Schuilt er enige waarde in acupunctuur?

„GROTE nonsens”, zei een Britse zenuwspecialist. „Oosterlingen zijn veel ontvankelijker voor hypnose”, verklaarde een Amerikaanse dokter. ’Het sluit niet aan bij mijn kennis van de anatomie’, verklaarde een hoogleraar aan een medische hogeschool in Texas.

Aan de andere kant vertelde een bioloog, verbonden aan de Yale-universiteit, die er rechtstreeks ooggetuige van was geweest: „Men kwam onherroepelijk erg onder de indruk.” Een hartspecialist aan een medische hogeschool in de Amerikaanse staat Missouri, die de toepassing ervan had gadegeslagen, verklaarde: „Ik ben ervan overtuigd dat er wel enige waarde in schuilt.” Een Newyorkse oorarts berichtte na een demonstratie: „Het werkt.” „Wij zouden dwaas zijn er geen aandacht aan te schenken.”

Zulke wijd uiteenlopende commentaren, afkomstig van absolute tegenstanders tot vurige voorstanders, zijn onlangs in de pers verschenen bij de beschrijving van een oude Chinese geneeswijze, acupunctuur. Vanwaar deze plotselinge belangstelling voor acupunctuur? Werkt deze methode echt? En indien ja, hoe dan? Is het een kwestie van „inbeelding”, of is er misschien zelfs spiritisme in het spel?

Wat is het?

Acupunctuur is een geneeswijze waarbij ziekten worden behandeld met behulp van zeer dunne naalden, die op bepaalde uitgezochte plaatsen in het lichaam worden gestoken. Ze wordt nu ook gebruikt als methode van verdoving. De naam is afkomstig van de Latijnse woorden acus, wat „naald”, en pungere, wat „prikken” betekent.

De haardunne naalden zijn gewoonlijk vervaardigd van roestvrij staal en soms zelfs van goud. Hoewel bij een operatie soms langere naalden worden gebruikt, hebben de naalden bij een gewone behandeling een lengte van ongeveer twee en een half tot acht centimeter. Het aantal naalden dat bij een patiënt wordt ingebracht, de plaats waar ze worden gestoken, hoe diep ze worden ingezet, onder welke hoek en hoe lang ze op hun plaats moeten blijven, hangt af van de aard van de ziekte of de operatie. Het aantal plaatsen of punten waar de naalden kunnen worden gestoken, varieert. Op de huidige kaarten staan zo om en nabij de 500 tot meer dan 800 verschillende punten aangegeven.

Hoe is acupunctuur ontstaan? De oorsprong ervan gaat verloren in de oudheid. Volgens de overlevering bemerkten de Chinezen echter duizenden jaren geleden dat wanneer soldaten op het slagveld door pijlen werden verwond, de wonden de pijn in andere delen van het lichaam deed verdwijnen. Op experimentele wijze is deze behandelingsmethode in de loop der eeuwen tot zijn huidige vorm uitgegroeid.

In de Volksrepubliek China heeft acupunctuur op het ogenblik haar hoogste ontwikkelingstrap bereikt. Het gebruik van acupunctuur als methode van verdoving is echter van recente datum; in 1957 is men haar als zodanig begonnen te ontwikkelen. Omdat er in het kader van de van regeringswege in het leven geroepen volksgezondheidszorg zeer veel te doen was, en de in het Westen opgeleide doktoren betrekkelijk klein in aantal waren, vaardigde de regering het bevel uit dat de acupuncturisten en kruidenartsen eveneens de doktersstatus dienden te verkrijgen. Op die manier werd de westers georiënteerde medische wetenschap verbonden met de traditionele Chinese geneeskunde. Dit betekende voor beide geneeswijzen een uitwisseling van kennis.

Doktoren gingen samenwerken met acupuncturisten. Er wordt zelfs beweerd dat doktoren die niet bekend waren met acupunctuur, de naalden een jaar lang op zichzelf hebben geprobeerd voordat zij ze op enigerlei wijze bij hun patiënten gingen gebruiken. Een dergelijke vermeerdering van het aantal personen dat zich met acupunctuur bezighield, had onder andere tot gevolg dat naast het normale gebruik van acupunctuur voor verschillende ziekten, er ook een begin werd gemaakt met experimenten om haar als methode van verdoving te gebruiken.

Vanaf het begin waren de experimenten waarbij acupunctuur als verdovingsmethode werd toegepast, succesvol. Sedert 1966 zijn er ongeveer 500.000 van dergelijke experimenten verricht. Ofschoon men er in China van uitgaat dat het gebruik van acupunctuur als vorm van pijnstilling nog steeds in het experimentele stadium verkeert en ze slechts bij patiënten wordt toegepast die ermee instemmen, is acupunctuur in dit land de meest gevraagde methode van verdoving. Men zegt dat het verdovende effect acht of meer uren duurt, waarna de naalden opnieuw kunnen worden ingebracht om de pijn te verlichten.

Vanwaar die plotselinge belangstelling?

De hernieuwde belangstelling die er in het Westen voor acupunctuur is ontstaan, houdt direct verband met andere gebeurtenissen in de recente tijd. Zo zijn er in de laatste twee jaar verschillende groepen westerlingen in China toegelaten. Onder hen waren geleerden en medische autoriteiten, die de gelegenheid kregen de Chinese medische faciliteiten en gebruiken in ogenschouw te nemen. Hun ervaringen waren buitengewoon interessant.

Britse doktoren bezochten ziekenhuizen in Peking, Sjanghai, Canton en Nanking. Zij verhaalden opmerkelijke staaltjes van doeltreffend gebruik van acupunctuur bij belangrijke chirurgische ingrepen, zelfs bij hersenoperaties. De Londense Times berichtte over één geval: „Men beweert dat niemand de pijn van een dergelijke behandeling zonder verdoving zou kunnen doorstaan.” Toch werd er alleen maar acupunctuur gebruikt.

De eerste Amerikanen die de acupunctuurmethode in China zouden gadeslaan, waren twee biologen. In mei 1971 waren Dr. E. Signer van het Massachusetts Institute of Technology en Dr. A. Galston van de Yale-universiteit, daar getuige van vier operaties waarbij acupunctuur als methode van verdoving werd toegepast.

Zij waren bij hun thuiskomst in de Verenigde Staten opgewonden over de mogelijkheid om met acupunctuur pijn weg te nemen. Dr. Galston verklaarde: „Ik had me — zoals de meeste Amerikanen — acupunctuur voorgesteld als grote kwakzalverij.” Door wat hij zag, veranderde hij echter van gedachten. De twee biologen zeiden dat acupunctuur een nader onderzoek verdiende en merkten ook nog op dat het verdovende effect van acupunctuur verscheidene uren duurde.

Spoedig daarna wakkerde James Reston, columnist van de New York Times, door hetgeen hij meemaakte de belangstelling nog meer aan. Gedurende een bezoek aan China werd hij getroffen door een blindedarmontsteking. Hij moest worden behandeld en ontving een normale verdoving, niet door acupunctuur. Maar na de operatie leed hij aan een bijzonder onaangename, zware buikpijn, die veroorzaakt werd door darmgassen. Nieuwsgierig naar het effect, stemde hij erin toe volgens de acupunctuurmethode behandeld te worden in plaats van met geneesmiddelen.

Reston beschrijft als volgt wat er gebeurde: „Li-Chang-yuan, dokter in de acupunctuur in het ziekenhuis [te Peking] plaatste met mijn toestemming drie lange dunne naalden aan de buitenkant van mijn rechterelleboog en onder mijn knieën en bewoog deze heen en weer om de darmen te stimuleren en de druk en de opzetting van de buik te verlichten . . . de druk en het opgezette gevoel namen binnen een uur opmerkelijk af en het probleem heeft zich daarna niet meer voorgedaan.”

Signer, Galston en Reston waren echter geen medische autoriteiten. Dientengevolge werden hun opmerkingen met scepsis ontvangen. Maar dit veranderde in de herfst van 1971.

Waarnemingen van medische autoriteiten

Tot de groep van Amerikaanse bezoekers die China in september 1971 bezocht, behoorden medische autoriteiten van naam. Onder hen was Dr. P. D. White uit Boston, een internationaal bekende hartspecialist en voormalig consulterend geneesheer van president Eisenhower. Behalve Dr. White behoorden ook Dr. E. G. Dimond, hoofd van de medische faculteit van de universiteit van Missouri, en Dr. S. Rosen, een Newyorkse oorarts, tot de groep, en verder nog de Newyorkse arts Dr. V. Sidel, hoofd van de afdeling voor sociale geneeskunde aan het Montefiore-ziekenhuis en medisch hoogleraar aan het Albert Einstein College.

Deze vier geneesheren waren getuige van uitgebreide demonstraties van de acupunctuurmethode, speciaal in verband met verdoving. Zij waren verbaasd te zien hoe bij grote operaties als enige vorm van pijnstilling van acupunctuur gebruik werd gemaakt.

De Medical Tribune berichtte: „Dr. White en Dr. Dimond, beiden cardiologen, sloegen een open-hartoperatie gade waarbij acupunctuur als methode van verdoving werd gebruikt. Zij zeiden dat de patiënt, die gedurende de hele operatie bij bewustzijn was, zich oplettend en ontspannen toonde, en dat de operatie even goed werd uitgevoerd als elke andere die zij ooit hadden gezien.”

Dr. Rosen berichtte dat hij vijftien gevallen had bijgewoond. Hij zag onder andere het trekken van een kies, het wegnemen van amandelen, een blindedarm- en een breukoperatie, het wegnemen van een hersentumor, de verwijdering van een long, de verwijdering van een eierstokgezwel en een verlossing met de keizersnede. Hij zei: „Als je die operaties hebt gezien en je gaat naar buiten, dan knijp je jezelf om te zien of je wel werkelijk wakker bent. Je vraagt je af of hetgeen je gezien hebt, wel werkelijkheid is geweest. Wanneer je het herhaaldelijk hebt gezien, moet je wat je hebt gedacht wel opgeven voor wat je hebt gezien.

Hij merkte ook op dat de Chinese chirurg beslist of iemand geschikt is voor verdoving door acupunctuur. Als dat het geval is, vertelt hij de patiënt waarom hij ervan overtuigd is dat acupunctuur goed is: de risico’s die gepaard gaan met het gebruik van geneesmiddelen of inhalatiegas, worden vermeden; men heeft na de operatie geen last van misselijkheid en braken, terwijl de tijd van herstel korter is. Als de patiënt echter buitengewoon nerveus en gespannen is, zal hij een conventioneel narcosemiddel aanbevelen. En in de operatiezaal is er altijd een conventioneel narcosemiddel direct bij de hand voor het geval de toepassing ervan nodig is.

Dr. Rosen nam bij zijn terugkeer naar de Verenigde Staten een film van dertig minuten mee, waarop enkele dingen die hij had gezien, waren vastgelegd. Op de film stond onder andere hoe bij een vrouw een stukje van haar ruggemerg werd verwijderd, terwijl zij bij bewustzijn was en glimlachte. De film liet zien hoe een man van de operatietafel opstond nadat zijn appendix was weggenomen en hoe hij de chirurg een hand gaf. Weer een andere patiënt zoog thee door een rietje terwijl chirurgen bezig waren met het herstel van een hartdefect. En een moeder glimlachte trots enkele ogenblikken nadat haar zoon met behulp van de keizersnede ter wereld was gebracht. Bij al deze gevallen werd acupunctuur als methode van verdoving gebruikt.

De tocht van de president naar China

Toen, in februari 1972, reisde president Nixon naar China. Hij was vergezeld van verslaggevers en zijn persoonlijke medische staf.

R. Martin, correspondent van U.S. News & World Report, werd uitgenodigd verscheidene uren door te brengen in de operatiekamers van een belangrijk ziekenhuis in Peking. Hij was er onder andere getuige van hoe bij een man van 28 jaar een longoperatie werd uitgevoerd, hoe bij een vrouw van 45 jaar een schildkliergezwel verwijderd werd, en hoe een vrouw van 36 jaar met behulp van de keizersnede werd verlost.

Martin schreef hierover: „Gedurende alle drie de operaties waren de patiënten volledig bij bewustzijn; zij konden praten, aten soms zelfs sinaasappelen of dronken vruchtesap. Zij toonden zich nerveuzer over de aanwezigheid van de buitenlandse toeschouwers dan over de pijn of het ongerief” Hij kwam tot de conclusie: „Als je het eenmaal zelf hebt gezien, twijfel je er niet meer aan: Acupunctuur werkt bij operaties als methode van verdoving.”

Dr. W. Tkach, lijfarts van president Nixon, kreeg ook een uitgebreide demonstratie van de acupunctuur-verdoving. Hij woonde drie operaties bij en zag de verwijdering van staar, het weghalen van een schildkliergezwel en de verwijdering van een eierstokgezwel. Bij alle drie de betrokken patiënten werden de naalden door de acupuncturist tussen duim en wijsvinger genomen en met een snelle draaiende beweging ingebracht. En wanneer de naalden volledig op hun plaats zaten, werden ze verbonden met een elektrisch apparaat dat ze in plaats van met de hand, mechanisch in trilling bracht.

Dr. Tkach vertelt het volgende over zijn ervaringen: „Vanaf het begin was ik onder de indruk. En eerlijk, ik was verbaasd toen ik zag hoe alle patiënten met weinig of geen hulp van de operatietafel stapten en zonder assistentie naar de wagentjes liepen waarmee zij naar hun kamers zouden worden teruggebracht; ik heb in de vijfentwintig jaar dat ik in de chirurgie werkzaam ben, nog nooit zoiets gezien. De climax kwam echter bijna een uur later, nadat wij de operatiezaal hadden verlaten. Wij bevonden ons in een kamer toen de deur openging en alle drie de patiënten naar binnen werden geleid. Zij voelden zich goed en waren in staat met ons thee te drinken en onze vragen te beantwoorden.”

Dr. Tkach concludeerde: „Hier is iets belangrijks gaande waar wij goed op dienen te letten.” Hij merkte ook op: „Ik weet dat ik niet zou aarzelen de methode ook bij mezelf te laten toepassen.”

Hoe wijdverbreid elders?

Hoewel het gebruik van acupunctuur in China het meest verbreid is, wordt de methode ook in andere landen toegepast, in het bijzonder in andere Oosterse landen en in Europa. Men beweert dat er in Frankrijk ongeveer 700 doktoren zijn die de acupunctuurgeneeswijze beoefenen. Een verslaggever voor de Saturday Review schreef: „Ik heb bemerkt dat het woord acupunctuur bijna overal in de grauwe Parijse lucht hangt. Elke dag ontmoet ik wel iemand die op weg is naar een naaldbehandeling of er reeds een heeft gehad.”

In de Verenigde Staten wordt acupunctuur door slechts een paar doktoren gebruikt. De Newyorkse arts Dr. W. Gutman, een van de weinige Amerikaanse medici die de methode toepast, zei dat hij acupunctuur bij een aantal verschillende ziekten waardevol achtte. Hij noemde daarbij ziekten op als artritis, neuralgie, bijholte-ontstekingen, reumatiek, slijmbeursontsteking en andere. Hij zei: „Ik krijg gevallen die niet reageren op de gewone behandeling maar wel op acupunctuur.” Hij maant echter tot voorzichtigheid: „Ik zou kanker en tuberculose, en ook geslachtsziekten willen uitsluiten.”

De Parijse arts Dr. Jean-Claude Darras, hoofd van een Frans instituut voor acupunctuur vertelt zijn studenten altijd dat acupunctuur geen middel tegen alle kwalen is. Hij zegt dat ze geen versleten organen kan verjongen, hoewel ze deze wel tot een doeltreffender werking kan aanzetten. Ze kan geen verwondingen genezen noch kankergezwellen wegnemen, ofschoon ze wel, zo verklaart hij, het ontstaan ervan kan helpen voorkomen. Maar volgens zijn zeggen kunnen doktoren met ervaring en een juiste opleiding verwachten dat zij 60 percent van de ziekten van functionele aard met behulp van acupunctuur kunnen genezen; en deze ziekten vormen de meerderheid van de gevallen die een dokter in de praktijk te behandelen krijgt.

In de stad New York demonstreerde een Chinese acupunctuurspecialist, Dr. C. C. Ting, voormalig hoofd van de Chinese Medische Hogeschool te Hong Kong, deze kunst voor een verbaasd publiek van 550 personen op de St. John’s-universiteit. Er werden drie vrijwilligers, allen leken, gebruikt. Een van hen was Barbara Grimaldi, een lid van de staf van de universiteit. Ting stak met voorzichtige precisie een naald ongeveer drie en een halve centimeter in haar rechter schouder. De New York Times berichtte: „Na enkele minuten haalde Dr. Ting de naald uit de schouder van mejuffrouw Grimaldi. ’Het was net een plaatselijke verdoving als bij de tandarts’, zei zij.” Ting verklaarde later dat acupunctuur geen middel is tegen alle kwalen, en dat elk geval zorgvuldig in het licht van zowel de westerse medische wetenschap als de Chinese ervaring beschouwd moet worden.

„Inbeelding”?

De sleutelvraag betreffende acupunctuur is: Hoe werkt deze methode? Is ze werkelijk „wetenschappelijk”, of is het een kwestie van „inbeelding”? Zou ze zelfs verband kunnen houden met spiritisme?

Tot nu toe weet nog niemand hoe acupunctuur werkt. Zelfs de meest verwoede voorstanders ervan, moeten toegeven dat zij geen precieze wetenschappelijke verklaring kunnen geven.

Dat is ook de reden waarom sommigen de gedachte hebben geopperd dat acupunctuur verwant is aan hypnose. De Amerikaanse orthopedist Dr. R. Kerland vergeleek acupunctuur met het drinken van het water van Lourdes, of met het aanraken van een gebedsgenezer, waarop mensen roepen: „Ik ben genezen.” Anderen hebben de veronderstelling geuit dat de Chinezen door de gedachten van Mao-Tse-tung een hersenspoeling hebben ondergaan.

Velen zijn het hier echter niet mee eens. Zo wees Dr. Rosen erop dat de Chinezen bij dieren algehele verdoving hebben teweeggebracht door acupunctuur. „Ik denk niet dat katten en honden de citaten van voorzitter Mao lezen”, aldus een Chinese acupuncturist. Dr. Darras heeft vermeld dat ook de Fransen experimenten bij dieren hebben uitgevoerd om aan te tonen dat het succes met acupunctuur niet aan suggestie of hypnose kan worden toegeschreven.

De Newyorkse arts Dr. Gutman antwoordde toen hem hierover een vraag werd gesteld: „Bij elke medische behandeling is een psychologische factor betrokken. Vandaar ook dat er in de kliniek proeven zijn genomen met placebo’s. Daar acupunctuur, vooral in China, met succes in de pediatrie [bij kinderen] en in de veeartsenij [bij dieren] is toegepast, is de psychologische factor, zo al aanwezig, slechts verantwoordelijk voor een klein gedeelte van het totale effect, net zo als bij elke andere geneeswijze.”

Het scepticisme ten aanzien van acupunctuur aantippend, verklaarde Dr. Rosen: „Er bestaat heel wat scepsis betreffende de werking van aspirine, maar de mensen nemen nog steeds een aspirientje als zij hoofdpijn hebben.” Hij merkte op dat „onze Chinese collega’s ook sceptisch zijn geweest, maar dat zij ten slotte toch voor hetgeen zij waarnamen moesten zwichten”.

In Medical World News stond te lezen: „Het onderzoek in de Sovjet-Unie en andere landen duidt erop dat er reflexen tussen punten op de huid en inwendige organen bij zijn betrokken.” Dr. Ting vertelde aan een verslaggever van de New York Times: „Wij geloven dat de naaldpunt bepaalde zenuwcentra ongevoelig maakt en een stroompje gezondheid veroorzaakt.” Andere uitleggingen houden verband met zenuwverbindingen en elektrische impulsen.

In de in Pennsylvania verschijnende Easton Express, zei Dr. L. Lamb over acupunctuur: „Wij leren altijd nieuwe dingen over het lichaam, en zelfs nieuwe manieren waarop boodschappen door het zenuwstelsel worden overgebracht. Er zijn in de huid zelf al heel wat terugkoppelingsmechanismen aanwezig, die allerlei problemen kunnen veroorzaken. Een goed voorbeeld hiervan is het laten afkoelen van de huid, wat uiteindelijk een stijve nek tot gevolg heeft.”

Meer kennis nodig

Er bestaat dus op dit moment geen overeenstemming over het antwoord op de vraag hoe acupunctuur werkt, of in welke mate ze werkt. Men is het er over eens dat er in de westerse wereld, en vooral in de Verenigde Staten, nog heel wat onderzoek zal moeten worden verricht.

Het tijdschrift Prevention bracht het als volgt onder woorden: „Een van de redelijke eisen die het publiek de medische wetenschap mag opleggen is dat ze nauwkeurig en te goeder trouw een onderzoek instelt naar de eventuele gebruiksmogelijkheden van acupunctuur. In een wereld vol lijden en pijn kunnen wij het ons niet veroorloven elke veelbelovende geneeswijze te negeren enkel omdat het AMA [het Amerikaanse Medische Genootschap] haar niet aanvaardt.”

Dr. Gutman verklaarde: „Een van de vereisten waaraan iemand die zichzelf een geleerde wenst te noemen moet voldoen, is dat hij een onbevooroordeeld standpunt inneemt. Het is goed erop te wijzen dat een van de weinige groten in de geneeskunde — Semmelweis, ontdekker van de oorzaak van kraamvrouwenkoorts en de vader van de moderne antisepsis — door de medici van zijn tijd veroordeeld en vervolgd werd.”

Voor het grootste deel van de wereld buiten China bevindt acupunctuur zich dus nog in het experimentele stadium. Op dit moment schijnt er geen enkel bewijs voor te bestaan dat ze slechts gebaseerd is op „inbeelding” of verband houdt met hypnotisme of spiritisme. Maar er blijft nog veel te verklaren over.