FAZA DUA WULU A TÖLU
Ifahaʼö Ia khö Zoʼaya ba Wangefaʼö Sala
1. Hadia ginötö fondrege zi lö sökhi salua khö Wetero?
LÖ IRAI olifu Wetero ginötö sataʼu ia me fazuzu höröra. Hadia oroma khönia waʼafatö dödö ba faniasa ba hörö Yesu? Lö aboto sibai ba dödöda; ha daʼa niwaʼö ba zura si no teʼehehaini, ”ibaliʼö ia Soʼaya, ifaigi Wetero”. (Luk. 22:61) Tobali, moroi ba lagu wamaigi Yesu, iʼila Fetero wa sindruhu-ndruhu fasala ia. Awena takana khönia wa itörö zi no ifaʼeleʼö Yesu, amuata si lö irai ifalua moloʼö yaʼia—no iʼositengagö Zoʼaya niʼomasiʼönia. Sindruhu-ndruhu afatö dödö Wetero, te daʼa ginötö fondrege zi lö sökhi si no irai itörö.
2. Hadia zinangea ifahaʼö ia Fetero, ba hadia wamahaʼö si tola tahalö ba duho daʼa?
2 Hizaʼi, tenga daʼö geluahania lö fanötöna saʼae. Fetero andrö niha samati sibai. Börö daʼö, so nasa ginötö khönia ba wamalalini era-era ba ihalö wamahaʼö sabölö moguna moroi khö Yesu. Yaʼia daʼö famahaʼö sanandrösa ba wangefaʼö sala. Moguna göi tahalö khöda wamahaʼö. Datafaigi hewisa Wetero wamahaʼönia yaʼia moroi ba zalua khönia andrö.
Moguna Oya Ifahaʼö Ia
3, 4. (a) Hadia nisofu Wetero khö Yesu, ba hadia zi so ba wangera-ngera Wetero? (b) Hewisa wangoromaʼö Yesu wa no tedönisi dödö Wetero ba gamuata niha sato me luo daʼö?
3 Kira-kira önö waŵa silalö ba Gafanauma, ba mbanua si tumbu ia, manofu Wetero khö Yesu. Imane, ”He Tua, hameʼuga uʼefaʼö zala dalifusögu, na mosala ia khögu? Hadia irugi mewitu?” Te imane tödönia Fetero wa niha soböwö ia. Mendrua manö me lafahaʼö ira sondröniaʼö ba agama me luo daʼö, wa obönö tölu kali na muʼefaʼö zala niha böʼö! Itema linia Yesu, ”Tenga ha irugi zi mewitu, irugi zi mewitu ngafulu wa fitu.”—Mat. 18:21, 22.
4 Na simanö, hadia ifarou Wetero Yesu enaʼö iʼerai ba isura-sura zala niha khönia? Löʼö. Hizaʼi, si 7 nitötöi Wetero, igati Yesu tobali 77. Eluaha niwaʼö Yesu, lö ola si no muhonogöi ba wangefaʼö sala. (I Kor. 13:4, 5) Iforomaʼö Yesu wa no tedönisi dödö Wetero ba gamuata falömangefaʼö sala ba falöfaʼahakhö dödö ba niha me luo daʼö, hulö iʼerai ua samuza na iʼefaʼö zala niha. Hizaʼi, fangefaʼö sala moloʼö goi-goi Lowalangi lö hadöi olania.—Baso I Yohane 1:7-9.
5. Hawaʼara awena tafahaʼö ita ba wangefaʼö sala?
5 Lö fabuʼa Wetero khö Yesu. Hizaʼi, hadia fagöna ba dödönia wamahaʼö Yesu? Itaria, awena tafahaʼö ita ba wangefaʼö sala na taʼandrö enaʼö laʼefaʼö zalada. Börö daʼö, tafuli taʼosisiʼö zalua fatua lö mate Yesu. Ba ginötö safönu faʼamanizi-nizi andrö, oya zala nifalua Wetero ba iʼandrö khö Zamahaʼö enaʼö iʼefaʼö zala nifaluania.
Moguna Asese Muʼefaʼö Zalania
6. Hewisa Wetero me iʼodödögö Yesu wamahaʼö ira sinengenia sanandrösa ba wangide-ngideʼö, ba hadia nifalua Yesu khönia?
6 Bongi daʼö, tenga bongi si toʼölö. Daʼö mbongi safuria waʼauri Yesu ba gulidanö. Oya nasa wamahaʼö sedöna ibeʼe khö ndra sinengenia. Duma-dumania, sanandrösa ba wangide-ngideʼö. Ibeʼe khöra duma-duma me isasai gahera, si toʼölönia daʼa halöwö zawuyu. Ba wamobörö, manofu Wetero ba nifalua Yesu andrö. Lö omasi ia na isasai gahenia Yesu. Aefa daʼö, iʼandrö enaʼö tenga ha ahenia nisasai, hizaʼi tanga faoma högönia! Lö taya waʼebolo dödö Yesu ba ihaogö wangombakha hadia geluaha nifaluania andrö.—Yoh. 13:1-17.
7, 8. (a) Hadia zui nifalua Wetero ba wanandraigö faʼebolo dödö Yesu? (b) Hewisa Yesu wangoromaʼö faʼasökhi dödö ba fangefaʼö sala?
7 Lö ara aefa daʼö, ifuli itandraigö Fetero waʼebolo dödö Yesu. Ibörögö lafadöni ira sinenge haniha zebua ba gotaluara. Tatu manö fao Wetero ba gamuata faʼasiliawa andre sogoro ita. Hewaʼae simanö, ihaogö wanegu yaʼira Yesu ba isuno gamuata si sökhi si no lafalua; lö si faröi ira khö Zamahaʼö. Hizaʼi, ifatunö khöra wa hasambalö laröi dania ia fefu. Fabuʼa Wetero wa lö iröi Yesu hewaʼae na mate ia. Ifaʼeleʼö Yesu wa tölu kali iʼositengagö ia Fetero bongi daʼö, fatua lö mendrua miwo zilatao. Tenga ha fabuʼa Wetero ba wehede Yesu, fayawa ia wa lö iröi Yesu hewaʼae laröi ia ira sinenge tanö böʼö!—Mat. 26:31-35; Mrk. 14:27-31; Luk. 22:24-28; Yoh. 13:36-38.
8 Hadia arakhagö taya waʼebolo dödö Yesu khö Wetero? Löʼö. Hizaʼi, ba ginötö safökhö andre, lö tebulö iʼalui gamuata si sökhi khö ndra sinengenia si lö moʼahonoa andrö. Iʼila wa afatö dödönia ba nifalua Wetero. Hewaʼae simanö, imane Yesu, ”No mangandrö ndraʼo, salahiu, enaʼö lö aetu wamatimö, ba yaʼugö, na no öfalalini gera-erau dania, ba abeʼeʼö dalifusöu.” (Luk. 22:32) Faduhu dödö Yesu wa ifalalini gera-erania Fetero ba lö faröi ia wangai halöwö khö Lowalangi. Sindruhu-ndruhu wa sökhi dödö Yesu ba iʼefaʼö zala!
9, 10. (a) Hadia wotu soguna khö Wetero ba Kabu Gezemane? (b) Hadia zi tobali famasugi ba dödöda moroi ba zala nifalua Wetero?
9 Aefa daʼö, ba Kabu Gezemane, moguna labeʼe wotu khö Wetero mato hauga kali. Iʼandrö khönia Yesu, hegöi khö Yakobo faoma Yohane, enaʼö lazago ia gasa-gasa wangandrönia. Lö sökhi-sökhi dödö Yesu ba moguna laʼaroʼö dödönia. Hizaʼi, hauga kali mörö Wetero hegöi ira awönia. Iforomaʼö waʼahakhö dödö ba faʼebolo dödönia Yesu me imane, ”Aoha sa gölö dödö, ba si no ambö faʼabölö nösi.”—Mrk. 14:32-41.
10 Lö ara, tohare niha sato laʼohe solo, föda hegöi fagado. Ba ginötö simane daʼö, moguna mangelama ira si fao faʼatua-tua. Hizaʼi, alio manö khö Wetero wangaʼi angetula, isöbi wödania ihareʼö ba högö zawuyu gere sebua sotöi Malikho, ba aetu tambai dalinga. Ihaogö Yesu wanegu Fetero, ifadöhö zokho andrö, ba ifatunö goi-goi enaʼö lö faʼudusa, si tobali duma-duma ba niha soloʼö khönia irugi maʼökhö. (Mat. 26:47-55; Luk. 22:47-51; Yoh. 18:10, 11) Oya golalöwa nifalua Wetero ba moguna khönia wangefaʼö sala moroi khö Zamahaʼö. Salua khönia andre tobali famasugi ba dödöda wa asese sibai fasala ita. (Baso Yakobo 3:2.) Haniha ba gotaluada andre zi lö moguna fangefaʼö sala moroi khö Lowalangi ero maʼökhö? Hizaʼi, na khö Wetero, lö silalö mbongi daʼö, so nasa zala sabölö ebua sombalo-mbaloi yaʼia.
Faʼakala Wetero Sabölö-bölö
11, 12. (a) Hewisa Wetero wangoromaʼö faʼabarani me no laraʼu Yesu? (b) Hadia zi lö aʼozu ifalua Fetero hewaʼae no iwaʼö wa hasambalö ifalua?
11 Fahuhuo Yesu ba niha sato daʼö. Na yaʼia niʼaluira, iʼandrö enaʼö lafofanö ndra sinengenia. Lö hadöi si tola ifalua Fetero me laböbö Yesu. Aefa daʼö, moloi Wetero simanö göi zinenge tanö böʼö.
12 Labato fagohi ira Fetero ba Yohane, te ahatö ba nomo Hanasi si no irai tobali Ere Sebua. Ba daʼa oföna laʼohe Yesu me lasekhegö ia. Me laʼohe Yesu moroi ba daʼö, lagoʼö-goʼö ia ira Fetero faoma Yohane hizaʼi ”aröu moroi furi”. (Mat. 26:58; Yoh. 18:12, 13) Tenga niha sataʼu Wetero. Tatu moguna waʼabarani ba woloʼö Yesu. Oi zara molohe fangöna niha sato andrö, ba samösa moroi ba gotaluara zi no irai ifesokho Fetero. Hizai, lö oroma ba daʼa waʼomasi si lö faröi nifaduhuʼö Wetero—itehegö mate ia khö Zamahaʼö na moguna.—Mrk. 14:31.
13. Hadia lala si tefaudu ba woloʼö Keriso?
13 Simane Fetero, ato niha soloʼö Yesu iadaʼa ’moroi ba zaröu’ enaʼö lö laʼila-ila ira niha. Hizaʼi, simane nisura Wetero ba gafuriata, sambua lala si tefaudu ba woloʼö Keriso, yaʼia daʼö taʼodödögö wangahatöʼö yaʼita khönia, taʼoʼö duma-dumania, gofu hadia zalua.—Baso I Fetero 2:21.
14. Hadia nifalua Wetero me bongi wanguhuku Yesu?
14 No idaʼi-daʼi Fetero woloʼö niha sato larugi nomo fondrege zebua ba Yeruzalema. Daʼö omo Gayafa, ere sebua si kayo ba samatörö. Omo simane daʼö faʼegebua no tefasui olayama, ba so mbawa göli tanö föna. Ofeta Wetero ba mbawa göli ba lö latehe möi ia bakha. No tohöna bakha Yohane börö me faʼila ira gere sebua. Iʼandrö ba zozago bawa göli enaʼö latehe möi bakha Wetero. Hulö ifandröu-ndröu ia Fetero moroi khö Yohane; lö göi iforege weʼamöi bakha ba nomo enaʼö iʼagö zinga Zamahaʼö yaʼia. Ba golayama so ia, ba daʼö so zawuyu hegöi sangai halöwö soleu yaʼira ba galitö börö waʼokafu-kafu zi bongi. Ifaigi-faigi zamaduhuʼö sofaya samöbögö si lö duhu khö Yesu, si falali-lali weʼamöi ba gödo zanguhuku andrö.—Mrk. 14:54-57; Yoh. 18:15, 16, 18.
15, 16. Tutunö hewisa waʼalua wamaʼeleʼö Yesu me tölu kali iʼosilöʼögö ia Fetero.
15 Börö me ebua hola-hola galitö, awena anehe ndra alawe sangumaʼö khö Wetero weʼamöi bakha ba göli. Humede ia, ”Yaʼugö göi nawö Yesu andrö, banua Galilaia!” Börö waʼatokea Wetero, iʼosilömangilagö Yesu mazui iwaʼö wa lö aboto ba dödönia wehede ndra alawe daʼö. Ifahatö ia ba mbawa göli, iforege enaʼö lö laʼila ia niha, hizaʼi so zui samösa ndra alawe si falukha khönia imane, ”Awö Yesu, banua Nazareta, daʼö.” Möi ba hölu Wetero, ”Lö uʼila haniha daʼö!” (Mat. 26:69-72; Mrk. 14:66-68) Tola manö, awena irongo miwo zilatao Fetero me no dua kali iʼosilöʼögö Yesu, hizaʼi lö iʼameʼegö tödö irege olifu ia nifaʼeleʼö Yesu me hauga za silalö.
16 Lö nasa ibato Fetero wamorege enaʼö lö laʼila ia niha. Hizaʼi, laʼondrasi ia niha sato si fasui ba golayama. Samösa ba gotaluara yaʼia daʼö si fahatö khö Malikho, enoni nifesokho Wetero. Imane khö Wetero, ”Tenga no uʼila ndraʼugö, awönia ba kabu?” Iforege wangumaʼö khöra Fetero enaʼö faduhu dödöra wa fasala niwaʼöra. Börö daʼö, möi ia ba hölu wa si göna fangelifi ia na faya niwaʼönia. No tölu kali saʼae Wetero iʼosilöʼögö Yesu. Me no aefa iwaʼö daʼö, terongo wemiwo zilatao si mendrua nirongo Wetero bongi daʼö.—Yoh. 18:26, 27; Mrk. 14:71, 72.
”Ibaliʼö ia Soʼaya, ifaigi Wetero”
17, 18. (a) Hadia nifalua Wetero me irasoi hawaʼafatö dödö Zamahaʼö ibeʼe? (b) Hadia zi tumbu ba dödö Wetero?
17 Awena sibai kalua Yesu moroi ba mbawandruhö lote sangotahögö olayama. Me luo daʼö, fazuzu höröra Fetero simane nitutunö ba wamobörö. Iʼanemai taraso khö Wetero wa afatö sibai dödö Zamahaʼö wolaunia. Iröi golayama Fetero. Afatö dödönia ba waʼebua zala si no ifalua. Möi ia baero ba lala sebua si tara haga mbaŵa sarakhagö aekhu. Moʼala hörönia, fafali nidanö hörö. Afatö dödönia ba iduhugö weʼe.—Mrk. 14:72; Luk. 22:61, 62.
18 Ba ginötö aboto ba dödö zi samösa niha waʼebua horö si no ifalua, aoha manö khönia wangumaʼö wa fondrege zebua horö nifaluania irege tebai teʼefaʼö. Tola manö daʼö zi tumbu ba dödö Wetero. Hadia tebai saʼae muʼefaʼö zalania?
Hadia Tebai Saʼae Muʼefaʼö Zala Wetero?
19. Hadia nirasoi Wetero ba waʼakalania, hizaʼi hezo taʼila wa lö aetu wanötönania?
19 Abua khöda wokhalaigö hawaʼabu dödö Wetero me arakhagö moluo. Ba monönö nasa zalua ba zi maʼökhö daʼö. Tatu manö itahi-tahigö ia Fetero me iʼila mate Yesu ba zi tanö owi daʼö me no hauga za lafakao ia! Afatö dödö Wetero me itörö tödönia hulö inönö waʼafökhö dödö Yesu, mendrua manö afuriata waʼauri Yesu maʼökhö daʼö ba waʼaniha. Hewaʼae abu sibai dödönia, lö aetu wanötönania. Taʼila daʼa börö me ifuli fao ia khö ndra talifusönia. (Luk. 24:33) Tatu manö maniasa ndra sinenge andrö ba nifaluara bongi daʼö, andrö faoma larara dödö nawöra zamösana.
20. Hadia wamahaʼö si tola tahalö khö Wetero me ihalö gangetula si sökhi?
20 Ba daʼa taʼila wa no ihalö gangetula si sökhi Fetero. Na alabu samösa nono mbanua Lowalangi, tenga dali hawaʼabölö-bölö waʼalabunia, hizaʼi hawaʼabölönia ifuli maoso ba wangadölöʼö sala nifaluania. (Baso Gamaedola 24:16.) Iforomaʼö wamati sindruhu Fetero, owulo ia khö ndra talifusönia hewaʼae abu sibai dödönia. Na so zabu tödö mazui saniasa, tola manö aolo dödönia wangoniagö yaʼia. Hizaʼi, mosikho na ifalua daʼö. (Gamd. 18:1) Sabölö sökhi na ihatöʼö ia khö ndra talifusöda si sara lala wamati ba ifuli isöndra waʼabölö ba wamosumange Lowalangi.—Heb. 10:24, 25.
21. Börö me fao Wetero khö ndra talifusönia si sara lala wamati, hadia duria nirongonia?
21 Börö me khö ndra talifusönia si sara lala wamati fao Wetero, andrö irongo duria sahöli-höli dödö wa lö hadöi saʼae boto Yesu ba lewatö. Fagohi Wetero faoma Yohane numalö ba lewatö Yesu si no lafotandro. Börö me awuyu Yohane, yaʼia zi oföna mondrugi. Me iʼila no teboka lewatö, mangiwa dödönia weʼamöi bakha. Hizaʼi, faböʼö Wetero. Hewaʼae ambö-ambö mbadunia, idölö ia bakha ba lewatö. Atulö, lö hadöi!—Yoh. 20:3-9.
22. Hana wa taya waʼabu dödö hegöi faʼaombö dödö Wetero?
22 Hadia faduhu dödö Wetero wa no tesusugi Yesu? Lö iʼanemai, hewaʼae mato hadauga ndra alawe si lö faröi zamatunö wa no falukha ira malaʼika sangombakha fanusugi Yesu. (Luk. 23:55–24:11) Fatua lö numalö zimaʼö-maʼökhö daʼö, taya gabula dödö ba faʼaombö dödö Wetero. No ifuli auri Yesu tobali boto eheha sabölö! Iforomaʼö ia khö ndra sinengenia fefu. Hizaʼi, so zi oföna ifalua, si lö laʼila niha böʼö. Moloʼö ira sinenge, ”Sindruhu, no maoso Zoʼaya, ba no iʼoromaʼö ia khö Zimoni.” (Luk. 24:34) Isura göi Faulo wa ba ngaluo si tebai muʼolifugö andrö, ”iʼoromaʼö ia [Yesu] khö Gefa andrö, ba aefa daʼö, ba ba zi felendrua”. (I Kor. 15:5) Kefa hegöi Simoni amalalata döi Wetero. Iforomaʼö ia Yesu khö Wetero me luo daʼö te me ha yaʼi-yaʼia.
Oya golalöwa nifalua Wetero ba moguna khönia wangefaʼö sala moroi khö Zamahaʼö, ba haniha ba gotaluada andre zi lö moguna fangefaʼö sala moroi khö Lowalangi ero maʼökhö?
23. Hana wa moguna latörö tödö zalua khö Wetero yaʼira niha Keriso si no aekhu ba horö iadaʼa?
23 Ba Zura Niʼamoniʼö, lö si tesura waö-waö zalua hewisa me falukha ira. Ha Yesu zangila faoma Fetero. Ha taʼila takhalaigö hewisa waʼomuso dödö Wetero me no iʼila tesusugi Yesu niʼomasiʼönia, ba tebeʼe khönia ginötö ba wangoromaʼö faʼamaniasa ba famalalini era-era. Fondrege zomasi ia me luo daʼö fangefaʼö sala. Tatu manö, lö aombö dödöda wa ihakhösi tödö ia Yesu. Niha Keriso iadaʼa si no aekhu ba horö, moguna itörö tödönia zalua khö Wetero andre. Böi tawaʼö wa lö iʼefaʼö zalada Lowalangi. Moʼahonoa wamalua Yesu amuata Namania, ’sangöhöna dania fameʼe aefa horö’.—Yes. 55:7.
Tandra Böʼö Wa No Teʼefaʼö Zalania
24, 25. (a) Tutunö hewisa mbongi me fandriala Wetero ba Nasi Galilaia. (b) Hewisa Wetero me so dandra sahöli-höli dödö nifalua Yesu mahemolu sihulö wonginia?
24 Ifatenge zinengenia Yesu ba Galilaia enaʼö ba daʼö ifuli falukha ira. Me larugi daʼö, ihalö gangetula Fetero weʼamöi fagai ba Nasi Galilaia. So mato hadauga nawönia. Sakalitö, ba nasi daʼa so Wetero nahania wangalui, ba daʼa göi arakhagö arörö waʼaurinia. No toʼölö Wetero wamondrongo tundraha si fakiki, ugu-ugu mbade hegöi ba wangogunaʼö diala. Ira matua si möi fagai bongi daʼö, lö ahulu ira.—Mat. 26:32; Yoh. 21:1-3.
Ifazaumba ia Fetero moroi ba dundraha ba molangi ia ba ngöfi
25 Hizaʼi, me arakhagö moluo, so ziʼao moroi ba ngöfi iwaʼö khöra enaʼö lafazaewe girira ba nahia böʼö. Laʼoʼö niwaʼönia ba ahulu ira iʼa 153 rozi! Iʼila Fetero haniha niha daʼö. Ifazaumba ia moroi ba dundraha ba molangi ia ba ngöfi. Ba daʼö ibeʼe gö zi fahuwu khönia Yesu, iʼa si no ifaga ba galitö. Iadaʼa, ifanandrösa wehedenia khö Wetero.—Yoh. 21:4-14.
26, 27. (a) Hadia ginötö si tölu kali nibeʼe Yesu khö Wetero? (b) Hadia dandra nibeʼe Yesu wa sindruhu-ndruhu no iʼefaʼö zala Wetero?
26 Manofu Yesu khö Wetero, hadia abölö iʼomasiʼö Yesu ’moroi ba waʼomasinia daʼeʼ—ituturu giʼa soya sahulu ira andrö. Ba dödö Wetero, hadia abölö iʼomasiʼö halöwönia fangalui iʼa moroi ba waʼomasinia Yesu? Tölu kali Wetero iʼosilöʼögö Yesu, ba tölu kali göi ibeʼe khönia Yesu ginötö ba wamaduhuʼö faʼomasinia föna ndra awönia. Ero ibeʼe wanema li Fetero, ifatunö khönia Yesu hewisa lala ba wamalua faʼomasi daʼö: iʼofönaiʼö wamalua halöwö niʼamoniʼö moroi ba danö böʼö, ibeʼe mbalazo hegöi ba wokubaloi biri-biri Keriso, ira soloʼö khönia si lö faröi.—Luk. 22:32; Yoh. 21:15-17.
27 Ifaduhuʼö Yesu wa moguna khönia Wetero hegöi khö Namania. So halöwö nifalua Wetero ba wondröniaʼö ono mbanua Lowalangi barö wamatörö Keriso. Sindruhu-ndruhu wa no iʼefaʼö zalania Yesu! Tatu, toröi-röi ba dödö Wetero waʼahakhö dödö daʼö ba itanögö ba dödönia.
28. Hewisa Wetero wangoʼaurifagö töinia?
28 Lö faröi Wetero wamalua halöwönia ba zi hauga fakhe. Iʼabölöʼö ndra talifusönia simane niwaʼö Yesu me bongi fatua lö mate ia. Ikubaloi ba ibeʼe gö zoloʼö khö Keriso si fao faʼasökhi dödö ba faʼebolo dödö. Simoni andre, no iʼoʼaurifagö döi nibeʼe Yesu khönia, yaʼia daʼö Fetero mazui Kara Nasi—lö tebulö, aro, ba tola laʼodaligö ba mbanua niha Keriso. Oya dandra sanandrösa ba geluaha döinia andrö ba zurania si dombua, nisurania samösa si tobali buku ba Zura Niʼamoniʼö sebua böli. Baero daʼö, ba zurania oroma göi wa lö solifu Wetero wamahaʼö nitemania moroi khö Yesu sanandrösa ba wangefaʼö sala.—Baso I Fetero 3:8, 9; 4:8.
29. Hewisa lala woloʼöda famati Wetero ba faʼahakhö dödö Yesu?
29 Datahalö khöda wamahaʼö. Hadia ero maʼökhö taʼandrö wangefaʼö sala moroi khö Lowalangi ba horö si no tafalua? Hadia tatema wangefaʼö andrö ba faduhu dödöda wa tola iʼehao ita? Hadia tabeʼe göi aefa zala niha böʼö? Na tafalua daʼö, no taʼoʼö wamati Wetero ba faʼahakhö dödö Zamahaʼö.