Go Tloga go Mmago Lefase go ya go Medimogadi ya Pelego

NA O tseba modimogadi yo a swantšhitšwego letlakaleng la ka ntle la makasine wo? Ke Isis, modimogadi yo e lego mma wa bogologolo wa Egipita. Ge e ba o kile wa etela musiamo goba wa hlahloba puku ya histori ya bogologolo ka moka ga yona, o swanetše go ba o šetše o bone sehlwa-se-eme se goba sa go swana le sona. Lega go le bjalo, ela hloko se: Na o ka khunamela le go rapela modimogadi Isis?

Ge e ba o le setho sa bjo bongwe bja madumedi a Bojakane, yeo e ka bonala e le potšišo e makatšago. Go bonagala o tla phegelela gore wena o rapela Mmopi Yoo a bitšwago, “Tata-wešo wa maxodimong!” (Mateo 6:9) Kgopolo ya go khunamela modimogadi yo e lego mma mo gongwe e ka bonala e le e makatšago gaešita le go ba e ferošago dibete. Lega go le bjalo, borapedi bjo bo bjalo bo ile bja phatlalala ka gohle historing ka moka, gomme mo gongwe o ka tšhošwa ke go tseba bao e lego barapedi ba modimogadi o mogolo yo e lego mma lehono.

Lega go le bjalo, pele ga ge re ka ahla-ahla seo, anke re hlahlobeng histori ka go ela hloko kamoo borapedi bja modimogadi yo e lego mma bo bego bo atile ka gona mehleng ya bogologolo. Mohuta wo wa bodumedi o bonala e be e le sebopego sa pele-pele sa borapedi bja maaka. Dihlwa-di-eme le diswantšho tše di hloboletšego tša medimogadi ye e lego bo-mma di epolotšwe ke baepi ba marope mafelong a bogologolo a Yuropa ka moka le dinageng tša go tloga Mediterranean go ya India.

Mmago Lefase o be a lebelelwa e le mothopo o sa pšhego wa dibopego ka moka tša bophelo, a nea bophelo gomme ka morago a itšeele bjona lehung la bona. Ka go rialo, o be a rapelwa eupja a bile a boifša. Mathomong go be go dumelwa gore matla a gagwe a pelego a be a se na botona goba botshadi. Ka gona, go ya ka nonwane o ile a belega Tate wa Legodimo yo e lego monna gomme yena o ile a ba mosadi wa gagwe. Balekane ba ba ile ba belega medimo le medimogadi e mengwe e mentši-ntši.

Medimogadi ya Pele-pele ya Babele

Go medimo yeo e bego e amogelwa semmušo ya Babele, Ishtar e be e le modimogadi o mogolo yo a bego a swana le modimogadi wa pelego wa Sumeri, e lego Innanna. Se se tlabago ke gore e be e le modimogadi wa ntwa e bile e le modimogadi wa lerato le maipshino. Pukung ya gagwe ya Les Religions de Babylonie et d’Assyrie (Madumedi a Babele le Asiria), moithuti wa Mofora Édouard Dhorme, ka Ishtar, o itše: “E be e le modimogadi, mohumagadi, mma wa kgaugelo yo a theetšago thapelo le go ba morapeledi go medimo e galefilego le go e latša. . . . O phagamišitšwe godimo ga medimo ka moka, o modimogadi gare ga medimogadi, kgošigadi ya medimo ka moka, mmuši wa medimo ya legodimo le lefase.”

Barapedi ba Ishtar ba mmitša “Kgarebe,” “Kgarebe e Kgethwa,” le “Mma yo e Lego Kgarebe.” “Thapelo ya go Llela go Ishtar” ya Sumeri le Akadi tša bogologolo e re: “Ke rapela wena, Mohumagadi wa bahumagadi, modimogadi wa medimogadi. Wene, Ishtar, Kgošigadi ya batho ka moka. . . . Wene, mong wa matla ka moka a Modimo, yo a aparago mphapahlogo wa pušo. . . . Mafelo a borapedi, mafelo a makgethwa le dialetare di a go theetša. . . . O wa go swana le mang? . . . Ntšhetše wena Mohumagadi wa-ka; amogela dithapelo tša-ka.”a

Borapedi bja Mma yo e Lego Modimogadi bo a Phatlalala

Moithuti wa bophelo bja ka Bohlabela, Édouard Dhorme, o bolela ka “go katološwa ga borapedi bja Ishtar.” Bo ile bja phatlalala Mesopotamia ka moka gomme Ishtar ka noši goba medimogadi e mengwe yeo e nago le maina a fapanego eupja e le e nago le dika tše swanago le tša gagwe e be rapelwa kua Egipita, Fenikia le Kanana le kua Anatolia (Asia Minor), Gerika le Italy.

Mma yo e lego modimogadi o mogolo yo a bego a rapelwa kua Egipita e be e le Isis. Ra-dihistori H. G. Wells o ngwadile gore: “Isis o be a kgahla barapedi ba bantši ba gagwe bao ba bego ba neetše maphelo a bona go yena. Diswantšho tša gagwe di be di emišwa ka tempeleng, a tumišwa e le Mohumagadi wa Legodimo gomme a kukile ngwana Horus ka matsogong a gagwe. Dikerese di be di tuka gomme di elela ka sehloma-poneng pele ga gagwe, gomme dibego tše di dirilwego ka wax di lekeleditšwe go dikologa aletare.” (The Outline of History) Borapedi bja Isis bo be tumile kudu kua Egipita. Le gona, bo ile bja phatlalala le tikologo ya Mediterranean, kudu-kudu go ya Gerika le Roma, gaešita le go fihla ka bodikela le ka leboa la Yuropa.

Kua Fenikia le Kanana, borapedi bja modimogadi yo e lego mma bo be bo lebišwa go Asiterothe goba Astarte yo go bego go thwe ke mosadi wa Baali. Go swana le Ishtar wa Babele wa go swana le yena, e be e le modimogadi wa pelego gotee le ntwa. Mengwalong ya bogologolo e tlokilwego ya Egipita go ilwe gwa hwetšwa moo Astarte a bitšwago mohumagadi wa legodimo le kgošigadi ya magodimo. Ba-Isiraele ba ile swanelwa ke go lwa ntwa e sa kgaotšego malebana le tutuetšo e gobošago ya borapedi bja modimogadi yo wa pelego.

Ka leboa-bodikela kua Anatolia, wa go swana le Ishtar e be e le Cybele, yo a bego a tsebja e le Mma o Mogolo wa medimo. Le gona, o be a bitšwa Mmelegi wa Bohle, Mofepi wa Bohle le Mmago Bašegofatšwa bohle. Go tloga Anatolia, bodumedi bja Cybele mathomong bo ile bja phatlalalela Gerika gomme ka morago bja fihla Roma, moo bo ilego bja ba gona le go fihla Mehleng e Tlwaetšwego. Borapedi bjo bja modimogadi yo wa pelego bo be bo akaretša tantshi ya go bontšha bogafsi, go itshegaka ga baperisita, go iphagola ga bao ba tsenelago boperisita le melokeloke yeo go yona sehlwa-se-eme sa modimogadi se bego se rwalwa ka boikgantšho bjo bogolo.b

Ba-Gerika ba bogologolo ba be ba rapela modimogadi yo e lego Mmago Lefase yo a bego a bitšwa Gaea. Eupja medimo ya bona yeo e bego e amogelwa semmušo e ile ya tla ya akaretša le medimogadi ya mohuta wa Ishtar, e bjalo ka Aphrodite, modimogadi wa pelego le lerato; Athena, modimogadi wa ntwa le Demeter, modimogadi wa tša temo.

Kua Roma, Venus e be e le modimogadi wa lerato, ka go rialo a swana le Aphrodite wa Gerika le Ishtar wa Babele. Lega go le bjalo, ba-Roma ba be ba rapela gape le medimogadi Isis, Cybele le Minerva (Athena wa ba-Gerika), bao ka moka ga bona ba bego ba bonagatša dika tša Ishtar wa Babele ka tsela e itšego.

Go molaleng gore ka nywaga e dikete-​kete borapedi bja modimogadi yo e lego mma bo ile bja phenkgišana ka matla le borapedi bjo bo sekilego bja Mmopi o mogolo, Jehofa. Na borapedi bja modimogadi o mogolo yo e lego mma bo hweletše? Goba bo ile bja tšwela pele bo le gona le go fihla lehono? Hle tšwela pele o bala.

[Mengwalo wa tlase]

[Seswantšho go letlakala 3]

ISHTAR wa Babele yo a mothofaditšwego e le naledi

[Credit Line]

Ka Tumelelo ya The British Museum

[Seswantšho go letlakala 3]

ISIS wa Egipita le ngwana yo e lego modimo Horus

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris