Samösa niha Masoret iʼangenanöi ba wanali Daromali Lowalangi
TUHO SI OFÖNA | SURA NIʼAMONIʼÖ—BUKU SANAU ÖLÖ
Anau Gölö Zura Niʼamoniʼö Hewaʼae So Zomasi Wobulöʼö Nösinia
SANAISI: Fametaʼu moroi baero simane faʼatekiko ba fanandraigö tebai ibeʼe taya Zura Niʼamoniʼö. Hizaʼi, so ndra sanali ba samoʼeluaha Zura Niʼamoniʼö omasi labulöʼö nösinia. Itaria, latandraigö lafazökhi Zura Niʼamoniʼö ba wotuhini famahaʼöra, lö lafaudugö wamahaʼöra ba Zura Niʼamoniʼö. Angeraigö duma-duma daʼa:
Nahia Wamosumange: Ba gotalua Abad si öfa ba si dua SM, sanura Pentateukh Samariaa inönö ngawua wehede zi so ba II Moze 20:17 yaʼia daʼö ”ba Hili Gerisi. Ba ba daʼö lö tola lö öfesindro sambua nahia wameʼe sumange”. Manötöna niha Zamaria ba Daromali Lowalangi si tobali fotuhini ba wamazökhi nomo Lowalangi ba Hili Gerisi.
Famahaʼö Lowalangi Sambua Tölu: Ambö 300 fakhe me no aefa lasura Zura Niʼamoniʼö, samösa ba zamaduhusi tödö Lowalangi Sambua Tölu inönö ngawua wehede ba I Yohane 5:7 yaʼia daʼö ”ba zorugo, Ama, Taromali, ba Eheha Niʼamoniʼö: ba hasambua ira”. Wehede daʼö lö hadöi ba naskah si föföna. Imane Bruce Metzger, samösa sonekhe ba Zura Niʼamoniʼö, ”Iʼotarai abad si fele önö hegöi aefa daʼö, ngawua wehede andrö itugu ara itugu asese tesöndra ia ba ngaʼörö naskah Latin Me Föna hegöi ba [Latin] Vulgata.”
Töi Lowalangi: Ato zamoʼeluaha Sura Niʼamoniʼö labaliʼö nifaduhusi tödö niha Yahudi tobali dane-dane ba wangeheta töi Lowalangi moroi ba Daromali Lowalangi. Lafalalini döinia tobali töi faka simane ”Lowalangi” mazui ”Soʼaya”, töi niʼogunaʼöra andrö tenga ha khö Zomböi latötöi ia hizaʼi tola göi muʼogunaʼö ba niha, nadu, hegöi khö Gafökha.—Zinunö 82:6; I Korindro 8:5, 6; II Korindro 4:4.b
HEWISA WA IRUGI IADAʼA TOLA SO ZURA NIʼAMONIʼÖ: si oföna, hewaʼae so ösa zanura Sura Niʼamoniʼö lö laʼosiwawöi ba lö latörö zindruhu, ato göi zatua-tua ba laʼangenanöi. Ba gotalua abad si önö ba si fulu, lasali Mbuku Niʼamoniʼö Heberaiʼo niha Masoret, tefotöi ia naskah Masoret. Moloʼö wangombakha, laʼerai ngawua wehede hegöi hurufo enaʼö lö fasala ba ginötö lasali. Laʼogunaʼö göi nisura ba zinga ba wanura gonönöta zangoromaʼö na so niwuʼai ba naskah andrö. Niha Masoret andre latimbagö ba wombulöʼö naskah Zura Niʼamoniʼö. Imane Profesor Moshe Goshen-gottsein, ”Ba niha Masoret, na laʼodödögö wowuʼai no sambua fondrege faʼalösökhi daʼö.”
Si dua, börö me oya ngaʼörö naskah si so iadaʼa sindruhunia möi fanolo niha sogonekhe ba Zura Niʼamoniʼö ba wangalui na so zi sala. Duma-dumania ba zi ngaotu fakhe, lamane tödöra ira sondröniaʼö ba agama wa Zura Niʼamoniʼö si no lafoʼeluaha ba li Latin khöra no tefaudu ba naskah si föföna. Hizaʼi, ba I Yohane 5:7, lafaogö ngawua wehede si fasala simane nitutunö moroi yawa ba duho daʼa. Zala si no lafalua andre molua-lua ia ba King James version ba li Inggris! Hadia zi teʼombakhaʼö me no lasöndra naskah tanö böʼönia? Isura Bruce Metzger wa,”ngawua wehede [ba I Yohane 5:7] lö hadöi fefu ba naskah si föföna (Siria, Koptik, Armenia, Etiopia, Arab, Slavia) baero ba li latin.” Börö daʼö, King James Version si no lafuli labohouni hegöi Sura Niʼamoniʼö tanö böʼönia no laheta ngawalö wehede si fasala.
Chester Beatty P46, sambua papirus naskah Zura Niʼamoniʼö me döfi 200 M
Hadia naskah-naskah si no atua andre tola iforomaʼö khöda wa nösi Zura Niʼamoniʼö andre lö tebulö? Me lasöndra Ngaʼölu Nasi si Mate ba ndröfi 1947, ira sagatua-tua tola lafatimbaisi naskah Masoret Heberaiʼo ba ngaʼölu Zura Niʼamoniʼö si no lasura töra saribu fakhe ba zilalö. So ösa niha sangosisiʼö Ngaʼölu Nasi si Mate lahalö gangetula wa hasambua ngaʼölu no ”iforomaʼö khöda wa töra saribu fakhe me lasali naskah Zura Niʼamoniʼö niha Yahudi sanali, sindruhu-ndruhu tefaudu ba fagöna”.
The Chester Beatty Library ba Dublin, Irlandia, arakhagö lafalemba fefu papirus Buku Niʼamoniʼö Yunani Niha Keriso. Tefarahu göi ba daʼö naskah me abad si dua M nifazökhi töra 100 fakhe me no awai tesura Zura Niʼamoniʼö. Imane The Anchor Bible Dictionary ”baero iʼasogö fangombakha soya hegöi si bohou sanandrösa ba naskah, iforomaʼö göi papirus hewisa waʼatefaudu ba wanali naskah Zura Niʼamoniʼö.”
”Tola mumane wa lö hadöi tanö böʼö nifazökhi iʼotarai me föna irugi iadaʼa nihaogö ba wangosisiʼö”
BUANIA: Tenga tobali tebulö nösi Zura Niʼamoniʼö hewaʼae so naskah Zura Niʼamoniʼö si no atua ba oya ia nasa, hizaʼi tobali itugu sökhi. Sir Frederic Kenyon isura so amakhaita ba Mbuku Niʼamoniʼö Yunani Niha Keriso, ”Lö hadöi mbuku si no so iʼotarai me föna zangaʼasogö oya dandra ba wotuhini naskahnia, ira sogonekhe ba Zura Niʼamoniʼö si lö falimo lö laʼositengagö wa naskah andrö no oya teʼasogö ia khöda.” Imane göi William Henry Green sanandrösa ba Mbuku Niʼamoniʼö Heberaiʼo, ”Tola mumane wa lö hadöi tanö böʼö nifazökhi iʼotarai me föna irugi iadaʼa nihaogö ba wangosisiʼö.”
a Lö tefaudu Pentateukh Samaria ba zi lima buku si föföna Zura Niʼamoniʼö si no lafaduhusi tödö niha Zamaria.
b Enaʼö öʼila nasa, faigi ba Fanuturu Lala ba Wamahaʼö Taromali Lowalangi ba ngaʼörö 1-13, no tehenaigö ba www.pr2711.com/nia.