Iloa Nakai e Koe?
Ko e ha ne liogi a Iesu ki a Iehova he fakaaoga e “Ava, ma Matua na e”?
Kua maeke foki e kupu Aramaika ʼab·baʼʹ ke kakano “ko e Matua” po ke “ma Matua na e.” Igatia e tau kupu tolu nei i loto he tau Tohiaga Tapu ke eke mo vala he liogi mo e fakaaoga hagaao ke he Matua he lagi, ko Iehova. Ko e heigoa e alito he kupu nei?
Kua talahau he The International Standard Bible Encyclopedia: “Ke he vagahau mahani mau he vahā a Iesu, ko e kupu ʼabbāʼ kua fakaaoga pauaki ke fakakite e fakafetuiaga tata lahi mo e fakalilifu he tau fanau ke he tau matua ha lautolu.” Ko e kupu fakahele ka talahau mo e taha he tau kupu fakamua ka fakaako he tama. Ne fakaaoga e Iesu e talahauaga he liogi fakamakamaka pauaki ke he Matua haana. He katene i Ketesemane, he tau tulā gahoa ato mate a Iesu, ne liogi a ia ki a Iehova he talahau “Ava, ma Matua na e.”—Mareko 14:36.
“He talahau e kupu ʼAbbāʼ hagaao ke he Atua ko e mena lavea lahi mahaki ke he tau tohi Iutaia he vahā Greco-Roman, ti nakai lilifu mooli ke fakaaoga e tau kupu pihia ke hagaao ke he Atua,” he matutaki he tohi ne totoku i luga. Pete ia, “ne fakaaoga e Iesu . . . e kupu nei he liogi ko e fakamooliaga mua ue atu kua ha ha ia Ia e fakafetuiaga tata lahi mo e Atua.” Ko e tau kupu Tohi Tapu ua ne toe ne tū ai e “Ava”—ko e tau tohi ua he aposetolo ko Paulo—ne fakakite kua fakaaoga foki he tau Kerisiano he senetenari fakamua e kupu ia he tau liogi ha lautolu.—Roma 8:15; Kalatia 4:6.
Ko e ha ne fai vala e Tohi Tapu ne tohi faka-Heleni?
Ko e “tau kupu he Atua” ne tuku age ke he tau Iutaia ne talahau he aposetolo ko Paulo. (Roma 3:1, 2) Ti ko e vala fakamua he Tohi Tapu ne laulahi ke tohia faka-Heperu, ko e vagahau he tau Iutaia. Ka ko e tau Tohiaga Tapu Kerisiano ne tohia faka-Heleni.a Ko e ha ne pihia ai?
He senetenari ke fāaki F.V.N., ko e tau kautau ne fekafekau i lalo ha Alexander the Great ne fakaaoga e tau vagahau kehekehe faka-Heleni, nukua tuku fakalataha ai ke moua e Koine po ke vagahau Heleni fa mahani. Ko e tau kautūaga ha Alexander ati maeke e vagahau Koine ke eke mo vagahau he tau tagata oti i lalo hifo haana he magahala ia. He tau kautūaga he magaaho ia, ne mavehevehe fano e tau Iutaia ke he falu motu. Tokologa ne nakai liliu ki Palesitaina mai he uta fakapaea ha lautolu ki Papelonia, ne kua oti he senetenari ke fāaki F.V.N. Ti ko e fua, tokologa e tau Iutaia ne fakahiku ke galo ha lautolu a vagahau faka-Heperu ti fakaaoga e vagahau Heleni. (Gahua 6:1) Ke lagomatai a lautolu ne taute ai e Septuagint, ko e Koine, po ke vagahau Heleni fa mahani.
Ko e Dictionnaire de la Bible ne talahau kua nakai fai vagahau foki ne “loga e tau kupu kehekehe, maeke ke hikihiki, mo e mahuiga ke he tau tagata Heleni oti.” Ha kua ha ha i ai e tau kupu kehekehe mo e kua felauaki tonu, kalama ne fakavahega fakamitaki, mo e tau vepi ne fakamaama fakahako e tau kakano kehekehe he tau kupu ti “ko e vagahau ne fakaaoga ka tutala, mo e talahau fakahako aki e tau vala tala—ko e vagahau mooli kua latatonu ma e tau Kerisiano.” Nakai kia latatonu mogoia ne tohia e vala he Tohi Tapu Kerisiano ke he vagahau Heleni?
[Matahui Tala]
a Ko e falu vala kūkū he tau Tohiaga Tapu Heperu ne tohia faka-Aramaika. Ko e Evagelia ha Mataio ne tohia fakamua faka-Heperu ti liga fakaliliu ni e Mataio faka-Heleni.
[Fakatino he lau 31]
Vala he menusikuripi Septuagint Heleni
[Credit Line]
Courtesy of Israel Antiquities Authority