Meetse-Fula ao a sa Lebalegego

NYWAGENG e ka bago 4 300 e fetilego, lefula le legolo le ile la aparetša lefase. Gatee feela, le ile la fsiela mo e nyakilego e e-ba sephedi se sengwe le se sengwe. E be e le lefula le legolo mo e lego gore batho ga se ba ka ba le lebala, gomme moloko o mongwe le o mongwe o anegetše moloko wo o hlatlamago ka lona.

Nywageng e ka bago 850 ka morago ga Meetse-fula, mongwadi wa Mohebere Moše o ile a ngwala pego ya Lefula le le ilego la aparela lefase ka bophara. Tiragalo ye e bolokilwe ka pukung ya Beibele ya Genesi, moo re ka kgonago go bala pego ya yona ka botlalo go dikgaolo 6 go ya go 8.

Pego ya Beibele ya Meetse-fula

Genesi e nea dintlha tše tšeo go lego molaleng gore ke tša hlatse ye e bonego ka mahlo: “E be e le ngwaxa wa makxolo a selêlaxo wa xo phela xa Noaxe, è le kxwedi ya bobedi, é le ’tšatši la lesome la metšô e šupaxo, xe xo phulêxa methôpô ka moka ya bodiba byo boxolo, le maroba a lexodimo a bulêxa. Ya ba xôna xo tla xa meetse-fula lefaseng matšatši a masome a manê; meetse ya ba a maxolo, a kuka polokêlô, a e rwala ya ba xodimo xa lefase. Meetse ya ba a maxolo ka kudu-kudu lefaseng, xwa ba xwa khurumetšwa le dithaba ka moka tše telele tša ka tlase xa lexodimo.”​—Genesi 7:​11, 17, 19.

Beibele ge e bolela ka seo Meetse-fula a a se dirilego dilong tše di phelago, e re: “Nama ka moka ya lôba ye e bexo è nyeunya mo lefaseng, e lexo dinonyana, le diruiwa, le diphôôfôlô, le nyabanyaba ka moka ya dixaxabi tša lefaseng, le batho ka moka.” Lega go le bjalo, Noage le batho ba bangwe ba šupago ba ile ba phologa, gotee le mohuta o mongwe le o mongwe wa diphoofolo ka moka tša lešoka, dinonyana gotee le dilo ka moka tšeo di sepelago lefaseng. (Genesi 7:​21, 23) Tše ka moka di be di lotilwe ka gare ga areka e kgolo yeo e bego e phaphametše ka godimo ga meetse yeo e bego e e-na le botelele bja dimithara tše ka bago 133, bophara bja dimithara tše 22, gotee le bophagamo bja dimithara tše 13. Ka ge areka e be e diretšwe feela gore e se tsenwe ke meetse le gore e dule e phaphametše ka godimo ga wona, bokatlase bja yona e be e se bja kgokolo, nko ya yona e be e se ya ntlha, e be e se na dilo tša go e sepetša goba ditlabakelo tša go e retolla. Areka ya Noage e be e le sekepe feela sa sebopego sa khutlo-nne-thwii se e kego ke lekase.

Dikgwedi tše hlano ka morago ga gore Meetse-fula a thome, areka e ile ya ema dithabeng tša Ararate, tšeo di lego kua bohlabela bja Turkey ya mehleng yeno. Noage le lapa la gagwe ba ile ba tšwa ka arekeng ba gata mobung o omilego ngwaga ka morago ga gore Meetse-fula a thome gomme ba thoma fase go phela bophelo bjo bo tlwaelegilego. (Genesi 8:​14-19) Ka morago ga nako e itšego, batho ba be ba atile ka mo go lekanego gore ba ka thoma go aga motse wa Babele gotee le tora ya yona ye e gobogilego kgaufsi le Noka ya Forate. Go tloga moo batho ba ile ba phatlalala go ya dikarolong ka moka tša lefase ge Modimo a be a raranya polelo ya batho. (Genesi 11:​1-9) Eupja areka e feletše kae?

Go Tsongwa ga Areka

Ga e sa le go tloga ngwaga-kgolong wa bo-19, go dirilwe maiteko a mantši a go hwetša areka dithabeng tša Ararate. Dithaba tše di na le ditlhora tše pedi tše di tumilego, e nngwe e na le bophagamo bja dimithara tše 5 165 gomme e nngwe e na le bophagamo bja dimithara tše 3 914. Yeo e lego e telele kudu go tše ka bobedi e dula e aparetšwe ke lehlwa. Ka baka la diphetogo tša klaemete tšeo di ilego tša direga ka morago ga Meetse-fula, areka e be e tla ba e khupeditšwe ke lehlwa go se go ye kae. Banyakišiši ba bangwe ba dumela ka go tia gore areka e sa dutše e le gona fao, ka tlase-tlase ga lehlwa. Ba bolela gore go na le dinako tšeo ka tšona lehlwa le ilego la tologa ka mo go lekanego gore karolo ya areka e ka bonala ka nakwana.

Puku In Search of Noah’s Ark e tsopola George Hagopian wa mo-Armenia yo a ilego a bolela gore o kile a namela Thaba ya Ararate gomme a bona areka ka 1902 le ka 1904 gape. O boletše gore leetong la pele o ile a namela ka godimo ga areka. “Ke ile ka ema thwi gomme ka lahlela mahlo gohle sekepeng. E be e le se setelele. Bophagamo bja sona e be e le [dimithara tše ka bago 12].” Mabapi le seo a se bonego leetong la gagwe le le latelago o itše: “Ga se ke bone dikhutlo. Se be se sa swane le dikepe tše dingwe tšeo nkilego ka di bona. Se be se bonala bjalo ka sekepe seo bokatlase bja sona e lego mphaphathi.”

Go tloga ka 1952 go fihla ka 1969, Fernand Navarra o lekile ka makga a mane go hwetša bohlatse bja go ba gona ga areka. Leetong la gagwe la boraro Thabeng ya Ararate, o ile a epa monga wo o bego o bulegile lehlweng, moo a ilego a hwetša setseka sa legong le leso leo le bego le khupeditšwe ke lehlwa. O ile a re, “Le swanetše go ba e be e le le letelele kudu gomme mo gongwe le sa dutše le kgomagane le dikarolo tše dingwe tša sekepe. Ke kgonne go sega karolo e tee feela go fihlela ke ripa setseka sa legong la botelele bja [dimithara tše 1,5].”

Moporofesara Richard Bliss e lego o mongwe wa ditsebi tše sego kae tšeo di ilego tša hlahloba legong leo, o itše: “Legong la Navarra le na le sebopego se se itšego thwii gomme le montše boso bja mmotu. Dikhutlo tša lona di lomagantšwe. Le gona ka ntle le pelaelo le betlilwe ka diatla e bile le na le mahlakore a lekanago.” Go ile gwa lekanyetšwa gore legong le na le nywaga e ka bago dikete-nne goba dikete-hlano.

Lege boitapišo bja go hwetša areka Thabeng ya Ararate bo ile bja dirwa, bohlatse bjo bo kgotsofatšago bja gore e ile ya dirišwa bakeng sa go phologa meetse-fula a magolo bo hwetšwa pegong ye e ngwadilwego ya tiragalo yeo ka pukung ya Beibele ya Genesi. Bohlatse bjo bo tiišago pego yeo bo ka hwetšwa dikanegelong tše dintši-ntši tša meetse-fula tšeo di bego di anegwa ke batho ba kgale lefaseng ka moka. Ela hloko bohlatse bja tšona sehlogong se se latelago.

[Seswantšho go letlakala 4, 5]

Areka e be e ka kgona go rwala dilo tše di ka rwalwago ke ditimela tša go rwala dithoto tše 10 tša dikoloi tša go rwala diruiwa tšeo e nngwe le e nngwe ya tšona e nago le dikoloyana tše 25 tše di tswalelegilego ka godimo tša mabati a go thelela botlaseng tša kua Amerika!