OBUWATIKYA OKO BIHANDA | ERILEMBERA ABANA
Endundi y’ebitsange ebikakingula obwenge bw’abana
Ebitsange ebikakingula obwenge bikawatikaya omwana eribya mundu oyukasonda eriminya emyatsi n’erilengekania kuyo. Ekyo kikaleka inyakula inyanasi ndeke erikola emíbírí omo byala biwe.
Emibírí eyiri ng’eyo yeno:
Eridesa
Erikokotya emikati
Eriimba
Erisata ebikangiirirya
Erikola ebitsange by’erihimba omo syombiriki
Eritsanga n’ebindu bike-bike (n’ibya eritsanga omo hikarto lyanganakingula obwenge)
Omo biharo bingyi, omo mwanya w’eritsanga ebitsange ebikakingula obwenge, abana banene babere bakakwama emyatsi eyikabasekaya kutse eyo babiriteghekaniryabo.
Ekyo kyanganakuhangya-hangya?
Ekyo utolere eriminya
Ebitsange ebikakingula obwenge by’anganawatikya omwana erikula. Byanganawatikya omwana eribya inyanakalire kinya-mubiri n’omo bwenge, eribya n’obutoki bw’erifumbula emyatsi mihya n’eriminya erikola kughuma n’abandi. Kandi byanganawatikya abana eribya n’omutima w’erilindirira, erikulya obutoki bwabo bw’eriyisogha, eriyikakirya, n’eribawatikya erikola kughuma n’abandi omo kikuto. Omo kikuhi, ebitsange ebikakingula obwenge byanganateghekania abana oko maisa w’omo bukulu.
Erikolesya kutsibu ebyombo by’ekielektronike kyanganatsandya abana. Erikolesya ebimano by’ekielektronike kyanganaleka abana ibabya bakobe babyo. Kandi kyabirilangirika ngoko abana abakalabaya endambi nene bakakolesya ebimano by’ekielektronike bakaneneha muhanda n’eriyira omwagha. Eriminya ekyo lyanganawatikya ababuti abanzire erikolesya ebimano by’ekielektronike erilembera abana babo abate bayira emyaka y’eriya omo kalasi.
Emíbírí eyikatsuka yateghekanibwa. Babibugha erikola omwatsi mulebe, abana bamatasyasabwa erikola ughundi mwatsi owateghekanibwe, ekyo kikakaghabo akanya k’eritsanga ebitsange byabo eby’eriyisombolera ebikabawatikaya erisonda eriminya emyatsi n’erikola emyatsi mihya.
Ekyo wangakola
Teghekanaya akatambi k’erikola ebitsange ebikakingula obwenge. Kyamatokekana, leka abana batsangire ehihya bakatsemera ebihangyikwa. Ubye ukalighirabo erikola emyatsi eyikabatsemesaya n’ebitsange ebyangawatikyabo erifumbula emyatsi.a
Eky’erilengekaniako: Ebitsange ebikakingula obwenge byanganawatikya omwana waghe erikulya emibere n’amenge wahi awanganasyamuwatikya abikula?
Erihano ly’eBiblia: “Eriyikala-kalya lyʼomubiri liwite omugaso.”—1 Timoteo 4:8.
Ubahirireho aho bangatwirirya omughulu bakakolesaya ebyombo by’ekielektronike. Ughaniraye ndeke embere sy’erileka etelefone, etablete kutse etelevizyo erimya endambi nene y’omwana waghu. Abanganga b’abana bakahana bati abana abate baghonerya emyaka ibiri sibatolere eribya bakalebya etelevizyo kutse ebindi byombo by’ekielekronike; kandi bati abana b’emyaka ibiri erihika oko myaka itano sibatolere erilabya saha nene oko nguma bakalebya etelevizyo kutse ebindi byombo by’ekielekronike.b
Eky’erilengekaniako: Nangahiriraho omwana waghe y’ebikakiryo byahi ebilebirye erilangira etelevizyo kutse ebindi byombo by’ekielektronike? Nanganabya ngalangirabyo haghuma naye? Hane ebindi bitsange eby’anganimya omwanya w’etelevizyo n’ebyombo by’ekielekronike?
Erihano ly’eBiblia: “Neryo, muyitegaye ndeke, simusibe ngʼabandu bakiru, nikwa ngʼabandu bʼamenge, Simulabaye endambi yenyu yo buyira.”—Abanya Efeso 5:15, 16, nwt.
Sonda eriminya ndeke emíbírí eyikatsuka ya teghekanibwa nga yikatula yiti oko mwana waghu. Ni kwenene, emíbírí eyikakwama ebihano bilebe yanganawatikya omwana waghu erikulya obutoki bwiwe omo mubírí mulebe kutse omo bitsange bilebe. Aliwe, kangyi-kangyi abana erikola emíbírí mingyi eyikatsuka eriteghekanibwa embere kikaluhayabo, kandi kikaluhaya n’ababuti babo kundi bakabya n’ekituli ky’eribya bakatwalabo eyo bakayatsangira. Oko kwenene, erihano ly’omo Abanya Efeso 5:15, 16 erilebirye erikolesya n’amenge endambi litolere hano.
Eky’erilengekaniako: Abana baghe banahatatene busana n’emíbírí mingyi eyikatsuka eriteghekanibwa embere? Byamabya bitya, twangakolaki?
Erihano ly’eBiblia: “Mulebaye emyatsi y’omughaso munene.”—Abanya Filipi 1:10, nwt.
a Eby’eritsangamo bingyi ebikakokotibawa n’abahingania sibiriha abana b’akanya k’erikolesya obwenge bwabo. Aliwe, ehindu hye bule-bule ehyo bana bakatsangamo, ng’ebitsange by’erihimba kutse eritsanga omo hiri nga hikarto, hikaha abana b’akanya k’erikolesya obwenge bwabo.
b Erikolesya ebyombo by’ekilektronike erikahulawa hano lirimo erilangira eby’eriyitsemesyamo; aliwe siry’erikolesyabyo ukakania kughuma n’abanzwa baghu kutse eritsemera emyatsi y’obunyakirimu haghuma n’ekihanda kyaghu ukabirikirabo erilabira e vidéoconférence.