Ko e Fakamatematekelea he Mogonei he Nakai Fetataiaki
“Kua kitia maali e tau kupu moli nei ki a mautolu, kua tatai e tufugaaga he tau tagata oti kana, kua tuku he Tufuga ia lautolu e Tonuhia mauokafua, ti he tau mena nei ko e Moui, Tokanoa mo e tutuli he Fiafia.”—Declaration of Independence, fakaaoga he Tau Fahi Kaufakalataha he 1776.
“Ko e tau tagata oti kana kua fanau ataina mo e fetataiaki e tau tonuhia.”—Declaration of the Rights of Man and of the Citizen, fakaaoga he National Assembly a Falani he 1789.
“Ko e tau tagata oti kana kua fanau ataina mo e fetataiaki e lilifu mo e tau tonuhia.”—Universal Declaration of Human Rights, fakaaoga he General Assembly he Tau Motu Kaufakalataha he 1948.
KUA nakai fakauaua hagaao ki ai. Ke he tau tagata ko e manako ke fetataiaki kua holofa he lalolagi katoa. Ka e momoko ke talahau, ha ko e manatu ke fetataiaki e tau tagata kua liu fatiaki tumau ati kitia moli he mogonei e fetataiaki ke kalo he tau tagata.
Fai tagata nakai ke talahau he mogonei he matahiku he senetenari ke 20 aki, kua lapigapiga tuai e tau tutuaga? Fiafia moli nakai a lautolu ne nonofo he Tau Fahi Kaufakalataha mo Falani, po ko hai ia lautolu ne 185 he Tau Motu Kaufakalataha, e tau tonuhia fetataiaki ne talahau ke fanau a lautolu ki ai?
Pete ni ko e manatu he fetataiaki he tau tagata oti kua “kitia maali,” ko e tau tonuhia ke he “Moui, Tokanoa mo e tutuli he Fiafia” kua mamao mai he fetataiaki ma e tau tagata oti kana. Ke fakatai ki ai, ko e ha e fe e fetataiaki ke he tonuhia he moui ka talahau e tautolu, kua limaloga e ekekafo he tamatote i Aferika ke he 2,569 he falu tagata foki, ka ko e tama i Europa ko e 289 ni? Po ke, ha e fe e fetataiaki he tau tonuhia ke tokanoa mo e ke tutuli he fiafia ka e teitei fafati tolu e tau tama tane mo e fafati ua e tau tama fifine i Initia ka lalahi hake ke nakai iloa ke totou po ke tohitohi, ka e he tau motu tuga a Sapani, Sihamani, mo Peritania Lahi, kua teitei oti e tau tama he fai fakaakoaga?
Olioli pihia nakai he tau tagata he tau motu he Lotouho a Amerika e totogi he tau ne $1,380 e “lilifu mo e tau tonuhia” he moui ke tuga ia lautolu i Falani, ne $24,990 e totogi he tau? Ti olioli fefe he tau tamamuke fifine i Aferika e fetataiaki ka kua 56 ni e tau tau ne amanaki ke momoui ai ka fakatatai atu ke he tau tama fifine ikiiki i Amerika Tokelau ne amanaki ke 79 e tau tau ke momoui ai?
Loga e fahi he nakai fetataiaki, ti kua fakalialia oti a lautolu. Ko e nakai fetataiaki he tau tutuaga nonofo mo e tau levekiaga ke he tino malolo ko e falu na mena ia. Ko e fekehekeheaki he fakapolitika, vahega tagata, po ke he tau lotu ne utakehe mai he tau tagata e lilifu mo e tokanoaaga ha lautolu. Pete ni ko e tau tala hagaao ke he fetataiaki, kua nonofo a tautolu he lalolagi nakai fetataiaki. Tuga e fakamatematekelea—“ko e tupuaga he mamahi mahaki po ke he lalolagi katoa”—kua hokotia atu ke he tau nonofoaga oti he kaufakalatahaaga he tagata. Ko e mamahi ne tupu mai he puhala mativa, gagao, fakagoagoa, nakai fai gahua, mo e fili tagata kua tuina hokulo e loto.
“Ko e tau tagata oti kana kua fanau ataina mo e fetataiaki.” Ko e manatu fulufuluola ha ia! Ka e kelea ni ha kua nakai pihia e mena ne tupu!
[Fakatino Credit Line he lau 3]
UN PHOTO 152113/SHELLEY ROTNER