Ke ka Baka La’ng go Bolela Maaka go le Bonolo Gakaakaa?

GA GO na motho yo a ratago go aketšwa. Lega go le bjalo, batho lefaseng ka bophara ba a aketšana ka mabaka a fapa-fapanego. Nyakišišo yeo e tšweletšego ka pukung ya The Day America Told the Truth, ka James Pat­ter­son le Peter Kim e utolotše gore 91 lekgolong ya Ma-Amerika e bolela maaka ka mehla. Bangwadi ba ba re: “Bontši bja rena re hwetša go le thata go fetša beke re sa bolela maaka. O tee go ba bahlano a ka se fetše letšatši le tee a se a bolele maaka​—mo re bolela ka maaka ao a bolelwago ka boomo, ao a akantšwego e sa le pele.”

Go bolela maaka ke mokgwa o tlwaetšwego mo e ka bago dibopegong ka moka tša bophelo bja mehleng yeno. Baetapele ba bopolitiki ba botša magagabo bona maaka e bile ba botšana maaka ka bobona. Gantši, ba ile ba tšwelela thelebišeneng ba bolela gore ga ba na kgokagano lege e le efe le maano a lešago dihlong ao ge e le gabotse ba bego ba tsene fase ba a loga. Sissela Bok pukung ya gagwe ya Lying​—Moral Choice in Public and Private Life o re: “Molaong le bongwading bja dikuranta, mmušong le go tša phedišano ya setšhaba, bofora bo tshedišwa mahlo ge e ba bao ba bolelago maaka le bao ba ratago go bea melao ba ikwa gore bo ka lebalelwa.”

Ge e bolela ka maaka a tša bopolitiki kua United States, Common Cause Magazine ya May/​June 1989 e itše: “Kgobogo ya Watergate le ntwa ya Vietnam ruri di ile tša feta le go rekišetšwa ga Iran dibetša [ke U.S.] ka sephiring ge go tliwa tabeng ya go fora mmušo le go go se bote setšhaba. Ka gona ke’ng seo se dirilego gore nywaga ya pušo ya Reagan e be nywaga ya phetogo gakaakaa? Ba bantši ba ile ba bolela maaka, eupja ba sego kae ba ile ba itshola.” Ka gona, ke ka lebaka le kwagalago ge batho ba sa bote baetapele ba bona ba bopolitiki.

Ditirišanong tša ditšhaba-tšhaba baetapele ba ba bjalo ba hwetša go le thata go botana. Plato ra-difilosifi wa Mogerika o itše: “Babuši ba Mmušo . . . ba ka dumelelwa go bolela maaka bakeng sa gore Mmušo o atlege.” Ditirišanong tša ditšhaba-tšhaba go bjalo ka ge boporofeta bja Beibele go Daniele 11:​27 bo re: “A [magoši] forana le xe a dutše mmôxô dijong.”

Lefaseng la tša kgwebo go bolela maaka mabapi le ditšweletšwa le ditirelo ke mokgwa o tlwaetšwego. Bareki ba swanetše go tlatša dikwano tša tumelelano ka tlhokomelo, ba kgonthiše gore ba bala mongwalo wo o ngwadilwego ka ditlhaka tše nyenyane. Dinaga tše dingwe di na le dikgoro tša taolo mmušong bakeng sa go šireletša batho dipapatšong tša maaka, diphahlo tše di rekišwago tše kotsi tšeo go thwego di na le mohola goba ga di na kotsi gotee le boradieng. Go sa šetšwe maiteko a, batho ba tšwela pele ba loba ditšhelete ka baka la barekiši bao ba bolelago maaka.

Go batho ba bangwe go bolela maaka go bonolo kudu mo e bilego go fetogago mokgwa. Ba bangwe ka kakaretšo ba bolela therešo, eupja ge ba le bothateng ba tla bolela maaka. Ke ba sego kae bao ba ganago go bolela maaka ka tlase ga maemo lege e le afe.

Maaka a hlaloswa e le “1. polelo goba tiro ya maaka, kudu-kudu yeo e dirwago ka maikemišetšo a go hlalefetša . . . 2. selo se sengwe le se sengwe seo se neago ponagalo ya maaka goba se reretšwe go e nea.” Maikemišetšo ke go dira gore ba bangwe ba dumele selo seo motho yo a bolelago maaka a tsebago gore ga se therešo. Ka maaka goba ditherešo tšeo di sa felelago o katanela go fora bao ba swanelwago ke go tseba therešo.

Mabaka a go Bolela Maaka

Batho ba bolela maaka bakeng sa mabaka a mantši. Ba bangwe ba nagana gore ba gapeletšega go bolela maaka ka bokgoni bja bona e le gore ba tle ba atlege lefaseng le la phadišano. Ba bangwe ba leka go fihla diphošo ka go bolela maaka. Ba bangwe gape ba nea dipego tša maaka e le gore go bonale e ka ba dirile modiro wo ba sa o dirago. Gape go na le bao ba bolelago maaka e le gore ba senye yo mongwe leina gore ba se hlabišwe dihlong, go lokafatša maaka ao ba a boletšego pele goba go hlalefetša batho ditšhelete tša bona.

Go lokafatša maaka mo go tlwaelegilego ke gore a šireletša motho yo mongwe. Ba bangwe ba lebelela se e le meswaso ka gobane ba nagana gore ga a gobatše motho. Eupja na se se bitšwago moswaso ruri ga se tlogele mafelelo a mabe?

Ela Hloko Mafelelo a Gona

Meswaso ye e ka thoma mokgwa woo o ka lebišago tlwaelong ya go bolela maaka yeo e ka akaretšago ditaba tše dikgolo kudu. Sissela Bok o re: “Maaka ka moka ao a šireletšwago ka gore ke ‘moswaso’ a ka se fo tšeišwa phefo gabonolo. Sa pele, taba ya gore maaka ga a na kotsi e belaetša kudu. Seo motho yo a bolelago maaka a naganago gore ga se kotsi goba gaešita le gore se a hola se ka no se be bjalo mahlong a motho yo a forilwego.”

Maaka a senya ditswalano tše botse tša batho go sa šetšwe gore a bonala a se na molato gakaakang. Motho yo a bolelago maaka ga a sa holofelwa, gomme go na le kgonagalo ya gore le ka mohla a se sa botwa. Mongwadi yo a tumilego wa ditaodišo Ralph Waldo Emerson o ile a ngwala gore: “Go kgopamiša therešo gofe le gofe ga se feela go ipolaya ga motho yo a bolelago maaka, eupja ke go senya bophelo bjo bobotse bja setšhaba.”

Go bonolo go motho yo a bolelago maaka go phara motho yo mongwe dipataka. Gaešita lege a sa hlatsele seo a se bolelago, maaka a gagwe a baka pelaelo gomme ba bantši ba a mo dumela ka ntle le go hlahlobišiša seo a se bolelago. Ka gona leina la motho yo a se nago molato le a senywa, gomme a a swanelwa ke go bontšha gore ga a na molato. Ka gona go a nyamiša ge batho ba kgolwa motho yo a bolelago maaka go e na le yo a se nago molato, gomme se se senya tswalano ya motho yo a se nago molato le yo a bolelago maaka.

Motho yo a bolelago maaka a ka tlwaela gabonolo mokgwa wa go bolela maaka. Go bolela maaka gatee gantši go dira gore o bolele a mangwe. Thomas Jefferson, e lego Mokgoma wa pele wa Amerika o boletše gore: “Ga go na phošo e hlabišago dihlong kudu, e hlomolago pelo kudu, e selekišago kudu; le gona yo a itumelelago go bolela maaka gatee o hwetša go le bonolo kudu go a bolela ka lekga la bobedi le la boraro go fihla ge mafelelong go fetoga mokgwa.” Ke tsela ye e yago tshenyegong ya boitshwaro.

Lebaka Leo ka Lona go Lego Bonolo go Bolela Maaka

Go bolela maaka go thomile ge morongwa wa lerabele a botša mosadi wa mathomo maaka, a mmotša gore a ka se hwe ge e ba a sa kwe Mmopi wa gagwe. Go feleleditše ka kotsi e kgolo kudu molokong ka moka wa motho, gwa tlišetša bohle go se phethege, bolwetši le lehu.​—Genesi 3:​1-4; Ba-Roma 5:12.

Go tloga nakong ya go se kwe ga Adama le Efa tutuetšo ya boradia ya tate yo wa maaka e bakile moya o hlohleletšago go bolela maaka lefaseng la batho. (Johane 8:​44) Ke lefase le le gobogilego leo go lona therešo e lego yeo e sa felelago. The ­Saturday Evening Post ya September 1986 e boletše gore bothata bja go bolela maaka bo “kgoma kgwebo, mmušo, thuto, boithabišo le ditswalano tše tlwaelegilego tša letšatši le letšatši magareng ga badudi ba naga gotee le baagišani. . . . Re amogetše kgopolo ya gore therešo e ithekgile ka batho bao ba nago le yona, e lego maaka a magolo ao a rego ga go na ditherešo tše feletšego.”

Ye ke kgopolo ya batho ba tlwaetšego go bolela maaka, bao ba sa kgonego go ipea maemong a bao ba ba forago. Go bona go bolela maaka ga se selo. Ke tsela ya bona ya bophelo. Eupja ba bangwe bao ba se ba tlwaelago go bolela maaka ba ka a bolela ka ntle le tika-tiko ka baka la go boifa go pepentšhwa, go boifa kotlo le tše dingwe. Ke bofokodi bja nama ya go se phethege. Mokgwa wo o ka tšeelwa letago bjang ke maikemišetšo a go bolela therešo?

Ke ka Baka La’ng o Swanetše go ba le Therešo?

Therešo ke molao wo Mmopi wa rena o mogolo a o beetšego batho ka moka. Lentšu la gagwe le le ngwadilwego Beibele, go Ba-Hebere 6:​18 (NW) le bolela gore “ga go kgonege gore Modimo a bolele maaka.” Molao wona wo o thekgilwe ke Morwa wa gagwe Jesu Kriste, yoo e bego e le moemedi wa Modimo yo e lego motho mo lefaseng. Ge a botša baetapele ba bodumedi ba ba-Juda bao ba bego ba nyaka go mmolaya, Jesu o itše: “Xe byale Le ntsoma xore Le mpolayê, Nna motho wa xo Le botša therešô ye ke e kwilexo xo Modimo. . . . Xe nka re: Xa ke Mo tsebe, nka ba wa maaká ka etša bô-lena.” (Johane 8:​40, 55) O re beetše mohlala ka gore ‘ga a ka a dira sebe, molomong wa gagwe ga go a hwetšwa bofora.’​—1 Petro 2:​21, 22.

Mmopi wa rena yo leina la gagwe e lego Jehofa o hloile go bolela maaka bjalo ka ge Diema 6:​16-19 e bolela gabotse gore: “Xo na le dilô tše thsêlêla tše Morêna a di hloilexo; ké tše di šupaxo tše a di hlaswaxo: Ké mahlô-maikxanthši, ké ’leme la maaká, ké ’atla tša xo thula madi a se naxo molato, ké pelo ya xo loxa maanô-mabe, ké kiti-mešitô-makxanyêla-bobeng. Ké hlatsi-phori kxêba-maaká, ké mo-lohlanya-bana-ba-motho.”

Modimo yo yo a nago le therešo o nyaka gore re phele ka melao ya gagwe e le gore re tle tle re hwetše kamogelo ya gagwe. Lentšu la gagwe le le buduletšwego le re laela gore: “Le se kê la forana ka maaká; Le bê ba ba apotšexo motho e motála le ditirô tša xaxwe.” (Ba-Kolose 3:9) Batho ba ba ganago go tlogela mokgwa wa go bolela maaka ga a ba amogele go yena; ba ka se amogele mpho ya gagwe ya bophelo. Ge e le gabotse, Psalme 5:6 e bolela ka go lebanya gore Modimo o ‘tla senya ba-bola-maaka.’ Kutollo 21:8 e tšwela pele ka gore kabelo ya “bohle ba maaka” ke “lehu la bobedi” leo e lego phedišo ya ka mo go sa felego. Ka gona ge re amogela kgopolo ya Modimo mabapi le go bolela maaka re hwetša lebaka le le kwagalago la go bolela therešo.

Eupja na go swanetše go dirwa’ng maemong ao therešo e ka bakago boemo bjo bo hlabišago dihlong goba maikwelo a mabe? Go bolela maaka le gatee ga se tharollo, eupja tharollo ka dinako tše dingwe ke go homola. Ke ka baka la’ng o bolela maaka ao a ka dirago gore o se ke wa holofelwa le go gore o se ke wa amogelwa ke Modimo?

Ka baka la poifo le go se phethege, motho a ka lekega gore a nyake go khuta ka maaka. Se ke go ithola kgwara goba botho bjo bo fošagetšego. Moapostola Petro o ile a ineela tekong e bjalo ge a be a latola gararo gore ga a tsebe Jesu Kriste. Ka morago ga moo, o ile a setlega pelo ka ge a boletše maaka. (Luka 22:​54-62) Go sokologa ga gagwe e le ka kgonthe go tutueditše Modimo gore a mo lebalele, bjalo ka ge go bontšhwa ke go šegofatšwa ga gagwe ka ditokelo tše dintši tša tirelo. Go sokologa le go dira phetho ya go ikemišetša go tlogela go bolela maaka ke tsela yeo e dirago gore motho a lebalelwe ke Modimo ka baka la go dira seo Modimo a se hloilego.

Eupja go e na le go kgopela tebalelo ka morago ga go bolela maaka, gomarela kwano e botse le Mmopi wa gago gomme o dire gore ba bangwe ba dule ba go bota ka go bolela therešo. Gopola seo Psalme 15:1, 2 e se bolelago: “Morêna, mo Ngwakong wa xaxo xo ka dula mang? Thabeng e kxêthwa ya xaxo xo ka axa mang? Ké yo a swerexo tsela ya bothakxa, a dira tša xo loka, a búa therešo ka pelo.”