SURA NIʼAMONIʼÖ Hana Oya Sibai?
Hana oya sibai versi mazui famoʼeluaha Zura Niʼamoniʼö si faböʼö-böʼö iadaʼa? Hewisa wamaigiu versi si bohou andrö, hadia tobali fanolo mazui tobali daha-taha ba wangokhögö faʼaboto ba dödö ba Zura Niʼamoniʼö? Fahaʼö ndraʼugö sanandrösa ba mbörötania, sanolo yaʼugö ba wofaehusi yaʼia si fao faʼatua-tua.
Si oföna, haniha zindruhunia zanura Sura Niʼamoniʼö, ba hamega?
SURA NIʼAMONIʼÖ SI ASLI
Si toʼölönia, mubagi dua faosatö Zura Niʼamoniʼö. Faosatö siföföna 39 buku, ösinia ”daromali Lowalangi”. (Roma 3:2) Ibeʼe gehehania Lowalangi ba ndra matua si lö faröi ba wanura buku andrö ba ginötö sara sibai—ambö töra 1.100 fakhe iʼotarai 1513 SM ofeta lö ara me no aefa ndröfi 443 SM. Lasura ia ba li Heberaiʼo, tobali mufotöi faosatö andrö Buku Niʼamoniʼö Heberaiʼo, mazui sasese tawaʼö Amabuʼula Li Siföföna.
Faosatö si dua so 27 buku ba ösinia ”daromali Lowalangi”. (1 Tesalonika 2:13) Ibeʼe gehahania Lowalangi khö ndra nifahaʼö Yesu Keriso si lö faröi ba wanura buku andrö ba ginötö sabölö adogo—mato 60 fakhe iʼotarai 41 M ofeta 98 M. Lasura ba li Yunani, mufotöi faosatö andrö Buku Niʼamoniʼö Yunani Niha Keriso, mazui sasese tawaʼö Amabuʼula Li si Bohou.
Si 66 buku niʼehehaini Lowalangi andrö tobali Sura Niʼamoniʼö si no ahori tefaʼanö, fehede Lowalangi ba niha gulidanö. Tobali, hana wa munönö mufazökhi famoʼeluaha Zura Niʼamoniʼö? So tölu mbörönia.
Enaʼö tola labaso niha Zura Niʼamoniʼö ba lira samösa.
Ba woʼalösi golalöwa nifalua zosali ba tefangawuli nösi sindruhu moroi ba Zura Niʼamoniʼö.
Ba wobohouni ngawua wehede si no ara.
Faigi hewisa zi tölu mbörö andre moʼamakhaita ba zi dombua famoʼeluaha siföföna.
SEPTUAGINTA YUNANI
Mato 300 fakhe fatua götö Yesu, ibörötaigö lafoʼeluaha Mbuku Niʼamoniʼö Heberaiʼo ira pakar Yahudi ba li böʼö yaʼia daʼö ba li Yunani. Ba gafuriata mufotöi ia Septuaginta Yunani. Hana wa mufazökhi daʼö? Ba wanolo niha Yahudi sato sangogunaʼö li Yunani moroi na ba li Heberaiʼo, enaʼö tola aboto ba dödöra ”Zura Niʼamoniʼö andrö”.—2 Timoteo 3:15.
Septuaginta andre göi zanolo zi tenga niha Yahudi si zuta faʼato, sangogunaʼö li Yunani enaʼö aboto ba dödöra wamahaʼö Zura Niʼamoniʼö. Hewisa wa tola? Imane Profesor W. F. Howard, ”Iʼotarai dalu abad siföföna, daʼö Zura Niʼamoniʼö niʼogunaʼö ba Gereja niha Keriso, ba möi ba sinagoga ndra misionarisnia ba ’wamaduhuʼö moroi ba Zura Niʼamoniʼö wa Yesu andrö Mesia’.” (Halöwö Zinenge 17:3, 4; 20:20) Moloʼö samösa pakar Zura Niʼamoniʼö sotöi F. F. Bruce, daʼö sambua mbörö wa ato niha Yahudi si ”lö adöni dödö saʼae ba Septuaginta”.
Me lazara-zara wanema Mbuku Niʼamoniʼö Yunani Niha Keriso ira nifahaʼö Yesu andrö, laforudugö famoʼeluaha Septuaginta ba Mbuku Niʼamoniʼö Heberaiʼo, ba tobali sambua Zura Niʼamoniʼö sahori so simane niʼokhögöda iadaʼa.
VULGATA LATIN
Mato 300 fakhe me no ahori aefa tefaʼanö Zura Niʼamoniʼö, ifazökhi famoʼeluaha Zura Niʼamoniʼö ba li Latin samösa pakar agama sotöi Jerome, ba gafuriatania mufotöi Vulgata Latin. Me no aʼoi so famoʼeluaha Latin ba ngawalö versi, hadia mbörö wa moguna nasa zi bohou? Imane The International Standard Bible Encyclopedia, omasi Jerome ba woʼatulöʼö ”famoʼeluaha si fasala, faʼalötefaudu soroma, hegöi fonönö ba fangalösi si lö modane-dane”.
Oya zi fasala niʼatulöʼö Jerome. Hizaʼi, samuza inötö so nitatugöi gereja si so kuaso, zangaʼasogö faʼarugi sebua! Lamane wangumaʼö wa ha Sura Niʼamoniʼö famoʼeluaha Vulgata Latin zi resmi ba alua daʼö ba zi hauga abad! Hizaʼi, Vulgata andrö tenga möi fanolo niha ba wangokhögö faʼaboto ba dödö ba Zura Niʼamoniʼö, tobali ia sambua buku si lö aboto ba dödö niha börö me lö fefu niha sangila li Latin.
MONÖNÖ FAMOʼELUAHA SI BOHOU
Gasa-gasa daʼö, lö laböhöli niha wamazökhi famoʼeluaha tanö böʼö moroi ba Zura Niʼamoniʼö simane Siria Pesyita si no tehöngö me mato abad si lima M. Hizaʼi, awena me abad si-14, so wamohouni ba wameʼe Sura Niʼamoniʼö si tola aboto ba dödö niha sato.
Ba Inggris ba gafuriata abad si-14, ibörötaigö iʼefaʼö ia John Wycliffe moroi ba mbilagu li si no mate ba ifazökhi Zura Niʼamoniʼö ba li Inggris, sambua li saboto ba dödö niha ba soi andrö. Lö ara aefa daʼö, börö mesin cetak Johannes Gutenberg wa tola aoha khö ndra pakar Zura Niʼamoniʼö ba wamaʼema Sura Niʼamoniʼö ba ngawalö li ba zi sagörö Eropa.
Börö me tedou waʼoya famoʼeluaha ba li Inggris, laʼanofugö ira kritikus hadia mbörö wa mufazökhi nasa versi si faböʼö ba li si fagölö. Isura fandrita Inggris ba abad si-18 sotöi John Lewis, ”Ngawua wehede tola itugu atua, lö aboto ba dödöda, tobali moguna mufareso Famoʼeluaha si no atua enaʼö tola fahuhuo wamoʼeluaha andrö ba Li sasese muʼogunaʼö ba salio aboto ba dödöda.”
Iadaʼa, aoha khö ndra pakar Zura Niʼamoniʼö ba wamareso famoʼeluaha si no arara. So khöra waʼaboto ba dödö si tefaudu sanandrösa ba li Zura Niʼamoniʼö meföna, ba so göi khöra manuskrip Zura Niʼamoniʼö sawena musöndra barö-barö daʼa. Daʼa zanolo yaʼira ba wotatugöi ha waʼatefaudu nösi Zura Niʼamoniʼö.
Sindruhu-ndruhu moguna famoʼeluaha Zura Niʼamoniʼö versi si bohou. Tatu manö, moguna göi mangenanö ba wofili.a Hizaʼi na sindruhu-ndruhu börö waʼomasira khö Lowalangi wa lafuli lafazökhi wamoʼeluaha Sura Niʼamoniʼö si bohou, ba hasambalö ebua sibai gunania khöda halöwöra andrö.
a Faigi artikel ”Bagaimana Memilih Terjemahan Alkitab yang Baik?” ba 1 Mbaŵa si Lima 2008 moroi ba majalah daʼa.