Melito wa Sarede—Na e be e le Molwedi wa Ditherešo tša Beibele?

NGWAGA o mongwe le o mongwe Bakriste ba therešo ba bina Selalelo sa Morena ka letšatši leo le sepedišanago le Nisani 14 go ya ka almanaka ya Seheberu. Ba kwa taelo ya Jesu e rego: “Dulang le dira se e le go nkgopola.” Ge e le gabotse ke ka lona letšatši leo ka 33 C.E. moo Jesu ka morago ga gore a bine Paseka, a ilego a hloma Segopotšo sa lehu la gagwe la sehlabelo. O hwile pele ga ge letšatši leo le fela.—Luka 22:19, 20; 1 Bakorinthe 11:23-28.

Lekgolong la bobedi la nywaga C.E., ba bangwe ba ile ba thoma go fetola nako ya go le bina le mokgwa wo le bego le binwa ka wona. Letšatši la lehu la Jesu le ile la tšwela pele le dirišwa kua Asia Minor. Lega go le bjalo, go etša ge puku e nngwe e bolela, “setlwaedi sa kua Roma le Alexandria e be e le go gopola tsogo Sontageng se se latelago,” ba e bitša Tsogo ya Paseka. Sehlopha seo se tsebjago e le ma-Quartodeciman (Bo-ralesome-nne) se ile sa lwela go gopolwa ga lehu la Jesu Kriste ka Nisani 14. Melito wa Sarede o be a dumelelana le bona. Melito e be e le mang? Ke ka tsela efe a ilego a lwela therešo ye ya Beibele le tše dingwe?

‘Mosedimoši yo Mogolo’

Go ya ka Eusebius wa Kesarea pukung ya gagwe ya Ecclesiastical History, bofelong bja lekgolo la bobedi la nywaga, Polycrates wa Efeso o ile a romela lengwalo Roma a lwela go binwa ga “letšatši la lesome-nne la Paseka go ya ka Ebangedi, gore le ka mohla le se ke la binwa ka tsela e šele, eupša le latelwe go ya ka molao wa tumelo.” Go ya ka lengwalo le, Melito—Mopišopo wa Sarede kua Lydia—e be e le yo mongwe wa bao ba ilego ba thekga Nisani 14 e le letšatši leo le swanetšego go gopolwa. Lengwalo leo le boletše gore batho ba mehleng ya gagwe ba ile ba balela Melito gare ga ‘basedimoši ba bagolo bao ba ithobaletšego.’ Polycrates o boletše gore Melito o be a se a nyala, “bophelo bja gagwe ka moka bo be bo ithekgile kudu ka Moya o Mokgethwa gomme o boloketšwe Sarede a letetše pitšo go tšwa legodimong ya ge a tlo tsošwa bahung.” Se se ka bolela gore Melito o be a le gare ga bao ba dumelago gore go ka se ke gwa ba le tsogo go ba go fihla ge Kriste a boile.—Kutollo 20:1-6.

Ka gona, go bonagala Melito e be e le monna wa sebete le wa maikemišetšo. Ge e le gabotse o ile a ngwalela Bakriste puku ya Apology, e lego e nngwe ya dipuku tša pele tšeo di kilego tša gatišwa, yeo e bego e lebišitšwe go Marcus Aurelius yo e bego e le Mmušiši wa Roma go tloga ka 161 go ya go 180 C.E. Melito o be a sa boife go lwela Bokriste le go sola batho ba kgopo le ba megabaru. Banna ba bjalo ba ile ba tsoma ditaelo tše fapa-fapanego tša mmušiši e le mabaka a sa kwagalego a go tlaiša le go hlasela Bakriste ka go hloka toka e le gore ba utswe dithoto tša bona.

Melito ka sebete o ile a ngwalela mmušiši gore: “Re fo dira kgopelo ye, gore wena ka noši o tsome bao ba bakago bothata bjo bo bjalo [e lego Bakriste], gomme o ba ahlole ka toka ge e ba ba swanelwa ke lehu le go otlwa goba ge e ba ba swanelwa ke go šireletšwa goba go se tshwenywe. Eupša ge e ba molao wo gotee le taelo e mpsha e se tše di swanetšego gaešita le go manaba a bašele e bile di sa tšwe go wena, re kgopela gore o se re tšeele fase gare ga batho ba bjalo ba hlaselwago ke sehlopha sa ba-hlola-mpherefere.”

Go Diriša Mangwalo go Lwela Bokriste

Melito o ile a kgahlegela kudu thuto ya Mangwalo a Makgethwa. Ga re na lelokelelo le le feletšego la dipuku tša gagwe, lega go le bjalo a mangwe a maina a dipuku tša gagwe a utolla kgahlego yeo a ilego a e bontšha ditabeng tša Beibele. Tše dingwe tša dipuku tšeo ke On Christian Life and the Prophets, On the Faith of Man, On Creation, On Baptism and Truth and Faith and Christ’s Birth, On Hospitality, The Key le On the Devil and the Apocalypse of John.

Melito ka boyena o ile a ya dinageng tša mehleng ya Beibele e le go yo nyakišiša palo ya maleba ya dipuku tša Mangwalo a Seheberu. Tabeng ye o ngwadile gore: “Ge ke be ke e-ya Bohlabela gomme ke le lefelong leo dilo tše di ilego tša bolelwa le go dirwa gona, le ka morago ga ge ke ithutile dipuku tša Testamente ya Kgale ka mo go nepagetšego gomme ke ngwadile ditaba tša bohlokwa, ke di rometše go wena.” Lelokelelo le ga le bolele ka dipuku tša Nehemia le Esitere, lega go le bjalo ke lelokelelo la kgale la dipuku tše kgethwa tša Mangwalo a Seheberu dingwalweng tša bao ba ipolelago gore ke Bakriste.

Nyakišišong ye, Melito o ile a kgoboketša lelokelelo la ditemana tšeo di tšwago go Mangwalo a Seheberu ao a nago le diporofeto tšeo di lego mabapi le Jesu. Puku ya Melito yeo e bitšwago Extracts, e bontšha gore Jesu e be e le Mesia yo a bego a letetšwe ka lebaka le letelele le gore Molao wa Moše le Baporofeta ba ile ba bolela ka Kriste e sa le pele.

Go Lwela Bohlokwa bja Topollo

Sehlopha se segolo sa Bojuda se be se le gohle metseng e bohlokwa ya Asia Minor. Bajuda ba Sarede, moo Melito a bego a dula gona, ba be ba bina Paseka ya Seheberu ka Nisani 14. Melito o ile a ngwala thero e nago le sehlogo se se rego The Passover yeo e bego e bontšha go nepagala ga Paseka ka tlase ga Molao le yeo e bego e lwela go bina ga Bakriste Selalelo sa Morena ka Nisani 14.

Ka morago ga go nea ditlhaloso ka Ekisodo kgaolo 12 le ka morago ga gore a bontšhe gore Paseka e be e emela sehlabelo sa Kriste, Melito o ile a hlalosa lebaka leo e sego ga tlhaologanyo gore Bakriste ba bine Paseka. Se e be e le ka gobane Modimo a ile a fediša Molao wa Moše. Ke moka o ile a bontšha lebaka leo sehlabelo sa Kriste se bego se nyakega: Modimo o ile a bea Adama Paradeiseng e le gore a ka phela bophelo bjo bo thabilego. Eupša motho wa pele o ile a se kwe taelo ya gore a se ke a ja sehlare sa go tseba botse le bobe. Ka go rialo seo se ile sa dira gore topollo e nyakege.

Melito o ile a bolela gape gore Jesu o ile a romelwa lefaseng gomme a hwela koteng go lopolla sebeng le lehung batho bao ba dumelago. Se se kgahlišago ke gore Melito o ile a diriša lentšu la Segerika xylon, leo le bolelago “legong,” ge a ngwala ka kota yeo Jesu a hwetšego go yona.—Ditiro 5:30; 10:39; 13:29.

Melito o be a tsebja le metseng ya ka ntle ga Asia Minor. Tertullian, Clement wa Alexandria le Origen ba be ba tlwaelane le dipuku tša gagwe. Lega go le bjalo, radihistori Raniero Cantalamessa o bolela gore: “Go ganetšwa ga Melito, moo go ilego gwa dira gore ganyenyane-ganyenyane dipuku tša gagwe di hwelele, go ile gwa thoma ge ma-Quartodeciman a be a lebelelwa e le bahlanogi, e lego ka morago ga go atlega ga setlwaedi sa Paseka ya Sontaga.” Mafelelong, dipuku tša Melito di ile tša hwelela ka mo go feletšego.

Na e Bile Mohlaselwa wa Bohlanogi?

Ka morago ga lehu la baapostola, bohlanogi bjo go ilego gwa bolelwa ka bjona e sa le pele bo ile bja šwahlela Bokriste bja therešo. (Ditiro 20:29, 30) Go molaleng gore se se ile sa kgoma Melito. Mokgwa wa gagwe wa go ngwala dipuku wo o sego bonolo o bonagala o swana le dipuku tša filosofi ya Segerika le ya Baroma. Mohlomongwe le ke lebaka leo Melito a bitšago Bokriste gore ke “filosofi ya rena.” O ile a ba a nagana ka go kopanywa ga seo go thwego ke Bokriste le Mmušiši wa Roma e le “bohlatse bjo bogolo kudu . . . bja katlego.”

Ka kgonthe Melito ga se a ela hloko keletšo ya moapostola Paulo e rego: “Hlokomelang: mohlomongwe go ka ba le yo a le thopago ka filosofi le bofora bja lefeela go ya ka tlwaelo ya batho, go ya ka dilo tša motheo tša lefase, e sego go ya ka Kriste.” Ka gona, gaešita le ge Melito a ile a lwela ditherešo tša Beibele go fihla bokgoleng bjo itšego, mabakeng a mantši o ile a di lahla.—Bakolose 2:8.

[Seswantšho go letlakala 18]

Jesu o ile a hloma Selalelo sa Morena ka Nisani 14