Bohloko Bjo Bo Ka Se Sa Hlwago Bo E-⁠Ba Gona

BOHLOKO bjo bo tlago go fedišwa e le go phethagatšwa ga kholofetšo ya Beibele e tla ba bohloko bjo bo kwewago ka baka la go se phethagale ga motho wa pele. Bohloko bjo bo akaretša seo se ka hlaloswago e le sehlabi se se phegelelago.

Go e na le go ba tshepedišo ya temošo bakeng sa bolwetši goba kgobalo, sehlabi se se phegelelago se swantšhitšwe le “alamo e nago le phošo” yeo e sa kgonego go tima. Ke bohloko bjo, bjo bo dirago gore batlaišegi ba diriše diranta tše dikete tše dimilione ka ngwaga ba tsoma kimologo, gomme bo senya maphelo a ba dimilione.

Setsebi sa dihlabi Dr. Richard A. Sternbach se ngwadile gore: “Ka go se swane le sehlabi se se hlaselago ka nakwana, sehlabi se se phegelelago ga se seka; sehlabi se se phegelelago ga se seka sa temošo.” Emergency Medicine e gateletše ka gore: “Sehlabi se se phegelelago ga se na morero le gatee.”

Ka gona, dingaka tše dintši nywageng ya morago bjale di thomile go lebelela sehlabi se se bjalo e le bolwetši bja kgonthe ka bosona. Dr. John J. Bonica o hlalosa ka go The Management of Pain, e lego puku ya mehleng yeno ya ditekanyetšo mabapi le dihlabi gore, “Sehlabing se se hlaselago ka nakwana, bohloko ke seka sa bolwetši goba kgobalo. Sehlabing se se phegelelago, bohloko ka bobjona ke bolwetši.”

Maiteko a go Kwešiša Bohloko

Bohloko bo sa dutše bo sa kwešišwe ka mo go tletšego. Makasine wa American Health o itše, “Kgoketšo e sa felego ya go leka go kwešiša seo bohloko bo lego sona e dira gore bo-rathutamahlale ba šome ka mo go feteletšego.” Nywaga-someng e sego kae e fetilego ba be ba nagana gore bohloko e be e le mohuta wa sekwi bjalo ka go bona, go kwa goba go kgoma, gore bo kwewa ke dintlha tše di kgethegilego tša dikwi tše di lego letlalong gomme bja fetišetšwa bjokong ka ditlhale tše itšego tša dikwi. Eupja kgopolo ye e nolofaditšwego ka mo go feteletšego ya bohloko e ile ya hwetšwa e se ya therešo. Bjang?

Lebaka le lengwe le le ilego la lebiša temogong e mpsha e bile nyakišišo e dirilwego go mothepana yo a bego a se na sekwi sa bohloko. Ka morago ga lehu la gagwe ka 1955, go hlahlobja ga bjoko bja gagwe le tshepedišo ya dikwi go ile gwa lebiša kgopolong e mpsha ka mo go feletšego ya sebaki sa bohloko. The Star Weekly Magazine ya July 30, 1960 e hlalositše gore dingaka “di ile tša tsoma dintlha tša dikwi. Ge nkabe [a] be a se na tšona, seo se be se tla ikarabela ka go se kgomege ga ngwanenyana yo. Eupja di be di le gona gomme di bonala di feletše.

“Se se latelago, dingaka di ile tša hlahloba ditlhale tša dikwi tšeo go thwego di kgokaganya dintlha tša dikwi le bjoko. Go be go kgotšwe gore mo go tla hwetšwa phošo. Eupja e be e se gona. Ditlhale ka moka di be di feletše go ya ka mo go bego go bonwa ka gona, ka ntle le tše di bego di senyegile ka baka la go gobala.

“Mafelelong, go ile gwa hlahlobja bjoko bja ngwanenyana yoo, gape ga se gwa hwetšwa phošo ya mohuta lege e le ofe. Go ya ka tsebo ka moka e lego gona le boikgopolelo, ngwanenyana yo o be a swanetše go ba a be a e-⁠kwa bohloko ka tsela ya tlhago, fela o be a sa kwe gaešita lege a tsikiditlwa.” Lega go le bjalo, o be a e-⁠kwa kgateletšo ge e dirwa letlalong la gagwe e bile a kgona go aroganya magareng ga go kgongwa ke hlogwana ya phini le ntlha ya phini, gaešita lege go hlaba ga phini go be go se bohloko.

Ronald Melzack yo a ilego a thuša go tšweletša kgopolo e mpsha e tumilego ya go hlalosa bohloko nywageng ya bo-1960, o nea mohlala o mongwe wa go raragana ga bjona. O hlalositše gore: “Mdi. Hull o be a dula a šupa leoto la gagwe le le bego le se gona [le be le kgaotšwe], gomme a hlalosa dihlabi tše bohloko tšeo di bego di kwala eka ke tšhipi e khwibidu e fišago e tsenywago mekgahlong ga menwana ya gagwe ya maoto.” Melzack o boditše makasine wa Maclean’s ka 1989 gore o be a “sa dutše a nyaka ditlhaloso tša seo a se bitšago bohloko ‘bja boikgopolelo.’” Go oketša moo, go na le se se bitšwago bohloko bjo bo fetišitšwego, moo motho a ka bago le bothata bja go se šome gabotse ga setho se sengwe sa mmele eupja a kwa bohloko go se sengwe.

Bobedi Monagano le Mmele di a Akaretšwa

Bjale bohloko bo hlaloswa e le “tirišano e raraganego ka go fetišiša ya monagano le mmele.” Ka pukung ya gagwe ya 1992 ya Pain in America, Mary S. Sheridan o bolela gore “go kwa bohloko ke mo go ithekgilego kudu ka monagano mo e lego gore ka dinako tše dingwe monagano o ka ganetša go ba gona ga bjona gomme ka dinako tše dingwe wa bo bopa le go bo tiiša nako e telele ka morago ga ge kgobalo ya nakwana e fodile.”

Boemo bja maikwelo a motho, go tsepamiša monagano, semelo le go kgongwa ke keletšo le mabaka a mangwe ka moka ke tša bohlokwa tseleng yeo motho a arabelago ka yona bohlokong. Setsebi se segolo sa dihlabi e lego Dr. Bonica se itše, “Poifo le pelaelo di baka karabelo e feteleditšwego.” Ka gona motho a ka ithuta go kwa bohloko. Dr. Wilbert Fordyce, e lego moprofesara wa thuto ya tša monagano yo a nago le tsebo e nabilego ka mathata a dihlabi o hlalosa gore:

“Potšišo ga se ge e ba bohloko e le bja kgonthe. Ke bja kgonthe e le ruri. Potšišo ke seo mabaka a magolo ao a bo tutuetšago e lego sona. Ge e ba nka bolela le wena ka sangwetšhi ye e nago le nama ya serope sa kolobe pejana ga matena, o rothiša mare. E tloga e le selo sa kgonthe. Eupja se direga ka baka la go ba boemong bjo itšego. Ga go na sangwetšhi ya nama ya serope sa kolobe moo. Batho ke bao ba kgongwago ke boemo ka mo go kgethegilego. Bo tutuetša boitshwaro bja tša leago, go rothiša mare, phišo ya mmele, lebelo la tšhilego ya dijo, bohloko le dilo tša mehuta ka moka.”

Go fo swana le ge maikwelo a gago le boemo bja monagano di ka godiša bohloko, di ka bo gateletša goba tša bo okobatša. Ela hloko mohlala wo: Mmui wa tshepedišo ya dikwi o boletše gore ge e be e sa le mofsa o kile a ba le maikwelo a tseneletšego kudu ka ngwanenyana ge a be a dutše le yena lebotong la lehlwa mo e lego gore o be a sa kwe go tonya mo go tsenago marapong goba bohloko maragong a gagwe. O hlalositše gore, “Ke be ke nyakile ke gwagwaletše. Re swanetše go ba re dutše moo ka metsotso e 45 gomme ke be ke sa kwe selo.”

Mehlala e bjalo ke e mentši. Dibapadi tša kgwele ya maoto tše di nweletšego ka mo go tseneletšego papading, goba mašole ao a lego ntweng e thata a ka gobala o šoro fela a kwa bohloko go se nene goba a se bo kwe ka nako yeo. Monyakišiši yo a tumilego wa Afrika David Livingstone o begile ka go tlhaselwa ga gagwe ke tau yeo e ilego ya mo tšokotša “ka tsela yeo mpša e tšokotšago legotlo. Letšhogo . . . le ile la baka mohuta o itšego wa boemo bja toro bjoo go bjona go bego go se na maikwelo a bohloko.”

Ke mo go lemogegago gore bahlanka ba Jehofa Modimo ba ba lebelelago go yena ka moya o kokobetšego ka kholofelo le go ithekga ka yena ka mo go feletšego, le bona ka dinako tše dingwe bohloko bja bona bo ile bja gatelelwa. Mokriste yo a bego a bethilwe o begile gore, “Gaešita lege go ka bonala e le mo go sa tlwaelegago, ka morago ga go bethwa ka makga a sego kae mathomong ruri ga se ka hlwa ke sa kwa selo mmeleng. Go e na le moo, go be go le bjalo ka ge eka ke go kwa ka ditsebe feela, bjalo ka go letšwa ga moropa kgole.”​—⁠Awake! ya February 22, 1994, letlakala 21.

Kamoo Maikwelo a Bohloko a Fetošwago ka Gona

Boitekong bja go hlalosa tše dingwe tša dibopego tše di makatšago tša bohloko, ka 1965 moprofesara wa thuto ya tša monagano e lego Ronald Melzack le moprofesara wa thuto ya sebopego sa diphedi le dikarolo tša tšona, e lego Patrick Wall ba ile ba hlama kgopolo e retwago gohle ya go bula le go tswalela molomong wa mongetsane. Kgatišo ya 1990 ya puku ya Dr. Bonica e lego mabapi le bohloko e boletše gore kgopolo ye e be e le “gare ga dikgatelopele tše bohlokwa kudu karolong ya nyakišišo ka bohloko le kalafo.”

Go ya ka kgopolo yeo, go bula le go tswalela ga molomo wa boikgopolelo wa mongetsane go dumelela goba go thibela dika tša bohloko go ya bjokong. Ge e ba dikwi tšeo e sego tša bohloko di tletše molomong wa mongetsane, gona dika tša bohloko tše di fihlago bjokong di ka fokotšwa. Ka mohlala, ka go dira bjalo bohloko bo fokotšwa ke go fogohlela goba go šišinya monwana wo o fselego go se nene, ka ge dika tše e sego tša bohloko di rometšwe mongetsaneng go ya go šitiša go feta ga dika tša bohloko.

Kutollo ya ka 1975 ya gore mebele ya rena e tšweletša dilo tša yona ka noši tše e kego ke morphine tše di bitšwago di-endorphin e thušitše ka mo go oketšegilego go tsomeng go kwešiša dikarolo tše di sa kwešišegego tša bohloko. Ka mohlala, batho ba bangwe ba ka ba ba e-⁠kwa bohloko go se nene goba ba sa bo kwe ka gobane ba tšweletša di-endorphin tše dintši kudu. Di-endorphin di ka hlalosa gape sephiri sa lebaka leo ka lona bohloko bo fefolwago goba gaešita le go fedišwa ka acupuncture, e lego mogato wa tša kalafo woo go wona ditšhwana tše di tshese bjalo ka moriri di tsenywago mmeleng. Go ya ka dipego tša dihlatse tše di bonego ka mahlo, go ile gwa dirwa mogato wa go buwa pelo ka go lebanya mola molwetši a phafogile, a phakgame gomme a khutšišitšwe ka go diriša acupuncture e le seokobatša-bohloko se nnoši! Ke ka baka la’ng go be go sa kwewe bohloko?

Ba bangwe ba dumela gore ditšhwana di ka tutuetša go tšweletšwa ga di-endorphin tšeo di fedišago bohloko ka nakwana. Kgonagalo e nngwe ke gore acupuncture e bolaya bohloko ka gobane ditšhwana di tutuetša ditlhale tša dikwi tše di romelago dika tšeo e sego tša bohloko. Dika tše di kgobokana molomong wa mongetsane, tša thibela dika tša bohloko go tsena gore di fihle bjokong moo bohloko bo lemogwago.

Kgopolo ya go bula le go tswalela molomong wa mongetsane le therešo ya gore mmele o tšweletša diokobatša-bohloko tša wona ka noši le tšona di ka hlalosa lebaka leo ka lona boemo bja maikwelo a motho, dikgopolo le maikwelo di kgomago tekanyo ya bohloko bjo bo kwewago. Ka gona, go tšhošwa ke tlhaselo e sa letelwago ya tau go ka ba go ile gwa tutuetša go tšweletša ga Livingstone di-​endorphin gotee le go tlatša mongetsane wa gagwe ka dika tšeo e sego tša bohloko. Ka baka leo, go kwa ga gagwe bohloko go ile gwa fokotšwa.

Lega go le bjalo, boemo bja monagano wa motho le maikwelo di ka ba le mafelelo a mabe go etša ge go hlalositšwe pele. Kgateletšo e feteletšego ya letšatši le letšatši ya bophelo bja mehleng yeno e ka oketša go kwa ga motho bohloko ka go tšweletša pelaelo, kgateletšego le go hunyela ga mešifa.

Lega go le bjalo, ka lethabo batlaišwa ba dihlabi ba na le lebaka la go ba le kholofelo. Se ke ka gobane balwetši ba bantši bjale ba holwa ke mekgwa e kaonefaditšwego ya kalafo. Dikaonefatšo tše bjalo di tlišitšwe ke kwešišo e kaone ya phokolo ye e tšhošago. Dr. Sridhar Vasudevan, e lego mopresidente wa American Academy of Pain Medicine o hlalositše gore: “Kgopolo ya gore sehlabi ka dinako tše dingwe e ka ba bolwetši ka bosona e fetošitše kalafo nywageng ya bo-1980.”

Kalafo ya sehlabi e fetošitšwe bjang? Ke dikalafo dife tše di ipontšhago di atlega?

H. Armstrong Roberts

“Acupuncture” e fokotša goba e fediša bjang bohloko?