” (Genesis 1:31) Olye a li a lundulula oshinima shino? Satana oye e shi ningi. Okwa shongo uuthemba waKalunga wokutula po oompango ndhoka aalumentu naakiintu ye na okukala padho. Okwa popi ta kumbike kutya omukalo gwaKalunga gwokupangela kagu li pauyuuki. Okwa ningitha Adam naEva ya hogolole ya kale ya manguluka opo ya vule okutokola shoka shi li mondjila naashoka sha puka. (Genesis 3:1-6) Shino osha etitha oshiimbi oshitiyali shoka tashi imbi oonkambadhala dhaantu opo uuyuni u kale pauyuuki, sha hala okutya, uulunde nokwaahagwanenena.—Aaroma 5:12.
Omolwashike e shi pitika?
Ihe yamwe otashi vulika ya pule: ‘Omolwashike Kalunga a pitika uulunde nokwaahagwanenena yi ye po? Omolwashike inaa longitha oonkondo dhe ndhoka inaadhi ngambekwa okuhulitha po aanashipotha nokutamekulula okushita aantu yalwe?’ Shoka osha fa ekandulopo lyanathangwa. Ihe elongitho lyoonkondo ohali etitha omapulo ga kwata miiti. Mbela hasho kutya okulongitha nayi oonkondo oshinima shimwe shono hashi yemateke unene aathigona naamboka taya thininikwa muuyuni? Mbela itaashi pendutha omapulo momadhiladhilo gaantu mboka ye na omitima dhu uka uuna kayamukulwa gwontumba ta longitha oonkondo dhe okudhipaga kehe gumwe ngoka itaa tsu kumwe nomilandu dhe?
Opo a shilipalekele mboka ye na omitima dhu uka kutya Ye ke shi ngoka ha longitha oonkondo dhe nayi nuukayamukulwa, Kalunga okwa tokola okweetha Satana naantu aanashipotha ya kale nokulonga ya manguluka ko koompango dhe nokomakotampango ge, ihe uule wokathimbo owala. Mokweendela ko kwethimbo osha li tashi ka yela mo kutya omukalo gwaKalunga gwokupangela ogwo owala gu li mondjila. Okwa li tashi ku ulika kutya kehe engambeko te tu tulile po oli lile po uuwanawa wetu. Iizemo yinikitha oluhodhi mbyoka ya za mokuningila epangelo lyaKalunga oshipotha oyu ulika nale kutya oshinima shika oshoshili. Noyu ulika kutya Kalunga oku na omatompelo omawanawa okulongitha oonkondo dhe okuhulitha po uukolokoshi uuna a hala oku shi ninga. Shoka masiku otashi ka ningwa.—Genesis 18:23-32; Deuteronomium 32:4; Episalomi 37:9, 10, 38.
Omanga Kalunga inaa katuka oonkatu, otu li monkalo yokwaahenuuyuuki moka itaatu vulu okuza, ‘tatu fudhagana kuuwehame wa fa mboka wopevalo lyokanona.’ (Aaroma 8:22) Kutya nduno oshike tatu ningi opo tu lundulule iinima, itatu vulu okuhanagula po Satana, noitatu vulu okuhulitha po thiluthilu okwaahagwanenena hoka ku li taku etitha okumona iihuna akuhe hoka ku li po. Tse itatu vulu nando okukutha po iilanduliko yuulunde mbyoka twa thigulula kuAdam.—Episalomi 49:7-9.
Jesus ota ka eta elunduluko tali kalelele
Mbela shino otashi ti kutya onkalo kayi na we etegameno lyasha? Hasho nando. Gumwe ngoka e na oonkondo dhi vule unene dhaantu mboka haya si okwa pewa oshinakugwanithwa shokweeta elunduluko tali kalelele. Mbela olye ngono? Oye Jesus Kristus. Ota popiwa mOmbiimbeli e li Omuhupithi a tumwa kuKalunga omolwehupitho lyaantu ayehe.—Iilonga 5:31.
Ngashingeyi okwa tegelela “ethimbo” lyaKalunga opo a katuke onkatu. (Ehololo 11:18) Ota ka ninga shike naanaa? Ota ka ninga ‘iinima ayihe iipe, ngashika Kalunga e shi hunganekitha nale nomakana gaahunganeki ye aayapuki.’ (Iilonga 3:21) Pashiholelwa, Jesus ota ka “hupitha ohepele ngo te mu lilile, omuthiminikwa ngo kee na ngo te mu kwatha. . . . Ote ya hupitha methiminiko nomepiyagano.” (Episalomi 72:12-16) Okupitila muJesus Kristus, Kalunga oku uvaneka kutya ota ka “hulitha po omalugodhi kombanda yevi alihe.” (Episalomi 46:9) Oku uvaneka a ti: “Kape na nando ogumwe [mevi lye lyo opalekwa] ta ka tya: ‘Otandi ehama.’” Aaposi, aathitamatsi niilema, sha hala okutya, ayehe mboka ya kwatwa komikithi, otaya ka aludhwa e taya kala ye na uukolele wa gwanenena. (Jesaja 33:24; 35:5, 6; Ehololo 21:3, 4) Nokuli naamboka ya sa nale omathelemimvo ga pita otaya ka mona mo uuwanawa. Oku uvaneka okuyumudha mboka ya ningilwa shaahe li pauyuuki noya thininikwa.—Johannes 5:28, 29.
Jesus Kristus ita ka lundulula iinima yimwe owala noite ke shi ninga owala uule wokathimbo. Ota ka kutha po thiluthilu iinima ayihe mbyoka tayi imbi pu kale uuyuni u li lelalela pauyuuki. Ota ka hulitha po uulunde nokwaahagwanenena nokuhanagula po Satana Ondiaboli naayehe mboka ya landula ondjila ye yuunashipotha. (Ehololo 19:19, 20; 20:1-3, 10) Uudhigu nokumona iihuna mbyoka Kalunga e etha yi kale po pakathimbo ‘itayi ya lwaali.’ (Nahum 1:9, OB-1954) Shika osho Jesus a li e na momadhiladhilo sho e tu longo tu galikane Uukwaniilwa waKalunga u ye nehalo lyaKalunga li gwanithwe ‘kombanda yevi wo ngaashi megulu.’—Mateus 6:10.
Ihe otashi vulika to pula to ti: ‘Mbela Jesus mwene ina tya: “Oohepele omu dhi na aluhe pune”? Mbela shono itashi ti kutya okwaahenuuyuuki noluhepo opo tayi kala sigo aluhe?’ (Mateus 26:11) Eeno, Jesus okwa ti kutya oohepele opo tadhi kala. Ihe oshikalimo moka a popya oohapu dhe pamwe nomauvaneko gOohapu dhaKalunga otayi ulike kutya otapu ka kala aluhe oohepele shampa owala onkalelo ndjika yiinima opo yi li. Okwa kala e shi shi kutya kapu na omuntu ngoka ta vulu okukutha po thiluthilu oluhepo nokwaahenuuyuuki muuyuni mbuka. Nokwa kala wo e shi shi nawa kutya ota ka lundulula iinima ayihe mbyoka. Masiku ota ka eta onkalelo ompe yiinima, “egulu epe nevi epe” moka uuwehame, omikithi, oluhepo neso itaayi ka kala po we.—2 Petrus 3:13; Ehololo 21:1.
“Inamu dhimbwa okulonga uuwanawa”
Mbela shino osha hala okutya kashi na oshilonga okuninga kehe shoka tatu vulu okukwathela aantu yalwe? Hasho nando. Ombiimbeli otayi tu ladhipike tu kwathele yalwe uuna ya taalelwa komamakelo noonkalo oondhigu. Omukwaniilwa gwonale Salomo okwa nyola a ti: “Omuntu ino mu tindila eyakulo ewanawa ndyoka to vulu oku li mu yakulitha.” (Omayeletumbulo 3:27) Omuyapostoli Paulus ote tu ladhipike ta ti: “Inamu dhimbwa okulonga uuwanawa nokukwathathana.”—Aahebeli 13:16.
Jesus Kristus naye okwe tu ladhipike tu ninge ngaashi tatu vulu tu kwathele yalwe. Okwa hokolola ethaneko lyomuSamaria ngoka a adha omulumentu a li a dhengwa nokwa yugwa iinima ye. Jesus okwa ti kutya omulumentu Omusamaria okwa li “e mu uvitile olukeno” nomolwaashoka okwa li a longitha iiniwe ye mwene nokumanga iilalo yomulumentu ngoka a ponokelwa nokwa dhengwa nokwe mu kwathele opo a aluke. (Lukas 10:29-37) Omusamaria omunamutimahenda ngoka ina lundulula uuyuni, ihe okwa li a lundulula onkalamwenyo yomulumentu gumwe awike. Natse otatu vulu okuninga sha faathana.
Ihe Jesus Kristus ota vulu okuninga oshindji kakele owala okukwathela oohandimwe. Ye ota vulu okweeta po lelalela elunduluko note ke shi ninga masiku. Uuna te shi ningi, mboka ya ningwa nayi omolwoonkalo ndhoka dhaahe li pauyuuki dhonena otaya ka vula okuhwepopaleka onkalamwenyo yawo nokunyanyukilwa ombili negameno.—Episalomi 4:8; 37:10, 11.
Manga twa tegelela shoka shi ningwe, inatu kakadhaleni mokulonga kehe shoka tatu vulu, pambepo nosho wo painiwe yetu opo tu ‘ningile uuwanawa’ ayehe mboka ya ningwa nayi muuyuni mbuka waahe na uuyuuki.—Aagalati 6:10.
[Omathano pepandja 5]
Florence Nightingale okwa li a ningi omalunduluko golela momikalo dhi na ko nasha nuupangi dhokupanga aavu muuyuni auhe
[Edhina lyomuthaneki]
Courtesy National Library of Medicine
[Omathano pepandja 7]
Aalanduli yaKristus ohaya ningile yalwe uuwanawa
[Edhina lyomuthaneki gwethano pepandja 4]
The Star, Johannesburg, S.A.