FAZA ÖFA
”BA zi Möi Ndraʼugö Sa, ba Daʼö Möi Ndraʼo Göi”
1, 2. (a) Tutunö hewisa wofanö Ruti hegöi Naʼemi ba hadia mbörö wa abu sibai dödöra. (b) Hana wa tawaʼö faböʼö geluaha wofanö Ruti moroi khö Naʼemi?
MOFANÖ-FANÖ Ruti fao ira Naʼemi latörö gahe hili Moabi soʼangi. Yaʼira si darua andre no ide-idetö börö waʼebolo danö saloʼo nitöröra. Iʼila Ruti wa itugu anau lumö-lumöra, tandra wa ahatö aekhu luo. Aefa daʼö, itöngö ninania matuania, ba mangera-ngera ia wangalui nahiara wemörö. Iʼomasiʼö sibai Naʼemi ba gofu hadia ia ifalua asala ohahau dödönia.
2 Yaʼira si darua andre abu sibai dödöra. No hauga fakhe Naʼemi tobali lakha mbanua, ba ifuli zui abu dödönia—ononia matua si darua, Maloni ba Khiliyoni, bohou mate. Abu dödö Ruti göi. Foʼomonia Maloni. Ruti hegöi Naʼemi mowaö-waö ira numalö ba Mbetilekhema ba Gizaraʼeli. Hewaʼae simanö, tola tawaʼö faböʼö geluaha wofanöra. Mangawuli Naʼemi ba mbanua si tumbu yaʼia. Na khö Ruti, daʼa feʼamöi ba mbanua si lö irai iʼila, iröi dalifusönia, banua si tumbu yaʼia, ba fefu zi toʼölö ifalua hegöi lowalanginia.—Baso Ruti 1:3-6.
3. Hadia manö wanofu sanolo yaʼita ba woloʼö famati Ruti na taʼila wanema li?
3 Hadia zangoʼou ira alawe sawuyu döfi andre wa itehegö iröi mbanuania? Hewisa wa tola isöndra waʼabölö Ruti ba wanörö lala waʼauri si bohou hegöi ba wondrorogö Naʼemi? Na taʼila wanema linia, oya wamahaʼö khöda moroi ba wamati Ruti, ira alawe Moabi andrö. (Faigi kotak ”Sambua Mani-Mani Sebua Böli”.) Si oföna, datafatunö hadia mbörö wa latörö danö saröu weʼamöi ba Yeruzalema.
Si Sambua Omo si Göna Abula Dödö
4, 5. (a) Hana wa lasawa danö Moabi ösi nomo Naʼemi? (b) Hadia manö gabula dödö si göna Naʼemi ba danö Moabi?
4 Ba danö Moabi teʼebuaʼö Ruti, banua side-ide tanö ba gatumbukha Nasi si Mate. Arakhagö fefu mbanua daʼö mohili-hili ba fataria mobaho, inönö nasa waʼebolo gatua. Atabö zinanö ero latanö ba ”ndraso Moabi” hewaʼae alua mbaŵa lofo ba Gizaraʼeli. Daʼö mböröta wa tola falukha Ruti khö Maloni hegöi ösi nomonia.—Rut. 1:1.
5 Börö lofo sabölö-bölö ba Gizaraʼeli, andrö iʼohe woʼomonia Elimelekhi hegöi ononia si darua, ba toröi ira ba daʼö tobali si fatewu. Tatu manö so wanandraigö wamati me no awuʼa ira moroi ba danöra, börö me lafosumange Yehowa iraono Gizaraʼeli ba naha niʼamoniʼö si no ihonogöi. (V Moz. 16:16, 17) Lö tebulö wamati Naʼemi. Hizaʼi, abu sibai dödönia me mate woʼomonia.—Rut. 1:2, 3.
6, 7. (a) Hana wa aombö dödö Naʼemi me mangowalu nononia ba ndra alawe Moabi? (b) Hana wa sinangea tesuno gamuata Naʼemi khö numönönia si darua?
6 Aefa daʼö, monönö nasa waʼabu dödö Naʼemi me mangowalu nono matua si darua khönia ba nono alawe Moabi. (Rut. 1:4) Aboto ba dödönia hewisa waʼamarase duania Aberahamo wangalui foʼomo khö nononia Izaʼaki ba gotalua niha samosumange Yehowa. (I Moz. 24:3, 4) Simanö göi ba Huku Moze, ifangelama ndraono Gizaraʼeli enaʼö lö mangowalu ira ba niha baero börö me tola tedönisi ira ba wanömba adu.—V Moz. 7:3, 4.
7 Hizaʼi, Maloni faoma Khiliyoni lahalö nono alawe Moabi. He meziwa afatö dödö Naʼemi ba aombö dödönia, iʼomasiʼö numönönia si darua andre, Ruti ba Orafa, soroi ba dödö. Imane tödönia ma tola sa tobali ira samosumange Yehowa. Niʼilada, Ruti hegöi Orafa laʼomasiʼö Naʼemi. Fahuwusara si sökhi andre zanolo yaʼira ba wanaögö abula dödö si göna khöra. Ira alawe sawuyu döfi si darua andre, tobali lakha mbanua fatua lö tumbu khöra ndraono.—Rut. 1:5.
8. Hadia mbörö wa adöni dödö Ruti khö Yehowa?
8 Hadia möi fanolo Ruti agamania me göna ia abula dödö? Na tafaigi löʼö. Oya lowalangi nisömba niha Moabi, adu siföföna khöra yaʼia daʼö Khamosi. (IV Moz. 21:29) Oya waʼalösökhi ba sataʼu niha ba agama si so yaʼira, duma-dumania famunu iraono. Simane daʼö agama niha Moabi. Hadia zi no ifahaʼö ia Ruti moroi khö Maloni mazui khö Naʼemi sanandrösa khö Yehowa, Lowalangi Gizaraʼeli sebua faʼomasi ba sahakhö tödö, tatu aboto ba dödönia wa faböʼö Yehowa moroi ba lowalangi böʼö. Faʼakuaso Yehowa si fao faʼomasi, tenga sataʼu niha. (Baso V Moze 6:5.) Faʼabu dödönia daʼö zangahatöʼö Ruti khö Naʼemi ba omasi ia ifondro-ndrongo me itutunö khönia inania matuania wa Yehowa sebua kuaso, niwöwöinia sahöli-höli dödö, amuatania sebua faʼomasi ba sangefaʼö lalö nono mbanuania.
Angetula si sökhi ba satua-tua nifalua Ruti me ifahatö ia khö Naʼemi ba wanaögö abula dödö
9-11. (a) Hadia gangetula nihalö Naʼemi, Ruti, ba Orafa? (b) Hadia zi tola tahalö khöda famahaʼö moroi ba zalua khö Naʼemi, Ruti, ba Orafa?
9 Ibalo-baloi duria moroi ba mbanuania Naʼemi. Samuza inötö irongo ba zogale wa lö hadöi saʼae lofo ba mbanua Gizaraʼeli. Ibörögö itolo nono mbanuania Yehowa. Salua ba Mbetilekhema tefaudu ba geluaha döinia yaʼia daʼö ”Omo Roti”. Ihalö gangetula Naʼemi mangawuli ia.—Rut. 1:6.
10 Hadia nifalua Ruti hegöi Orafa? (Rut. 1:7) Me no faoma lataögö gabula dödö, itugu aro wahuwusara khö Naʼemi, mendrua manö Ruti sadöni tödö ba waʼasökhi gamuata Naʼemi hegöi faʼaro wamatinia khö Yehowa. Lakha mbanua si datölu andre endronga mofanö ira ba danö mado Yuda.
11 Salua khö Ruti zamasugi ba dödöda wa tola manö göna abula dödö niha si sökhi amuata hegöi niha si lö sökhi. (Zango. 9:2, 11) Salua daʼa göi zangoromaʼö na itörö ita abula dödö sabölö-bölö, no sambua faʼatua-tua na taʼalui wondrara dödö moroi ba niha böʼö, mendrua manö ba niha sangalui fanolo moroi khö Yehowa, Lowalangi nifosumange Naʼemi.—Gamd. 17:17.
Faʼomasi Ruti si Lö Faröi
12, 13. Hadia mbörö wa omasi Naʼemi na mangawuli Ruti hegöi Orafa ba nomora, ba hewisa dödö ndra alawe si darua andre ba wamobörö?
12 Lakha mbanua si datölu andre itugu fandrö-ndröu laröi danö Moabi, hizaʼi ibörögö so waʼaombö dödö khö Naʼemi. Iʼangeraigö numönönia si darua andre, faʼomasi niforomaʼöra khönia hegöi khö nononia. Lö omasi ia na monönö waʼabu dödöra. Na laröi mbanuara ba fao ira khönia, hadia zi tola ifalua khöra ba Mbetilekhema?
13 Lua-luania imane Naʼemi, ”Miʼae mifuli ami, sökhi na faoma mangawuli ami yomo khö ninami! Yamusulöni khömi Yehowa waʼomasimi zi mate andrö ba faʼomasimi ndraʼodo!” Itötöna göi wa ifahowuʼö ira Yehowa, lasöndra woʼomora ira matua ba falukha ira waʼohahau dödö. Aefa daʼö ”ba faʼago bawa ia khöra,” ba ”megeʼege sibai ira”. Aboto ba dödöda hadia mbörö wa abua khö Ruti hegöi Orafa fabali khö ndra alawe si sökhi amuata andre ba si lö fakhögusa. Lamane yaʼira si darua, ”Fao saʼae ndraʼaga khöu ba niwami andrö!”—Rut. 1:8-10.
14, 15. (a) Hezo mangawuli Gorafa? (b) Hewisa Naʼemi wangumaʼö khö Ruti enaʼö iröi ia?
14 Hizaʼi, lö iböhöli Naʼemi ndrege daʼö. Fatandro ia wa lö hadöi sinangea ifalua khöra ba Gizaraʼeli, börö me lö foʼomonia sangalui soguna khönia, lö khönia ono matua si tola tobali foʼomora, ba lö tola saʼae möi ia nihalö mazui moʼono ia. Ifatunö khöra waʼabu dödönia börö me tebai iʼaʼasogö zoguna khöra. Faduhu dödö Gorafa wa itörö niwaʼö Naʼemi. So ninania, omo hegöi talifusönia sombaloi yaʼia ba Moabi. Hulö abölö sökhi moloʼö yaʼia na toröi ia ba daʼö. Hewaʼae abua gölönia, faʼago bawa ia khö Naʼemi ba ilau mofanö.—Rut. 1:11-14.
15 Hewisa Ruti? Khönia göi manandrösa wehede Naʼemi. Hizaʼi na tabaso, lö faröi khönia Ruti. Te no idari-dari wofanö Naʼemi me awena iʼila igoʼö-goʼö ia moroi furi Ruti. Muʼao Naʼemi imane, ”Me no ifuli ia kalaʼedomö ba niwara ba khö lowalangira, ba fuliʼö göi, oʼö galaʼedomö!” (Rut. 1:15) Ba wehede Naʼemi andrö no izara-zara hadia zinangea taʼila yaʼita sombaso. Tenga ha mangawuli Gorafa ba mbanuania, hizaʼi ifuli ifosumange ”lowalanginia”. Ahono dödönia ba wamosumange Khamosi ba lowalangi adu tanö böʼö. Hadia simane daʼö göi nirasoi Ruti?
16-18. (a) Hewisa Ruti wangoromaʼö faʼomasi si lö faröi? (b) Hadia zi tola tahalö khöda famahaʼö moroi khö Ruti sanandrösa ba waʼomasi si lö faröi? (Faigi gambara ba ngaʼörö 34 ba 37.)
16 Me ifaigi Naʼemi ba lala si lö niha-niha andrö, faduhu dödö Ruti hadia nirasoinia. Iʼomasiʼö sibai Naʼemi hegöi Lowalangi nifosumangenia. Andrö imane Ruti, ”Böi forege khögu, uröi ndraʼugö, faʼufulido, lö faodo khöu! Ba zi möi ndraʼugö sa, ba daʼö möi ndraʼo göi, ba ba zi soʼö, ba daʼö göi sodo, iwau niwagu, ba Lowalangiu Lowalangigu; ba zi mate ndraʼugö, ba daʼö göi matedo, ba ba daʼö ndra mukoʼo ndraʼodo; yamulau khögu nilau dödönia Yehowa—ha faʼamate zamabali yaʼita!”—Rut. 1:16, 17.
”Iwau niwagu, ba Lowalangiu Lowalangigu”
17 Ahöli-höli dödöda wehede daʼö, terongo nasa wehedenia irugi iadaʼa, kira-kira 30 abad me no mate Ruti. Fehede daʼö zangoromaʼö amuata si sökhi yaʼia daʼö faʼomasi si lö faröi. Aro waʼomasi Ruti hegöi falöfaröinia irege lö omasi fabali ia khö Naʼemi. Ha faʼamate zamabali yaʼira. Banua Naʼemi tobali banuania göi, börö me fao dödö Ruti wondröi si faʼila khönia ba Moabi, mendrua manö lowalangi niha Moabi. Tenga simane Orafa, soroi ba dödö Ruti wangumaʼö enaʼö Yehowa, Lowalangi nifosumange Naʼemi, daʼö göi Lowalanginia.a
18 Hatö darua ira iadaʼa zi numalö ba Mbetilekhema, na muʼerai arakhagö samigu ginötöra ba lala. Hewaʼae lö si tebato waʼabu dödöra, hizaʼi terara dödöra börö me fao ira wofanö ba lala.
19. Moloʼö yaʼugö, hewisa woloʼöda faʼomasi si lö faröi nifalua Ruti ba nomo, ba wariawösa, hegöi ba mbanua niha Keriso?
19 Ulidanö andre afönu abula dödö. Inötö si so yaʼita iadaʼa, ’baŵa si lö sökhi’ iwaʼö Sura Niʼamoniʼö, göna ita ngawalö waʼafökhö ba faʼabu dödö. (II Tim. 3:1) Andrö, itugu moguna gamuata niʼokhögö Ruti, yaʼia daʼö faʼomasi si lö faröi. Faʼomasi daʼa zangoʼou si samösa niha lö faröi ia ba niʼomasiʼönia—daʼa zabölö moguna ba gulidanö si no ogömi-gömi andre. Moguna ia khöda ba wangowalu, ba nösi nomo, ba wariawösa, hegöi ba mbanua niha Keriso. (Baso I Yohane 4:7, 8, 20.) Na taʼodödögö wamalua faʼomasi daʼa, no taʼoʼö duma-duma si sökhi nifalua Ruti.
Ruti hegöi Naʼemi ba Mbetilekhema
20-22. (a) Hadia zi tebulö ba waʼauri Naʼemi me so ia ba Moabi? (b) Hadia wangera-ngera si sala khö Naʼemi ba wamakao si göna ia? (Faigi göi Yakobo 1:13.)
20 Lö ibönö na ha ba mbewe mufaehagö waʼomasi si lö faröi, abölö sökhi na muforomaʼö ia ba mbua-bua. Iadaʼa, tebeʼe ginötö khö Ruti ba wangoromaʼö faʼomasinia si lö faröi tenga ha khö Naʼemi, hizaʼi khö Lowalangi Yehowa.
21 Ira alawe si darua andre larugi Mbetilekhema ba gafuriata, kira-kira fulu kilometer tanö raya Yeruzalema. No tehöngö Naʼemi awö nösi nomonia ba mbanua side-ide andrö, börö me no larongo wangawulinia. Laʼondrasi ia ira alawe sato ba daʼö ba lamane khönia, ”Daʼö Naʼemi andrö?” Ato zi lö mangila yaʼia; oroma nasa ba zikhalania wa so gabula dödö sabölö-bölö si no irai alua khönia ngafulu fakhe silalö me so ia ba Moabi.—Rut. 1:19.
22 Itutunö Naʼemi khö dalifusönia hegöi si faola omo si no ara lö falukha khönia hawaʼafökhö zalua ba waʼaurinia. Imane wa sinangea mufagatini döinia Naʼemi, eluahania ”Waʼomasigu”, tobali Mara, eluahania ”Sabu Tödö”. Naʼemi si lö harazaki! Simane Yobi mböröta, iwalinga Lowalangi Yehowa zangaʼasogö abula dödönia.—Rut. 1:20, 21; Yob. 2:10; 13:24-26.
23. Hadia zi tumbu ba dödö Ruti, ba hadia zi tola lafalua niha si tosasa moloʼö Oroisa Moze? (Faigi nisura ba gahe zura.)
23 Me ibörögö lafahaʼö ira lala waʼauri ba Mbetilekhema ira alawe si darua andre, tumbu ba dödö Ruti hewisa lala wangalui soguna khönia hegöi khö Naʼemi. Aboto ba dödönia Goroisa nibeʼe Yehowa ba ndraono Gizaraʼeli, so nihonogöi ba niha si tosasa si fao faʼomasi. Latehegö khöra woloʼö si möi mamasi ba nowi, ba laʼozaragö zi toröi moroi furi si no muzawili hegöi si tumbu ba hinölu.b—III Moz. 19:9, 10; V Moz. 24:19-21.
24, 25. Me tefaudu möi Ruti ba nowi Mboasi, hadia nifaluania? Ba, hewisa nifotöi fangozaragö si toröi mbasitö andrö?
24 Inötö wamasi bua barli, te baŵa si Öfa ba kalender iadaʼa, möi Ruti ba nowi wangalui haniha zanehegö khönia mangozaragö si toröi mbasitö. Tefaudu möi ia ba nowi ndra matua sotöi Boasi, niha si kayo ba sebolo tanö si fahatö khö woʼomo Naʼemi sotöi Elimelekhi. Hewaʼae na moloʼö Oroisa tola iʼozaragö zi toröi moroi furi, lö ilau-lau manö; iʼangonaʼö ua sakali khö ndra matua sozago basitö. Me no latehegö, awena mohalöwö Ruti.—Rut. 1:22–2:3, 7.
25 Khalaigö me fao Ruti ba niha samasi ba sanaba töla barli faoma sabi. So furira Ruti, no ikaöndrö ia ba wangozaragö si toröi mazui sagatoru tou, iböbö tobali ngaʼölu aefa daʼö iʼohe ba naha waniti barli enaʼö atoru zindruhu nösi. Halöwö faʼamarase daʼa ba ara sibai, mendrua manö na itugu alawa luo. Hizaʼi, lö ibato wohalöwö Ruti, ha asala iʼosi mböböinia ba manga ia ba ”nose” naha wolombase sabata ba niha sohalöwö.
Lö aila Ruti wamalua halöwö zawuyu hewaʼae afökhö ba wangalui soguna khönia hegöi khö Naʼemi
26, 27. Hewisa Mboasi andrö, ba hadia nifaluania khö Ruti?
26 Lö irai manötöna Ruti mazui idöna-döna wa so zonehe-nehesi yaʼia—sindruhuniasa so. Ifaigi-faigi ia Boasi ba isofu khö mandru si bohou ebua haniha ia andrö. Börö me ira matua sangataʼufi Lowalangi, iʼowai fefu zohalöwö khönia Boasi ”yamutolo ami Yehowa”, hewaʼae na so ba gotaluara nigazi hari mazui si fatewu. Ba latema göi wangowainia andrö. Ira matua salawa döfi andre ba si so faʼalowalangi, iforomaʼö waʼahakhö dödö khö Ruti hulö simane ononia.—Rut. 2:4-7.
27 Muhede Mboasi khö Ruti imane ”onogu” ba iʼandrö enaʼö böi möi Ruti ba nowi böʼö ba böi yamufandrö-ndröu ia khö ndra alawe ösi nomonia enaʼö lö lagadu ia ira matua sohalöwö. Itatugöi Boasi enaʼö labeʼe gö Ruti na inötö wemanga ba zilaluo. (Baso Ruti 2:8, 9, 14.) Inönö nasa, isuno Ruti ba ibeʼe wondrara dödö. Hewisa?
28, 29. (a) Hadia döi si sökhi niʼokhögö Ruti? (b) Simane Ruti, hewisa ndraʼugö wangalui folumöʼö moroi khö Yehowa?
28 Me manofu Ruti hana wa lahakhösi tödö ia börö me yaʼia niha si fatewu, imane Boasi wa no ahori irongo fefu nifalua Ruti khö ninania matuania sotöi Naʼemi. Te no itutunö Naʼemi khö ndra alawe ba Mbetilekhema hewisa gamuata si sökhi nifalua Ruti khönia, andrö wa irongo Boasi. Iʼila göi wa no tobali samosumange Yehowa Ruti, me imane, ”Yamusulöni khöu Yehowa nilaumö andrö, ya lö ambö luou khö Yehowa, Lowalangi ndraono Gizaraʼeli, ba zi möiʼö mangalui saŵatö, barö gafinia.”—Rut. 2:12.
29 Tatu omuso dödö Ruti wamondrongo daʼö! Sindruhu wa no ihalö gangetula ba wolumöʼö yaʼia barö gafi Yehowa, simane ono wofo solumöʼö yaʼia barö gafi ninania. Mangandrö saohagölö Ruti khö Mboasi ba wehedenia si möi fondrara dödö. Ba mohalöwö ia irugi tanö owi.—Rut. 2:13, 17.
30, 31. Hadia wamahaʼö khöda moroi khö Ruti sanandrösa ba lagu wohalöwö, fangandrö saohagölö, ba faʼomasi si lö faröi?
30 Famati Ruti si fao bua-bua tobali duma-duma si sökhi khöda iadaʼa yaʼita sanaögö abula dödö ba wangalui soguna. Lö imane tödönia wa sinangea latolo ia niha böʼö, ba iʼandrö saohagölö fefu nibeʼe khönia. Lö aila ia wohalöwö ero maʼökhö börö niha niʼomasiʼönia hewaʼae na halöwö daʼö halöwö zawuyu. Soroi ba dödönia wamalua hegöi fanemaʼö mene-mene si sökhi enaʼö lö teʼala ia ba gotalua niha si sökhi amuata. Sabölö moguna, lö irai olifu ia haniha gumbu wolumöʼö sindruhu—Amania, Lowalangi Yehowa.
31 Na taforomaʼö waʼomasi si lö faröi simane nifalua Ruti ba taʼoʼö duma-duma wangide-ngideʼö, faʼowölö-ölö ba fangandrö saohagölö, tobali duma-duma wamatida ba niha böʼö. Hizaʼi, hewisa Yehowa wombönökhi soguna khö Ruti hegöi Naʼemi? Tafatunö ba faza aefa daʼa.
a Sinangea taʼameʼegö tödö, tenga ha asala itötöi Ruti döi ”Lowalangi” ba faka, simane nifalua niha sato si fatewu; itötöi zindruhu döi Lowalangi yaʼia daʼö Yehowa. Imane The Interpreterʼs Bible, ”Börö daʼö, iʼabakhaiʼö sanura wa niha si fatewu andre yaʼia daʼö soloʼö Lowalangi satulö.”
b Ahöli-höli dödöda goroisa daʼa, tatu manö faböʼö moroi ba mbanua Ruti. Ba mbanua sahatö ba Gizaraʼeli me föna, lafakao-kao lakha mbanua. Imane sambua karya referensi, ”Me no mate woʼomonia ira matua, si toʼölönia ba daʼö manötöna lakha mbanua ba nononia ono matua; na lö ononia, ifamawa ia tobali sawuyu, tobali sohorö-horö, mazui ilau mate.”