Fakafiafiaaga Fakafetuiaki—Olioli ke he Tau Aoga, Tiaki e Tau Matahele
“Kua nakai fai mena homo ue atu [ke he tagata] ka kua lata a ia ke kai mo e inu moli mo e fakatupu ke he hana solu ke kitia e mitaki ha ko e hana tau gahua uka.”—FAKAMATALAAGA 2:24, NW.
1. Ko e heigoa e puhala he takitakiaga he Atua ne lagomatai aki hana a tau tagata hagaao ke he fakafiafiaaga?
KUA ta mai he takitakiaga a Iehova ke he hana a tau lagomatai e tau mena mitaki loga. Kua kitia e tautolu e mena nei he puhala he tau fakafiafiaaga. Ko e hana puhala kua lagomatai aki e tau Kerisiano ke tiaki e tau mena kua molea lahi he tau kitekiteaga fakamatapatu ua ke he tau mena kehekehe. Ko e falu he tau tagata lotu, ne onoono kaka lahi ke he puhala tui tapulu mo e tau mahani, mo e kua teitei ke kitia oti ni e tau mena fakafiafia ko e agahala. Ke he taha fahi foki, kua tokologa e tau tagata ne tutuli e tau mena fakafiafia pete ni he kehekehe e tau mena ia mo e tau fakatufono mo e tau poakiaga a Iehova.—Roma 1:24-27; 13:13, 14; Efeso 4:17-19.
2. Ko e heigoa ne moua he tau mena tutupu fakamua he kitekiteaga he Atua ke he fakafiafiaaga?
2 Ko e heigoa mogoia, hagaao ke he tau tagata he Atua? Tokologa ne kamata fakaako e Tohi Tapu ne ofo lahi ke iloa na tufugatia moli he Atua e tau tagata mo e fuafuaaga ke olioli e moui. Ne age e ia ke he tau matua uluaki ha tautolu e tau gahua ke taute—ka e nakai ko e uka mo e tupetupe ne fakamailogaaki e tau momoui he tokologa he tau tagata nakai mitaki katoatoa. (Kenese 1:28-30) Manamanatu la ke he loga he tau puhala katoatoa ka moua ai e lautolu oti ka nonofo he parataiso he lalolagi e olioli lahi. Manamanatu la ke he ha lautolu a olioli he onoono ke he tau manu huifa vale ka nakai fakamatakutaku mo e tau vahega manu fao ka eke mo taha vala he moui he tau aho takitaha! Mo e ko e heigoa e tau mena kai ka moua e lautolu mai he “tau akau oti kua fulufuluola he kitekite, mo e mitaki ke kai”!—Kenese 2:9; Fakamatalaaga 2:24.
3-5.(a) Ko e heigoa e kakano kua lata ke lagomatai he fakafiafiaaga? (e) Ko e ha ne fakamoli ai a tautolu mena nakai fakalolelole he Atua e tau Isaraela mai he kumiaga ke he olioli?
3 Ko e tau gahua ia kua maeke moli, ke kitekite ki ai ko e tau mena fakafiafiaaga foki a ia, ko e kakano he fakafiafia he Parataiso kua tatai ni mo e magaaho nei: ke fakahauhau mo e fakafou e malolo he taha ma e falu matagahua aoga. Ko e magaaho ka fakakatoatoa ai he fakafiafiaaga e mena nei, to aoga lahi ni. Ko e kakano pehe kia e mena ia kua maeke he tau tagata tapuaki moli ke taute taha tuaga he moui ha lautolu ma e fakafiafiaaga pete ni he nakai la nonofo ia he Parataiso? E. Ne pehe e Insight on the Scriptures hagaao ke he tau fakafiafiaaga he tau tagata a Iehova i tuai:
4 “Ko e tau fefeua fakafiafia mo e tau mena fakamaagi he tau Isaraela ne nakai tuku fakamahino he fakamauaga he Tohi Tapu. Ka e pete ni he pihia, kua fakakite age e mena ia ki a lautolu ke kitia ua ko e lata mo e ko e mena ne manako lahi ki ai he magaaho ka fakatatai ai mo e tau puhala fakalotu he motu. Ko e tau matapatu vahega mua atu he fakafiafia tino ko e ta he tau lakau fakatagitagi, lologo, koli, tutala, ti pihia foki ke he falu fefeua. Ko e fifiliaga he tau moki mo e tau huhu uka kua taute fakalilifu lahi.—Ffi. 14:12.”—Volume 1, lau tohi 102.
5 Ko e magaaho ne liu mai a Tavita he kautu, ne fakaaoga he tau fifine Heperu e tau apa fakatagi mo e tau topa he fakaulu (Heperu, sa·chaqʹ). (1 Samuela 18:6, 7) Ko e kupu Heperu kua matapatu kakano ni ko e “kata,” mo e vagahau pehe e falu fakaliliuaga ne “taute fiafia he tau fifine.” (Byington, Rotherham, The New English Bible) Ko e magaaho ne hane uta ai e Puha, “ka ko Tavita mo e magafaoa oti a Isaraela ne koli a lautolu ki mua a Iehova, mo e ta e lautolu e tau akau fakatagi oti.” Ko Mekala, ko e hoana a Tavita, ne nakai lago tatai hana a kitekiteaga, ha kua totoko a ia ke ua fakalataha a Tavita ke he tau gahua he fakafiafiaaga ia. (2 Samuela 6:5, 14-20) Ne talahau tuai he Atua ko lautolu ne liliu mai he paeaaga mai Papelonia to fakalataha pihia ni ke he tau gahua olioli lahi pihia.—Ieremia 30:18, 19; 31:4; fakatatai Salamo 126:2.
6. Lagomatai fefe he tau Tohiaga Tapu Kerisiano Heleni a tautolu he ha tautolu a kitekiteaga ke he fakafiafiaaga?
6 Ko tautolu foki kia kumi ke lagotatai ke he tau fakafiafiaaga. Kua fakaaue nakai a tautolu, ka pehe, ko Iesu kua nakai putoia he tau fakafiafia pehe nei? Ne fakaaoga e ia e tau magaaho ke he tau mena kai, tuga e “kaiaga mena lahi” ne fakatoka e Levi. Ti ko e magaaho ne loma ai e lautolu ne fia tututonu a ia ha kua kai mo e inu, ne nakai talia e Iesu ha lautolu a tau kitekiteaga mo e tau puhala. (Luka 5:29-31; 7:33-36) Kia manatu foki, ne fano ua a ia ke he fakamauhoana mo e foaki mena ke he tau kaiaga mena. (Ioane 2:1-10) Ko e matakainaga ha Iesu ko Iuta kua totoku ai, na taute he tau Kerisiano e “tau kaiaga mena fakaalofa,” ko e hagaao ni ke he tau mena kai ma lautolu kua lata ke maeke ke olioli ke he tau mena kai mo e fakaaue, ko e fakafetuiaga fakaokioki.—Iuta 12.
Fakafiafiaaga Fakafetuiaki ke he Hana ni a Magaaho mo e Tokaaga
7. Fakamalolo fefe he Kupu he Atua e lagotatai ne hagaao ke he fakafiafiaaga?
7 Kua vagahau mitaki pauaki e Fakamatalaaga 10:19 (NW) ke he ‘falaoa ma e feki ha lautolu ne gahua mo e uaina ke fakaolioliaki e moui.’ Kua nakai fakaleo mai e mena ia ke pehe kua hepe e fakafiafiaaga mai he kamataaga po ke kelea, pihia nakai? Ka e talahau ni he tohi taha ia pehe: “Ke he tau mena oti ko e hana ni a vaha . . . Ko e vaha ke tagi ai, mo e vaha ke kata ai; ko e vaha ke tagi tatuki ai, mo e vaha ke kolikoli ai.” (Fakamatalaaga 3:1, 4) E, ha kua nakai fakavihia e fakafiafiaaga kua lata, kua tuku mai he Tohi Tapu e tau puipuiaga. Kua lafi atu e fakatonuaga ke he tau mena nei ke leveki e fakafiafiaaga fakafetuiaki he hana tokaaga ke he magaaho mo e loga lahi. Kua hataki mai foki ki a tautolu ke he tau mokuluaga ne tutupu tumau ai he tau toloaga fakafetuiaki lalahi.—2 Timoteo 3:4.
8, 9. Ko e ha e vaha nei ne nonofo ai a tautolu mo e tau gahua ha tautolu ne mai he Atua ne fai mamafaaga ai ke he fakafiafiaaga?
8 Ne mailoga e tautolu he tau Iutaia ne liliu mai i Papelonia—ne loga lahi e tau gahua uka ha lautolu ke taute—ka e ha ha ia lautolu e tau magaaho okioki olioli lahi. Ka e taha e mena, ne pehe fakamua a Ieremia ‘kua nakai nofo a ia he matakau ha lautolu ne fefeua vaiga po ke kamata fefeua.’ (Ieremia 15:17, NW) Ne kotofa fakaatua a ia ke uta e fekau matakutakuina ko e fakahala, ti nakai ko e magaaho kotofa ma hana a ia ke taute mena fakafiafia.
9 Ko e tau Kerisiano he vaha nei ne kotofa ke fakailoa e fekau he Atua he amaamanakiaga ti pihia foki ni ke fakapuloa hana a tau fakafiliaga ka hagaao atu ke he fakatokaaga kelea a Satani. (Isaia 61:1-3; Gahua 17:30, 31) Kua lata mogoia ke fakamoli kua nakai lata a tautolu ke fakaata e tau fakafiafiaaga ke talahaua ke he tau momoui ha tautolu. Kua fakatai e tautolu e mena nei ke he vala masima tote po ke taha mena fakakonakona pauaki ke holo atu e manogi he mena kai. Mitaki nakai ka liligi e koe fakalahi e mena fakakonakona pihia ti maeke mogoia ke fakakelea e mena kai? Nakai, ai mitaki. Ke fakatatai ke he tau kupu a Iesu he Ioane 4:34 mo e Mataio 6:33, ko e matapatu mena ke onoono a tautolu ki ai—ko e tau mena kai ni ha tautolu—ko e tauteaga he finagalo he Atua. Ti ko e fakafiafia tino kua tuga e mena fakakonakona. Kua lata ke fakahauhau mo e ke fakaholo atu, ka e nakai taute ke mategugu po ke molea.
10. Ko e ha kua lata ai ia tautolu oti ke liu kamatamata ha tautolu a fakafiafiaaga hagaao ke he tau magaaho ne fakaaoga?
10 Tu ti manamanatu foki: Nakai kia pehe e laulahi he tau tagata ko e magaaho mo e fakamalolo ne age e lautolu ke he fakafiafiaaga na fakalatalata ni? Kaeke ke manatu pihia a lautolu, kua fita he taute e lautolu e tau hikiaga. Nakai kia pehe mai e mena nei kia igatia a tautolu mo e tutu mo e liu kitekite fakalahi fakamoli, ko e heigoa moli e tuaga he fakafiafiaaga ne taofi he tau momoui ha tautolu? Kua eke kia mo fakamahani mo taha mena lahi he tau momoui ha tautolu? Ke fakamaamaaki, maeke nakai ia tautolu ke fakamoui agataha ni e televisoni ka liliu mai ki kaina? Kua fakatoka nakai e tautolu ha puhala ke pa malu aki e lahi mahaki he tau magaaho ma e fakafiafiaaga he tau fahi tapu takitaha, tuga e tau po Falaile oti po ke tau po Faiumu? To matahu nakai a tautolu kaeke ke hoko mai e magaaho ia mo e ko tautolu i kaina mo e nakai fai fakafiafia tino a tautolu kua fakatoka? Ua e huhu lafi mai: He aho he mole e toloaga po ke falu matagahua pihia, fa kitia nakai e tautolu kua nonofo mule a tautolu po ke mamao e mena ka o mai ai ti kua lolelole, po ke to taha e mategugu ke o ke he fekafekauaga Kerisiano po ke gahua fakamitaki ma e tau takitaki gahua ha tautolu? Kaeke kua lauia pihia ha tautolu a fakafiafiaaga he falu magaaho po ke famahani mau, kua mitaki nakai e mena ia, mo e lagotatai moli nakai e fiafia?—Fakatatai Fakatai 26:17-19.
11. Ko e ha e liu kitekite he aga he fakafiafiaaga ha tautolu ne lata tonu ai?
11 Liga kua mitaki foki ke liu kitekite e agaga he fakafiafiaaga ha tautolu. Ha kua eke a tautolu mo tau fekafekau he Atua kua nakai pehe kua lata ha tautolu a fakafiafiaaga. Manamanatu la ke he mena ne tohi he aposetolo ko Peteru ke he tau Kerisiano fakauku: “Ha ko e mena fakahiku ke he tau aho kua mole atu he mouiaga nai he eke ai e tautolu e manako he tau motu kehe, ne mahani ai a tautolu ke he tau mahani matahavala, mo e tau manako lahi, mo e inu lahi ke he uaina, mo e tau tafeauhi, mo e tau inuaga he kava, mo e hufeilo ke he tau tupua ke holifono ai.” (1 Peteru 4:3) Kua nakai oho atu hana a matalima, ke tuga ke eke pihia, he tuku fakakelea hana a tau matakainaga he fifitaki ke he tau mena ne taute e lautolu he lalolagi. Ka e pete ni he pihia, ko e mataala kua lata tonu ma e tau Kerisiano (he magahala ia mo e magaaho nei) ha kua mukamuka lahi ke he taha ke to ke he hele he fakafiafiaaga kelea.—1 Peteru 1:2; 2:1; 4:7; 2 Peteru 2:13.
Kia Mataala ke he Tau Matahele
12. Ko e tohi Fakamua 1 Peteru 4:3 kua tuhi fakatonu mai ke he heigoa e vahega matahele?
12 Ko e vahega matahele fefe kua lata ke mataala a tautolu ki ai? Mitaki, ne totoku e Peteru “inu lahi ke he uaina, mo e tau tafeauhi, mo e tau inuaga he kava.” Ne fakamaama he tagata tohi tala i Sihamani ko e tau kupu Heleni ne fakaaoga ne “matapatu hagaao ni ke he tau inuaga fakafetuiaki he tau kaiaga galue.” Ne tohi he pulotu tane Suetene, ko lautolu ne fa taute e tau mena ia kua mahani lahi he magahala ia: “Kua fakamau e fakamaamaaga nei ke taute aki e tau toloaga ne fakatokatoka po ke pihia ni ke taute tumau e tau kalapu ko e mena ne fa taute tumau ai e tau gahua fakama ne fakamaama mai.”
13. Eke fefe e fakaaoga he kava he tau toloaga mo matahele? (Isaia 5:11, 12)
13 Ka fai kava inu e tau toloaga fakafetuiaki lalahi kua hele aki ai e tokologa. Kua nakai pehe kua pa he Tohi Tapu e fakaaoga fakalatalata e inu kava pihia, ha kua nakai. Ko e fakamoliaga he mena nei, na taute uaina a Iesu he galue fakamau hoana i Kana. Ti nakai liga fai tagata ne molea e inu, ha kua tuku ki luga e Iesu e fakatonuaga he Atua ke aua lafi fakalataha mo e tau tagata inu kava lahi. (Fakatai 23:20, 21) Ka e manamanatu la ke he vala tala e: Kua pehe e pule ke he galue, ko e falu galue na tufa fakamua e uaina mitaki ‘ti ka kona e tau tagata,’ ati tamai ai ‘e uaina kelea.’ (Ioane 2:10) Ti ko e mahani he tau Iutaia ke konahia he tau fakamauaga hoana ne lahi e uaina ma e tau tagata oti.
14. Ko e heigoa e puhala ne liga maeke he tau pule Kerisiano ke kautu mai he matahele ka fakatutupu mai he inu kava?
14 Kua fa pihia foki ni, ko e falu he tau Kerisiano ne pule ne fifili ni ke age e uaina, pia, mo e falu kava pihia kaeke ni kua kitia e lautolu e tau kava ne age po ke ne inu he tau kapitiga ha lautolu. Kaeke ke tokologa e matakau ka e nakai maeke he magafaoa ke leveki, ke tuga e fakamauaga hoana Iutaia ne totoku, ko e lahi he kava kua eke mo matahele hagahaga kelea. Ka e kaeke ke hau e tagata mo e tau fakalahi ke kautu a ia mai he mena vihi ko e konahia. To fakaaue moli a koe ke he mena ia, ha ko e mena ka molea e inu he kava kua maeke ke kamatamata aki a ia ke inu lahi ti moumou e fiafia ma e tau tagata oti. Ko e leveki mo e ko e matua tane i Sihamani ne talahau e ia e tau mena aoga he hana a magafaoa ha ko e fiafia ke fakalataha ke he tau toloaga fakafetuiaki mo e tau matakainaga. Ne lafi e ia, mogoia pehe, ko e kamataaga he tau mena vihi ko e tupu lahi moli ni kaeke ke mukamuka e fakaata he pia.
15. Maeke fefe e takitakiaga mitaki he tau toloaga fakafetuiaki ke moua?
15 Ko e fakamau hoana i Kana ne ha ha i ai e “pule ke he taonaga.” (Ioane 2:8) Kua nakai kakano pehe e mena nei ka fai matakau e magafaoa ka o mai ke he fale ke kai auloa po ke magaaho ke lafi auloa kua lata ni ke fifili e pule. Ko e matagahua ni he tane a ia ke kitia e tau mena. Ka e kaeke ko e matakau he ua ni e magafaoa, po ke lahi kua lata ni ke maama ke fai tagata ke kitekite ke he tau mena ka taute. Tokologa e tau mamatua ne fa kikite e mena nei kaeke kua uiina ha lautolu a tau tama tane po ke tama fifine ke he toloaga fakafetuiaki. Ne fa matutaki atu a lautolu ke he tagata he kaina ke huhu ko hai ka leveki e fiafiaaga katoa, ke nofo ai foki ke hoko ke he fakaotiaga he fiafia. Ko e tau mamatua Kerisiano kua maeke ke hiki foki ha lautolu a tau fakaholoaga ke o he fiafia ke maeke ua he tau tagata motua mo e tau fuata ke olioli e fakafetuiaga.
16. Ko e heigoa e tau fifiliaga kua lata tonu ke he tokologa he toloaga?
16 Kua tohi he la matapatu he Kaufakalatahaaga Kolo Toko i Kanata: “Ko e fakatonuaga ke fuafua e tokologa he tau toloaga fakafetuiaki kua fita ni he maama he falu momotua gahoa e kakano, ka tokologa e toloaga he fiafia fakamau hoana to moumou ai e fakatonuaga. Ne fakaoti foki e lautolu pehe kaeke ke fakatonu a tautolu ke fakatote e toloaga fakafetuiaki, maopoopo ke leveki, ti hepe ke 200 po ke 300 tagata he fiafiaaga fakamau hoana.”a Ke nakai onoono fakalahi ke he tokologa ne manatu he tagata, kua lata tonu ke onoono fakalahi ke he levekiaga fakamitaki, pete ni ko e tokologa fefe a lautolu ka ha ha i ai. Ko e puke lahi he uaina ne taute e Iesu kua fakakite ai ko e matakau lahi ne o he fakamau hoana i Kana, ka kua kitia moli ai e levekiaga lata tonu. Kua nakai pihia e falu he tau galue he magahala ia; ko e tokologa he tau matakau ha lautolu kua eke ia mo mena ke takitaki atu ke nakai fahia ke leveki. Ko e tokologa he toloaga, ko e lahi mahaki foki ia he gahua, ha ko e mena mukamuka ke he tagata lolelole, ne fa lali ke taute ke molea, ke leveki e lautolu a lautolu. He tau toloaga ne nakai fai leveki kua fa tupu hake tumau e tau gahua fakahehe.—1 Korinito 10:6-8.
17. Kua lata ke fakakite fefe e lagotatai Kerisiano he magaaho ka fakatoka ai e toloaga?
17 Ko e levekiaga mitaki ke he toloaga fakafetuiaki kua lafi ki ai e tau fakatokatokaaga mo e tauteuteaga. Nakai pehe e mena ia ke fakatoka pauaki taha mena ke talahaua po ke manatu tumau ka ko e taha ne fifitaki ke he tau fiafia fakalalolagi, tuga e tau taute koli fakataha, po ke fiafia tauteute fakataitai. Maeke nakai ia koe ke manatu e tau Isaraela tua mo e fakamoli he Motu he Maveheaga ne taute e fiafia ti tui oti he tau taute tuga e tau tagata tapuaki ke he tau atua kehe i Aikupito po ke falu motu foki? Ne fakatoka nakai e lautolu e tau koli ke fakafiafiaaki e tau loto po ke tau leo kofe tagi vale ne mahuiga lahi ke he tau tagata tapuaki ke he tau atua kehe? He magahala ia i tua he Mouga ko Sinai, ne moua a lautolu he matahele ha ko e tau leo kofe mo e tau koli mahuiga lahi mo e talahaua i Aikupito. Ne iloa e tautolu e kitekiteaga he Atua mo e hana fekafekau motua ko Mose ke he fakafiafiaaga ia. (Esoto 32:5, 6, 17-19) Ko e mena ia, ko e tagata ne pule po ke leveki he magaaho fakafetuiaki ia kua lata ke manamanatu po kua lata nakai ke fai lologo po ke koli; kaeke kua fai, kua lata ia ia ke iloa moli ke taute ni ke he tau fakatonuaga Kerisiano.—2 Korinito 6:3.
18, 19. Ko e heigoa e maamaaga hokulo ka moua e tautolu mai he uiinaaga ki a Iesu ke he fakamau hoana, mo e fefe e puhala ke taute aki e tautolu e mena nei?
18 Ko e fakahikuaga, manatu e tautolu na ‘ne uiina a Iesu mo e hana tau tutaki ke he galue mauhoana.’ (Ioane 2:2, NW) Po ke liga ahiahi atu noa e Kerisiano tokotaha po ke magafaoa ke he falu ma e magaaho talatala noa, mo e ati hake. Ka ko e tau mena fakafetuiaki fakatoka pauaki, kua fakakite mai ni he manamanatuaga ke fifili fakamua ko hai ka ha ha i ai ke lagomatai ke puipui e tau mena vihi. Ko e aoga he mena nei kua pehi mai he motua i Tennessee, F.K.A., ko ia ne feaki e tau fanau tane mo e fifine ne taute e fekafekauaga tumau. Ato talia e ia po ke hana hoana e uiina, po ke age e fakaataaga ke he hana a fanau ke o, ne matutaki a ia ke he tagata ne pule ke iloa moli ko lautolu ka hohoko atu na fifili fakamua nakai. Ne puipui hana magafaoa mai he tau matahele ne fa mokulu falu he tau toloaga ne hafagi ke he tau tagata oti, ko e kai auloa, ko e pikiniki, po ke faofao tino, tuga e fefeua polo.
19 Ne nakai fakaohooho e Iesu e toloaga ne uiina ni he tau magafaoa tino, tau kapitiga tuai, po ko lautolu ne tatai e tau tau po ke tuaga fai tupe. (Luka 14:12-14; fakatatai Iopu 31:16-19; Gahua 20:7-9.) Kaeke ke fifili fakamitaki a koe ko hai ka uiina, kua mukamuka lahi ke lafi ki ai e tau Kerisiano kehekehe ne nakai tatai e tau tau mo e tau tutuaga. (Roma 12:13; Heperu 13:2) Ko e tokogahoa ia lautolu ne lolelole fakaagaga po ko lautolu ne fou ke moua falu mena aoga mai he fakalataha mo e tau Kerisiano loto motua.—Fakatai 27:17.
Fakafiafiaaga he Hana Tokaaga
20, 21. Ko e ha e fakafiafiaaga ne lata tonu ai ke fai tokaaga he tau momoui ha tautolu?
20 Kua lata tonu ma tautolu ko e tau tagata matakutaku ke he Atua ke fiafia ke he ha tautolu a tau fakafiafiaaga mo e onoono fakalahi kua hagahaga mitaki e tau mena pihia mo e kia lagotatai a tautolu ke he fuafuaaga he tau magaaho ne fakaaoga e tautolu ma e tau mena ia. (Efeso 2:1-4; 5:15-20) Ko e tagata ne tohi e Fakamatalaaga ne manatu foki ke he puhala ia: “Ti fakaheke atu au ke he fiafia; ha kua nakai fai mena mitaki ke he tagata i lalo he lā, ka kia kai a ia, mo e inu, mo e fiafia; ha kua tumau ia kia ia mai hana tau gahua, ke he tau aho oti he hana moui, kua foaki mai he Atua kia ia i lalo he lā.” (Fakamatalaaga 8:15) Ko e tau fakafiafia lagotatai pihia ne maeke ke fakahauhauaki e tino mo e lagomatai ke tuku kehe aki e tau mena vihi mo e tau fakama ne aga mau ke he lalolagi mogonei.
21 Ke fakamaama, ne tohi he fifine foafoa i Auseturia ke he kapitiga fifine tuai hana: “Mitaki lahi e fenoga ha mautolu he taha aho. Liga ko e toko 50 a mautolu ne o ke he vai namo tote ne tata atu ki Ferlach. Ne takitaki he matakainaga ko B———— e laini fenoga ne tuku e tau koloa fakaaoga he vene hana, ne uta ai tolu e fakatu kaitunu paku, tau nofoa fatufatu, tau laulau, pihia foki mo e laulau pele tenisi. Ne olioli lahi a mautolu ke he mena ia. Taha e matakainaga fifine ne fai kofe toho ne uta, ti loga lahi e tau lologo he Kautu. Ko e tau matakainaga, fuata mo e fuakau, ne olioli lahi ke he fekapitigaaki ia.” Ne manamanatu fiafia lahi a ia ke he fakafiafiaaga tino leveki mitaki ia mo e kua ataina mai he tau matahele tuga e molea e inu po ke tau mahani fakatoka noa.—Iakopo 3:17, 18.
22. Ha kua olioli ke he fakafiafiaaga fakafetuiaki, ko e heigoa e fakailoaaga kua lata ia tautolu takitokotaha ke tuku ki mua he tau manamanatuaga ha tautolu?
22 Ne ole fakamakamaka mai a Paulo ki a tautolu ke fakaeneene ke ua mumui ke he tau manako he tau tino nakai mitaki katoatoa, ti aua taute ha fakatokaaga ne uta a tautolu ke he tau kamatamata. (Roma 13:11-14) Kua lafi atu ke he mena ia e tau fakatokaaga ma e tau fakafiafiaaga fakafetuiaki. Kaeke ke taute e tautolu hana a tau hatakiaga ke he tau mena pihia, to maeke ia tautolu ke tiaki e tau vahega mena ne fa futiaki aki e falu ia tautolu ke toga pe fakaagaga. (Luka 21:34-36; 1 Timoteo 1:19) Ka kua lata, ke fifili e tautolu e tau fakafiafia tino ne katoatoa ke lagomatai aki a tautolu ke tumau ha tautolu a fakafehagaiaga mo e Atua. To maeke agataha ia tautolu ke fai mena aoga mai he tau fakafiafiaaga fakafetuiaki ne maeke ke manamanatu ki ai ke eke mo taha mai he tau mena fakaalofa mitaki he Atua.—Fakamatalaaga 5:18.
[Tau Matahui Tala]
a Ko e Kolo Toko, Peritania, ia Apelila 15, 1984, ne ha ha i ai e tau hatakiaga lagotatai ke he tau fakamau hoana mo e tau galue fakamau hoana. Ko e kitekiteaga he tagata tane ne kito faihoana mo e fifine kitofaitane a ia, fakalataha ai foki mo e falu ka lagomatai ki a laua, kua aoga ni ke kitekite e mena nei to taute ha laua a tau fakatokatokaaga fakamau hoana.
Ko e Heigoa ha Tautolu ne Iloa?
◻ Ko e heigoa e kitiaaga lago tatai ne moua e tautolu he Tohi Tapu hagaao ke olioli ke he fakafiafiaaga fakafetuiaki?
◻ Ko e ha kua lata ai ke moua e fifiliaga ke he vala he magaaho mo e aga he fakafiafiaaga?
◻ Ko e heigoa falu he tau mena he pule Kerisiano ke taute ke puipui mai aki he tau matahele?
◻ Kaeke kua mitaki mo e lago tatai, ko e heigoa he fakafiafiaaga ne maeke ke fakakatoatoa ma e tau Kerisiano?
[Fakatino he lau 16]
Ko e pule po ke ulu fakatonu he toloaga kua lata ke kitia kua nakai kototia e tau kapitiga ne uiina