Loodvergiftiging — Een wereldwijd dilemma
DE EXPEDITIE van Sir John Franklin, op zoek naar de legendarische noordwestelijke doorvaart, bevond zich in ernstige moeilijkheden. Zijn twee schepen zaten vast in het ijs en de lange noordpoolwinter was net begonnen. Reeds één zeeman was een vreemde dood gestorven — zijn gedrag was geleidelijk aan onberekenbaar geworden, hij werd hysterisch en ten slotte teerde hij helemaal weg. Vervolgens verbreidde de waanzin zich. Meer mannen stierven. Nadat zich in de loop van de volgende twee jaar nog een twintig sterfgevallen hadden voorgedaan, waren de overlevende leden van de expeditie zo vastbesloten bij hun schepen weg te komen, dat zij een wanhopige tocht naar het zuiden ondernamen over de bevroren woestenij, reusachtige sleden trekkend die met veel onnodige bezittingen beladen waren, met luxevoorwerpen zelfs. Niet één lid van de expeditie overleefde het. Dat was in 1848. Zo’n 140 jaar lang is de oorzaak van hun waanzin een mysterie geweest, maar de afgelopen tien jaar is door onderzoek van haren en botfragmenten een sleutelstukje van de puzzel aan het licht gebracht: lood. De mannen hadden vlees gegeten uit met loodsoldeer dichtgelaste conservenblikken. Zij waren vergiftigd met lood!
Loodvergiftiging was lang voor de dagen van die noodlottige expeditie al een probleem en is sindsdien uitgegroeid tot een wereldwijde bedreiging voor de gezondheid. De afgelopen jaren zijn er boekdelen volgeschreven over de gevaren van loodvergiftiging. Gezondheidsorganisaties over de gehele wereld zien zich voor het netelige vraagstuk gesteld hoe het probleem aan te pakken. Vooral in landen, zoals die van Latijns-Amerika en Oost-Europa, waar slechts beperkte milieubeschermende bepalingen bestaan, is loodvergiftiging een steeds groter probleem geworden. Ook geïndustrialiseerde landen maken zich zorgen.
Een tiental jaren geleden begonnen gezondheidsfunctionarissen in Australië, Denemarken, Duitsland, Mexico, Schotland en de Verenigde Staten, gealarmeerd door zich opstapelende bewijzen dat loodvergiftiging een wijdverbreide ziekte was geworden, onderzoeken in te stellen om te bepalen hoe gevaarlijk nu eigenlijk zelfs zeer lage loodgehalten zijn voor mensen, en vooral voor kinderen.
Hoe gevaarlijk?
Zou blootstelling aan een simpel, heel gewoon metaal werkelijk zo gevaarlijk kunnen zijn? Dr. Richard Wedeen, de auteur van Poison in the Pot: The Legacy of Lead, gelooft dat lood wel eens elke biochemische functie van het menselijk lichaam zou kunnen aantasten. Hij concludeert daarom dat „lood verband kan houden met verhoogde bloeddruk, beroerten en zowel nieraandoeningen als hartaanvallen”. Wedeen meent dat sommige volwassenen die aan acute loodvergiftiging lijden, zelfs alcoholist kunnen worden en in een psychiatrische inrichting terecht kunnen komen.
In The World Book Encyclopedia worden nog meer symptomen opgesomd, zoals bloedarmoede, duizeligheid, spierkrampen, zwakte, verlamming, maagpijnen en braken. „Hersenbeschadiging, coma en stuipen komen in ernstige gevallen voor, en extreme gevallen van loodvergiftiging zijn dodelijk geweest”, bericht de encyclopedie. En een veelzeggend percentage van degenen die van een ernstige loodvergiftiging herstellen, houdt er een hersenbeschadiging aan over, schrijft een bekend arts.
Wat doet lood precies waardoor deze symptomen ontstaan? In feite ziet het lichaam lood voor kalk aan en doet het dus geen moeite om het kwijt te raken. Zwervend door de bloedbaan richt lood zo ongeveer overal waar het komt schade aan. In het bloed belemmert het de aanmaak van hemoglobine, waardoor het vermogen van het bloed om zuurstof te vervoeren wordt geschaad. In de hersenen en het zenuwstelsel hecht het zich aan uiterst belangrijke eiwitten die enzymen worden genoemd en maakt ze nutteloos. De botten verzamelen lood en slaan het op, maar laten het soms veel later vrijkomen, waardoor meer schade wordt aangericht.
Twee kenmerken van loodvergiftiging maken de ziekte bijzonder gevaarlijk. Ten eerste kan het een verraderlijke, sluipende soort ziekte zijn, die moeilijk te constateren is. Ten tweede is er, grotendeels door de industriële revolutie, nagenoeg overal in onze omgeving lood.
Een alomtegenwoordig metaal
Tegenwoordig zijn de toepassingen van lood slechts beperkt door de fantasie van de mens. Sinds de jaren ’20 tot voor kort bijvoorbeeld zijn er miljoenen tonnen lood aan benzine toegevoegd om de prestaties van de motor op te voeren. Lood is alom gebruikt in verf, hoewel sommige landen deze toepassing nu ingrijpend beteugeld hebben.
Maar zelfs indien u in een land woont waar het gebruik van lood in verf of benzine al lang verboden is, bent u misschien nog niet helemaal gevrijwaard van blootstelling aan lood. Het kan bijvoorbeeld zijn dat u in een huis of appartement woont dat geschilderd is voordat dergelijke wetten van kracht werden. Of misschien zijn er waar u woont veel auto’s van oudere modellen die nog steeds op gelode benzine rijden en nog steeds lood bevattende gassen uitstoten die de lucht en de grond om u heen verontreinigen.
Bovendien is lood wijd en zijd gebruikt in buisleidingen en soldeer. Loden afschermmateriaal wordt gebruikt om mensen die in hun werk met röntgenstralen en kernenergie te maken hebben, tegen schadelijke straling te beschermen. Drinkfonteintjes waarvan de reservoirs met loodsoldeer gelast zijn, zijn nog steeds in gebruik, evenals conservenblikken met naden die met loodsoldeer zijn gelast. Loodhoudend kristal is populair voor wijnglazen en karaffen. Zelfs babyflesjes worden soms van loodhoudend kristal gemaakt. Er zitten loden platen in auto-accu’s. Kogels en hagelkorrels van lood worden door talloze miljoenen gebruikt. Er schijnt geen eind aan de lijst te komen.
Hoewel loodvergiftiging bij volwassenen een bron van ernstige bezorgdheid is in medische kringen, zijn kinderen de kwetsbaarste slachtoffers van deze kwaal. Waarom kinderen? En hoe kunt u hen en uzelf voor deze lichamelijk en mentaal slopende ziekte behoeden?
[Inzet op blz. 4]
Zou blootstelling aan een heel gewoon metaal werkelijk zo gevaarlijk kunnen zijn?
[Inzet op blz. 4]
Vrij door de bloedbaan zwervend, richt lood zo ongeveer overal waar het komt schade aan
[Inzet op blz. 5]
’Lood kan verband houden met verhoogde bloeddruk, beroerten en zowel nieraandoeningen als hartaanvallen’
[Illustratieverantwoording op blz. 3]
Foto: Schilderij van Thomas Smith, met toestemming van het Maritime Museum, Greenwich (Engeland)