Dipego tše di Kgahlišago tša Josephus

BARUTWANA ba histori ke kgale ba ile ba naganišiša ka mengwalo e kgahlišago ya Josephus. A belegwe nywaga e mene feela ka morago ga lehu la Kriste, e bile hlatse e bonego ka mahlo phethagatšo e bohloko ya boporofeta bja Jesu mabapi le setšhaba sa ba-Juda sa lekgolong la pele la nywaga. Josephus e be e le molaodi wa bahlabani, motseta, Mofarisei le serutegi.

Mengwalo ya Josephus e tletše ka ditaba ka botlalo tše di tanyago kgahlego. Di hlalosa dipuku tše kgethwa tša Beibele mola di nea tlhahlo ka tsela e ngwadilwego go dibopego tša tlhago le tša maitirelo tša naga le thuta-fase ya Palestina. Ga go makatše ge ba bantši ba lebelela dipuku tše e le tlaleletšo e bohlokwa bokgobapukung bja bona!

Bophelo bja Gagwe bja Bjaneng

Joseph ben Matthias goba Josephus, o belegwe ka 37 C.E., ngwaga wa pele wa pušo ya mmušiši wa Roma Caligula. Tatago Josephus e be e le wa ka lapeng la boperisita. O boletše gore mmagwe e be e le motlogolo wa Jonathan moperisita yo mogolo wa Hasmonaean.

Ge a le nywageng ya gagwe ya mahlalagading, Josephus e be e le morutwana yo a fišegago wa Molao wa Moše. O ile a ithuta ka tlhokomelo dihlopha tše tharo tša Bojuda—Bafarisei, Basadutsei le ba-Essene. Ka go rata ba ba boletšwego morago, o ile a kgetha go dula le modula-thoko wa lehanateng yo a bitšwago Bannus, yo go bonalago e be e le mo-Essene. A mo tlogela ge a e-na le nywaga e 19, Josephus o ile a boela Jerusalema gomme a itswalanya le Bafarisei.

Go ya Roma le go Boa

Josephus o ile a ya Roma ka 64 C.E. go yo phophotha legatong la baperisita ba ba-Juda bao molaodi wa mo-Juda Felikisi a bego a ba rometše go Mmušiši Nero bakeng sa tsheko. Ka go robegelwa ke sekepe ge a sa le tseleng, Josephus o ile a tloga a phonyokga lehu ka lešobana la nalete. Ke feela ba 80 ba banamedi ba 600 bao ba ilego ba hlakodišwa.

Nakong ya ketelo ya Josephus kua Roma, sebapadi sa mo-Juda se ile sa mo tsebiša go mosadi wa Nero, mmušiši wa mosadi Poppaea. O bapetše karolo ya bohlokwa kudu katlegong ya modiro wa Josephus. Bogolo bja motse bo ile bja ba le tutuetšo ya ka mo go sa felego go Josephus.

Ge Josephus a boetše Judea, bofetogedi malebana le Roma e be e le bjo bo metšego ka go tia menaganong ya ba-Juda. O ile a leka go kgodiša baagi ba naga ya gabo ka go se be le mohola ga go lwa malebana le Roma. Ka go se kgone go ba thibela, mohlomongwe le ka go boifa gore o tla lebelelwa e le moeki, o ile a amogela kgetho ya go kgethwa bjalo ka molaodi wa madira a ba-Juda Galilea. Josephus o ile a kgoboketša le go tlwaetša banna ba gagwe gomme a hwetša dilo tše di nyakegago go itokišetša ntwa malebana le madira a Roma—eupja ga se gwa hola selo. Galilea e ile ya thopja ke madira a Vespasian. Ka morago ga go rakelelwa ka matšatši a 47, sebo sa Josephus kua Jotapata se ile sa fenywa.

Ge a ineetše, Josephus ka bohlale o ile a bolelela pele gore Vespasian kgaufsinyane e be e tla ba mmušiši. A golegilwe eupja a efošitšwe kotlo ka baka la polelelo-pele ye, Josephus o ile a lokollwa ge e be e phethega. Seo e bile phetogo e kgolo bophelong bja gagwe. Bakeng sa karolo ka moka e šetšego ya ntwa, o hlanketše ba-Roma bjalo ka mofetoledi le mmaditsela. A bontšha go thekga Vespasian le barwa ba gagwe Titus le Domitian, Josephus o ile a okeletša sefane Flavius leineng la gagwe.

Dipuku tša Flavius Josephus

Mengwalo ya kgale kudu ya Josephus e bitšwa The Jewish War. Go dumelwa gore o lokišeditše pego ye ya dibolumo tše šupago go nea ba-Juda seswantšho se se bonalago gabotse sa matla a phagamego a Roma le go nea thibelo malebana le diphetogelo tša nako e tlago. Mengwalo ye e lekodišiša histori ya ba-Juda go tloga go thopjeng ga Jerusalema ke Antiochus Epiphanes (lekgolong la bobedi la nywaga B.C.E.) go ya go phapano e šoro ya 67 C.E. Bjalo ka hlatse ye e bonego ka mahlo, Josephus ka morago o laodiša ka ntwa yeo e fihlilego seremong ka 73 C.E.

Ye nngwe ya dipuku tša Josephus e be e le The Jewish Antiquities, histori ya dibolumo tše 20 ya ba-Juda. E thoma ka Genesi le tlholo, e tšwela pele go ya go thomeng ga ntwa ya go lwa le Roma. Josephus o latela kgaufsi tatelano ya kanegelo ya Beibele, a oketša ditlhathollo tša setšo le dipono tša ka ntle.

Josephus o ngwadile kanegelo ya motho ka noši yeo e bitšwago feela gore ke Life. Ka go yona o tsoma go lokafatša boemo bja gagwe nakong ya ntwa gomme o leka go fokotša ditatofatšo tše di dirilwego malebana le yena ke Justus wa Tiberia. Puku ya bone—pego ya go itokafatša semmušo ya dibolumo tše pedi e bitšwago Against Apion—e lwela ba-Juda malebana le go emelwa gampe.

Go ba le Temogo ka Lentšu la Modimo

Ga go na pelaelo gore bogolo bja histori ya Josephus bo nepagetše. Ka pukung ya gagwe yeo e bitšwago Against Apion, o bontšha gore ba-Juda ga se ba ka ba akaretša dipuku tša Apokrifa e le karolo ya Mangwalo a buduletšwego. O hlatsela go nepagala le go dumelelana ga ka gare ga mengwalo ya Modimo. Josephus o re: “Ga re na le bontši bjo bo sa balegego bja dipuku magareng ga rena, tše di sa dumelelanego le tše di ganetšanago, . . . eupja re na le dipuku tše masomepedi-pedi feela [tekanyo ya go arolwa ga mehleng ya rena ga Mangwalo ka dipuku tše 39], tšeo di swerego dipego tša dinako tše di fetilego ka moka; tšeo di dumelwago ka mo go swanetšego go ba tše tšwago go Modimo.”

Ka go The Jewish Antiquities, Josephus o oketša ditaba ka botlalo tše kgahlišago pegong ya Beibele. O bolela gore “Isaka o be a e na le nywaga e masomepedi-hlano” ge Aborahama a be a mo tlema matsogo le maoto bakeng sa go dira sehlabelo. Go ya ka Josephus, ka morago ga go thuša go agweng ga aletare, Isaka o boletše gore “‘o be a se a swanelwe ke go belegwa le mathomong, ge e ba a be a ka gana boikemišetšo bja Modimo le bja tatagwe’ . . . Ka gona o ile a ya gatee-tee aletareng go yo dirwa sehlabelo.”

Pegong ya Mangwalo ya go tloga ga Isiraele Egipita ya bogologolo, Josephus o oketša ditlhaloso tše: “Palo yeo e ilego ya ba hlomarela e be e le dikoloi tše makgolo a tshelelago, le banamedi ba dipere ba dikete tše masome-hlano le banna ba sepelago ka maoto ba dikete tše makgolo a mabedi, ka moka ba itlhamile.” Josephus o bolela gape gore “ge Samuele a be a e-na le nywaga e lesome-pedi, o ile a thoma go porofeta: gomme ka nako e nngwe ge a be a robetše, Modimo o ile a mmitša ka leina la gagwe.”—Bapiša le 1 Samuele 3:2-21.

Mengwalo e mengwe ya Josephus e nea temogo ka makgetho, melao le ka ditiragalo. O bolela Salome e le mosadi yo a ilego a bina moletlong wa Heroda le yo a ilego a kgopela hlogo ya Johane Mokolobetši. (Mareka 6:17-26) Bontši bja seo re se tsebago ka bo-Heroda se ngwadilwe ke Josephus. O bile o bolela gore “e le gore a ute bogolo bja gagwe bja nywaga, [Heroda] o ile a tlotša moriri wa gagwe ka boso.”

Phetogelo e Kgolo Malebana le Roma

Nywaga e 33 feela ka morago ge Jesu a neile boporofeta mabapi le Jerusalema le tempele ya yona, phethagatšo ya bjona e ile ya thoma go utologa. Dihlopha tša ba-Juda ba bafetogedi kua Jerusalema di be di ikemišeditše go lahla joko ya Roma. Ka 66 C.E., go kwagala ga se go ile gwa hlohleletša go hlangwa le go lokollwa ga madira a mantši a Roma ka tlase ga mmušiši wa Siria Cestius Gallus. Morero wa bona e be e le go fediša borabele le go otla disenyi. Ka morago ga go baka tshenyo metseng ya ka ntle ga Jerusalema, banna ba Cestius ba ile ba hloma mešaša go dikologa motse wo o ageleditšwego ka morako. Ka go diriša mokgwa wo o bitšwago seširo sa dikotse, ba-Roma ka katlego ba ile ba kopanya dikotse tša bona bjalo ka mokokotlo wa khudu bakeng sa tšhireletšo go manaba. A hlatsela go atlega ga mokgwa wo, Josephus o bolela gore: “Mesebe yeo e bego e fošwa e ile ya wa gomme ya thelela ka ntle le go ba gobatša ka tsela lege e le efe; ka gona bahlabani ba ile ba epa leboto, ka ntle ga gore ba gobatšwe gomme ba lokišetša tšohle bakeng sa go fiša kgoro ya tempele.”

Josephus o re, “Ka moka, go ile gwa direga gore Cestius . . . a gomiše bahlabani lefelong leo . . . O ile a tloga motseng ka ntle le lebaka lege e le la mohuta ofe.” Mohlomongwe ka ntle le go ikemišetša go godiša Morwa wa Modimo, Josephus o begile yona tiro yeo Bakriste kua Jerusalema ba bego ba e letetše. E be e le phethagatšo ya boporofeta bja Jesu Kriste! Nywaga pele ga moo, Morwa wa Modimo o be a lemošitše gore: “E re xe Le bôna motse wa Jerusalêma ò dikilwe ke makôkô a madirá, xôna Le tsebê xore xo batametše xo phušolwa xa wôna. Mehleng yeo ba ba lexo naxeng ya Juda ba thšabêlê dithabeng; ba ba lexo mo motseng ba ngwêxê; ba dinakaneng ba se kê ba ya motseng. Xobane matšatši ao e tlo ba a tefetšô, xore xo tšwêlêlê tšohle tše di ngwadilwexo.” (Luka 21:20-22) Bjalo ka ge Jesu a laetše, balatedi ba gagwe ba botegago ba ile ba tšhaba ka go akgofa motseng, ba se boele go wona gomme ba ile ba efoga bohloko bjoo ka morago bo o wetšego.

Ge madira a Roma a boile ka 70 C.E., mafelelo a ile a ngwalwa ka botlalo ka mo go kwagalago ke Josephus. Morwa yo mogolo wa Vespasian, Molaodi Titus, o ile a tla a fenya Jerusalema le tempele ya yona e kgolo kudu. Mo motseng, dihlopha tše di lwago di ile tša leka go tšea taolo. Di ile tša retologela megatong e feteletšego kudu gomme madi a mantši a tšhollwa. Josephus o bolela gore ba bangwe “ba be ba gateleditšwe kudu ke ditlalelo tša bona tša ka gare ga motse moo ba bego ba kganyoga ge ba-Roma ba ka hlasela” ba holofela “go lokollwa manyaming a bona a selegae.” O bitša marabele “bahlakodi” ba swaregilego ka go senya thoto ya bahumi le go bolaya batho ba bohlokwa—bao ba bego ba naganelwa ka go ba ba ikemišeditšego go kwanantšha le ba-Roma.

Magareng ga ntwa ya selegae, maemo a tša bophelo kua Jerusalema a ile a theogela tlase boemong bja go senyega ka mo go ka se kego gwa akanywa, gomme bahu ba tlogelwa ba sa bolokwe. Bafetogedi ka bobona “ba ile ba lwa seng sa bona, mola ba dutše ba gata godimo ga ditopo ka ge di be di rapaletše ka go kgobelana.” Ba ile ba hula setšhaba, ba bolaya bakeng sa dijo le lehumo. Dillo tša bahlokofatšwa di be di tšwela pele.

Titus o ile a kgothaletša ba-Juda gore ba gafe motse gomme ka go rialo ba iphološe. O ile a “roma Josephus go yo boledišana le bona ka leleme la bona ka noši; ka gobane a be a nagana gore mohlomongwe ba ka amogela tutuetšo ya mogagabo bona.” Eupja ba ile ba kwera Josephus. Se se latelago Titus o ile a aga leboto la dikota tša ntlha go dikologa motse ka moka. (Luka 19:43) Kholofelo ka moka ya go phonyokga e fedišitšwe gomme mosepelo o thibetšwe, tlala “e ile ya fetša batho ba nywako ka moka le malapa ka moka.” Twantšhano e tšwelago pele e okeleditše tahlegelong e kgolo ka lehu. Ka go phethagatša boporofeta bja Beibele a sa tsebe, Titus o ile a fenya Jerusalema. Ka morago ga moo, ge a bona maboto a yona a magolo le dibo tše tiilego, o ile a kgotsa ka gore: “Ga go na yo mongwe ge e se Modimo yo a ntšhitšego ba-Juda meagong ye e tiilego.” Ba-Juda ba ka godimo ga milione ba ile ba hwa.—Luka 21:5, 6, 23, 24.

Ka Morago ga Ntwa

Ka morago ga ntwa Josephus o ile a ya Roma. A thabela go thekgwa ga Flavians, o ile a phela bjalo ka moagi wa Roma ngwakong o mogolo woo pele e bego e le wa Vespasian gomme o amogetše tšhelete ya phenšene ya bogošing gotee le dimpho tše tšwago go Titus. Ka gona, Josephus o ile a phegelela modiro wa bongwadi.

Go a thabiša go ela hloko gore Josephus go bonala a ile a hlama polelwana “Pušo ya Modimo.” Malebana le setšhaba sa ba-Juda, o ngwadile gore: “Mmušo wa rena . . . o ka bitšwa wa Pušo ya Modimo, ka go bolela taolo le matla di e-tšwa go Modimo.”

Le ka mohla Josephus ga se a ka a ipolela gore ke Mokriste. Ga se a ka a ngwala ka tlase ga go budulelwa ke Modimo. Lega go le bjalo, go na le mohola wa histori wo o fahlollago dipegong tše di kgahlišago tša Josephus.

[Seswantšho go letlakala 31]

Josephus merakong ya Jerusalema