Dipolelelo-pele tša Beibele di Botega Gakaaka’ng?

DIPUKU tša histori ke tše dintši lehono. Dipego tše tša seo se diragetšego nakong e fetilego gantši e ba tšeo di kgahliša e le ruri. Ge re dutše re di bala, re ka ipona re le mehleng ya bogologolo. Megopolo ya rena e naba ka lebelo ge mafelo, batho le ditiragalo di bonagala o ka re di tšwelela ka matlakaleng ao a sa bolelego.

Beibele ke puku e bjalo—yeo e tletšego ka dipego tše kgahlišago tša histori. Ka matlakala a yona, re ka tlwaelana le banna le basadi ba bjalo ka Aborahama, mosadi wa gagwe Sara, Kgoši Dafida, Kgošigadi Esitere le Morutiši yo Mogolo, Jesu Kriste. Ge e le gabotse, re ka sepela le bona, ra kwa tšeo ba di boletšego le go bona tšeo ba di bonego. Eupja ba bantši ba lebelela Beibele e le puku e bohlokwa go feta feela go ba puku ya histori. Ba dumela gore e na le seo se biditšwego histori yeo e ngwadilwego e sa le pele. Ke ka baka la’ng go le bjalo? Ka gobane Beibele e tletše ka dipolelelo-pele goba diporofeto.

Eupja, dipolelelo-pele tša Beibele di botega gakaaka’ng? Ge e ba diporofeto tša Beibele di ile tša phethagala mabapi le ditiragalo tša nakong e fetilego, na ga se ra swanela go letela gore dipolelelo-pele tše bjalo tše di lego mabapi le ditiragalo tša nakong e tlago di tla phethagala? Anke bjale re hlahlobeng mehlala e mengwe go bona ge e ba dipolelelo-pele tša Beibele di botega.

Isiraele le Asiria Sethaleng sa Lefase

Moporofeta wa Modimo Jesaya, yo a ilego a thoma go porofeta ka 778 B.C.E., o ile a bolela e sa le pele gore: “Bothšepi bya boipoti bya mataxwa a Efuraimi [Isiraele] bo tlo xatakêlwa ka maoto. Le letšoba le le ponnexo le a ikxanthšaxo ka lôna, la thabeng ya moedi wo o nonnexo, le tlo ka lexó la thakangwaxa, le motho à sa tš’o le bôna a le fula a kwametša.” (Jesaya 28:3, 4) Bjalo ka ge go ile gwa bolelwa e sa le pele, bogareng bja ngwaga-kgolo wa seswai B.C.E., motse-mošate wa Isiraele, Samaria, o ile wa thoma go swana le lego le le butšwitšego le le loketšego go fulwa le go kwametšwa ke madira a Asiria. Seo ke sona seo se ilego sa direga ge Samaria e be e thopja ke Asiria ka 740 B.C.E.—2 Dikxoši 17:6, 13, 18.

Ge nako e dutše e e-ya e ile ya ba sebaka sa Asiria sa go fedišwa historing. Motse-mošate wa yona e be e le Ninife, yeo e bego e tumile gampe ka go swara makgoba gasehlogo moo o ilego wa bitšwa “motse wa madi.” (Nahume 3:1) Jehofa Modimo ka boyena o ile a ntšha taelo ya gore Ninife e fedišwe. Ka mohlala, ka moporofeta Nahume, Modimo o itše: “Ké Nna é, ke lwaxo naxô’! . . . Ke tlo Xo thšêla thšila wa nyatšêxa, ka Xo dira sebôxêlô. Ké mo bohle ba ba Xo bônaxo ba tl’o xo thšaba ba re: Motse wa Ninife o thubilwe!” (Nahume 3:5-7) Tsefanya le yena o ile a bolela e sa le pele ka go fedišwa ga Asiria le go phušulwa ga Ninife. (Tsefanya 2:13-15) Diporofeto tše di ile tša phethagala ka 632 B.C.E., ge ka mo go makatšago madira a kopanego a kgoši ya Babele Nabopolassar le Cyaxares wa mo-Meda a be a senya le go fediša Ninife—ka mo go feletšego moo e lego gore gaešita le lefelo leo motse o bego o le go lona le ile la se tsebje ka nywaga e fetago 2 000. Mmušo wa Babele o ile wa latela sethaleng sa lefase.

Go Senywa ga Babele go ile gwa Bolelwa e sa le Pele

Beibele e ile ya bolela e sa le pele gore Mmušo wa Babele o be o tla phekgolwa gomme ya bolelela pele kamoo motse-mošate wa yona, Babele, o bego o tla wa ka gona. Mo e nyakilego e e-ba nywaga-kgolo e mebedi e sa le pele, moporofeta Jesaya o ile a lemoša gore Noka ya Eforate e be e tla pšha. E be e ela go putla Babele, gomme dikgoro tšeo di bapilego le noka e be e le karolo e bohlokwa ya ditšhireletšo tša motse. Boporofeta bo šupa Korese e le mofenyi le go bolela gore “mabati” a Babele a be a ka se tswalelelwe bahlasedi. (Jesaya 44:27–45:7) Ka mo go swanetšego, Modimo o ile a kgonthiša gore mabati a mabedi a Babele ao a bapilego le Eforate a tlogelwa a butšwe nakong ya monyanya bošegong bjoo madira a Korese yo Mogolo a hlasetšego ka bjona. Ka gona, ka ntle le bothata ba ile ba tsena motseng ba sepela botlaseng bja noka gomme ba thopa Babele.

Ra-dihistori Herodotus o ngwadile gore: “Korese . . . o ile a bea a mangwe a madira a gagwe moo Eforate e elelago ka [Babele] gomme a mangwe a a bea ka lehlakoreng le lengwe moo noka e elelago ka ntle, a laela dihlopha ka bobedi tša madira gore di gapeletše go tsena ka nokeng ka pela-pela ge di bona gore meetse a fokotšegile ka mo go lekanego. . . . Ka go diriša mokero o ile a arošetša meetse a noka ka letsheng (leo ka nako yeo e bego e le mohlaka) gomme ka go dira bjalo o ile a fokotša go iša fase ga meetse botlaseng bja noka moo e lego gore e ile ya nyogega, gomme madira a Peresia, ao a bego a tlogetšwe Babele ka morero, a ile a nyoga noka, yeo mo nakong ye meetse a yona e bego e le a mantši mo a nyakago le go fihla bogareng bja serope sa monna, gomme ka go a phatša, ba ile ba fihla ka motseng. . . . Go be go e-na le monyanya, gomme gaešita lege motse o be o thopja ba ile ba tšwela pele ba bina le go ipshina, go fihla ge ba lemoga se se diragalago.”—Herodotus—The Histories, e fetoletšwe ke Aubrey de Selincourt.

Bošegong bjona bjoo, moporofeta wa Modimo Daniele o ile a lemoša mmuši wa Babele ka kotsi e tlago. (Daniele, kgaolo 5) Babele yeo e bego e e-na le matla a manyenyane e ile ya dula e le gona ka nywaga-kgolo e sego kae ka morago ga moo. Ka mohlala, moapostola Petro o ile a ngwala lengwalo la gagwe la mathomo le le buduletšwego lekgolong la pele la nywaga C.E. a le moo. (1 Petro 5:13) Eupja boporofeta bja Jesaya bo be bo boletše gore: “Babele . . . O tlo ribexetšwa byalo ka Sodoma le Gomora mola e ribexetšwa ke Modimo. . . . O ka se hlwê O axwa neng le neng.” Modimo gape o ile a re: ‘Ke tla fediša leina, le mašalela, le moloko, kua Babele.’ (Jesaya 13:19-22; 14:22, bapiša le PK) Bjalo ka ge go ile gwa bolelwa e sa le pele, Babele mafelelong e ile ya fetoga mokgobo wa mašope. Tsošološo lege e ka ba efe yeo e dirwago ya motse wo wa bogologolo mo gongwe e ka kgahla baeti eupja wona o tla dula o se na “moloko le lešika.”

Daniele—moporofeta wa Jehofa yo a bego a le gona kua Babele ge e be e thopja—o ile a ba le pono ya ba-Meda le ba-Peresia bao ba fenyago. O ile a bona kgapa ya dinaka tše pedi le phooko yeo e bego e e-na le lenaka le legolo gare ga phatla ya yona. Phooko e ile ya hlasela kgapa gomme ya e wišetša fase, ya roba manaka a yona a mabedi. Ka morago lenaka le legolo la phooko le ile la kgolega, gomme manaka a mane a mela mo le bego le le gona. (Daniele 8:1-8) Bjalo ka ge Beibele e ile ya bolela e sa le pele le histori e tiiša seo, kgapa ya dinaka tše pedi e ile ya emela ba-Meda le ba-Peresia. Phooko ile ya emela Gerika. Go thwe’ng ka “lenaka . . . le lexolo” la yona? Le le ile la ipontšha e le Alexander o Mogolo. Ge lenaka leo la seswantšhetšo le kgolegile, dinaka tše nne tša seswantšhetšo (goba mebušo) di ile tša mela mo le bego le le gona. Go ya kamoo boporofeta bjo bo boletšego ka gona, ka morago ga ge Alexander a hwile, balaodi ba gagwe ba bane ba madira ba ile ba itlhomela mebušo—Ptolemy Lagus o ile a tšea Egipita le Palestina; Seleucus Nicator a tšea Mesopotamia le Siria; Cassander a tšea Matsedonia le Gerika; gomme Lysimachus a tšea Thrace le Asia Minor.—Daniele 8:20-22.

Dipolelelo-pele tša Bokamoso bjo bo Phadimago

Dipolelelo-pele tša Beibele mabapi le ditiragalo tše bjalo ka go senywa ga Babele le go phekgolwa ga ba-Meda le ba-Peresia ke mehlala e sego kae feela ya diporofeto tše dintši tša Mangwalo tše di ilego tša phethagala nakong e fetilego. Beibele e bile e na le dipolelelo-pele tša bokamoso bjo bo kgahlišago tšeo di tlago go phethagatšwa ka Mesia, Motlotšwa wa Modimo.

Dipolelelo-pele tše dingwe tše di lego mabapi le Mesia ka Mangwalong a Sehebere di ile tša dirišwa go Jesu Kriste ke bangwadi ba Mangwalo a Bakriste a Segerika. Ka mohlala, bangwadi ba Diebangedi ba bolela gore Jesu o belegetšwe Betlehema, bjalo ka ge moporofeta Mika a ile a bolela e sa le pele. (Mika 5:1; Luka 2:4-11; Johane 7:42) E le go phethagatša boporofeta bja Jeremia, masea a ile a bolawa ka morago ga matswalo a Jesu. (Jeremia 31:15; Mateo 2:16-18) Mantšu a Sakaria (9:9) a ile a phethagala ge Kriste a be a tsena Jerusalema a nametše pokolwana. (Johane 12:12-15) Le gona ge bahlabani ba be ba abelana kobo ya Jesu ka morago ga go kokotelwa koteng, se se ile sa phethagatša mantšu a mopsalme: “Ba abelane diaparô tša-ka; ’Dipolelelo-pele tše dingwe tše di lego mabapi le Mesia di bolela ka nako e thabišago bakeng sa moloko wa batho. Daniele ponong o ile a bona “e mongwê . . . e kexo ké Morwa-motho” a amogela “boxoši le kxodišô le mmušô” go tšwa go Jehofa, “Motala-wa-mabaka.” (Daniele 7:13, 14) Mabapi le pušo ya Mesia ya Kgoši yeo ya legodimong, Jesu Kriste, Jesaya o ile a bolela gore: “Leina la xaxwe ké: Matete, Moeletši, Modimo yo matla, Tatê wa xo sa felexo, Kxoši ya kaxišô. Mmušô wó ké wa kênêlô, wa khutšô ye e sa felexo mo sedulong sa Dafida le mmušong wa xaxwe, ké wa xo tlo tia, le wa xo thêkxwa ka molaô le ka tokô, byale le mehleng ya neng le neng. Tšeo di tlo dirwa ke xo pelofala xa Morêna wa mašaba.”—Jesaya 9:5, 6.

Pele ga ge mmušo wa go loka wa Mesia o buša ka mo go feletšego, go swanetše go diragala selo se sengwe sa bohlokwa kudu. Se le sona se ile sa bolelwa e sa le pele ka Beibeleng. Mabapi le Kgoši yeo e lego Mesia, mopsalme o ile a opela ka gore: “Ithlamê lethêka ka thšoša, Moxale . . . Lêtlêxa letaxong la xaxo; tšwaa dirá O lwêlê therešô, le bolêta, le xo loka.” (Psalme 45:3, 4) Le gona Mangwalo ge a bolela ka nako ya rena, a ile a bolela e sa le pele gore: “Mehleng ya dikxoši tšeo, ké mo Modimo a tl’o xo tsoša mmušô wo o ka se kexo wa šwalalanywa neng le neng, wo o ka se kexo wa selêla xo sethšaba se sengwê. O tlo phšatla mebušô e mengwê ka moka wa e fediša; xe e le wôna, o tlo êma xo ya xo ile.”—Daniele 2:44.

Psalme 72 e nea ponelo-pele ya maemo ka tlase ga mmušo wa Mesia. Ka mohlala e re, “mehleng ya xaxwe xo taxê moloki, moláô o xolê ò e-ya le dikxwedi di sa kxaotše xo balama.” (Ps 72 Temana 7) Ka nako yeo go ka se be le kgatelelo goba bošoro. (Ps 72 Temana 14) Ga go motho yo a tlago go bolawa ke tlala, ka gobane “xo tlo ba le mohora wa mabêlêʹ mo naxeng; ’phoxong tša thaba meré ya dienywa e tlo xwaša.” (Ps 72 Temana 16) Nagana feela! O ka thabela ditšhegofatšo tše le tše dingwe paradeiseng ya mo lefaseng ge tshepedišo ya gona bjale ya dilo e tšeelwa sebaka ke lefase le lefsa le le holofeditšwego ke Modimo.—Luka 23:43; 2 Petro 3:11-13; Kutollo 21:1-5.

Ka gona, ruri dipolelelo-pele tša Beibele di swanelwa ke gore o di hlahlobišiše. Ka gona, ke ka baka la’ng o sa kgopele tsebišo e oketšegilego go Dihlatse tša Jehofa? Go hlahloba dipolelelo-pele tša Beibele go ka go thuša gore o bone gore re kae ge e le ka go sepela ga nako. Le gona go ka tsenya ka pelong ya gago tebogo e kgolo ya go leboga Jehofa Modimo le tokišetšo ya gagwe e kgahlišago ya tšhegofatšo ya ka mo go sa felego bakeng sa bohle bao ba mo ratago le ba ba mo kwago.

[Seswantšho go letlakala 5]

Na o tseba se se bolelwago ke pono ya Daniele ya phooko le kgapa?

[Seswantšho go letlakala 7]

Na o tla ba gona moo gore o thabele phethagalo ya dipolelelo-pele tša Beibele mabapi le bophelo bjo bo thabišago lefaseng la paradeise?