Jeepney — Het Filippijnse vervoermiddel

Door Ontwaakt!-correspondent op de Filippijnen

IN DE straten van Manila op de Filippijnen is de jeepney met zijn levendige kleuren, wapperende vlaggetjes en talloze andere opvallende versieringen, een vertrouwd beeld. Het is een uniek Filippijnse oplossing voor een probleem waar naties over de hele wereld mee worstelen — het openbaar vervoer. Iemand die nog nooit op de Filippijnen geweest is, klinkt echter zelfs het woord „jeepney” al vreemd in de oren. Deskundigen veronderstellen dat het een combinatie is van de woorden „jeep” en „jitney” (pendelbusje). Sta ons toe u met dit fascinerende vervoermiddel kennis te laten maken.

In zijn boek Urban Mass Transportation brengt George M. Smerk een veel voorkomend probleem met openbaar-vervoersystemen onder de aandacht: „Er is vaak geklaagd dat het openbaar vervoer niet flexibel is, waarmee men gewoonlijk wil zeggen dat een lijndienst niet op korte termijn gewijzigd kan worden om tegemoet te komen aan de veranderende behoeften van de bevolking.” Dat gaat echter niet op voor de jeepney. De jeepney heeft bewezen dat hij flexibel, economisch en handig is. Laten wij er eens een ritje mee maken en zien waarom.

Een ritje in een jeepney

Als u in de tropische hitte langs een van de hoofdverkeerswegen van Manila staat, voelt u zich misschien overstelpt door wat veel weg heeft van een vloed van jeepneys die lawaaierig in beide richtingen stroomt. Iedere jeepney, die er uitziet als een militaire jeep maar een stuk verlengd is om meer passagiers te kunnen vervoeren, vertoont alle kleuren van de regenboog en is aan alle kanten beschilderd met allerlei taferelen, figuren en leuzen. Aan de achterkant en zijkanten hangende spatlappen dragen vaak opvallende opschriften als „Gezagvoerder” of „Jeepney Koning”.

De meeste jeepneys zijn ook opgesmukt met andere glimmende accessoires — molentjes, verchroomde paarden, vlaggetjes en lange sprietantennes (ook al heeft de jeep misschien geen radio) — alles met de bedoeling passagiers te lokken. U kunt jeepneys tegenkomen met twaalf, veertien of nog meer spiegels op de motorkap (die ook geen duidelijk praktisch doel dienen) en u vraagt u misschien af of de bestuurder door die warboel van versieringen wel ziet waar hij heen gaat. Maar dat schijnt wel te lukken.

Hoe weet u nu welke jeepney u naar uw bestemming zal brengen? Ze hebben allemaal op de voorkant en zijkanten borden die hun route aangeven. Maar hoe krijgt u een van die snelle jeepneys ertoe voor u te stoppen? Dat is niet zo moeilijk. De gemiddelde bestuurder zal, als u ook maar een beetje de indruk wekt dat u in zijn jeepney wilt meerijden, dolgraag voor u stoppen en u meenemen. U kunt hem een teken geven met uw hand. Of hij kan uw aandacht trekken door naar u te toeteren, en dat niet zo maar met een simpele claxon, maar met een die een pakkend wijsje laat horen.

Laten wij nu eens in de jeepney stappen. Als u aan de achterkant instapt, ziet u dat zich aan beide zijden van de jeep één beklede bank bevindt. De passagiers zitten dicht opeen, tegenover elkaar aan weerszijden van het smalle middenpad, zodat hun knieën elkaar bijna raken. U bukt om in te stappen (het dak is erg laag), manoeuvreert u naar een vrij plaatsje en strijkt erop neer. Als er mensen met vracht instappen, zal het nauwe middenpad vóór u volgestouwd raken met dozen, kippen, kinderen of zakken met groenten. Een lange spiegel boven de voorruit stelt de bestuurder in staat op het verkeer achter hem te letten en ook te zien wie er in- of uitstapt en wie er wel of nog niet voor zijn rit betaald heeft.

Wat kost uw ritje? Wij zeiden al dat het goedkoop was. U kunt in Manila zo’n 4 kilometer meerijden voor slechts 75 centavo’s (8,5 cent). De prijs loopt geleidelijk op voor langere ritten. Met een opvallend bord met de tekst God Knows Judas Not Pay (God weet Judas niet betaalt), proberen veel bestuurders de passagiers tot betalen aan te zetten.a Op of dicht bij de spiegel zal de bestuurder vaak ook zijn persoonlijke altaar bevestigd hebben en/of een foto van een pin-up-girl.

Nu kunt u ontspannen gaan zitten en van uw rit genieten, terwijl u wel in de gaten houdt waar u bent zodat u de bestuurder een teken kunt geven wanneer u eruit wilt. U zult verbaasd staan hoe snel het voertuig opschiet als de bestuurder tussen het drukke verkeer door zigzagt, zich ogenschijnlijk niet bewust van het feit dat hij net een andere jeepney op slechts een paar centimeter heeft gemist.

Waar komt de jeepney vandaan?

Saul Lockhart beantwoordt die vraag in The Complete Guide to the Philippines: „De jeepney dankt zijn ontstaan aan overtollige jeeps, overgebleven uit de Tweede Wereldoorlog, die omgebouwd werden tot passagiersvoertuigen.” De eerste jeeps waren heel klein. Sindsdien zijn ze verlengd en hebben ze een grotere capaciteit gekregen — tot wel zeventien passagiers nu.

Mauricio de Guia begon in 1948 als jeepney-chauffeur. Maar in 1979 veranderde hij zijn werkschema en ging hij slechts halve dagen werken. Op die manier onderhield hij de zeven leden van zijn gezin en besteedde hij daarnaast de middagen en zondagen aan de volle-tijdprediking. Veel andere bestuurders hangen in hun jeepney foto’s op van rockidolen of filmsterren, maar Mauricio zegt: „Ik heb op de binnenkant van het dak van mijn jeepney bijbelteksten geplakt die de passagiers kunnen lezen.”

Hoe reageerden de passagiers daarop? Hij zegt: „Sommigen vroegen welke religie ik had. Naar aanleiding daarvan was ik in staat getuigenis te geven en zij trokken daar profijt van. Veel passagiers in mijn jeep waren blij met wat zij lazen en zeiden: ’Uw jeepney is werkelijk keurig. Het zou fijn zijn als alle jeepneys zo waren. In plaats van een of ander onnozel plaatje kunnen ze daar beter Gods woorden hebben om de mensen iets te denken te geven.’”

Is het u duidelijk waarom de jeepney zo’n efficiënt en praktisch openbaar vervoermiddel is? Sommigen zijn het daar echter niet mee eens en verwijten de jeepneys dat ze onnodige opstoppingen en vervuiling veroorzaken, vooral in Manila. Sommigen zouden zelfs graag zien dat ze door andere vormen van openbaar vervoer vervangen werden. Zo stond er eens een artikel in Manila’s Bulletin Today dat getiteld was: „Geleidelijke verwijdering van jeep wordt bestudeerd”. Het is echter onwaarschijnlijk dat er zoiets in de nabije toekomst zal gebeuren. Miljoenen mensen zijn van de jeepney afhankelijk, niet alleen voor hun dagelijks vervoer maar ook voor hun levensonderhoud.

[Voetnoten]

[Illustratieverantwoording op blz. 26]

Met toestemming van Sarao Motors, Inc.