Puku ya Beibele ya bo-34 Nahume

Mongwadi: Nahume

Lefelo Leo e Ngwadilwego go Lona: Juda

Go Fetšwa ga go Ngwalwa ga Yona: Pele ga 632 B.C.E.

1. Ke’ng seo se tsebjago ka Ninife ya kgale?

“POLELO ya kahlolo malebana le Ninife.” (Nah. 1:1, NW) Boporofeta bja Nahume bo thoma ka mantšu a a madi-mabe. Eupja ke ka baka la’ng a ile a bolela tsebišo ye ya kahlolo? Go tsebja’ng ka Ninife ya kgale? Histori ya yona e akareditšwe ke Nahume ka mantšu a mararo: “motse wa madi.” (3:1) Meboto e mebedi yeo e lego leribeng la ka bohlabela la Noka ya Tigris go lebana le motse wa mehleng yeno wa Mosul, ka leboa la Iraq, e swaya moo Ninife ya bogologolo e bego e le gona. E be e šireleditšwe ka go tia ka maboto le merako gomme e be e le motse-mošate wa Mmušo wa Asiria karolong ya mafelelo ya histori ya wona. Lega go le bjalo, motse o thomegile morago kua mehleng ya Nimirode, “‘motsomi yo matla malebana le Jehofa.’ . . . O ile a ya Asiria gomme a aga Ninife.” (Gen. 10:9-11, NW) Ka gona Ninife e bile le mathomo a mabe. E ile ya tuma kudu nakong ya pušo ya Sargon, Sanheribe, Esar-haddon le Ashurbanipal, lebakeng la mafelelo la Mmušo wa Asiria. Ka ntwa le diphenyo, e ile ya ikhumiša ka dithoto tšeo di thopilwego gomme ya tuma ka baka la tshwaro e sehlogo le yeo e sego ya botho yeo babuši ba yona ba ilego ba swara mathopja a mantši ka yona.a C. W. Ceram o bolela go letlakala 266 la puku ya gagwe ya Gods, Graves and Scholars (1954) gore: “Ninife e ile ya gatelelwa menaganong ya batho ke polao, go hula, kgateletšo le go dirwa ga bafokodi ka bošoro; ke ntwa le mekgwa ka moka ya go dirwa ka bošoro mmeleng; ke ditiro tša lelokelelo la dikgoši la babuši bao ba nyoretšwego madi kudu bao ba bego ba laola batho ka bošoro le bao gantši ba bego ba bolawa ke manaba ao a lego šoro kudu go feta bona.”

2. Bodumedi bja Ninife e be e le bja mohuta ofe?

² Go thwe’ng ka bodumedi bja Ninife? E be e rapela medimo e mentši kudu, yeo e mentši ya yona e bego e e amogetše e e-tšwa Babele. Babuši ba yona ba ile ba rapela medimo ye bakeng sa thušo ge ba be ba e-ya go fediša le go bolaya, gomme baperisita ba yona ba megabaru ba hlohleletša masolo a yona a phenyo gore a tšwele pele, ba lebeletše pele bakeng sa moputso o mogolo wa dithoto tše di thopilwego. Ka pukung ya gagwe ya Ancient Cities (1886, letlakala 25), W. B. Wright o re: “Ba be ba rapela matla, gomme ba rapela dithapelo tša bona feela go medimo e megolo ya mafsika, ditau le dipoo tšeo matsogo a tšona a magolo, diphego tša ntšhu le dihlogo tša batho di bego di swantšhetša matla, sebete le phenyo. Setšhaba se be se phela ka ntwa, gomme baperisita e le bahlohleletši ba ka mehla ba ntwa. Ba be ba fepja ka karolo e kgolo ke dithoto tšeo di thopilwego phenyong, tšeo tekanyo e itšego yeo e hlomilwego ka go tsepama e bego e neelwa ka go se fetoge go bona pele ba bangwe ba ka abelwa, ka gobane lesolo le la bahudi e be e le le nweletšego bodumeding ka mo go feteletšego.”

3. (a) Ke ka tsela efe seo se bolelwago ke leina la Nahume e lego se se swanetšego? (b) Boporofeta bja Nahume ke bja lebakeng lefe?

³ Boporofeta bja Nahume lege e le bjo bokopana, bo tletše dilo tšeo di kgahlišago. Sohle seo re se tsebago ka moporofeta ka boyena se temaneng ya mathomo: “Lengwalô la pônô ya Nahume wa Elikose.” Leina la gagwe (Sehebere Na·chumʹ) le bolela “Mohomotši.” Ka kgonthe molaetša wa gagwe e be e se o homotšago le gatee go Ninife, eupja go batho ba therešo ba Modimo, o ile wa bolela kimologo ya kgonthe le ya ka mo go sa felego go manaba ao a sa hwego matwa le a matla. Le gona ke mo go homotšago gore Nahume ga a bolele selo ka dibe tša batho ba gabo. Gaešita lege lefelo la Elikose le sa tsebje ka go nepa, go bonala boporofeta mo gongwe bo ngwadilwe Juda. (Nah. 1:15) Go wa ga Ninife, mo go diregilego ka 632 B.C.E., go be go sa dutše go tla direga nakong ya ge Nahume a ngwala boporofeta bja gagwe, gomme o bapiša tiragalo ye le go wa ga Noo-Amone (Thebes, Egipita) mo go diregilego pejana ga mo. (3:8) Ka gona, Nahume o swanetše go ba a ngwadile boporofeta bja gagwe mo e ka bago lebakeng le.

4. Ke dika dife tša go ngwala tšeo di bonalago pukung ya Nahume?

⁴ Mokgwa wa go ngwalwa wa puku ye ke o sa tlwaelegago. Ga e na mantšu a mantši. Matla a yona le go ba ga yona ya kgonthe di sepedišana le go ba ga yona karolo ya mangwalo a buduletšwego. Nahume ke yo a thopago sefoka ka polelo yeo e hlalosago, yeo e kgomago maikwelo le yeo e kgahlišago, gotee le ka dipolelo tšeo di hlomphegago, diswantšho-kgopolo tšeo di kwalago le peakanyo e kgahlišago kudu ya mantšu ya diswantšho. (1:2-8, 12-14; 2:4, 12; 3:1-5, 13-15, 18, 19) Bogolo bja kgaolo ya mathomo bo tšwelela ka mokgwa wa sereto se se rulagantšwego go ya ka tatelano ya ditlhaka. (1:8, mongwalo wa ka tlase wa NW) Mokgwa wa Nahume wa go ngwala o humišitšwe ke go ba ga gagwe le sehlogo se tee. O bontšhitše go hlaswa manaba a baradia a Isiraele. O bona feela kahlolo ya Ninife.

5. Ke’ng seo se hlatselago go nepagala ga boporofeta bja Nahume?

⁵ Go nepagala ga boporofeta bja Nahume go hlatselwa ke go nepagala ga phethagalo ya bjona. Mehleng ya Nahume, ke mang o mongwe ge e se moporofeta wa Jehofa yo a bego a ka leka go porofeta gore mošate wo o ikgogomošago wa mmušo wa lefase wa Asiria o be o tla šwahlelwa ‘ka dikgorong tša dinoka,’ ngwako wa wona wa bogoši o senywe gomme wona o be “lefeela go se be le selo, gomme motse o dirwe lešope”? (2:6-10, NW) Ditiragalo tšeo di ilego tša latela di bontšhitše gore ka kgonthe boporofeta bo be bo buduletšwe ke Modimo. Dipego tša histori tša kgoši ya Babele Nabopolassar di hlalosa go thopja ga Ninife ke ba-Meda le ba-Babele ka gore: “[Ba fetošitše] motse go ba meboto ya ditlakala le mekg[obo (ya mafsika) . . . ].”b Tshenyo ya Ninife e be e le e feletšego mo e lego gore le lefelo la yona le ile la lebalwa ka nywaga-kgolo e mentši. Bantšha-diphošo ba bangwe ba ile ba kwera Beibele ntlheng ye, ba bolela gore le ka mohla Ninife ga se ya ka ya ba gona.

6. Go epolotšwe eng lefelong leo Ninife ya kgale e bego e le go lona seo se hlatselago go nepagala ga Nahume?

⁶ Lega go le bjalo, go oketša ka mo go tšwelago pele bohlatseng bja go nepagala ga Nahume, lefelo leo Ninife e bego e le go lona le ile la utollwa, gomme go ile gwa thongwa go epja moo lekgolong la bo-19 la nywaga. Go ile gwa lekanyetšwa gore go be go swanetše go tlošwa ditone tše dimilione tša mobu gore e epje ka mo go feletšego. Ke’ng seo se epolotšwego Ninife? Ke tše dintši tšeo di thekgago go rereša ga boporofeta bja Nahume! Ka mohlala, mangwalo a yona a molao le mengwalo ya yona di hlatsela bošoro bja yona, le gona go na le mašaledi a dihlwa-dieme tše dikgolo tša dipoo le ditau tšeo di nago le diphego. Ga go makatše ge Nahume a boletše ka yona e le “letšaba la ditau”!—2:12.c

7. Ke’ng seo se thekgago go ba ga puku ya Nahume e kgethwa?

⁷ Go ba ga Nahume puku e kgethwa go bontšhwa ke go ba ga puku yeo e amogelwago ke ba-Juda e le karolo ya Mangwalo ao a buduletšwego. E dumelelana ka mo go feletšego le Beibele ka moka. Boporofeta bo bolelwa leineng la Jehofa, yoo e hlatselago ka mo go kwalago dika tša gagwe le go phagama ga gagwe.

DIKAGARE TŠA NAHUME

8. Ke kahlolo efe yeo e tsebišwago go Ninife, eupja ke ditaba dife tše di lokilego bakeng sa Juda?

⁸ Kahlolo ya Jehofa malebana le Ninife (1:1–2:1). “Morêna ké Modimo yo boxale; ké Yêna Molefetši.” Ka mantšu a, moporofeta o tšweletša ponagalo ya ‘kahlolo malebana le Ninife.’ (1:1, 2, bapiša le NW.) Gaešita lege Jehofa a diega go galefa, anke o mmone bjale ge a bontšha tefetšo ka moya le ledimo. Dithaba di a šišinyega, meboto e a phušuga gomme lefase le a kokomoga. Ke mang yo a ka emelanago le phišo ya bogale bja gagwe? Lega go le bjalo, Jehofa ke sebo sa bao ba nyakago botšhabelo go yena. Eupja Ninife e ahlotšwe. E tla fedišwa ke lefula, gomme “kotsi yeo xa e boeletše.” (1:9) Jehofa o tla fediša leina la yona le medimo ya yona ka mo go feletšego. O tla e boloka. Ka go fapana mo go kgahlišago, go na le ditaba tše dibotse bakeng sa Juda! Ke dife? Segoeledi sa khutšo se ba biletša go bina menyanya ya bona le go phetha dikeno tša bona, ka gobane lenaba, e lego “wa lonya” o ahlotšwe. “Ó feletše ruri.”—2:1.

9. Ke pono efe ya boporofeta yeo re e hwetšago ka go fenywa ga Ninife?

⁹ Ponelo-pele ya tshenyego ya Ninife (2:2–3:18). Nahume o bolela go hlohlwa mo go nyatšago go Ninife gore e itiiše gape malebana le mošwalalanyi yo a tlago. Jehofa o tla kgoboketša ba gagwe, ‘letago la Jakobo le la Isiraele.’ Bona kotse le seaparo se sehwibidu wa letsoku sa batho ba gagwe bao ba nago le matla a magolo le didirišwa tša tšhipi ya bohwibidu bja mollo tša go lwa tša “dikoloi tša gagwe tša ntwa letšatšing leo a itokišago ka lona”! Dikoloi tša ntwa di tšwela pele di “sepela ka lebelo” ditarateng, di kitima bjalo ka magadima. (2:2-4, NW) Bjale le hwetša pono ya boporofeta ya ntwa. Ba-Ninife ba kgopja le go akgofela go šireletša leboto eupja ga ba atlege. Dikgoro tša dinoka di a bulega, ngwako wa bogoši o a wa gomme banenyana ba mathopja ba a lla le go itshetla dipelo. Banna bao ba tšhabago ba laelwa gore ba eme, eupja ga go na yo a retologago. Motse o hutšwe gomme o dirilwe lešope. Dipelo di nyamile. Bjale letšaba le la ditau le kae? Tau e tladitše lewa la yona ka dijo bakeng sa bana ba yona, eupja Jehofa o re: “Ké Nna é, ké lwa naxô’!” (2:14) Ee, Jehofa o tla fiša didirišwa ka moka tša ntwa tša Ninife, a romela tšhoša gore e fediše ditawana tša yona gomme e tloše ka mo go feletšego dijo tša yona lefaseng.

10. Ninife e pepentšhwa bjalo ka eng, gomme bofelo bja yona bo tšwela pele bo hlaloswa bjang?

¹⁰ “Joo motse wa madi! wa xo tlala maakà le sehloxo.” E-kwa lešata la sefepi le go kgohla ga leotwana. Bona pitsi yeo e kitimago, koloi yeo e sepelago ka lebelo ya ntwa, monamedi yo a nametšego pitsi, kgabo ya tšhoša le legadima la lerumo—gomme ka morago, mokgobo o mogolo wa ditoto. “Ditoto kè mekxobô.” (3:1, 3) Ka baka la’ng? Ke ka gobane e reile ditšhaba ka bootswa bja yona le malapa ka boloi bja yona. Jehofa o bolela la bobedi gore: “Ké Nna é, ke lwaxo naxô’!” (3:5) Ninife e tla pepentšhwa bjalo ka mosadi wa seotswa gomme e tla fedišwa, mafelelo a yona e tlo ba a swanago le a Noo-Amone (Thebes), yeo Asiria e e išitšego bothopja. Dibo tša yona di bjalo ka mago ao a budulego, “tše e rexo di šišinywa tša wêla moji xanong.” (3:12) Bahlabani ba yona ba swana le basadi. Ga go na seo se ka phološago Ninife mollong le tšhošeng. Bahlapetši ba yona ba tla tšhaba bjalo ka motšhitšhi wa ditšie letšatšing leo le fišago, gomme batho ba yona ba tla šwalalanywa. Kgoši ya Asiria e tla tseba gore ga go na kimollo, gaešita le phodišo bošuleng bjo. Bohle bao ba kwago pego ba tla opa magofsi, ka gobane bohle ba tlaišegile ka baka la bobe bja Asiria.

LEBAKA LEO KA LONA E HOLAGO

11. Ke melao efe e megolo ya motheo ya Beibele yeo e bontšhwago gabotse go Nahume?

¹¹ Boporofetša bja Nahume bo bontšha melao e megolo ya motheo ya Beibele. Mantšu a mathomo a pono a boeletša lebaka la Modimo la go nea wa bobedi wa Melao e Lesome: “Jehofa ke Modimo yo a nyakago boineelo bjo bo feletšego.” (NW) Kapejana ka morago ga moo o tsebiša go tia ga ‘go lefetša ga gagwe manaba a gagwe.’ Boikgogomošo bjo bošoro bja Asiria le medimo ya boheitene di be di ka se kgone go e phološa go phethweng ga kahlolo ya Jehofa. Re ka kgodišega gore ka nako e swanetšego Jehofa ka mo go swanago o tla phetha toka go bohle ba kgopo. “Morêna ké wa pelo e telele; fêla, matla a xaxwe ké a maxolo. Xa a lese wa molato à sa otlwe.” Ka gona toka le go phagama ga Jehofa di godišwa nakong ya go fediša ga gagwe Asiria e matla. Ninife e ile ya fetoga “lefeela le go se be selo, motse wo o dirilwego lešope!”—1:2, 3; 2:10, NW.

12. Nahume o tsebiša go tsošološwa gofe, gomme boporofeta bja gagwe bo ka kgokaganywa bjang le kholofelo ya Mmušo?

¹² Go fapana le ‘go fedišetšwa ruri’ ga Ninife, Nahume o tsebiša go tsošološwa ga ‘letago la Jakobo le la Isiraele.’ Gape Jehofa o romela ditaba tše di thabišago go batho ba gagwe: “Bônang dithabeng maoto a motseta wa ditaba tše dibotse, sexoeledi sa moláô.” Ditaba tše tša khutšo di tswalana le Mmušo wa Modimo. Re tseba bjang se? Se se bonala ka gobane Jesaya a diriša polelo e swanago, eupja yeo go yona a oketšago mantšu: “Motseta wa ditaba tše di botse dithabeng, sexoeledi sa phološô se se botšaxo Tsione sa re: Modimo wa xaxo ó tšere boxoši!” (Nah. 2:1, 2; Jes. 52:7) Ka mo go swanago, moapostola Paulo go Ba-Roma 10:15 o diriša polelo ye go bao Jehofa a ba romago e le baboledi ba Bakriste ba ditaba tše di lokilego. Ba ba goeletša “ditaba tše di lokilego tša mmušo.” (Mat. 24:14, NW) Ka go dumelelana le leina la gagwe, Nahume o nea khomotšo go bohle bao ba nyakago khutšo le phologo tšeo di tlišwago ke Mmušo wa Modimo. Ba ka moka ruri ba tla lemoga gore ‘Morena ke yo botho, ke yena setšhabelo mohla wa tlalelo go bao ba nyakago botšhabelo go yena.’—Nah. 1:7.

[Mengwalo ya ka tlase]