Puku ya Beibele ya bo-5 Doiteronomio

Mongwadi: Moše

Lefelo Leo e Ngwadilwego go Lona: Molaleng wa Moaba

Go Fetšwa ga go Ngwalwa ga Yona: 1473 B.C.E.

Nako Yeo e Akareditšwego: Dikgwedi tše 2 (1473 B.C.E.)

1. Ke dipotšišo dife tše mo gongwe di ka botšišwago mabapi le go tsena ga ba-Isiraele Lefaseng la Kholofetšo?

PUKU ya Doiteronomio e rwele molaetša o matla bakeng sa batho ba Jehofa. Bana ba Isiraele ka morago ga go ralala lešokeng ka nywaga e 40, bjale ba eme mollwaneng wa Lefase la Kholofetšo. Ke eng seo se lego ka pele ga bona? Ke mathata afe a kgethegilego ao ba bego ba tla lebana le ona ka mošola wa Jorodane? Ke eng seo Moše mafelelong a bego a tla swanelwa ke go se botša setšhaba? Le gona mo gongwe re ka botšiša gore, Ke ka baka la’ng e le mo go holago go rena lehono go tseba dikarabo tša dipotšišo tše?

2. Doiteronomio ke e bohlokwa ka tsela efe e kgolo kudu?

² Dikarabo di swanetše go hwetšwa mantšung ao Moše a ilego a a bolela le ao a ilego a a ngwala pukung ya bohlano ya Beibele, Doiteronomio. Gaešita lege e boeletša ditaba tše dintši tšeo di tšwago dipukung tša pele, fela Doiteronomio ke e bohlokwa ka tsela ya yona yeo e kgethegilego. Ka baka la’ng? E oketša ka go gatelela molaetšeng wa Modimo wo o bego o neilwe nakong ya histori ya batho ba Jehofa, nakong ya ge ba be ba nyaka e le ka kgonthe boetapele bjo matla le tlhahlo yeo e lebanego. Ba be ba le kgaufsi le go tsena Lefaseng la Kholofetšo ka tlase ga moetapele yo mofsa. Ba be ba nyaka go kgothaletšwa gore ba tšwele pele, gomme ka nako e swanago ba be ba nyaka temošo ya Modimo yeo e bego e tla ba dira gore ba kgone go tšea tsela e nepagetšego yeo e išago tšhegofatšong ya Jehofa.

3. Moše o gatelela’ng go Doiteronomio ka moka, gomme ke ka baka la’ng se e le sa bohlokwa go rena lehono?

³ Moše ka go dumelelana le seo se nyakegago, o ile a tutuetšwa ka matla ke moya wa Jehofa gore a dire boipiletšo bjo bo lebanyago go ba-Isiraele bja gore ba kwe le go botega. O gatelela pukung ka moka gore Jehofa ke Modimo yo Godimo-dimo, yo a nyakago boineelo bjo bo feleletšego le yo a ratago gore batho ba gagwe ba mo ‘rate ka pelo ya bona ka moka, le ka moya wa bona ka moka le ka matla a bona ka moka.’ Ke yena “Modimo wa medimo, . . . Morêna wa marêna ohle, Yêna Modimo e moxolo, yo matla, e a thšabêxaxo, e a sa bebexo sefahloxo [le] e a sa amoxelexo seatla se kobong.” Ga a kgotlelele borabele. Go mo kwa go bolela bophelo, gomme go se mo kwe go bolela lehu. Taelo ya Jehofa bjalo ka ge e neilwe go Doiteronomio, e be e le tokišeletšo le keletšo yeo ba-Isiraele ba bego ba e nyaka bakeng sa mediro e megolo yeo e bego e le ka pele ga bona. Le gona ke mohuta wa temošo yeo re e nyakago lehono, e le gore re tle re sepele ka go boifa Jehofa gomme re kgethe leina la gagwe mo gare ga lefase le le senyegilego.—Doit. 5:9, 10; 6:4-6; 10:12-22.

4. Ke’ng seo se bolelwago ke leina Doiteronomio, gomme morero wa puku ke ofe?

⁴ Leina Doiteronomio le tšwa leineng le le lego phetolelong ya Septuagint ya Segerika, e lego Deu·te·ro·noʹmi·on yeo e kopantšego deuʹte·ros yeo e bolelago “ya bobedi” gotee le noʹmos yeo e bolelago “molao.” Ka gona, e bolela “Molao wa Bobedi; Poeletšo ya Molao.” Leina le le tšwa phetolelong ya Segerika ya lefokwana la Sehebere leo le lego go Doiteronomio 17:18, e lego mish·nehʹ hat·toh·rahʹ leo gabotse-botse le bolelago ‘kopi ya molao.’ Lega go le bjalo, go sa šetšwe seo se bolelwago ke leina Doiteronomio, ruri puku ye ya Beibele ga se molao wa bobedi goba lege e le go boeletšwa feela ga Molao. Go e na le moo, ke tlhaloso ya Molao wo o bego o kgothaletša ba-Isiraele gore ba rate Jehofa le go mo kwa ge ba le Lefaseng la Kholofetšo leo ba bego ba tla tloga ba tsena go lona.—1:5.

5. Ke’ng seo se hlatselago gore Moše e be e le mongwadi wa Doiteronomio?

⁵ Ka ge ye e le puku ya bohlano ya Pentateuch, gona mongwadi e swanetše go ba e le yena yola a ngwadilego dipuku tša pele tše nne, e lego Moše. Polelo yeo e thomago e bolela Doiteronomio e le “dipolêlô tše Moše a di boletšexo le Ba-Isiraele ka moka,” gomme dipolelo tšeo di boletšwego ka morago tše bjalo ka “molaô wó Moše ó o ngwadile” le “Moše a napa a ngwala sefela seo,” di hlatsela gabotse gore ke yena yo a e ngwadilego. Leina la gagwe le tšwelela mo e ka bago ka makga a 40 ka pukung, gomme gantši e le go kgonthišwa ga dipolelo tše di boletšwego. Mašala ao a šupago moanegi, e lego Moše, a dirišwa kudu go yona ka moka. Ditemana tše di phethago di ile tša oketšwa ka morago ga lehu la Moše, mo gongwe di ka ba di okeditšwe ke Jošua goba Eleasara moperisita o mogolo.—1:1; 31:9, 22, 24-26.

6. (a) Ke nako e kaaka’ng yeo e akaretšwago ke Doiteronomio? (b) Puku ye ge e le gabotse e feditšwe neng?

⁶ Ditiragalo tša Doiteronomio di diragetše neng? Puku ka boyona e bolela mathomong gore, “e be e le ka la pele la kxwedi ya lesome le motšo o tee ya ngwaxa wa masome a manê, xe Mošê a anêxêla Ba-Isiraele.” Ge go feditšwe pego yeo e lego go Doiteronomio, puku ya Jošua e bolela ka taba ya matšatši a mararo a pele ga ge go ka tshelwa Jorodane, moo go dirilwego ka “letšatši la lesome la kxwedi ya pele.” (Doit. 1:3; Još. 1:11; 4:19) Se se tlogela nako ya dikgwedi tše pedi le beke bakeng sa ditiragalo tša Doiteronomio. Lega go le bjalo, matšatši a 30 a lebaka la beke ye ya senyane a ile a fetšwa go llelwa lehu la Moše. (Doit. 34:8) Se se bolela gore ditiragalo ka moka tša Doiteronomio di swanetše go ba di ile tša direga kgweding ya bo-11 ya ngwaga wa bo-40. Bofelong bja kgwedi yona yeo, go ngwalwa ga puku le gona go swanetše go ba go be go feditšwe gomme lehu la Moše le tla tloga le direga mathomong a kgwedi ya bo-12 ya ngwaga wa bo-40, goba mathomong a 1473 B.C.E.

7. Ke’ng seo se bontšhago gore Doiteronomio ke ya kgonthe?

⁷ Bohlatse bjo bo šetšego bo neilwe bakeng sa go ba ga kgonthe ga dipuku tša pele tše nne tša Pentateuch bo newa gape le bakeng sa Doiteronomio, e lego puku ya bohlano. Le gona ke e nngwe ya dipuku tše nne Mangwalong a Sehebere tšeo di tsopotšwego gantši Mangwalong a Bakriste a Segerika go feta tše dingwe, gomme tše dingwe tše di tsopotšwego gantši ke Genesi, Dipsalme le Jesaya. Ditsopolo tše ke tše 83, gomme ke feela dipuku tše tshelelago tše di lego Mangwalong a Bakriste a Segerika tšeo di sa bolelego ka Doiteronomio.a

8. Ke bohlatse bofe bjo matla bjo bo neilwego ke Jesu bjo bo tiišago go ba ga kgonthe ga Doiteronomio?

⁸ Jesu ka noši o nea bohlatse bjo matla ka go thekga Doiteronomio. O ile a lekwa gararo ke Diabolo mathomong a bodiredi bja gagwe, gomme ka makga a mararo o ile a araba ka gore, “Xo ngwadilwe.” Go ngwadilwe kae? Pukung ya Doiteronomio (8:3; 6:16, 13) yeo Jesu a tsopotšego go yona e le mothopo wa gagwe o buduletšwego wo a ithekgilego ka wona: “Motho xa a phele ka boxôbê fêla; ó phela ka mantšu ohle a a tšwaxo molomong wa Modimo.” “Morêna Modimo wa xaxo O se kê wa Mo leka.” “O khunamêlê Morêna Modimo wa xaxo, O dirêlê Yêna à nnoši.” (Mat. 4:1-11) Nakong ya ge Bafarisei ka morago ba e-tla go mo leka mabapi le ditaelo tša Modimo, Jesu o tsopotše karabong ya gagwe “taêlô ya pele, yôna e kxolo” e tšwago go Doiteronomio 6:5. (Mat. 22:37, 38; Mar. 12:30; Luka 10:27) Bohlatse bja Jesu bo šupa Doiteronomio e le ya kgonthe ka tsela e wišago pelo.

9. Bohlatse bja ka ntle ke bofe bjo bo thekgago Doiteronomio?

⁹ Go feta moo, ditiragalo le dipolelo tšeo di lego ka pukung di swanela gabotse boemo le mafelo a histori. Go bolelwa ga Egipita, Kanana, Amaleke, Amoni, Moaba le Edomo ke mo go dumelelanago le dinako tša tšona gomme maina a mafelo a boletšwe ka mo go nepagetšego.b Boepi bja marope bo tšwela pele go tšweletša kgakala bohlatse bjo bontši kudu ge e le ka go botega ga mangwalo a Moše. Henry H. Halley o a ngwala: “Boepi bja marope bo boletše kudu mo nakong ye moo bo bakilego karabo yeo e akantšwego malebana le kgopolo e tlwaetšwego [ya gore Moše o ngwadile Pentateuch]. Kgopolo ya gore go ngwalwa go be go sa tsebje mehleng ya Moše ke yeo e hlatsetšwego e le ya maaka e le ka kgonthe. Ngwageng o mongwe le o mongwe go epja bohlatse Egipita, Palestina le Mesopotamia, e lego bjoo bo lego mengwalong le mmung wa lefase bja gore ditaodišo tša [Mangwalo a Sehebere] ke dipego tša kgonthe tša histori. ‘Baithuti’ ba thoma go ba le tlhompho e kgolo ya go hlompha mokgwa wa Moše wa go ngwala.”c Ka gona, gaešita le bohlatse bja ka ntle bo thekga Doiteronomio gotee le go thekga karolo e nngwe ya Pentateuch, e le pego ya kgonthe le e nepagetšego yeo e ngwadilwego ke Moše moporofeta wa Modimo.

DIKAGARE TŠA DOITERONOMIO

10. Doiteronomio e hlamilwe ka’ng?

¹⁰ Puku e hlamilwe kudu ka lelokelelo la dipolelo tšeo Moše a ilego a di nea bana ba Isiraele Molaleng wa Moaba wo o bego o lebane le Jeriko. Polelo ya pele ya tše e felela kgaolong ya 4, ya bobedi e fihla mafelelong a kgaolo ya 26, ya boraro e tšwela pele go fihla kgaolong ya 28 gomme polelo e nngwe e felela go kgaolo 30. Ka gona, ka morago ga ge Moše a dirile dithulaganyo tša mafelelo ka baka la lehu la gagwe le le bego le batamela, go akaretša le go kgethwa ga Jošua e le mohlatlami wa gagwe, o ngwala kopelo e botse kudu ya go reta Jehofa gomme e latelwa ke go šegofatšwa ga meloko ya Isiraele.

11. Moše o rola bjang polelo ya gagwe ya pele?

¹¹ Polelo ya pele ya Moše (1:1–4:49). Polelo ye e nea matseno a histori mabapi le seo se latelago. Moše o thoma ka go bolela gape mediro e botegago ya Jehofa go batho ba Gagwe. Moše o ba botša gore ba ye gomme ba tšee lefase leo le holofeditšwego bo-rakgolokhukhu ba bona Aborahama, Isaka le Jakobo. O laodiša kamoo Jehofa a thekgilego ka gona modiro wa setšhaba se sa pušo ya legodimo go tloga mathomong a leeto la lešokeng ka go dira gore yena Moše a kgethe banna ba bohlale, ba tlhaloganyo le ba temogo gore ba dire e le dikgošana tša ba dikete, tša ba lekgolo le tša ba masome a mahlano gotee le tša ba lesome. Go be go e-na le phuthego e kgolo kudu yeo e bego e hlokometšwe ke Jehofa ge ba-Isiraele ba be ba “sepela le lešôka ka moka le lexolo le le šiišaxo.”—1:19.

12. Ke ditiragalo dife tšeo di lego mabapi le go hlolwa ga pele ga Kanana tšeo a tšwelago pele go di bolela?

¹² Moše bjale o bolela sebe sa bona sa borabele nakong ya ge ba be ba e-kwa pego ya dihlodi tše di bego di e-tšwa Kanana gomme ba belaela ka gore Jehofa o ba hloile ka gobane ba be ba mmea molato wa gore o ba ntšhitše Egipita gore a tle a ba lahlele go ba-Amoro. Ka baka la go hlaelelwa ga bona ke tumelo, Jehofa o ile a botša moloko woo o mobe gore ga go le o tee wa bona yo a tlago go bona lefase leo le lebotse, ka ntle le Kalebe le Jošua. Ge ba e-kwa se ba ile ba rabela, ba befelwa kudu gomme ba ikemišetša go ya go hlasela lenaba bona ka noši, fela ba-Amoro ba tšwa bjalo ka motšhitšhi wa dinose, ba ba rakediša gomme ba ba šwalalanya.

13. Ke motheong ofe moo Moše a ilego a holofetša Jošua go fenya?

¹³ Ba ile ba sepela lešokeng go ya go fihla Lewatleng le Lehwibidu, gomme moloko ka moka wa banna ba ntwa o ile wa hwa nakong ya nywaga e 38. Jehofa bjale o ile a ba laela gore ba tshele gomme ba tšee lefase la ka leboa la Arinoni, ka gore: “Xo tloxa byale ke beile thšoxô le poifô xodimo xa dithšaba tše di lexo ka tlase xa lexodimo ka moka xe di lebana naxô’; di tlo tlalêlwa tša thothomêla xe di e-kwa tumô ya xo re O a tla.” (2:25) Sihoni le naga ya gagwe ba ile ba wela go ba-Isiraele gomme mmušo wa Ogo o ile wa tšewa. Moše o ile a holofetša Jošua gore Jehofa o tla lwela ba-Isiraele ka tsela yeo ge ba dutše ba fenya mebušo ka moka. Moše bjale o ile a kgopela Modimo ge e ba yena a be a ka kgona go tsena lefaseng le lebotse le le bego le le ka mošola wa Jorodane, eupja Jehofa o ile a tšwela pele a gana se gomme a mmotša gore a kgethe, a kgothatše le go matlafatša Jošua.

14. Moše o gatelela bjang Molao wa Modimo gotee le boineelo bjo bo feleletšego?

¹⁴ Moše bjale o gatelela Molao wa Modimo kudu gomme o lemoša malebana le go oketša goba go ntšha se sengwe ditaelong tša Gagwe. Go se kwe go tla tliša kotsi: “O fêlê O tiiše xo itôta, O tiišê xo diša môya wa xaxo xore O se lebalê tše O di bonexo ka mahlô, di se tloxê pelong ya xaxo ka mehla yohle xe O sa phela; O di anêxêlê bana ba xaxo, le bana ba bana ba xaxo.” (4:9) Ga se ba ka ba bona sebopego lege e le sefe nakong ya ge Jehofa a be a ba botša Melao e Lesome a le maemong a boifišago Horebe. E tla ba go itshenya ga bona ge e ba bjale ba retologela medimong ya diswantšho le borapeding bja tšona, ka gobane bjalo ka ge Moše a bolela, “Morêna Modimo wa xaxo ké mollô o thšumaxo, ké Modimo yo boxale.” (4:24) Ke yena yo a ilego a rata bo-rakgolokhukhu ba bona gomme a ba kgetha. Ga go na Modimo o mongwe godimo magodimong goba tlase lefaseng. Moše o ba eletša ka gore, e-kwang Yena gore ‘le phele ga-lelele nageng ye Jehofa Modimo wa lena a le faxo yona gore e be ya lena ka mehla.’—4:40.

15. Ke thulaganyo efe ya metse ya botšhabelo yeo e dirwago ka bohlabatšatši bja Jorodane?

¹⁵ Moše ka morago ga go fetša polelo ye e matla, o tšwela pele go hlaola motse wa Betsera, wa Ramothe le wa Gobani e le metse ya botšhabelo yeo e lego ka bohlabatšatši bja Jorodane.

16. Polelo ya Moše ya bobedi e gatelela’ng?

¹⁶ Polelo ya bobedi ya Moše (5:1–26:19). Wo ke mokgoši o hlabelwago ba-Isiraele gore ba kwe Jehofa yo a boletšego le bona Sinai ba lebeletšane. Hlokomela kamoo Moše a boeletšago Molao ka gona gotee le diphetogo tše dingwe tšeo di nyakegago, ka go rialo a o dira gore o dumelelane le bophelo bja bona bjo bofsa bja ka mošola wa Jorodane. Ga se feela go bolelwa gape ga molao le ditaelo. Lentšu le lengwe le le lengwe le bontšha gore pelo ya Moše e tletše ka phišego le boineelo go Modimo wa gagwe. O bolela bakeng sa go hola setšhaba. Go kwa Molao go gatelelwa ka gohle—go kwa mo go tšwago pelong, e sego ka go gapeletšwa.

17. Ba-Isiraele ba swanetše go arabela bjang leratong leo Jehofa a ba bontšhitšego lona?

¹⁷ Sa pele, Moše o boeletša Melao e Lesome gomme o botša ba-Isiraele gore ba e kwe, ba se ke ba retologela ka go le letona goba le letshadi e le gore ba tle ba lelefatše matšatši a bona lefaseng le gore ba tle ba ntšhifale kudu. ‘Theetša, Isiraele! Jehofa Modimo wa rena ke Jehofa a nnoši’. (6:4) Pelo, moya le matla di swanetše go neelwa tabeng ya go Mo rata, gomme ba-Isiraele ba swanetše go ruta bana ba bona le go ba botša ka dipontšho tše dikgolo le mehlolo e megolo yeo Jehofa a e dirilego Egipita. Ga se gwa swanela gore ba nyalane le ba-Kanana ba ba rapelago medimo ya diswantšho. Jehofa o kgethile ba-Isiraele gore e be setšhaba sa gagwe seo se kgethegilego, e sego ka baka la ge e le ba bantši eupja ka baka la ge a ba rata gomme a nyaka go phetha keno yeo a e boletšego go bo-rakgolokhukhu ba bona. Ba-Isiraele ba swanetše go široga moreo wa bodumedi bja batemona, ba fediše diswantšho nageng gomme ba kgomarele Jehofa e le “Yêna Modimo e moxolo e a thšabexaxo.”—7:21.

18. Moše o lemoša ba-Isiraele gore ba itiše malebana le eng?

¹⁸ Jehofa o ba kokobeditše ka nywaga e 40 lešokeng gomme a ba ruta gore motho ga a phele ka manna goba bogobe feela, eupja o phela ka dipolelo tšohle tšeo di tšwago molomong wa Jehofa. Nywageng ye ka moka ya go ba lokiša, diaparo tša bona ga se tša ka tša hlagala gomme le maoto a bona ga se a ka a ruruga. Bjale ba tla tloga ba tsena nageng ya lehumo le legolo le dijo tše dintši! Lega go le bjalo, ba swanetše go itiša malebana le moreo wa go rata dilo tše di bonagalago le wa go itokafatša, gomme ba gopole gore Jehofa ke ‘yena yo a neago matla a go itirela lehumo’ le moamogi wa ditšhaba tše mpe mahumo a tšona. (8:18) Moše bjale o bolela gape dinako tšeo ka tšona ba-Isiraele ba ilego ba rumula Modimo. Ba swanetše go gopola kamoo bogale bja Jehofa bo ilego bja ba tukela ka gona lešokeng gotee le kotlo, mollo le polao! Ba swanetše go gopola ka borapedi bja bona bjo bobe bja namane ya gauta bjo bo feleleditšego ka bogale bjo bošoro bja Jehofa le go ngwalwa gape ga matlapa a Molao! (Ek. 32:1-10, 35; 17:2-7; Num. 11:1-3, 31-35; 14:2-38) Ruri, bjale ba swanetše go direla Jehofa le go mo kgomarela, yena yo a ba ratilego ka lebaka la bo-tatago bona gomme a ba dirilego gore ba ‘ate bjalo ka dinaledi tša legodimo.’—Doit. 10:22.

19. Ke kgetho efe yeo e bolelwago ka mo go kwalago, gomme ke melao efe yeo e botšwago setšhaba?

¹⁹ Ba-Isiraele ba swanetše go hlokomela “ditaêlô tšohle” gomme ba swanetše gore ba kwe Jehofa ka dinako tšohle, ba mo rate e le Modimo wa bona gomme ba mo direle ka pelo ya bona ka moka le ka moya wa bona ka moka. (11:8, 13) Jehofa o tla ba thekga gomme o tla ba putsa ge e ba ba mo kwa. Lega go le bjalo, ba swanetše go ikgafa gomme ba ikemišetše go ruta bana ba bona. Kgetho yeo e beilwego pele ga ba-Isiraele e boletšwe ka mo go kwalago: Go kwa go iša tšhegofatšong, gomme go se kwe go iša thogong. Ga se ba swanela go “latêla medimo e šele.” (11:26-28) Moše bjale o bolela melao yeo e lebanyago ye e kgomago ba-Isiraele ge ba dutše ba tsena Lefaseng la Kholofetšo gore ba le tšee. Go na le (1) melao yeo e bolelago ka bodumedi le borapedi; (2) melao yeo e lego mabapi le go dirišwa ga toka, mmušo le ntwa; le (3) melao yeo e laolago bophelo bja motho ka noši le bophelo bja kagišano.

20. Ke dintlha dife tšeo di phagamišago melao e lego mabapi le borapedi?

²⁰ (1) Bodumedi le borapedi (12:1–16:17). Ge ba-Isiraele ba tsena nageng, ruri dibopego tšohle tša bodumedi bja maaka—mafelo a bjona, dialetare, dikokwane, dikota tše kgethwa le diswantšho—di swanetše go senywa e le ka kgonthe. Ba-Isiraele ba swanetše go rapela lefelong leo Jehofa Modimo wa bona a le kgethelago leina la gagwe, gomme ka moka ga bona ba swanetše go mo thabela moo. Melao yeo e lego mabapi le go ja nama le dihlabelo e akaretša dikgopotšo tše di boeletšwago tša gore ba se ke ba ja madi. “Se O swanetšexo xo se tiiša ké xo se jê madi, . . . O se kê wa a ja, xore O lêtlêxê Ò na le bana ba xaxo ba mehla e tlaxo, xe O dira se Morêna a bônaxo sè lokile.” (12:16, 23-25, 27; 15:23) Moše bjale o thoma ka kahlolo yeo e boletšwego ka mo go kwalago ya borapedi bja medimo ya diswantšho. Ba-Isiraele ga se ba swanela go nyakišiša gaešita le ditsela tša bodumedi bja maaka. Ge e ba moporofeta a ipontšha e le wa maaka, gona o swanetše go bolawa gomme bahlanogi—gaešita lege e le motswalo goba mogwera wa motho yo a rategago, ee, gaešita le ka metse yohle—le bona ka mo go swanago ba swanetše go senywa. Ka morago go latela melao ye e lego mabapi le dijo tše di hlwekilego le tše di se tša hlwekago, go ntšhwa ga karolo ya lesome le go hlokomelwa ga ba-Lefi. Ditshwanelo tša bao ba nago le melato, badiidi le bahlanka bao ba tlemilwego di swanetše go šireletšwa ka lerato. Mafelelong, Moše o boeletša menyanya ya ngwaga le ngwaga e le dinako tša go leboga Jehofa bakeng sa tšhegofatšo ya gagwe: “Ka moka ba e lexo banna mo xo lena ba bônalê pele xa Morêna xa-raro ka ngwaxa felô moo a tl’o xo xo kxêtha xôna; ba tlê ka monyanya wa maxôbê a sa omêlwaxo, le ka monyanya wa dibeke, le ka monyanya wa mešaša; fêla, ba se kê ba bônala pele xa Morêna bà s’a swara selô.”—16:16.

21. Ke melao efe yeo e newago mabapi le toka, gomme ke boporofeta bofe bjo bohlokwa bjo Moše a bo bolelago?

²¹ (2) Toka, mmušo le ntwa (16:18–20:20). Sa mathomo-thomo, Moše o nea melao yeo e kgomago baahlodi le babuši. Toka ke selo sa bohlokwa, gomme dipipa-molomo le kahlolo e fošagetšego ke tšeo di hloilwego ke Jehofa. Mekgwa ya go tšweletša bohlatse le ya go swara melato e a bolelwa. “E a swanetšwexo ke lehu a bolawê ka molomo wa dihlatse tše pedi le xe e le tše tharo.” (17:6) Go bolelwa melao yeo e lego mabapi le dikgoši. Tokišetšo e dirwa bakeng sa baperisita le ba-Lefi. Bonoge bo bolelwa e le ‘makgapa go Jehofa.’ (18:12) Moše ge a lebelela nakong e tlago, o re: “Morêna Modimo wa xaxo ó tl’o Xo tsošetša Moporofeta e a swanaxo le nna, e a tšwaxo mo xare xa lena le xo bana beno; Yêna-eo Le mo theetšeng.” (18:15-19) Lega go le bjalo, moporofeta wa maaka o swanetše go hwa. Karolo ye e phetha ka melao yeo e lego mabapi le metse ya botšhabelo le go lefeletšwa ga madi gotee le ditshwanelego tša go imollwa bohlabaning le melao ya ntwa.

22. Go bolelwa melao yeo e bušago ditaba dife tša motho ka noši le tša kagišano?

²² (3) Bophelo bja motho ka noši le bja kagišano (21:1–26:19). Melao yeo e bolelago ka bophelo bja letšatši le letšatši bja ba-Isiraele e beilwe mabapi le ditaba tše bjalo ka tša motho yo a hwetšwago a bolailwe, go nyala basadi bao ba thopilwego, tshwanelo ya leitšibolo, morwa wa senganga, go fegwa ga mosenyi koteng, bohlatse bja bokgarebe, melato ya botona le botshadi, go fagolwa, bana bao ba belegwago ka ntle ga lenyalo, tshwaro ya badiiledi, hlweko, go lefsa ga dikatišo le dikeno, tlhalo, go thopa, dikadimo, meputso le go budutša. Tekanyo e beetšwego go bethwa ga motho ke dithupa tše 40. Pholo ga se ya swanela go tlemelelwa molomo ge e fola. Mokgwa wa lenyalo la go tsošetšana maina o a bolelwa. Dikelo tše di nepagetšego di swanetše go dirišwa, ka gobane bofora ke makgapa go Jehofa.

23. Moše o bontšhitše gore go tla direga’ng ge batho ba Modimo ba e-kwa ditaelo tša Gagwe?

²³ Moše pele ga ge a ka fetša polelo ye e matla, o gopola kamoo ba-Amaleke ba ilego ba leleka ka gona mellwaneng ya bona ba-Isiraele bao ba bego ba lapile ge ba be ba tšhaba Egipita, gomme Moše o laela ba-Isiraele gore ba “fedišê Ba-Amaleke xore ba se kê ba hlwa ba tsebya ka tlase xa lexodimo.” (25:19) Ge ba tsena nageng, ba swanetše go neela dithakangwaga tša dikenyo tša naga ka lethabo gomme ba swanetše go neela le ka karolo ya lesome ka go leboga Jehofa ka thapelo: “A k’O mponê hlê, Ò le bodulong byo bokxêthwa bya xaxo lexodimong, xomme O šexofatše sethšaba sa xaxo sa Isiraele, le naxa yé O re filexo yôna, byalo ka xe O enetše bô-tata-wešo, naxa e êlaxo mafsi le nose.” (26:15) Ge e ba ba phetha ditaelo tše ka pelo ya bona ka moka le ka moya wa bona ka moka, gona Jehofa ka lehlakoreng la gagwe o tla ba ‘hlaola mo go ditšhaba ka moka tše a di dirilego gore ba retwe, ba tsebje, ba godišwe gomme ba be setšhaba se sekgethwa sa Jehofa Modimo wa bona, go ya ka mo a boletšego ka gona.’—26:19.

24. Polelo ya boraro e bea ditšhegofatšo le dithogako dife pele ga ba-Isiraele?

²⁴ Polelo ya boraro ya Moše (27:1–28:68). Bagolo ba Isiraele le baperisita ba kopanela le Moše polelong ye ge a dutše a bolela dithogako tša Jehofa ka botlalo bakeng sa go se kwe le ditšhegofatšo bakeng sa go botega. Ditemošo tše dikgolo di newa mabapi le mafelelo a boifišago a go se botege. Ge e ba ba-Isiraele ka ge e le batho ba bakgethwa ba gagwe ba ka tšwela pele ba theetša lentšu la Jehofa Modimo wa bona, gona ba tla thabela ditšhegofatšo tše di kgahlišago gomme ditšhaba ka moka tša lefase di tla bona gore leina la Jehofa le bitšwa ka bona. Lega go le bjalo, ge e ba ba palelwa go se, gona Jehofa o tla romela ‘thogo, kgakanego le madimabe’ godimo ga bona. (28:20) Ba tla otlwa ka malwetši a šišimišago, ka komelelo le ka tlala; manaba a bona a tla ba lelekiša a ba dire bahlanka, gomme ba tla gašanywa le go fedišwa nageng. Dithogako tše le tše dingwe di tla ba tlela ge e ba ba ‘sa hlokomele mantšu ka moka le melao ye e ngwadilwego pukung ye gomme ba lesa go dira ka yona, ba sa boife leina le le retwago le le le tšhabegago la Jehofa Modimo wa bona.’—28:58.

25. (a) Jehofa bjale o dira kgwerano efe le ba-Isiraele? (b) Ke kgetho efe yeo Moše a e beago pele ga batho?

²⁵ Polelo ya bone ya Moše (29:1–30:20). Jehofa bjale o dira kgwerano le ba-Isiraele Moaba. Polelo ye e akaretša Molao wo o tlago go hlahla ba-Isiraele ge ba tsena Lefaseng la Kholofetšo, ka ge o boeletšwa gomme o hlaloswa ke Moše. Keno e tiišitšwego yeo e sepedišanago le kgwerano e lemoša setšhaba ka boikarabelo bja sona. Mafelelong, Moše o bitša magodimo le lefase gore e be dihlatse ge a dutše a bea pele ga setšhaba bophelo le lehu, tšhegofatšo le thogako gomme a ba eletša ka gore: “Hlê ikxetheleng bophelô xore le phelê, lena le bana ba lena, Lè le ba ba rataxo Morêna Modimo wa lena, Lè e-kwa se a se bolêlaxo, Lè mo xomaretše; Ka xobane xo phela xa xaxo le xo atêlwa ke matšatši di na le Yêna; le xe O tlo dula mo naxeng ye Morêna Modimo wa xaxo a e enetšexo bô-tat’axo Aborahama le Isaka le Jakobo a re ó tlo ba nea yôna.” —30:19, 20.

26. Ke dithulaganyo dife tša mafelelo tšeo Moše a di dirago pele ga lehu la gagwe?

²⁶ Go laelwa ga Jošua le kopelo ya Moše (31:1–32:47). Kgaolo ya 31 e bolela kamoo Moše ka morago ga go ngwala Molao le go nea ditaelo mabapi le go balwa ga ona phatlalatša, a laelago Jošua gomme a mmotšago gore a bete pelo le go tia, gomme e bolela le kamoo Moše a hlamago ka gona kopelo ya kgopotšo le go fetša go ngwala mantšu a Molao gotee le go rulaganyetša gore o bewe ka lehlakoreng la areka ya kgwerano ya Jehofa. Moše ka morago ga moo o bolela mantšu a kopelo go phuthego ka moka e le temošo ya mafelelo.

27. Ke molaetša ofe o matla wo o lego kopelong ya Moše?

²⁷ Kopelo ya Moše e thoma ka mokgwa o lebogago gakaakang gomme e šupa Mothopo o lapološago wa thuto ya gagwe! “Thutô ya-ka e tla etša pula xo na. Therô ya-ka e tla etša phoka xo ênêla; e tla ka modupi mabyanyeng; e tla ka thseola mo hlaxeng. Xobane ke rêta ’ina la Morêna.” Ee, tlišetšang “Modimo wa rena,” “Yêna lentšwê” kgodišo. (32:2-4) Tsebatšang modiro wa gagwe o phethagetšego, ditsela tša gagwe tša go loka, potego ya gagwe, toka le go loka ga gagwe. Go be go hlabiša dihlong ge ba-Isiraele ba itshwere ka tsela e mpe gaešita lege Jehofa a be a ba šireleditše leganateng leo le bego le se na selo e le lešoka, a ba šireleditše go etša thaka ya leihlo la gagwe gomme a akaletše godimo ga bona go etša ge lenong le akalela mafotwana a lona. O khorišitše batho ba gagwe gomme a ba bitša Ješuruni, “Moloki,” eupja ba mo dira gore a hufegele medimo e šele gomme ba fetoga “bana ba xo se bôtêxê.” (32:20) Tefetšo ke ya Jehofa. O a bolaya gomme o a phediša. Ge a loutša lerumo la gagwe le le phadimago gomme seatla sa gagwe se phetha kahlolo, gona ruri o tla lefeletša manaba a gagwe. A kholofetšo e kaakang yeo se se swanetšego go e nea batho ba gagwe! Go etša ge kopelo e bolela seremong sa yona, ruri ye ke nako ya gore ‘ditšhaba di hlalale le setšhaba sa gagwe.’ (32:43) Ke sereti sefe sa lefase seo se ka fihlelelago botse bjo bogolo gakaakaa, matla le bogolo bja seo se bolelwago ke kopelo ye e opelelwago Jehofa?

28. Jehofa o godišwa bjang tšhegofatšong ya Moše ya mafelelo?

²⁸ Tšhegofatšo ya mafelelo ya Moše (32:48–34:12). Moše bjale o newa ditaelo tša mafelelo mabapi le lehu la gagwe, eupja ga a ešo a fetša tirelo ya gagwe ya pušo ya legodimo. Sa pele o swanetše go šegofatša ba-Isiraele gomme ka go dira se o reta Jehofa gape e le Kgoši mo Ješuruni, e le yo a phadimago a e-na le barongwa ba gagwe ba dikete-kete ba bakgethwa. Meloko e amogela ditšhegofatšo tša yona ka go ya ka maina a yona, gomme Moše o reta Jehofa e le Yena yo a phagamego: “Modimo, Ra-mabaka-a-boxolo-xolo, ké Yêna sethšabêlô, xe O axeletšwe ke maboxô a Wa-neng-le-neng.” (33:27) Ka baka la pelo e tletšego tebogo, bjale o bolela mantšu a gagwe a mafelelo go setšhaba: “O wa lehlôxônôlô, wêna Isiraele! Mo-ka-wêna xaô! Sethšaba se-namolwa-ke-Morêna.”—33:29.

29. Ke ka ditsela dife moo Moše e bego e le o mogolo kudu?

²⁹ Moše ka morago ga go bona Lefase la Kholofetšo a le Thabeng ya Nebo, o a hwa gomme Jehofa o mo epela Moaba gomme lebitla la gagwe ga se la ka la tsebja le go hlompšha go fihlela le lehono le. O phetše nywaga e 120, eupja “mahlô a xaxwe a be a sešo a fifala; le matla a xaxwe a be a sešo a fêla.” Jehofa o be a mo dirišitše gore a dire dipontšho tše dikgolo le mehlolo e megolo gomme go etša ge kgaolo ya mafelelo e bega, go be go sešo “xwa tsoxa moporofeta yo byalo ka Moše, yo Morêna a mo tsebilexo ka xo lebanya difahloxo naê.”—34:7, 10.

LEBAKA LEO KA LONA E HOLAGO

30. Doiteronomio e feleletša bjang Pentateuch ka mo go swanetšego?

³⁰ Doiteronomio ka ge e le puku ya mafelelo ya Pentateuch, e kgokaganya ditaba ka moka tšeo di bego di diragetše pele ge e bolela le go kgethagatša leina le legolo la Jehofa Modimo. Yena a nnoši ke Modimo yo a nyakago boineelo bjo bo feleletšego gomme ga a kgotlelele go ganetšwa ke medimo ya batemona le ke borapedi bja bodumedi bja maaka. Bakriste ka moka mehleng ye ba swanetše go ela hloko kudu melao ya motheo e megolo yeo e tiišago molao wa Modimo, gomme ba mo kwe e le gore ba tle ba hunologe thogakong ya gagwe ge a loutša lerumo la gagwe le le phadimago gore a itefeletše go manaba a gagwe. Taelo ya gagwe e kgolo kudu le yeo e lego ya pele e swanetše go dula e le yeo e hlahlago maphelo a bona: “Morêna Modimo wa xaxo O mo ratê ka pelo ya xaxo ka moka, le ka môya wa xaxo ka moka, le ka matla a xaxo ka moka.”—6:5.

31. Mangwalo a mangwe a buduletšwego a tsopola bjang Doiteronomio ge a godiša tebogo ya go leboga merero ya Modimo?

³¹ Mangwalo a mangwe ka moka a šupa gantši go Doiteronomio gore a godiše tebogo ya go leboga merero ya Modimo. Jesu go oketša ditsopolong tša gagwe ge a be a araba Moleki, o dirile ditšhupetšo tše dingwe tše dintši. (Doit. 5:16—Mat. 15:4 Doit. 17:6—Mat. 18:16 le Joh. 8:17) Ditšhupetšo tše di tšwela pele go fihla go Kutollo moo Jesu yo a tagafaditšwego a lemošago la mafelelo malebana le go oketša goba go fokotša se sengwe pukung ya boporofeta bja Jehofa. (Doit. 4:2—Kut. 22:18) Petro o tsopola Doiteronomio ge a fetša polelo ya gagwe e matla ya gore Jesu ke Kriste le Moporofeta o mogolo go feta Moše yoo Jehofa a holofeditšego gore o tla mo tšweletša Isiraeleng. (Doit. 18:15-19—Dit. 3:22, 23) Paulo o tsopola go yona ge a bolela ka meputso ya badiri, nyakišišo e feletšego ka polelo ya dihlatse le ka go ruta bana.—Doit. 25:4—1 Ba-Kor. 9:8-10 le 1 Tim. 5:17, 18; Doit. 13:14 le 19:15—1 Tim. 5:19 le 2 Ba-Kor. 13:1; Doit. 5:16—Ba-Ef. 6:2, 3.

32. Ke ka sebopego sefe moo Jošua, Gideoni le baporofeta e lego mehlala e mebotse go rena?

³² Ga se feela bangwadi ba Mangwalo a Bakriste bao ba hweditšego thuto le kgothatšo go Doiteronomio, eupja bahlanka ba Modimo ba mehleng ya pele ga Bokriste le bona ba dirile bjalo. Re dira gabotse go latela mohlala wa bona. Ela hloko go kwa mo go feleletšego ga Jošua mohlatlami wa Moše ge a be a senya metse yeo e thopilwego nakong ya ge go hlaselwa Kanana, gomme a sa ithopele dithebola go etša ge Akane a dirile. (Doit. 20:15-18 le 21:23—Još. 8:24-27, 29) Go fokotša ga Gideoni bao ba bego ba le “boi le ba ba thšoxilexo” direng tša gagwe, e be e le go kwa Molao. (Doit. 20:1-9—Baa. 7:1-11) E be e le ka go botegela molao wa Jehofa ge baporofeta Isiraeleng le Juda ba ile ba bolela ka matla le ka sebete ge ba ahlola ditšhaba tšeo di bego di gomela morago. Amosi o neile mohlala o mobotse kudu go se. (Doit. 24:12-15—Amosi 2:6-8) Ruri, go na le mehlala ya kgonthe e makgolo-kgolo yeo e kgokaganyago Doiteronomio le Lentšu la Modimo ka moka, gomme e le go bontšha gore yona ke karolo ya bohlokwa le e holago ya go dumelelana ga lona ka moka.

33. (a) Doiteronomio e iša bjang theto go Jehofa? (b) Tatelano ya taba yeo e sepedišanago le yona e bontšha’ng ge e le ka go lemoga ga ditšhaba tša lefase melao ya motheo ya molao wa Modimo?

³³ Go ba ga kgonthe ga Doiteronomio ka boyona go dira gore Modimo yo a Phagamego, Jehofa a retwe. Ka moka ga yona e gatelela gore: ‘Rapela Jehofa; mo nee boineelo bjo bo feleletšego.’ Gaešita lege Molao o se sa hlwa o tlema Bakriste, fela melao ya ona ya motheo yeo e tiišitšwego ga se ya fedišwa. (Ba-Gal. 3:19) Bakriste ba therešo ba ka ithuta mo gontši gakaakang pukung ye e matla ya molao wa Modimo gotee le thuto ya yona yeo e tšwelago pele, go nepa ga yona le go tšweletša ga yona dilo gabonolo! Ee, gaešita le ditšhaba tša lefase di lemogile botse bja molao o phagamego wa Jehofa, gomme di ngwadile ditaelo tše dintši tša Doiteronomio dipukung tša tšona tša molao. Tatelano ya ditaba yeo e sepedišanago le se e nea mehlala e kgahlišago ya melao yeo di tšerego melao ya tšona go yona goba go e diriša e le molao wa motheo.

34. Ke kgokagano efe yeo e lego gona magareng ga ‘Poeletšo ye ya Molao’ le Mmušo wa Modimo?

³⁴ Go feta mo, go hlaloswa mo ga Molao go šupa tebogong ya go leboga Mmušo wa Modimo le go o godiša. Bjang? Jesu Kriste Kgoši yeo e Beilwego ge a be a le lefaseng o be a tlwaelane gabotse le puku ye gomme o e dirišitše, go etša ge go e tsopola ga gagwe ka bohlale go bontšha. Jesu ge a aparetša pušo ya Mmušo wa gagwe lefaseng ka moka, o tla buša go ya ka melao ya motheo e nepagetšego ya “molao” wona wo, gomme batho ka moka bao ba tlago go itšhegofatša ka yena e le “peu” ya Mmušo ba tla swanelwa ke go kwa melao ye ya motheo. (Gen. 22:18; Doit. 7:12-14) Ke mo go holago go thoma go e kwa mo nakong ye. “Molao” wo o bilego gona ka nywaga e 3500 go e na le go ba wo o feletšwego ke nako, o bolela le rena lehono ka mantšu a matla gomme o tla tšwela pele o bolela go fihlela lefaseng le lefsa tlase ga Mmušo wa Modimo. Eka leina la Jehofa le ka tšwela pele le kgethagatšwa gare ga batho ba gagwe ka go dirišwa ga thuto ka moka e holago ya Pentateuch, yeo e fihlago ka letago seremong sa yona go Doiteronomio—ruri ke karolo yeo e buduletšwego le yeo e tutuetšago ya ‘Mangwalo ka moka’!

[Mengwalo ya ka tlase]

[Tšhate go letlakala 41]

MEHLALA E MENGWE YA MOLAO E LEGO GO DOITERONOMIOd

I. Melao ya motho ka noši le ya lapa Dikgaolo le Ditemana

A. Ditswalano tša motho ka noši

1. Batswadi le bana 5:16

2. Dikopano tša lenyalo 22:30; 27:20, 22, 23

3. Melao ya tlhalo 22:13-19, 28, 29

B. Ditshwanelo tša dithoto 22:1-4

II. Melao ya molao wa motheo

A. Ditshwanelego le mediro ya kgoši 17:14-20

B. Melao ya tša bohlabani

2. Balaodi ba ka tlase 20:9

III. Boahlodi

A. Mediro ya baahlodi 16:18, 20

B. Kgoro e kgolo ya boipiletšo 17:8-11

IV. Melao ya bosenyi

A. Melato ya go senyetša mmušo

1. Pipamolomo, go kgopamiša toka 16:19, 20

2. Keno ya maaka 5:20

B. Melato e dirwago malebanale boitshwaro

1. Bootswa 5:18; 22:22-24

2. Lenyalo leo e sego la molao 22:30; 27:20, 22, 23

C.Melato yeo e dirwago mothong

1. Polao le tlhaselo 5:17; 27:24

2. Go kata le go senya 22:25-29

V. Melao ya kwelobohloko

A. Botho go diphoofolo 25:4; 22:6, 7

C. Go hlama melao ya tša tšhireletšo 22:8

[Mongwalo wa ka tlase]