Dithuto ka Mangwalo a Buduletšwego le Setlogo sa Wona

Thuto ya bo-2 Nako le Mangwalo a Makgethwa

Dialmanaka ka tlwaelo ge di hlalosa mokgwa woo nako e arogantšwego ka wona ka Beibeleng, di diriša dinako tše bohlokwa kudu tša Beibele le dintlha tše di kgahlišago tšeo di lego mabapi le “nako e tšwelago pele.”

1, 2. Salomo o ngwadile’ng mabapi le nako, gomme re swanetše go dira’ng ka yona ka baka la kamoo e sepelago ka gona?

MOTHO o kgongwa kudu ke go feta ga nako. Ge metsotso e dutše e šutelelana, o gata mogato o mongwe wo o sepedišanago le go tšwela pele ga nako. Ruri ke yo a hlalefilego ge e ba a diriša nako ya gagwe ka tshwanelo. Go bjalo ka ge Kgoši Salomo a ngwadile: “Tšohle di na le mohla [“nako,” NW] wa tšôna, le ’tirwa tša ka tlase xa letšatši di na le mabaka a tšôna. Xo tswalwa xo na le mohla wa xôna, le xo hwa xo na le mohla wa xôna. Xo byala xo na le mohla wa xôna, le xo tumola xo na le mohla wa xôna. Xo bolaya xo na le mohla wa xôna, le xo alafa xo na le mohla wa xôna. Xo phušola xo na le mohla wa xôna, le xo axa xo na le mohla wa xôna. Xo lla xo na le mohla wa xôna, le xo sêxa xo na le mohla wa xôna.” (Mmo. 3:1-4) Nako e feta ka lebelo gakaakang! Nywaga e 70 ya bophelo bjo bo tlwaetšwego ke nako e nyenyane kudu go motho gore a ka hwetša tsebo e ntši le go thabela dilo tše dingwe ka moka tšeo Jehofa a di lokišeditšego motho lefaseng le. “Tšohle ó di dirile xore di kxahlê ka mohla wa tšôna; le tša neng le neng [“nako e sa felego,” NW] ó di beile dipelong tša bôna. Fêla tirô ye Yêna Modimo a e diraxo, mathômô le mafêlô a yôna, motho xa a e lemoxe.”—Mmo. 3:11; Ps. 90:10.

² Jehofa ka noši o phela nakong yeo e se nago mafelelo. Ge e le ka dibopiwa tša gagwe, o ratile go di bea nakong yeo e tšwelago pele. Barongwa ba legodimo go akaretša le Sathane wa mohlanogi ba lemoga ka mo go tletšego go feta ga nako. (Dan. 10:13; Kut. 12:12) Go ngwadilwe ka batho gore, “Nako le dilo tšeo di bego di se tša letelwa di ba wela ka moka ga bona.” (Mmo. 9:11, NW) Motho yo a thabilego ke yoo ka mehla a gopolago ka Modimo le yo a amogelago tokišetšo ya Modimo ya “dijô ka lebaka la xôna.”—Mat. 24:45.

3. Nako le sebaka-baka di swana ka’ng?

³ Nako e Lebilego Thoko e Tee. Gaešita lege nako e šoma gohle, fela ga go na motho yo a phelago yo a ka kgonago go bolela seo e lego sona. Ke yeo e sa lekanywego go swana le sebaka-baka. Ga go na motho yo a ka hlalosago moo nako e thomilego gona goba moo e yago gona. Dilo tše di dirilwe ke tsebo e sa lekanywego ya Jehofa yo a hlaloswago e le Modimo “wa mehla e se naxo mathômô, e se naxo mafêlô.”—Ps. 90:2.

4. Go ka bolelwa’ng ge e le ka go sepela ga nako?

⁴ Ka lehlakoreng le lengwe, nako e na le dibopego tše dingwe tšeo di ka kwešišwago. Lebelo leo e sepelago ka lona le ka lekanywa. Go oketša moo, e sepelela thoko e tee feela. Nako ka go swana le dinamelwa tšeo di sepelago ka tsela yeo e lebilego thoko e tee, e sepela ka go se kgaotše ka wona mokgwa woo—e dula e tšwela pele. Go sa šetšwe lebelo leo e sepelago ka lona, nako le ka mohla e ka se ke ya bušetšwa morago. Re phela nakong ya bjale yeo e lego ya lebakanyana. Lega go le bjalo, nako ye ya bjale ke yeo e sepelago gomme e fetoga ka go se kgaotše go ba nako e fetilego. Ga go na seo se ka e emišago.

5. Ke ka baka la’ng go ka bolelwa gore nako e fetilego e dirišitšwe gabotse goba e sentšwe?

⁵ Nako e Fetilego. Nako e fetilego e ile, gomme e ka se ke ya tla gape. Maiteko lege e le afe a go dira gore nako e fetilego e boe gape ke ao a sa kgonegego go swana le go leka go dira gore phororo e elelele godimo goba go dira gore mosebe o boele boreng bjo bo o ragilego. Diphošo tša rena di tlogetše leswao la tšona nakong yeo e fetilego, e lego leswao leo e lego Jehofa feela yo a ka le phumolago. (Jes. 43:25) Ka mokgwa o swanago, ditiro tše botse tša motho tša nakong e fetilego di dirile pego yeo ‘e tlago go tla go yena’ e e-na le tšhegofatšo e tšwago go Jehofa. (Die. 12:14; 13:22) Nako e fetilego e dirišitšwe ka mo go holago goba ka bošilo. E ka se hlwe e sa laolwa. Go ngwadilwe ka batho ba babe gore: “Xobane ba tlo etša byang bò se thata xo ôma; ba tlo pôna bo-ka matlakala a matalá.”—Ps. 37:2.

6. Nako e tlago e fapana bjang le nako e fetilego, gomme ke ka baka la’ng re swanetše gore re kgahlišwe kudu ke yona?

⁶ Nako e Tlago. Nako e tlago ke ye e fapanego. Ka mehla e sepelela go rena. Ka go thušwa ke Lentšu la Modimo, re ka bona ditšhitišo tšeo di ipopago ka pele ga rena gomme ra itokišetša go thulana le tšona. Re ka ikgobelela ‘mahumo legodimong.’ (Mat. 6:20) Mahumo a a ka se ke a fetšwa ke go feta ga nako. E tla ba a rena gomme a tla fetela nakong e tlago ya neng le neng ya ditšhegofatšo. Re kgahlišwa ke go diriša nako ka bohlale, ka ge e kgoma nako yeo e tlago.—Ba-Ef. 5:15, 16.

7. Ke dilo dife tše di laetšago nako tšeo Jehofa a di neilego motho?

⁷ Dilo tše di Šupago Nako. Dišupa-nako tša rena tša mehleng yeno tše dikgolo le tše dinyenyane ke dilo tše di laetšago nako. Di dira e le dirula tša go lekanya nako. Jehofa Mmopi ka mokgwa o swanago, o beile dilo tše di šupago nako tše dikgolo—lefase leo le dikologago aseng ya lona, kgwedi yeo e dikologago lefase le letšatši—e le gore motho ge a le lefaseng a kgone go tseba nako ka mokgwa o nepagetšego. “Modimo a re: Lerateng la lexodimo a xo bê le dietša tša xo aroxanya masexare le mašexo, tša xo ba ditaetšô tša mabaka le tša matšatši le tša nywaxa.” (Gen. 1:14) Ka gona, dilo tše tša legodimong ka ge e le tše dintši tše di nago le merero ye e dumelelanago, di sepela medikologong ya tšona e phethagetšego di lekanya ka go se kgaotše le ka go se foše nako yeo e lebilego thokong e tee.

8. Lentšu “letšatši” le dirišitšwe ka ditsela dife tše di fapanego ka Beibeleng?

⁸ Letšatši. Lentšu “letšatši” ka Beibeleng le dirišwa ka ditlhaloso tše dintši tšeo di sa swanego, go etša ge le dirišwa ka mekgwa e sa swanego mehleng yeno. Ge lefase le fetša go sepela aseng ya lona, le lekanya letšatši le tee la diiri tše 24. Letšatši mo tabeng ye le dirilwe ka nako ya mosegare le ya bošego, yeo e lego palo-moka ya diiri tše 24. (Joh. 20:19) Lega go le bjalo, nako ya mosegare yeo gantši e akaretšago diiri tše 12 le yona e bitšwa letšatši. ‘Modimo a re seetša ke Mosegare; lefsifsi a re ke Bošego.’ (Gen. 1:5) Se se dira gore go be le nako yeo e bitšwago “bošexo,” e lego nako yeo gantši e akaretšago diiri tše 12 tša lefsifsi. (Ek. 10:13) Tsela e nngwe ke ya moo lentšu ‘(ma)letšatši’ le bolelago nako yeo e sepelelanago le motho yo a hlomphegago. Ka mohlala, Jesaya o bone pono ya gagwe “mehleng [“matšatšing”, NW] ya Usia le Jothama le Ahasi le Hiskia” (Jes. 1:1), gomme mehla ya Noage le ya Lota e bolelwa e le ya boporofeta. (Luka 17:26-30) Mohlala o mongwe wa tsela e nngwe e fapanego goba ya seswantšhetšo ya go dirišwa ga lentšu “letšatši” ke wa go bolela ga Petro gore “xo Morêna nywaxa e sekete e ke ké letšatši letee.” (2 Pet. 3:8) Letšatši la tlholo pegong ya Genesi ke nako e telele kudu go feta yeo—ke nywaga e dikete. (Gen. 2:2, 3; Ek. 20:11) Taba e dikologilego ya Beibele e bontšha tsela yeo lentšu “letšatši” le dirišwago ka yona.

9. (a) Go arolwa ga letšatši ka diiri tše 24 tšeo e nngwe le e nngwe e nago le metsotso e 60 go thomile bjang? (b) Ke dilo dife tše di šupago nako tšeo di bolelwago Mangwalong a Sehebere?

⁹ Iri. Go arolwa ga letšatši ka diiri tše 24 go thomile Egipita. Go arolwa ga iri ka metsotso e 60 ga mehla ya rena go thomile dipalong tša Babele tšeo di bego di balwa ka dihlopha tša tše masome a tshelelago (mokgwa wo o thekgilwego go palo 60). Ga go bolelwe ka go arolwa ga nako ka diiri Mangwalong a Sehebere.a Mangwalo a Sehebere go e na le go arola letšatši ka diiri tše itšego, a diriša dipolelo tše di swanago le “mesong,” “mosexare,” “mosexare o moxolo” le “mantšiboa” e le dilo tše di šupago nako. (Gen. 24:11; 43:16; Doit. 28:29; 1 Dikx. 18:26, NW) Bošego bo be go arogantšwe ka dinako tše tharo tšeo di bego di bitšwa ‘ditišo tša bošego’ (Ps. 63:7, PK), tšeo tše pedi tša tšona di bolelwago ka mo go kgethegilego ka Beibeleng e le: “tišo ya bošego-gare” (Baa. 7:19, PK) le “tišo ya mesong.”—Ek. 14:24, NW; 1 Sam. 11:11, NW.

10. Ba-Juda ba be ba bala diiri bjang mehleng ya Jesu, gomme go tseba se go re thuša bjang go tseba nako ya lehu la Jesu?

¹⁰ Lega go le bjalo, go bolelwa ka “iri” gantši Mangwalong a Bakriste a Segerika. (Joh. 12:23, PK; Mat. 20:2-6, PK) Diiri di be di balwa go tloga ge letšatši le hlaba goba mo e ka bago ka 6 a.m. Beibele e bolela ka “iri ya boraro,” yeo e bego e ka ba 9 a.m. ‘Iri ya botshelela’ e bolelwa e le nako yeo ka yona lefsifsi le ilego la aparela Jerusalema ge Jesu a be a kokotetšwe. Iri ye e be e tla dumelelana le nako ya rena ya 12 mosegare. Go hwela ga Jesu koteng ya tlhokofatšo go bolelwa gore go diregile ka “iri ya senyane” goba mo e ka bago ka 3 p.m.—Mar. 15:25, PK; Luka 23:44, PK; Mat. 27:45, 46, PK.b

11. Go dirišwa ga “beke” e le mokgwa wa go lekanya nako ke ga kgale gakaaka’ng?

¹¹ Beke. E be e le mathomong a histori ya gagwe ge motho a be a thoma go bala matšatši a gagwe ka sehlopha sa a šupago. Motho ka go dira se, o latetše mohlala wa Mmopi wa gagwe yo a ilego a ruma matšatši a gagwe a tshelelago a tlholo ka lebaka la bošupa leo le lona le bego le bitšwa letšatši. Noage o ile a bala matšatši ka dihlopha tša a šupago. “Beke” ka Sehebere gabotse-botse e bolela lebaka leo le mennwego gašupa.—Gen. 2:2, 3; 8:10, 12; 29:27, PK.

12. Kgwedi ya go balwa ka go dula ga kgwedi ke’ng, gomme e fapana bjang le dikgwedi tša rena tša mehleng yeno?

¹² Dikgwedi tše di balwago ka go dula ga kgwedi. Beibele e bolela ka “dikgwedi tše di balwago ka go dula ga kgwedi.” (Ek. 2:2, NW; Doit. 21:13, NW; 33:14, NW; Esera 6:15, NW) Dikgwedi tša mehleng ya rena ga se tša go balwa ka go dula ga kgwedi, ka gobane ga di lekanywe ka kgwedi. E fo ba dikarolo tše 12 tša ngwaga o balwago ka go sepela ga letšatši. Kgwedi e balwago ka go dula ga kgwedi ke yeo e lekanywago ka kgwedi e mpsha. Go na le dibopego tše nne tša kgwedi tšeo di dirago gore nako yeo e akaretšwago e be matšatši a 29, diiri tše 12 le metsotso e 44. Motho o swanelwa ke go lebelela feela sebopego sa kgwedi gore a tsebe letšatši leo e ka bago e le la kgwedi yeo e balwago ka go dula ga kgwedi.

13. Meetse-fula a begilwe bjang ka go nepagala ge e le mabapi le nako?

¹³ Noage go e na le go diriša dikgwedi tšeo di balwago ka go dula ga kgwedi, o bonagala a ngwadile ditiragalo ka go ya ka dikgwedi tšeo e nngwe le e nngwe e bego e e-na le matšatši a 30. Ka legong la go lekanya nako leo Noage a ilego a le boloka ka arekeng, re kwešiša gore meetse a Meetse-fula a ile a tšwela pele a ata lefaseng ka nako ya dikgwedi tše hlano goba ka “matšatši a lekxolo le masome a mahlano.” E bile ka morago ga dikgwedi tše 12 le matšatši a 10 moo lefase le ilego la oma, e le gore batho bao ba lego ka arekeng ba ka tšwa go yona. Ka gona, ditiragalo tšeo tše bohlokwa di ngwadilwe ka mo go nepagetšego ge e le mabapi le nako.—Gen. 7:11, 24; 8:3, 4, 14-19.

14. (a) Jehofa o ile a dira bjang tokišetšo bakeng sa dihla? (b) Thulaganyo ya dihla e tla tšwela pele ka nako e kaaka’ng?

¹⁴ Dihla. Jehofa ge a lokiša lefase bakeng sa go dulwa ke batho, o ile a dira tokišetšo e bohlale le e lerato ya dihla. (Gen. 1:14) Dihla tše di tlišwa ke ge lefase le rapame goba le sekame ka 23.5 ° tekanyong ya lebelo la lona ge le dikologa letšatši. Se se feleletša ka gore Seripa sa Lefase sa ka Borwa e be sona sa pele seo se sekamelago letšatšing gomme dikgwedi tše di tshelelago ka morago ga moo, go dire Seripa sa Lefase sa ka Leboa e le gore dihla di ka tšwela pele ka lenaneo. Go fetoga mo ga dihla go tšweletša maemo a mehuta-huta le a go se swane gomme go laola dinako tša go lema le tša go buna. Lentšu la Modimo le re holofetša gore thulaganyo ye ya go fetoga le go se swane ga dihla ngwageng e tla tšwela pele ka mo go sa felego. “Byale le mehleng yohle ya lefase xo ka se kê xwa hlwa xò kxaotša xo byala le xo buna, le maruru le xo fiša, le lehlabula le marexa le mosexare le bošexo.”—Gen. 8:22.

15, 16. (a) Sehla sa dipula Nageng ya Kholofetšo se ka aroganywa bjang? (b) Hlalosa dihla tša dipula le go tswalana ga dihla tše le temo.

¹⁵ Ngwaga Nageng ya Kholofetšo o ka arolwa ka sehla sa dipula le sehla sa komelelo. Pula e na ganyenyane go tloga bogareng bja April go ya bogareng bja October. Sehla sa dipula mo gongwe se ka arolwa ka sa dipula tša mathomo goba “thseola,” (October-November); dipula tše dikgolo tša marega goba boemo bja legodimo bjo bo tonyago kudu (December-February); le dipula tša mafelelo goba “kxoxola-moko” (March-April). (Doit. 11:14; Joele 2:23) Dikarolo tše ke tšeo di akanywago gomme dihla di a fetana ka baka la go se swane ga tlelaemete ye e lego dikarolong tše di sa swanego tša naga. Dipula tša mathomo di letefatša mmu wo o omilego, ka gona October le November e ba nako ya go “lema” le ya go “bjala peu.” (Ek. 34:21; Lef. 26:5, NW) Nakong ya dipula tše dikgolo tše di nago go tloga ka December go ya go February, go wa ga kapoko ga se ga sewelo gomme tekanyo ya borutho le go tonya e ba tlase kudu ka January le February mafelong ao a rotogetšego godimo. Beibele e bolela ka Benaya yo e lego o mongwe wa banna ba matla ba Dafida, e le yo a bolailego tau “mohla xò nele leswêla.”—2 Sam. 23:20.

¹⁶ Kgwedi ya March le ya April (mo e ka bago dikgwedi tša Sehebere tša Nisani le Iyyar) ke dikgwedi tša ‘pula ya kgogola-moko.’ (Sak. 10:1) Ye ke pula ya mafelelo yeo e nyakegago go dira gore mabele ao a bjetšwego seruthwane a kokomoge, e le gore go tle go bunwe mabele a mantši. (Hos. 6:3; Jak. 5:7) Sehla se gape ke sa puno ya pele, gomme Modimo o be a laetše ba-Isiraele gore ba tliše dithakangwaga ka Nisani 16. (Lef. 23:10; Ruthe 1:22) Ke nako yeo naga e lego botse ka yona le go kgahliša. “Matšobana a taxile mo naxeng; lebaka la dikoša le fihlile; mo naxeng ya xešo xo kwala mollô wa mokurwanyana. Moxó o emule, monkô wa matšoba a morara o a kwala.”—Sefela 2:12, 13.

17. (a) Dibjalo di hlokomelwa bjang nakong ya sehla sa komelelo? (b) Ela hloko tšhate ya “Ngwaga wa ba-Isiraele” gomme o arole ngwaga go ya ka dihla tše di hlaloswago dirapeng 15-17. (c) Puno ya pele, puno ya mabele le nako ya ge dienywa ka moka di fulwa di be di le neng, gomme ke menyanya efe yeo e bego e dumelelana le ditiragalo tše?

¹⁷ Sehla sa komelelo se thoma mo e ka bago bogareng bja April, eupja mo e ka bago nakong ye ka moka, kudu-kudu molaleng wa lebopong la lewatle le dipatogeng tša dithaba tša ka bodikela, phoka e ntši e buduša dibjalo tša selemo. (Doit. 33:28) Mabele a bunwa ka May gomme ke bofelong bja kgwedi ye moo Monyanya wa Dibeke (Pentekoste) o bego o binwa. (Lef. 23:15-21) Bjale ge boemo bja legodimo bo thoma go ruthela gomme mmu o thoma go oma, merara e a butšwa le go fulwa, e latelwa ke dienywa tše dingwe tša selemo tše bjalo ka dihlware, di-date le mago. (2 Sam. 16:1) Ge go fela sehla sa komelelo gomme go e-na dipula tša pele, go na go šetše go bunnwe dibjalo ka moka tša naga, gomme ka nako yeo (mo e ka bago mathomong a October) go be go binwa Monyanya wa Mešaša goba wa Ditaberenakele.—Ek. 23:16; Lef. 23:39-43.

18. (a) Ke ka baka la’ng seo se bolelwago ke lentšu la Sehebere bakeng sa “ngwaxa” e le seo se swanetšego? (b) Ngwaga wa kgonthe o balwago ka letšatši ke ofe ge e le mabapi le lefase?

¹⁸ Ngwaga. Go ithuta ga rena nako ka Beibeleng bjale go re tliša go lentšu “ngwaga.” Le bolelwa go tloga mathomong a histori ya motho. (Gen. 1:14) Lentšu la Sehebere bakeng sa “ngwaga” e lego sha·nahʹ, le tšwa lentšung leo le bolelago “boeletša; dira gape” gomme le na le kgopolo ya go dikologa ga nako. Lentšu le le be le swanela ka ge ngwageng o mongwe le o mongwe go dikologa ga dihla go be go boeletšwa. Ngwaga wa lefase ke nako yeo lefase le e tšeago le dikologa letšatši. Nako ya kgonthe yeo re e tšeago mo lefaseng go fetša leeto le ke matšatši a 365, diiri tše 5, metsotso e 48 le metsotswana e 46, goba mo e ka bago matšatši a 365 1/4. Ngwaga wo o bitšwa ngwaga wa kgonthe wo o balwago ka letšatši.

19. (a) Nywaga ya kgale ya Beibele e be e balwa bjang? (b) “Ngwaga o mokgethwa” wo Jehofa ka morago a ilego a o bolela ke ofe?

¹⁹ Nywaga ya Beibele. Ngwaga ka go ya ka go bala ga kgale ga Beibele, o thoma go tloga seruthwaneng go fihla seruthwaneng. Ngwaga wo o be o swanela kudu bophelo bja tša temo, wona wo o bego o thoma ka nako ya go lema le ya go bjala mo e ka bago karolong ya pele ya kgwedi ya rena ya October gomme o fela ge go bunwa. Noage o badile ngwaga e le wo o thomago seruthwaneng. O begile Meetse-fula e le ao a thomilego ‘kgweding ya bobedi,’ yeo e bego e tla dumelelana le karolo ya mafelelo ya October le karolo ya pele ya November. (Gen. 7:11, mongwalo wa ka tlase go NW) Batho ba bantši ba lefase go fihla le mo nakong ye, ba sa dutše ba thoma ngwaga wa bona o mofsa seruthwaneng. Nakong ya go Khuduga Egipita ka 1513 B.C.E., Jehofa o ile a bolela gore Abibi (Nisani) e swanetše go ba ‘ya go thoma dikgwedi tša ngwaga’ go ba-Juda, e le gore ba tle ba be le ngwaga o mokgethwa wo o thomago lehlabula go fihla lehlabula. (Ek. 12:2) Lega go le bjalo, ba-Juda ba mehleng ya rena ba hlokomela ngwaga wa lefase goba wa batho bohle wo o thomago seruthwaneng, gomme kgwedi ya pele e le Tishri.

20. Ngwaga wa go balwa ka go dula ga kgwedi o ile wa beakanywa bjang gore o tle o sepedišane le ngwaga wa go balwa ka letšatši, gomme nywaga ya go balwa ka go dula ga kgwedi le ka letšatši ke’ng?

²⁰ Ngwaga wa go Balwa ka go Dula ga Kgwedi le ka Letšatši. Ditšhaba tše dintši go fihla nakong ya Kriste di be di diriša nywaga e balwago ka go dula ga kgwedi gore di tle di bale nako, gomme di diriša ditsela tše di fapa-fapanego tša go bala ngwaga gore o tle o dumelelane kudu le ngwaga o balwago ka letšatši. Ngwaga o tlwaetšwego wa go balwa ka go dula ga kgwedi wa dikgwedi tše 12 o na le matšatši a 354 le dikgwedi tše di nago le matšatši a 29 goba a 30, go ithekgile ka go bonala ga kgwedi e nngwe le e nngwe e mpsha. Ka gona, ngwaga wo o balwago ka go dula ga kgwedi o hlaelela ka matšatši a 11 1/4 go ngwaga wa kgonthe o balwago ka letšatši wa matšatši a 365 1/4. Ba-Hebere ba latetše ngwaga o balwago ka go dula ga kgwedi. Ga se gwa hlaloswa ka Beibeleng mokgwa wo ba ilego ba beakanya ngwaga wo gore o tle o dumelelane le ngwaga o balwago ka letšatši le dihla, eupja ba swanetše go ba ba ile ba oketša goba go tsentšha dikgwedi tše dingwe ge go be go nyakega. Mokgwa wa go tsentšha dikgwedi o ile wa tla wa dirišwa lekgolong la bohlano la nywaga B.C.E. go seo se bego se tsebja ka nako yeo e le mokgwa wa go bala wa Meton. Se se ile sa dumelela gore kgwedi ye e tsentšhitšwego e oketšwe ka makga a šupago nywageng e mengwe le e mengwe e 19, gomme e be e oketšwa ka morago ga kgwedi ya bo-12 ya Adara almanakeng ya Sejuda, e bitšwa Veadar goba “Adara ya bobedi.” Ge almanaka yeo e balwa ka kgwedi e rulaganywa go ya ka letšatši, gona nywaga yeo e nago le dikgwedi tše 12 goba 13 e tsebja e le nywaga e balwago ka go dula ga kgwedi le ka letšatši.

21. (a) Almanaka ya Julius ke’ng? (b) Ke ka baka la’ng almanaka ya Gregory e le e nepagetšego kudu?

²¹ Almanaka ya Julius le ya Gregory. Almanaka ke mokgwa wa go lekanya mathomo, botelele le dikarolo tša ngwaga le go rulaganya tše ka lenaneo. Almanaka ya Julius ke yeo e thomilwego ke Julius Kesara ka 46 B.C.E. go nea ba-Roma thulaganyo ya ngwaga wo o balwago ka letšatši legatong la ngwaga o balwago ka go dula ga kgwedi. Almanaka ya Julius e na le matšatši a 365 ngwageng, ka ntle le gore ngwageng o mongwe le o mongwe wa bone (ngwaga o motelele) go oketšwa ka letšatši le tee gore o be le matšatši a 366. Lega go le bjalo, ge nako e dutše e tšwela pele go ile gwa hwetšwa gore almanaka ya Julius ke yeo e lego e teletšana ka metsotso e 11 go feta ngwaga wa kgonthe wa go balwa ka letšatši. Matšatši a tletšego a lesome ao a dirago phapano a ile a hwetšwa a le gona lekgolong la bo-16 la nywaga C.E. Ka gona, Mopapa Gregory XIII ka 1582 o ile a tšweletša go boeletšwa mo go itšego, gomme a tšweletša seo mo nakong ye se tsebjago e le almanaka ya Gregory. Matšatši a lesome a ile a fokotšwa ngwageng wa 1582 ka taelo ya mopapa, ka gona letšatši la ka morago ga October 4 la e-ba October 15. Almanaka ya Gregory e bolela gore makgolo a nywaga ao a bego a sa kgone go arolwa ka 400 a se ke a tšewa e le nywaga e metelele (leap years). Ka mohlala, ngwaga wa 1900 ka go se swane le ngwaga wa 2000 ga se wa dirwa ngwaga o motelele ka baka la ge palo 1900 e sa kgone go arolwa ka 400. Almanaka ya Gregory ke yeo e dirišwago kudu mo nakong ye dikarolong tše dintši tša lefase.

22, 23. Ngwaga wa boporofeta ke o motelele gakaaka’ng?

²² “Ngwaxa” wa Boporofeta. Lentšu “ngwaxa” boporofeteng bja Beibele le dirišwa gantši ka tsela e kgethegilego e le leo le lekanago le dikgwedi tše 12, tšeo e nngwe le e nngwe ya tšona e nago le matšatši a 30 ao a dirago palo-moka ya matšatši a 360. Hlokomela seo puku e nngwe e se bolelago ge e hlalosa Hesekiele 4:5, 6: “Re swanetše go dumela gore Hesekiele o be a tseba ngwaga wa matšatši a 360. Ngwaga wo ga se wa go balwa ka letšatši goba wa go balwa ka go dula ga kgwedi. Ke ngwaga o ‘tlwaetšwego’ woo go wona kgwedi e nngwe le e nngwe e nago le matšatši a 30.”c

²³ Ngwaga wa boporofeta e bile o bitšwa “lebaka,” gomme tlhahlobišišo ya Kutollo 11:2, 3 le 12:6, 14 e utolla kamoo “lebaka” le tee le bolelwago ka gona e le matšatši a 360. Ngwaga boporofeteng gantši o bile o emelwa ka mokgwa wa seswantšhetšo ke “letšatši.”—Hesek. 4:5, 6.

24. Batho ba bantši ba kgale ba ile ba thoma bjang go bala ga bona?

²⁴ Ga go na Ngwaga wa Nnoto. Batho ba kgale go akaretša le Bagerika bao ba rutegilego, ba-Roma le ba-Juda ba be ba sa nagane selo ka nnoto. Dilo ka moka go bona di be di thoma go balwa go tloga ka tee. Ge o be o ithuta dipalo tša se-Roma sekolong (I, II, III, IV, V, X, le tše dingwe), na o kile wa ithuta ka palo yeo e emelago nnoto? Aowa, ka gobane ba-Roma ba be ba se na yona. Ka ge ba-Roma ba se ba ka ba diriša palo nnoto, gona Mehla e Tlwaetšwego e thoma ka 1 C.E., e sego ka ngwaga wa nnoto. Se le gona se tšweleditše mokgwa wa dipalo tše sešogo tša tlala tše di swanago le ya pele, (bo-1), ya bobedi (bo-2), ya boraro (bo-3), ya lesome (bo-10) le ya lekgolo (bo-100). Motho dipalong tša mehleng yeno o nagana dilo tšohle e le tšeo di thomago ka lefeela goba nnoto. Nnoto mo gongwe e ile ya thongwa ke ma-Hindu.

25. Dipalo tše di sešogo tša tlala di fapana bjang le dipalo tše di tletšego?

²⁵ Ka gona re swanetše go ntšha tee gore re hwetše palo e tletšego, neng le neng ge dipalo tše di sešogo tša tlala di dirišwa. Ka mohlala, ge re bolela ka letšatši leo le lego lekgolong la bo-20 C.E. la nywaga, na seo se bolela gore go bile le makgolo a 20 a nywaga a tletšego? Aowa, go bolela makgolo a nywaga a 19 a tletšego le nywaga e itšego. Beibele gotee le ditsebi tša dipalo tša mehleng yeno ge ba bolela dipalo tše di tletšego ba diriša dipalo tšeo di tletšego tše bjalo ka 1, 2, 3, 10 le 100. Dipalo tše le gona di bitšwa “dipalo tše di feleletšego.”

26. O ka bala bjang (a) nywaga go tloga go October 1, 607 B.C.E. go ya go October 1, 1914 C.E.? (b) nywaga e 2520 go tloga go October 1, 607 B.C.E.?

²⁶ Ka ge Mehla e Tlwaetšwego e se ya thoma ngwageng wa nnoto eupja e thomile ka 1 C.E., gomme almanaka ya nywageng ya pele ga Mehla e Tlwaetšwego e be e sa bale go tloga ngwageng wa nnoto eupja e thomile ka 1 B.C.E., gona palo lege e le efe yeo e dirišitšwego bakeng sa ngwaga ke yeo e sešogo ya tlala. Ke gore 1990 C.E. gabotse-botse e emela nywaga e 1989 e tletšego ga e sa le go tloga mathomong a Mehla e Tlwaetšwego, gomme letšatši la July 1, 1990 le emela nywaga e 1989 le seripa sa ngwaga ga e sa le go tloga mathomong a Mehla e Tlwaetšwego. Molao wa motheo o swanago o dirišwa le dinakong tša B.C.E. Ka gona gore o tle o tsebe nywaga yeo e fetilego go tloga magareng ga October 1, 607 B.C.E. le October 1, 1914 C.E., gona hlakanya nywaga e 606 (le dikgwedi tša mafelelo tše tharo tša ngwaga o fetilego) go 1913 (le dikgwedi tša pele tše senyane tša ngwaga o latelago) gomme di tla go nea 2519 (le dikgwedi tše 12) goba nywaga e 2520. Goba ge e ba o rata go tseba letšatši leo nywaga e 2520 e tlago go wela go lona ka morago ga October 1, 607 B.C.E., gona gopola gore 607 ke palo yeo e sešogo ya tlala—ge e le gabotse e emela nywaga e 606 yeo e tletšego—gomme ka ge re sa bale go tloga ka December 31, 607 B.C.E. eupja re bala go tloga ka October 1, 607 B.C.E., gona re swanetše go oketša dikgwedi tše tharo go 606 bofelong bja 607 B.C.E. Bjale ntšha 606 1/4 go nywaga e 2520. Palo e šalago ke 1913 3/4. Se se bolela gore nywaga e 2520 go tloga go October 1, 607 B.C.E. e re tsenya ka nywaga e 1913 3/4 ka go Mehla e Tlwaetšwego—nywaga e 1913 e tletšego e re tliša mathomong a 1914 C.E. gomme tharo-nneng ya ngwaga yeo e oketšago e re tliša go October 1, 1914 C.E.d

27. Dinako tše bohlokwa kudu ke dife, gomme ke ka baka la’ng e le tše holago kudu?

²⁷ Dinako tše Bohlokwa Kudu. Tatelano e botegago ya mehla ya Beibele e ithekgile ka dinako tše dingwe tše bohlokwa kudu. Nako e bohlokwa kudu ke nako ya almanaka historing yeo e swanetšwego ke go amogelwa le yeo e sepelelanago le tiragalo e itšego yeo e ngwadilwego ka Beibeleng. Ka gona e ka dirišwa e le nako yeo go yona lelokelelo la ditiragalo tša Beibele le ka bontšhwago almanakeng ka go se dika-dike. Ge feela nako ye e bohlokwa kudu e bontšhitšwe, gona go balela pele goba morago go tloga nakong ye go dirwa dipegong tše di nepagetšego tša Beibele ka boyona, go swana le nako yeo batho ba e phetšego goba yeo dikgoši di bušitšego ka yona. Ka gona, go tloga nakong yeo e swailwego re ka diriša tatelano ya mehla yeo e lego ka Beibeleng ka boyona ge re šupa nako ya ditiragalo tše dintši tša Beibele.

28. Nako e bohlokwa kudu yeo e newago bakeng sa Mangwalo a Sehebere ke efe?

²⁸ Nako e Bohlokwa Kudu ya Mangwalo a Sehebere. Tiragalo e tsebjago kudu yeo e ngwadilwego Beibeleng le historing ya lefase, ke ya go senywa ga Babele ke ba-Meda le ba-Peresia tlase ga Korese. Beibele e bega tiragalo ye go Daniele 5:30. Methopo e fapa-fapanego ya histori (go akaretša Diodorus, Africanus, Eusebius, Ptolemy le matlapa a Babele) e thekga 539 B.C.E. e le ngwaga wa go senywa ga Babele ke Korese. Lengwalo la Nabonidus le nea kgwedi le letšatši la go phušolwa ga motse (ngwaga ga o bolelwe). Ka gona, bo-ra-tatelano ya mehla ba beile nako ya go senywa ga Babele e le October 11, 539 B.C.E. ka go ya ka almanaka ya Julius goba October 5 ka almanaka ya Gregory.e

29. Taelo ya Korese e ile ya ntšhwa neng, gomme ya dumelela sebaka sa eng?

²⁹ Korese ka morago ga go senywa ga Babele le ngwageng wa pele wa pušo ya gagwe e le mmuši wa Babele yeo e fentšwego, o ntšhitše taelo ya gagwe yeo e tsebjago kudu ya go dumelela ba-Juda gore ba boele Jerusalema. Go ya ka pego ya Beibele, taelo mo gongwe e ile ya dirwa bofelong bja 538 B.C.E. goba go ya seruthwaneng sa 537 B.C.E. Se se be se tla nea ba-Juda sebaka se se lekanego sa go aga gape nageng ya bona le go rotogela Jerusalema go ya go tsošološa borapedi bja Jehofa ka ‘kgwedi ya bošupa,’ e lego Tishri goba mo e ka bago ka October 1, 537 B.C.E.—Esera 1:1-4; 3:1-6.f

30. Nako e bohlokwa kudu gotee le boporofeta bjo bo phethagaditšwego di tšweletša bjang nako ya kolobetšo ya Jesu le ya matswalo a gagwe?

³⁰ Dinako tše Bohlokwa Kudu tša Mangwalo a Bakriste a Segerika. Nako e bohlokwa kudu ya Mangwalo a Bakriste a Segerika e tsebja ka nako yeo Kesara Tiberio a hlatlamego Mmušiši Augusto ka yona. Augusto o hwile ka August 17, 14 C.E. (almanaka ya Gregory); Tiberio o ile a rewa leina la mmušiši ke Lekgotla la Roma ka September 15, 14 C.E. Go bolelwa go Luka 3:1, 3 gore Johane Mokolobetši o thomile bodiredi bja gagwe ngwageng wa bo-15 wa pušo ya Tiberio. Ge e ba nywaga e be e balwa go tloga lehung la Augusto, gona ngwaga wa bo-15 o be o thoma ka August 28 C.E. go ya go August 29 C.E. Ge e ba e balwa go tloga nakong ya ge Tiberio a be a rewa leina la mmušiši ke Lekgotla, gona ngwaga o thoma ka September ya 28 C.E. go ya go September ya 29 C.E. Kapejana ka morago ga se, Jesu yo a bego a fetwa ke Johane Mokolobetši ka dikgwedi tše tshelelago o ile a tla go kolobetšwa nakong ya ge a be a “na le nywaxa e masome a mararo.” (Luka 3:2, 21-23; 1:34-38) Se se dumelelana le boporofeta bjo bo lego go Daniele 9:25 bja gore ‘dibeke’ tše 69 (dibeke tša boporofeta tšeo e nngwe le e nngwe ya tšona e bego e e-na le nywaga e 7, gomme di dira nywaga e 483) di be di tla fela “ka lebaka la xe Lentšu la xore Jerusalema xo bušê xo axiwê” gomme go agiwe le morako wa yona go fihla ge go tšwelela Mesia. (Dan. 9:24, mongwalo wa ka tlase go NW) “Lentšu” le le ile la ntšhwa ke Arithasasitha (Longimanus) ka 455 B.C.E. gomme le ile la phethwa ke Nehemia kua Jerusalema karolong ya mafelelo ya ngwaga woo. Jesu nywageng e 483 ka morago ge a be a kolobetšwa ke Johane karolong ya mafelelo ya 29 C.E., o ile a ba a tlotšwa ka moya o mokgethwa o tšwago go Modimo, ka gona a ba Mesia goba Motlotšwa. Gore Jesu o ile a kolobetšwa le go thoma bodiredi bja gagwe karolong ya mafelelo ya ngwaga go bile go dumelelana le boporofeta bja gore o be a tla tlošwa “boxareng bya beke” ya nywaga (goba ka morago ga nywaga e meraro le seripa). (Dan. 9:27) Ka ge a hwile seruthwaneng, gona bodiredi bja gagwe bja nywaga e meraro le seripa bo swanetše go ba bo ile bja thoma go ya seruthwaneng sa 29 C.E.g Ka mo go kwalago, bohlatse bjo bja gabedi le bjona bo hlatsela gore Jesu o tswetšwe lehlabuleng la 2 B.C.E., ka ge Luka 3:23 e bontšha gore Jesu o be a e-na le nywaga e 30 ge a thoma modiro wa gagwe.h

31. (a) Ke ka baka la’ng lebelo leo nako e sepelago ka lona le bonala le sa swane? (b) Ka gona bafsa ba ka holega ka eng?

³¹ Kamoo Nako e Kitimago ka Gona. Go na le seema sa kgale sa Seisemane se se rego “ketlele yeo e letetšwego ga e ke e bela.” Ke therešo gore ge re dišitše nako, ge re nagana kudu ka yona le ge re letetše selo se sengwe gore se direge, gona nako e bonala e sepela ganyenyane kudu. Lega go le bjalo, ge e ba re swaregile, ge e ba re kgahlišwa le go nwelela go seo re se dirago, gona nako ruri e bonala e “kitima kudu.” Go feta moo, nako bathong ba bagolo e bonala e kitima kudu go feta kamoo e lego ka gona go bana. Ke ka baka la’ng go le bjalo? Ngwaga wo o oketšwago bophelong bja ngwana wa ngwaga o tee o bolela koketšego ya 100 lekgolong diphihlelong tša bophelo. Ngwaga wo o oketšwago bophelong bja motho wa nywaga e 50 o bolela feela koketšego ya 2 lekgolong. Ngwaga go ngwana o bonala e le nako e telele kudu. Motho o mogolo ge e ba a swaregile kudu gomme a phela gabotse, o bona nywaga e kitima kudu. O thoma go lemoga e le ka kgonthe mantšu a Salomo a rego: “Xa xo na selô se sefsa le setee, fá tlase xa letšatši.” Ka lehlakoreng le lengwe, bafsa ba sa dutše ba e-na le nywaga yeo e bonalago e ka re e sepela ganyenyane le yeo ba sa golago ka yona. Go e na le go “phuthêla môya ka kobô” lefaseng le la go kgothaletša dilo tše di bonagalago, ruri ba ka diriša nywaga ye ka mo go holago ka go kgobela lehumo la phihlelo ya go boifa Modimo. Mantšu a tšwelago pele a Salomo a mo nakong: “Xopola Mmopi wa xaxo Ò sa le yo mofsa, xò sešo xwa fihla matšatši a mabe, xò sešo xwa tla nywaxa ye O tl’o xo re: Xa e na tše di nthabišaxo.”—Mmo. 1:9, 14; 12:1.

32. Batho ba ka thoma go lemoga ka botlalo bjang kamoo Jehofa a lebelelago nako ka gona?

³² Nako—ge Batho ba Phela ka mo go sa Felego. Lega go le bjalo, go na le matšatši a thabišago a lego ka pele ao a tlago go hloka mathata. Barati ba go loka bao ‘mabaka a bophelo bja bona a lego seatleng sa Jehofa,’ ba ka lebelela pele bophelong bjo bo sa felego pušong ya Mmušo wa Modimo. (Ps. 31:14-16; Mat. 25:34, 46) Lehu le ka se hlwe le e-ba gona Mmušong. (Kut. 21:4) Bobodu, bolwetši, bodutu le lefeela di tla ba di fedišitšwe. Go tla ba le modiro wo o tlago go dirwa wo o thabelwago le go kgahliša, wo o dirwago ka matla a phethagetšego a motho gomme o tliša kgotšofalo e kgolo. Nywaga e tla bonala e kitima kudu gomme megopolo yeo e lebogago le e matlafetšego e tla tšwela pele e tlatšwa ka ditiragalo tše di thabišago tšeo e tlago go di nagana. Ge nywaga e dikete e dutše e feta, batho lefaseng le ba tla thoma go lemoga ka botlalo kamoo Jehofa a lebelelago nako ka gona: ‘Nywaga e sekete go Jehofa e ke ke letšatši la maabane ge le fetile.’—Ps. 90:4.

33. Jehofa o laetše tšhegofatšo efe mabapi le nako?

³³ Go lebelela kamoo nako e sepelago ka gona go ya ka tsela ya rena ya mehleng yeno le go ela hloko kholofetšo ya Modimo ya lefase le lefsa la go loka, ruri ditšhegofatšo tša letšatši leo tšeo di lebeletšwego ke tše di thabišago gakaakang: “Xobane xôna-mó Morêna ó laetše thšexofatšô, bophelô neng le neng”!—Ps. 133:3.

[Mengwalo ya ka tlase]

[Tšhate go letlakala 281]

NGWAGA WA BA-ISIRAELE

Leina la Kgwedi Nisani (Abibi)

E sepelelana le March - April

Mangwalo Ek. 13:4; Neh. 2:1

Menyanya Nisani 14 Paseka

Nisani 16 Go Neelwa ga Dithakangwaga

Leina la Kgwedi Iyyar (Sifi)

E sepelelana le April - May

Mangwalo 1 Dikx. 6:1

Leina la Kgwedi Siwani

E sepelelana le May - June

Mangwalo Esitere 8:9

Leina la Kgwedi Thamusi

E sepelelana le June - July

Mangwalo Jer. 52:6

Leina la Kgwedi Ab

E sepelelana le July - August

Mangwalo Esera 7:8

Leina la Kgwedi Elula

E sepelelana le August - September

Mangwalo Neh. 6:15

Leina la Kgwedi Tishri (Ethanima)

E sepelelana le September - October

Mangwalo 1 Dikx. 8:2

Menyanya Tishri 1 Letšatši la go letšwa ga diphalafala

Tishri 10 Letšatši la Poelanyo

Tishri 15-21 Monyanya wa Mešaša

Tishri 22 Phuthego e kgethwa

Leina la Kgwedi Heshvan (Bulu)

E sepelelana le October - November

Mangwalo 1 Dikx. 6:38

Leina la Kgwedi Kisilefe

E sepelelana le November - December

Mangwalo Neh. 1:1

Leina la Kgwedi Tebethe

E sepelelana le December - January

Mangwalo Esitere 2:16

Leina la Kgwedi Šebate

E sepelelana le January - February

Mangwalo Sak. 1:7

Leina la Kgwedi Adara

E sepelelana le February - March

Mangwalo Esitere 3:7

Leina la Kgwedi Veadar