Mo Tusanga vye Twakulilonga ku Milimu Zakulonga na Mwenyu Wetu

© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania

3-9 YA KUMOSI KWAVIVU

VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU CÂNTICO DE SALOMÃO 1-2

Musendu wa Sisola sa Sili

w15 1/15 30 ¶9-10

Tuhasa Kukhala na Sisola ka Sihwi?

⁹ Kulumba ukaza ka suma sa kuhema-aku. Zikilistau va vakazala, avu vatokala kulileka sisola. Mazi sisola sikhi? Sisola se Bibilya yivyela? (1 João 4:8) Sisola se, seni vathu vezi kulileka umwe na mukwawu mu khumba? Sisola sasu simuhekha na se tuhalu twa sili vezi kulileka umwe na mukwawu? (João 11:3) Ni sisola se muyala na mukhetu vezi kulileka? (Pro. 5:15-20) Ziva kwakuninga sisola sa sili, se mukhetu na muyala vezi kulileka, silomboloka vyose vye twamona. Mazi sisola sasu siwaha wekha nga vasileki ku vye twezi kulumba. Amomo, muyala na mukhetu kavatokaleli kutusula vyuma vya sizuwa na sizuwa kulola sisola se vatokala kulileka umwe na mukwawu! Mukonda vyuma vyasu vya kuvahana kusanguluka na kukolesa ukaza wavu. Mu matumbu wa vathu vezi kuvahendela muthu yo vakukazala nendi, ahamwe muyala na mukhetu kavakalizivili samboti, mazi ola mwemomo suma salanda mukomu, muyala na mukhetu kukolesa sisola savu, mukonda avye vya kukwasa kuweza sisola savu na kukolesa ukaza wavu.

¹⁰ Mu kulileva na kulileka sisola muyala na mukhetu vakuhasa kulihana samboti. Ñgana Salomão wakasola kuhana kwa Sulamita “ukhwasi wa oru na prata.” Endi wakamupanda, wakamuvyela heti endi “wa waha nañgu mbezi, wayela nañgu kumbi.” (Cân. 1:9-11; 6:10) Mazi Sulamita wakalikwatenena ku kafunga akasola sineni. Vikhi vya kamukwasa kasimbu ka kakakheli na kafunga? Endi atazimbwila momo: Kulikwatenena ku “vyuma vya mboti” kafunga akamuvyela. (Cântico de Salomão1:2, 3) Kusoka ku “vyuma vyamboti seseli vinyu” yisangulwisa mbungi, kusoka ku zina lyendi kwa kamuniha matovi nañgu “mazi aphepha” vahaki ku mutwi. (Sal. 23:5; 104:15) Sunga, kuzimbuluka sisola se valeki sihasa kukolesa sisola ku muyala na mukhetu. Suma sa mukomu muyala na mukhetu kulileva na kulivyela zimbimbi za mboti vizuwa vyose!

Vyuma Vya Mukomu

w15 1/15 31 ¶11

Tuhasa Kukhala na Sisola ka Sihwi?

¹¹ Mwimbu wa Salomão nawu ulonga zikilistau vaziki, landa lya landa phala va vali mu kukenga muthu phala kukazala nendi. Mukhetu yo kakasoleli Salomão. Endi wakalumbisa vakhetu va Jerusalém kulifisala, wa kavavyela momo: “Kamuñgulumbisi kukhala na sisola kati ha yimi na kusola.” (Cân. 2:7; 3:5) Mukonda lya vikhi? Mukonda kasuma sambotyaku kukhala na sisola ku mosyowo muthu amoneki. Kilistau yo asoli kukazala, endi watokala kunengelela kati há asangi muthu yo yindi asola.

10-16 YA KUMOSI KWAVIVU

VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU CÂNTICO DE SALOMÃO 3-5

Mukomu wa Kuwaha Kwa Kumbungi

w15 1/15 30 ¶8

Tuhasa Kukhala na Sisola ka Sihwi?

⁸ Ka vyuma vyose-aku vezi kuvyela mu mwimbu, vivyela kukhanda ya kuwaha kwa sihanga. Tala vye kafunga akavyela kwa Sulamita mu diskursu yendi. (Tanga Cântico de Salomão 4:7, 11.) Endi wavyela heti kanwa kendi “kambomboka wemba wa sipalapala.” Mukonda lya vikhi? Mukonda wemba wa sipalapala walanda kusosa wemba vawunoni kali ndengi. “Wemba na leti wali mosi ya linyi lyendi,” avye vilomboloka kwakuninga, nañgu momo mwali wemba na leti kuvyela kwendi kwamboti koku kusosa. Amomo, kafunga mu kumuvyela kwakuninga, “avi wa waha sineni, . . . Kakwesi se sakukamba,” endi kesi kusoka tuhu kuwaha kwa sihanga.

w00 11/1 11 ¶17

Momo Suku Ezi Kusoka Kukhanda ya Kuyela

¹⁷ Sulamita vakakhala kumusola ku kafunga na ku ñgana ya Israeli, Salomão. Musendu wose wali mu mwimbu wa Salomão, uleka kwakuninga endi kakatuswili kuyela mukonda lya vye mundu winzi wakakhala kulumba phala kumuha mukomu. Salomão, ola mwemomo vakamuhewa endi vakamutuma kusoneka musendu wa sulamita. Kafunga yo yindi akasola nendi wakakhala kumuleka vumbi mukonda lya vilinga vyendi. Kwali hama, yindi akasoka heti Sulamita wali nañgu “jardim ye vasoki.” (Cântico de Salomão 4:12) Mu Israeli, zi jardin zawaha mwakakhala zifololi ziphepha na miti. Zi jardin zasu ze zakakhala mu sithali sakakhala na vitu. (Isaías 5:5) Phala kafunga, kuyela na kuwaha kwa sulamita kwakalififa nañgu jardim ya waha kayiswili kumoneka. Endi wakakhala na kuyela kose. Endi wakambeli kulizeka tuhu na muyala yo akukazala nendi.

g04 12/22 9 ¶2-5

Kuwaha ko Kwali na Mukomu Uneni

Kuwaha kwa ku mbungi kuhasa kulumbisa vakwetu kutusola? Georgina, alumbi kali kunyi ya mivu mu ukaza wa vyela momo: “Mu mivu zose evyi vyezi kuñgulumbisa kusola muyala yami, momo yiye ezi kuvyela sili na zimbimbi za waha nami. Suma salanda mukomu ku mwenyu wendi kulumba vye Suku asola. Avye vyezi kumulumbisa yindi kuñgwiva na kuñgusola. Endi ezi kuñgusoka hose ezi kulumba tuyula yo ezi kuñguhana mukomu. Ami sesi na khangu kwakuninga endi añgusola.”

Daniel, akakazala mu muvu wa 1987, wavyela momo: “Mukhetu wami wañguwahela. Kamomo tuhu yindi awaha-aku, mazi mukonda lya vilinga vyendi. Sisola se nali nasu kwendi sezi kuliweza. Endi asola kukwasa vathu vakwawu, yo ezi kuvaleka sisola na kuvalumbisa kuliva samboti ha ezi kukhala navu. Avye vyezi kuñgulumbisa yimi kusola kukhala nendi.”

Etu katwatokaleli kulikwatenena tuhu ku vye twezi kumona. Twatokala “kuziva” kwakuninga kuwaha kwali na mukomu kuwaha ko kwa ku mbungi. Ahamwe kukhala na kuwaha ku sihanga kwezi kuhwinya. Mazi, ola mwemomo, etu tuhasa kukhala na vilinga vya mboti vya kutukwasa kukhala na kuwaha ko kwali na mukomu—kuwaha kwa ku mbungi. Bibilya yivyela: “Ahamwe uwa mambu, kuwaha kakwesi na mukomu; mazi mukhetu yo akhekhela Yehova akenga lifumu phala yindi veni.” Mukonda lya vye, Bibilya yivyela momo: “Nañgu zi mbiliku mu nyona ya ngulu, mwemomo mwa tunga mukhetu awaha, mazi kesi na vilinga vyamboti.”—Provérbios 11:22; 31:30.

Mbimbi ya Suku Yitukwasa kuhana mukomu ku momo “muthu atokala ku mbungi, kuzala kuwaha kakuhwi kwa kulivendeka na kusimbakata, kwali na mukomu winzi ku mesu aSuku.” (1 Pedro 3:4) Kuwaha kwa ku mbungi kwali na mukomu winzi seseli ku waha kwa muzimba. Etu vose, tuhasa kukhala na kuwaha kwasu.

Vyuma Vya Mukomu

w06 11/15 18 ¶4

Vye Vyali mu Mwimbu wa Salomão

2:7; 3:5​—​Mukonda lya vikhi “vana va Jerusalém” vakambeli kulifisala ku “zimbambi na ku tusesi twa mututu”? Mbambi na kasesi vafanya vovu vali na kuwaha kwinzi. Na Sulamita, nendi wakavyela na vakhetu va uñgana wa Salomão phala ka va mulumbisi kusola muyala mukwawu.

17-23 YA KUMOSI KWAVIVU

VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU CÂNTICO DE SALOMÃO 6-8

Khala Usithali, Kukhali Uvitu

“Mwimbu wa Salomau” ¶11

Mwimbu wa Salomau

Salomão wakatusula sulamita kuvutuka konzu yendi. Vakulu vendi, hosei vakatala vye, vakalihula momo: “Ayo yili ali mukunzila ku ermo, na muyala wendi?” (Cân. 8:5a) Vakulu va Sulamita, kavakazivili kwakuninga kawuti kavu, wakakhala na sisola sineni ku kafunga. Ku mivu za munyima umwe phangi wakavyela momo kukhanda ya sulamota: “Kawuti ketu kesi na maveli. Vikhi twakulumba na kawuti ketu sizuwa vakumuheka?” (8:8) Mukulu wendi mukwawu yo akatava momo: “Nga yindi akhali nañgu sithali, twa kumutungila mbalanda, mazi nga yindi akhali nañgu vitu twakumuzika na matábua acedro.” (8:9) sulamita wakahasa kutina kuta situsi, yo akasanguluka na sitaka sendi sa vinyu akalikwateneni ku muyala yo akasola (8:6, 7, 11, 12), Endi wakambeli ku vyela momo: “Ami ñgusithali, maveli ami akaluhi sineni. Amomo, ku mesu enu nalilumba nãngu muthu yo asangi mbembwa.”—8:10.

yp 188 ¶2

Amuni, Kukhanda ya Kulizeka andi ya Kukazala me?

Kupama na kuyela kuhasa kukwasa umwe mukwenzi, kuhewa kulumba vyuma vye vya viha vimukengesa lamba. Bibilya yivyela kukhanda ya umwe mukhetu wa mukwenzi akapama na kuyela ola mwemomo akasola sineni kafunga. Endi wakavyela momo: “Ami ñgusithali, maveli ami akaluhi sineni.” Endi kakakheleli nañgu vitu vananga na kusokolola” kalihwinyi kusokolola mukonda lya undumbu. Kukhanda ya kuyela endi wali nañgu sithali kavahasi kuzikula! Endi watokala ku mushana “ayela” wakambeli kuvyela ku yo akukamusakana, “Amomo, kumesu enu nalilumba nãngu muthu yo asangi mbembwa.” Mbembwa yakavakwasa kukhala na kusanguluka.—Cântico de Salomão 6:9, 10; 8:9, 10.

yp2 33

Sifika—Sulamita

Sulamita, endi aziva kwakuninga watokala kuyelesa wongu wendi kukhanda ya kulizeka. “Ami na kamilumbisa kulifisala,” endi wa vyela ku va vali nendi, “Kamuñgulumbisi kukhala na sisola kati ha yimi na kusola.” Sulamita aziva kwakuninga amomo twezi kuliva ahamwe kuzoza mana etu. Endi aziva kwakuninga, vakwawu vahasa kumuthethemeka phala yiye kutava kukhala na muthu yo kawamboti-aku phala yiye. Ahamwe visoka vyendi vihasa kupyatwisa mana endi amboti. Kuziva vyuma vye vya kakwasa sulamita kupama mu kukhala nañgu “sithali.”—Cântico de Salomão 8:4, 10.

Avi navi wali na mana amomo uhasa kutala sisola nañgu sulamita? Avi uhasa kwiva wongu wavi nañgu momo wezi kwiva mbungi yavi? (Provérbios 2:10, 11) Ahamwe, vathu vakwawu vakulumbisa kuliheka ola mwemomo khandi ulikhokha phala kulumba vye. Nga kwalivendekeli, wakulikengela vithombu. Mu kutala umwe mukhetu na muyala valikwati ku mavoku, mbungi yezi kukusakala phala navi unyangi kusakana? Avi wakambeli kutava kukhala na muthu yo kezi kutava vye vyali mu Bibilya nañgu yivi? Sulamita wakakhala na mana amboti kukhanda ya kuliheka. Avi navi uhasa kukhala na mana asu!

Vyuma Vya Mukomu

w15 1/15 29 ¶3

Tuhasa Kukhala na Sisola Kasihwi?

³ Tanga Cântico de Salomão 8:6. Aye mbimbi “muleku wa Jah” vakasoneka phala kuleka kwakuninga sisola silomboloka vyuma vinzi. Sisola sa sili “muleku wa Jah” Avye vilomboloka kwakuninga Yehova yindi muka sisola sayo. Endi wakalumba muyala nañgu yiye, na unoñgo wa kusola. (Gén. 1:26, 27) Hose Suku akahana mukhetu muteti Eva, ku muyala muteti Adão, zimbimbi zakavula mu kanwa ka Adão zawaha-waha. Kakwesi khangu, Eva wakaliva ku uhehi na Adão “ko yiye akavula.” (Gén. 2:21-23) Etu twa ziva kwakuninga Yehova wakahana ku vathu unoñgo wa kusola, mukonda lya vye muyala na mukhetu vahasa kulileka sisola kasihwi ku umwe na mukwawu.

24-30 YA KUMOSI KWAVIVU

VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU ISAÍAS 1-2

Silevelelu Phala Vathu va “Vakuliva Kakhambu Mukonda ya Situsi”

ip-1 14 ¶8

Umwe Tata Na Vana Vendi Kavevi

⁸ Isaías wa kapama mu kuvyela mizimbu zendi zikola ku mbunga ya Judá: “Kakeli ka mbunga yata situsi, mbunga ya pama mu kuta situsi, yimwe mbutu ya viha, vana vaniha ndwezo! Vatusuli Yehova, kavalekeli vumbi kwa kuyela ya Israeli, va vutuki mu nyima.” (Isaías 1:4) Vilinga vya viha vihasa kulilumba ndunzi kati há vya kunema sineni katwesi kuhasa kuvimbata. Mu vizuwa vya Abraão, Yehova wavyela heti vitusi vya Sodoma na Gomorra vya “landa kunema.” (Génesis 18:20) Avye vya lififa na vye vya kahita na mbunga ya Judá, Isaías wavyela heti “vasuli na vitusi.” Ku khanda yikwawu endi wakavashana momo: “mbutu ya viha, vana vaniha ndwezo.” Sunga, zijudeu vali nañgu vana va kavezi kwiva. Avu “vakavutuka mu nyima,” nañgu momo mu vyela mukanda wo, Nova Versão Padrão Revisada, avu “vakakhala kakwihi” na Tata yavu.

ip-1 28-29 ¶15-17

“Maka Asuñgami Siwa”

¹⁵ Amuni mbimbi ya Yehova ya kulombolola wekha Sali. “‘Khwayenu tuti maka,’ Yehova wavyela. Ola mwemomo vitusi vyenu vyali nañgu thanga yivenga, vya kuyela nañgu nevi; ola vya venga vyakukhala nañgu thanga yiyela.’” (Isaías 1:18) Zimbimbi ze tusanga mu sithimbu se ahamwe kavezi kuziziva samboti. Tala vye Nova Bíblia Inglesa yivyela, “Tutyenu maka”—Nañgu mu mbali yavu valuti amuni vali mu kuta maka phala kuyuka mu kamwe kayula. Yehova kezi kuluta, landa lya landa momo akakhala kulihana na mbunga ye Israeli kayakataveli kukanda. (Deuteronómio 32:4, 5) Sithimbu se kasesi mu kuvyela kulikwata phala kusanga kayula kamuhekha. Mazi kulumba nzangu phala kusanga kayula kamboti. Nañgu Yehova wavambata mu yinzu ya kufundisa.

¹⁶ Mu kusoka ku vye ahamwe vitunyanwisa, mazi ziva kwakuninga Yehova, muka kufundisa na simeme na sali. Kakwesi yo alififa nendi mu kuloloka. (Salmos 86:5) Yindi tuhu ahasa kunona vitusi vya zi israelita vyali “nañgu thanga yivenga” na “kuviyelesa nañgu neve.” Kakwesi zikhonu za vathu, milimu zavu na malombelo avu ahasa kuzimuna vitusi. Tuhu muloloki wa Yehova uhasa kuzimuna vitusi. Mazi Suku yindi avyela vyuma vye muthu afanya kulumba phala kutambula muloloki, endi watokala kuliva kakhambu na kuliloloka kwa sunga lyeni.

¹⁷ Sili se Yehova aliwezi kuvyela Sali na mukomu winzi—vitusi “vivenga” vya kukhala nañgu thanga ya uhi kayesi na tinta, mazi yiyela. Yehova wasola nga etu tuziva kwakuninga endi aloloka vitusi, ola vitusi vye vya landa kunema, endi wasola nga tuliloloka kwa sunga lyeni. Ava vezi kukhala na khangu kwakuninga Yehova kezi kuloloka vitusi vyavu avu vafanya kusoka ku sifika sa Manases. Endi wakata vitusi - ku mivu zinzi na zinzi. Mazi endi wakalomba muloloki yo vakamuloloka. (2 Crônicas 33:9-16) Yehova wasola nga vosi yetu, landa lya landa va vakata vitusi vinzi, twafanya kuziva kwakuninga twali na masimbu phala “kusuñgamesa” na yiye.

Vyuma Vya Mukomu

ip-1 39 ¶9

Yinzu Ya Yehova Yaleha

⁹ Kulinu kumbi, mbunga ya Suku kayezi kulikungulwila ku mulumdu ni lowo mu yinzu ya matali. Yinzu ya Yehova mu Jerusalém vaka yihumuna ku masulali aRoma mu 70 H.Y.A. (Ha Yesu Akamoneka). Ku khanda yikwawu, apostulu Paulu wakasoneka heti yinzu ya Suku mu Jerusalém na tabernakulu sivuli sa vye vikukamoneka. Vya kaleka vyuma vya mukomu vye vikukamoneka mu nzumbi, “yinzu ya sili ye Yehova atungi, kaye vayala vatungi-aku.” (Hebreus 8:2) Yinzu yasu ye mu nzumbi, yinzu ye yitukwasa kukhala ku uhehi na Yehova na kulumba zikhonu phala kumusimanya, mukonda ya zikhonu ze Yesu Kilistu akalumba phala kutuyovola. (Hebreus 9:2-10, 23) Amomo, “mulundu wa yinzu ya Yehova” tusanga mu Isaías 2:2, yilomboloka kusimanya Yehova na sili ku vizuwa vyetu. Ava vezi kusola kutuva sili kavezi kusimanya manzu mazi avu vezi kusimanya Suku mumuhekha na sili sose.

1-7 YA KUVALI

VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU ISAÍAS 3-5

Yehova Wakasola Nga Mbunga Yendi Yimuhotolokela

ip-1 73-74 ¶3-5

Kakeli ka Lihya lye ka Lyamboti-Aku!

³ Nga Isaías akwimba zimbimbi ze phala vakwawu vileka kwakuninga vakasola kuziva. Avamwe vaziyi kulima vinyu ku mahya, phala vuvu avye Isaías akavyela sili. Nañgu va vezi kulima vinyu, muka lihya lya vinyu endi kezi kukuna mbutu. “Mazi ezi kukuna zithangu” ni lowo zithangu ze zezi ”‏kusaha mafuku avenga”‏. Endi atumba ku mavu amboti”‏, ku mavu wa akusaha.

⁴ Kwezi kuvinga milimu zinzi phala sitaka sa vinyu kukola. Isaías wali mukuvyela kukhanda ya momo mukayu akanda mavu phala kunona kweni matali’—milimu zasu ziniha umonya ha zikatesi! Ahamwe akwata ku matali asu phala kutunga sithali sa leha”‏. Ku vizwa vya munyima, vithali vyasu kwakakhala kuyekela kwene tunonga vakakhala kulava vitaka phala kaziliwi kuzikhava na zisitu. Kukhanda yikwawu, avu vakakhala kutunga sitali sa matali. (Isaías 5:5) Avu vakakhala kulumba vye phala mavu ka alivoti.

⁵ Mukayu phala kulava sitaka sendi, mukonda lya vye endi watokala kunengenena kati ha sitaka sendi sakuhana mbutu. Andi ya sitaka kwima, endi walumba kali hama phala kulumba walwa wa vinyu. Amuni vikhi vyakuhita na vye akuni? Mukusuka kweni lihya lyasu yahaka vivundu vya vola.

ip-1 76 ¶8-9

Kakeli ka Lihya Lye ka Lyamboti-Aku!

⁸ Isaías wa tembeka Yehova, muka lihya lya vinyu, heti “sisola sami.” (Isaías 5:1) ) Isaías wakavyela na Suku mukonda wakakhala na ukamba wamboti nendi. (Jó 29:4; Salmos 25:14.) Amomo, sisola se Phunga yo akakhala nasu kwa Suku, kasalififili na sisola se Suku akakhala nasu ku lihya lya “vinyu”—Mbunga ye yindi akakuna’—Êxodo 15:17; Salmos 80:8, 9.

⁹ Yehova “watumba” mbunga yendi mu tumbu lya Canaã akavahi vitumu vyendi vyakakhala nañgu sithali sa kavalava phala kavavapyatisi ku mbunga yikwawu. (Êxodo 19:5, 6; Salmos 147:19, 20; Efésios 2:14) Yehova wakavaha wekha, mifundisi na zisacerdote na vathu vakwawu phala kuvalonga na kuvandesa. (2 Reis 17:13; Malaquias 2:7; Atos 13:20) Hose kwakeya masulali phala kulilenga na Israeli, Yehova wakavatumikisa vathu phala kuvayovola. (Hebreus 11:32, 33) Yehova wakahula momo: ”‏Vikhi vya ñgukamba phala kulumba na sitaka sami?”

w06 6/15 18 ¶1

“Lava Samboti Lihya lya Vinyu ye”!

Isaías wakavyela heti ”‏yinzu ya sraeli”‏yali nãngu sitaka savinyu sakuya na kukula sikakhali kuhana vithondu “vya vola.” (Isaías 5:2, 7 na nota) Vithondu vya vola, vitikitiiki kavyasokeli na vithondu vya waha, vyakakhala na vikhandi vineni kavyesi na musunyi. Vithondu vyavola, kavitavi kulya na kulumba vinyu—avye vyalififa nañgu mbunga ye yazikhangu, vithondu vyavu vyakatengeleka vitumu, ka vyakakheleli vyamboti. Katwafenyeni kutetela mukayu kukhanda ya vithondu vye vya vinha. Yehova wakalumba vyuma vinzi phala mbunga yasu kuhana vithondu vya mbonti. Yo akahula wekha momo: ”‏Vikhi vya ñgukamba phala kulumba na sitaka sami?” —Isaías 5:4.

w06 6/15 18 ¶2

“Lava Samboti Lihya lya Vinyu ye”!

Mukonda lya momo lihya lya vinyu ye kalyezi kwima, Yehova wakavazimbwila kwakuninga wakuhumuna sithali se akatunga hukati kavu phala kuvalava. Endi walumba sifika kwakuninga sesi kusosola wekha muti wo na kusela lihya lyasu. Nvula ya musanda yakakhala kumiha makulya kayesi kwiya yikanoka, misongi na nzundu, ya kukayundisa lihya lya vinyu yasu.—Isaías 5:5, 6.

Vyuma Vya Mukomu

ip-1 80 ¶18-19

Kakeli ka Lihya Lye ka Lyamboti-Aku!

¹⁸ Mu Israeli, mavu wosi akakhala aYehova Khumba yosi yakakhala na mavu Suku akavahana, vakambeli kuhana mu kongu, mazi kavatokeleli ku asumbisa.” (Levítico 25:23) Situminu se, sakavakanda phala vamwe vathu kavasumbi mavu avakwawu. Avye navyu vyakalumbisa khumba phala kavakhali zikhukhunyu. Avamwe vathu mu Judá, kavakakheli kulandula vitumu vye kukhanda ya mavu. Miquéias wasoneka momo: ”‏Avuvu vakasola mavu, vaka atambuli; vakasola manzu vaka atambuli vakeva yinzu ya umwe muyala, kunona ukhwasi wa umwe muyala vakawumbati.” (Miqueias 2:2) Mazi Provérbios 20:21 yivela momo: ”‏Ukhwasi vali muku unona mukonda lya lwimbi, mazi kuphala ya vizuwa, kavesi kukamona zimboti.”

¹⁹ Yehova akeneka kutambula ukhwasi wavu wo vezi kwiva. “Manzu wa vanevi, kamwesi kukhala vathu”. Mavu wa vakatambula, ka esi kuhana makulya. Kavavyeleli sizuwa se siliwanu sa kambeli kumoneka. Ahamwe avye vilomboloka momo vakambeli kutunga mu mbongi ya Babilonya.—Isaías 27:10.

8-14 YA KUVALI

VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU ISAÍAS 6-8

“Yimi yo! Ñgutumikisi!”

ip-1 93-94 ¶13-14

Yehova Wali Mu Silili Sikola Mu Tempulu

¹³ Isaía heti: “Na kameteka kwiva mbimbi ya Yehova akavyela, endi heti: ‘Yili na kutuma, Yili akusola kutuyila kweni?’ Yimi na kapama mu kuvyela: “Yimi yo! Ñgutumikisi!’”( (Isaías 6:8) Sihulu se Yehova akalumba vilomboloka kwakuninga nga Isaía atambuzwila. Kukhanda yikwawu kakwesi muyala mukwawu akamoneka kukhanda ya umbangi wo. Isaías kakakheli na zikhangu kwakuninga Yehova wakamulumba Sishanu se phala kuhana umbangi wa sili. Mazi mukonda lya vikhi Yehova akalumba sihulu: “Yili akusola kutuyila kweni?” Mu kuhingulula mbimbi ye “yimi” mu mbimbi yikwawu kwakuninga “yitu”, avye vilomboloka kuakuninga Yehova wakaweza wekha muthu mukwawu. Mazi yili siwa? Muthu yo kamonendi Yesu Kilistu akeya hanu hosi? Suku akavyela heti: “Tu lumbyenu muyala sihanga setu.” (Génesis 1:26; Provérbios 8:30, 31) Monendi muteti wali kolu ku mbandu ya Yehova.—João 1:14.

¹⁴ Isaías kakasokeli kavali phala kutava umbangi! Ola mwemomo kakawuzivili endi heti: “Yimi yo! Ñgutumikisi.” Endi nendi kakahulili se sikuti vakumufuta mukonda ya milimu zasu. Kulihana kwendi sifika samboti phala vosyetu ku linu kumbi vakatuhana milimu za kulonga ‘Mizimbu zamboti za uñgana mu tumbu lyose.’ (Mateus 24:14) Nañgu Isaías, avuvu vezi kuhana umbangi wa sili ku matumbu ose”, ola momo vathu venzi kavezi kutava vye vezi kulonga. Avuvu vezi kupama na ufelelu nañgu momo Isaías, akalumba. Avu vazivi kwakuninga milimu ze zali na mukomu winzi.

ip-1 95 ¶15-16

Yehova Wali Mu Silili Sikola Mu Tempulu

¹⁵ Yehova amuni, wakavyela kwa Isaias vye yiyi akulonga na momo vakumutava: “Ndoye vyela momo ku mbunga ye: ‘Enu mwakwiva sizuwa na sizuwa, mazi kwamesi kupatekela, Mwakumona sizuwa na sizuwa,mazi kwamesi kukhala na mana. Kaluhisa mbungi ya mbunga ye, zika matwi avu, zika wekha mesu avu, phala kavamoni na mesu, phala kavevi na matwi, phala mbungi yavu kayipatekeli, phala kavavutiki munyima phala kuvasoha.” (Isaías 6:9, 10) Avye vilomboloka kwakuninga Isaías wakambeli ku kuvyela na zijudeu na mivazu phala vathathi na Yehova? Lowo! Mukonda aye nayu mbunga ya Isaías asola sineni. Mazi avye Yehova akavyela vileka momo mbunga yakambeli kuliva mu kwiva umbangi wasu, ola mwemomo Isaías akambeli ku vyela navu samboti.

¹⁶ Vathu vuvu vakaluta. Isaías wa kukavyela navu “sizuwa na sizuwa” Mazi avuvu kavesi kutava umbangi wasu ni lowo kukhala na mana. Vathu venzi vakukalaka vakukakhala nãngu tufofu kavesi matwi. Mu kuvyela navu sizuwa na sizuwa, Isaías wakukatusula “mbunga ye ”‏ kuleka kwakuninga kavasoleli kwiva. Avuvu vakukaleka kwakuninga vaziki zimbungi zavu na wongu wavu phala kavevi umbangi wa Isaías phala vuvu. Avye navyu vilomboloka momo vathu vatokala kulinu kumbi! Vathu venzi kavezi kutava mizimbu za Zimbangi za Yehova kukhanda ya uñgana wa Suku.

ip-1 99 ¶23

Yehova Wali Mu Silili Sikola Mu Tempulu

²³ Mu kuvyela kukhanda ya Isaías, Yesu wakakhala kuleka kwakuninga umbangi ku khanda ya yindi wakukamoneka. Mbunga yoyo mu winzi wavu, yakakhala nãngu zijudeu ku vizuwa vya Isaías. Vakalilumba tufofu na va kavesi na matwi mu kwiva umbangi wendi. (Matthew 23:35-38; 24:1, 2) Avye vyakamoneka mu muvu wa 70 d.c. hose vakakwata Jeruzalem ku masulali aRoma vakakhla kuvatumina ku muthu yo vashana veti, general Tito akahumuna mbongi yasu na tempulu. Mazi avamwe vakeva Yesu vovu vakalilumba zindongi zendi. Yesu wavyela heti avu “vasanguluka.” (Mateus 13:16-23, 51) Endi wakavavyela heti, hose mwakumona ”‏Jerusalém va yizengi ku masulali aRoma, metekyenu kutina ku milundu.” (Lucas 21:20-22) Amomo, ”‏Ayo akwiya ayela ( muthu yo alumba mbandu ya umwe khumba). —Gálatas 6:16.

Vyuma Vya Mukomu

w06 12/1 9 ¶4

Vye Vyali Mu Isaías​—I

7:3, 4​—​Mukonda lya vikhi Yehova akayovola lazi lye ñgana Acaz? Ñgana ya Asíria na ñgana ya Israeli vakasola kunona Acaz ku uñgana wa Judá phala kuhaka kweni mona wa Tabeel — umwe muyala kakakheli mona wa Davidi. Kayula Kalyavu ka, kakambeli kupyatwisa sikeneku sa uñgana wa Davidi. Yehova wakayovola Acaz, phala kulava nzila ye ya ”‏Simeteku sa mbembwa”‏ vakakenekena.—Isaías 9:6.

15-21 YA KUVALI

VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU ISAIAH 9-10

“Mukengezi Uneni” Vakakenekena

ip-1 125-126 ¶16-17

Sikeneku Sa Simeteku Sa Mbembwa

¹⁶ Masimbu akuphala”‏ Isaías akavyela, eni masimbu akameteka milimu za Kilistu hanu hosi. Yesu wakakulila ku Galiléia. Endi wakameteka milimu zendi ku mbongi ya Galiléia yo akameteka ku vyela momo: ”‏uñgana wa kolu, wali mukuyuka.” (Mateus 4:17) Ku Galiléia, wakalumba diskursu yendi yitete tushana tuti: Sermão do Monte, wakahanda zindongi zendi yo akalumba siliwanu sendi siteti akamoneki ku 500 ya vathu hose akahinduka. (Mateus 5:1–7:27; 28:16-20; Marcos 3:13, 14; João 2:8-11; 1 Coríntios 15:6) Amomo Yesu sikeneku sa Isaías kukhanda ya “tumbu” lya Zebulão na Naftali”‏. Etu twaziva kwakuninga Yesu kakalumbili tuhu milimu za kulonga ku mbunga ya Galiléia. Mukonda lya kulonga mizimbu za mboti ku tumbu lyosi, endi wakalumbisa vathu kumuha mokomu mu Israeli, na mu Judá.

¹⁷ Amuni avye Mateus akavyela kukhanda ya ”‏mukengezi uneni” mu Galiléia me? Endi wakaliweza tuhu ku vvyela umbangi wa Isaía. Isaía wakasoneka momo: “Mbunga ye yali mu kwenda mu musisi yamona mukengizi uneni. Kukhanda ya va vatungi mu musisi uneni wa hosi, mukengezi wamanyika hukate kavu.” (Isaías 9:2) Mu mivu ziteti H.Y.A (Hose Yesu Khali Akamoneka) mukengezi wa sili wakalisweka mukonda lya mambu azingeleza. Zinguvuku za zingeleza zakaweza wekha kweni vithombu mukonda lya kulikwetwenena ku vifa vyavu “vyakakehesa mimbi ya Suku.” (Mateus 15:6) Mukonda lya kulandula “tufofu”, ava vakasola kulandula sili sa Bibilya vakakhala kuvasuvalesa mukonda kakwesi ko vakalikwatenena. (Mateus 23:2-4, 16) Hose Yesu, Messias akamoneka, mesu avathu venzi valenduka, akazikuka. (João 1:9, 12) Milimu za Yesu kasimbu akakhala hosi na zimboti ze yindi akaniha, mu umbangi wa Isaías vakazitembeka heti “mukengezi uneni.”—João 8:12.

ip-1 126-128 ¶18-19

Sikeneku sa Simeteku sa Mbembwa

¹⁸ Vakatava mukengezi wasu, vakasanguluka sineni. Isaías wa vyela hekha: “Avi walumbisa mbunga kukula; walumbisa kusanguluka kwavu kukula, avuvu vasanguluka kwavi nãngu momo vathu vezi kusanguluka mu kuhanda mbutu. Nãngu va vezi kusanguluka mu kulivenena mboti.” (Isaías 9:3) Mukonda lya milimu za kulonga ze Yesu na zindongi zendi vakakhala kulumba, vathu venzi vakakhala na sili ku mbungi vakasola kusimanya Suku, na sili na nzumbi. (João 4:24) Andi ya kuhita mivu ziwana, mundu winzi wakakhala zikilistau. Três mil ya vathu vakalibatizala ku Pentecoste 33 H.Y.A. (Ha Yesu Akamoneka). mu kuhita masimbu vakazukisa cinco mil”‏ ya vathu..” ( Atos 2:41; 4:4) Kasimbu ka mukengezi wakakhala kulimwanya mukonda lya zindongi, “ Zindongi” za kakhala kuliweza sineni mu Jerusalém; na zisacerdote venzi vakameteka kutava ufelelu.”—Atos 6:7.

¹⁹ Nãngu, va vezi kusanguluka mukonda lya ya kuhanda mbutu yinzi, ni lowo va vezi kusanguluka mukonda lya kunganyala ukhwasi mu kulilenga na masulali akwawu, Ava vezi kulandula Yesu, navu vezi kusanguluka mukutala milimu zakuya na kukula. (Atos 2:46, 47) Mu kuhita mivu, Yehova walumbisa mukengezi kumanyika hukati kavathu. (Atos 14:27) Mukonda lya vye, Vathu venzi vasanguluki mukonda Yehova wazikula nzila phala vathu vose kuyuka kuhehi nendi.—Atos 13:48.

ip-1 128-129 ¶20-21

Sikeneku sa Simeteku sa Mbembwa

²⁰ Zimboti za vilinga vya Messias kazesi kusuka, nañgu momo twakutala mu zimbimbi za Isaías: “Amomo, wapazula muhamba wo vakambata, muti wakahaka humphanga yavu na mushevu wa muka kusuvalesa nãngu momo wakalumba ku vizuwa vya Midiã.” (Isaías 9:4) Ku vizuwa vya Isaías hose kwakahita mivu zinzi na zinzi, zimidianita na zimoabita vakalitinga phala kulumbisa mbunga ya Israeli kuta vitusi. (Números 25:1-9, 14-18; 31:15, 16) Mukuhita masimbu zimidianita vakakwetesa woma ku zisraelita vakakoveli ku membu avu na mu mahya avu phala kumbata vyuma vyosi vyamboti vakasanga kweni mu sambwali lya mivu. (Juízes 6:1-6) Mazi Yehova wakatuma muhika wendi Gideão, phala kuziha masulali aMidiã. Mukuhita ”‏vizuwa vya Midiã”‏, katwakavili wekha kwakuninga zi midianita vasuvalesi wekha mbunga ya Yehova avye vileka kwakuninga Yehova akayovola mbunga yendi ku mavoku azimidianita. (Juízes 6:7-16; 8:28) Kwakamba kandambu phala Yesu Kilistu, Gideão yineni, kukamana na zinguma za mbunga ya Yehova kulinu kumbi. (Apocalipse 17:14; 19:11-21) Amomo, ”‏nañgu ku vizuwa vya Midiã”‏, Endi wakukanganyala, ka mukonda lya zikhonu za vayala-aku, mazi mukonda lya zikhonu za Yehova. (Juízes 7:2-22) Mbunga ya Suku kayesi kumona wekha lamba mukonda lya kuvasuvalesa!

²¹ Hose Suku ezi kuleka zikhonu zendi, endi kezi kuhana mukomu ku vita. Yesu vakamuhindula endi Simeteku sa Mbembwa , endi wakukaziha zinguma zendi, akahani mbembwa kayihwi. Isaías wavyela kwakuninga vyuma vyose vya vita, va kuya vakavifunyika na tuhya: “Zibota zose zilumbisa tumbu kulihuma, na vimbamba vyose vyasila na manyinga, vakukavilumba zikhunyi phala tuhya.” (Isaías 9:5) Kakwesi wekha kuya kukakhala woma mukonda lya zibota za masulali!—Salmos 46:9.

Vyuma Vya Mukomu

ip-1 130 ¶23-24

Sikeneku sa Simeteku sa Mbembwa

²³ Nganzi yo ezi kukanda vakwawu. Hose akakhala hanu hosi, Yesu wakavyela vyuma vyamboti phala kukanda vakwawu. Mu Bibilya, tutanga kwakuninga, mundu winzi wakakasumuka mu kutala momo Yesu akakhala kulonga.” (Mat. 7:28) Endi ndimu mukuhana mana yo ali na sali, aziva samboti vye vathu vezi kuhita navyu. Endi kakakheli kukanda vakwawu na mivazu ni lowo na thathi. Mazi sizuwa na sizuwa, endi wakakhala kuleka sisola ku momu akakhala kulonga. Mana aYesu asangulwisa, mukonda nga twa alandula twakukhala na mana na kukhala na mwenyu kawuhwi.—Jo. 6:68.

²⁴ Mana aYesu ka ezi kuvulu muvisoka vyendi-aku. endi wavyela momo: “Avye nezi kulonga kavyami-aku, mazi vyakavula ku yo añgutumi.” (Jo. 7:16) Nañgu momo mwakakhala Salomão, kuziva kwa Yesu kwakanzila kwa Yehova Suku. (1 Reis 3:7-14; Mat. 12:42) Sifika sa Yesu, sihasa kukwasa va vezi kulonga na kukanda musingulwila. Avye vezi kulonga vyatokala kuvula mu Bibilya.—Pro. 21:30

22-28 YA KUVALI

VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU ISAÍAS 11-13

Vikhi Bibilya Yivyela Kukhanda Ya Messias?

ip-1 159 ¶4-5

Kuyovola Na Kwiva Zikhonu Mosi Ya Uñgana Wa Messias

⁴ Ku mivu na mivu za kahita andi yakuyuka vizuwa vya Isaías, ava vakasoneka Bibilya mu hebraico navu vakavyela kukhanda ya kwiya kwa Messias, Ñgana ya Sili Yehova akambeli kumutuma mu Israeli. (Gén. 49:10; Deu. 18:18; Sal. 118:22, 26) Amomo, kukhanda ya Isaías, Yehova wakaweza vyuma vikwawu. Isaías wasoneka momo: “Mu sina lya Jessé; mwakukavula thangu ya uhe. Mu misinga zendi zikukavula thangu yakukahana vithondu.” (Isa.11:1 Tala wekha Sal. 132:11.) “thangu ya uhe”‏ vileka kwakuninga Messias wakukavula ku mwizi wa Jessé kukhanda ya mona wendi David vakayunzumwina mazi phala kukhala ñgana ya Israeli. (1Sam. 16:13; Jer. 23:5; Apo. 22:16) Hose kwakukayuka Messias “thangu” ye ya konzu kwa David ya kukahana vithondu vyamboti.

⁵ Messias yo vakakeneka, Yesu. Mu envagelyo ya Mateus endi wakatinga zimbimbi ze zali mu Isaia 11:1 zi vyela kwakunga Yesu vakamushana lya Nazarenu. Zimbimbi zasu zakamoneka mu umbangi wa ziprofeta mukonda lya momo vakamuvala ku Nazare. Yesu vakamushana lya Nazarenu, zina lye mu Isaias 11:1 mu lizu Hebraico yilomboloka “thangu.”—Mat. 2:23, na Luc. 2: 39, 40.

ip-1 159 ¶6

Kuyovola Na Kwiva Zikhonu Mosi Ya Uñgana Wa Messias

⁶ Messias wakukakhala nguvulu ya mboti? Endi wakukakhala nañgu vaka Assíria vakahumuna mbunga ya Israeli? Lowo. Mu kuvyela kukhanda ya Messias, Isaías wakasoneka momo: “Nzumbi ya Suku ya kukhala nendi, nzumbi ya kuziva na mana, nzumbi ya kukanda na ya woma wa Yehova; Endi wakusanguluka mu kukhekhela Yehova.” (Isaías 11:2, 3a) Messias, kavakamuhendeli na mazi, vakamuhanda na nzumbi yikola ya Suku. Avye vyakahita hose Yesu vakamubatizala kwa João, endi wakamona nzumbi yikola ya Suku ya katula hulisoso wa Yesu nañgu vembi. (Lucas 3:22) Nzumbi ya Yehova ‘Yakatula’ kwa Yesu, mukonda lya vye, Yesu wakaleka kuziva na mana enzi. Avye vilinga vyamboti phala nguvulu!

ip-1 160 ¶8

Kuyovola Na Kwiva Zikhonu Mosi Ya Uñgana Wa Messias

⁸ Woma ukhi Messias aleki? Yesu kezi kukhekhela Suku, mukonda lya woma wa kumulenga. Mazi, Messias endi wezi kusimanya Suku na sisola na vumbi. Muthu ali na woma wa Suku alumba vye viwehela Suku nañgu momo Yesu akalumba. (João 8:29) Kukhanda ya zimbimbi zendi na vilinga vyendi,Yesu alonga kwakuninga kwakwesi kusanguluka kwalanda nañgu ko kunzila mu kukhala na woma wamboti kwa Yehova.

ip-1 160 ¶9

Kuyovola Na Kwiva Zikhonu Mosi Ya Uñgana Wa Messias

⁹ Isaía avyela wekha kukhanda ya vilinga vya Messias. Endi heti: “Endi kesi kukafundisa mukonda lya sihanga ni lowo kukanda mukonda lya vye tuhu anevi.” (Isaías 11:3b) Usi kakheli mu yinzu ya kufundisa avi kwesi kusanguluka mukonda ya kusanga muthu afundisa momo? Mukonda lya momo yindi mufundisi wa vathu vose Messias endi kezi kutusula mambu, kuziva kwa vathu vye ezi kwiva na vye ezi kutala na ukhwasi kumulumbisa kufundisa vathu mwaviha. Endi kahani matwi ku mambu kalikweteneni tuhu ku vye akumona, mazi endi asoka ku vye vyali “ku mbungi ya muthu,” “ni lowo momo muthu atokala ha ali yindiveni.” (Isaías 11:3 na nota) Yesu sifika samboti phala va vezi kufundisa vathu mu sikungulwila. —Coríntios 6:1-4.

ip-1 161 ¶11

Kuyovola Na Kwiva Zikhonu Mosi Ya Uñgana Wa Messias

¹¹ Hose va vezi kumulandula vavinga kuvavezela, Yesu avaleka vumbi phala kuvakwasa —Ase nasu sifika samboti phala vakulu va sikungulwila. Kukhanda yikwawu ava vezi kupama na kuta situsi, vatokala kuvafundisa Hose Suku akutembeka tumbu lye phala kulifundisa, Messias “wakukazimisa tumbu” na mbimbi yendi ya unguvulu ku vose zinguma zendi. (Salmos 2:9 na Apocalipse 19:15.) Kakwesi kukhala wekha vathu vakukanona mbembwa mu tumbu. (Salmos 37:10, 11) Mu mucindu na mu sithaphi, Yesu walikuta mboti na kulikwetenena, yo ali na zikhonu za kulumba vyuma vye.—Salmos 45:3-7.

Vyuma Vya Mukomu

ip-1 165-166 ¶16-18

Kuyovola Na Kwiva Zikhonu Mosi Ya Uñgana Wa Messias

¹⁶ Kusimanya kwa sili vakakuvisa mu Éden, hose Sathana akalumbisa Adão na Eva kuhewa kwiva Yehova. Na kuvizuwa vyalinu, Sathana katuswili kulumbisa vathu venzi kukhala kakwihi na Suku. Mazi Yeova kesi kwiya atusula nga kusimanya kwa sili kuhwa mu tumbu. Mukonda zina lyendi yilumba mbandu ya kusimanya kwasu. Endi, nendi wezi kuhana mukomu ku va vezi kumusimya. Mukonda lya vye, Isaías, wakasoneka sikeneku se: “Mu sizuwa se musinga wa Jessé, wakakatuka nañgu sifundiku phala mbunga. Mundu winzi wakukatinina kwendi phala kuya mukuwana mana, sizima sendi sikukafumana.” (Isaías 11:10) Mu 537 H.Y.K.A. (Hose Yesu Khali Akamonekeni) mu Jerusalém, mbongi ya David vakayilumba mbongi yineni sifundiku vashana va vali na ufelelu vasuvuki mu mbunga ya zijudeu phala kuvutunga na kutunga tempulu.

¹⁷ Amomo, umbangi wo kawuleki tuhu ku khanda ya kufundisa kwa Messias. Nañgu, momo twatala, umbangi wo nawu uvyela kwakuninga Yesu yindi nguvulu ya Sili pahala mundu wose. Apostulu Paulo wakazimbulwisa vye vyali mu Isaías 11:10 phala kuleka kwakuninga vathu va matumbu akwauw navu vali na hama havu musikungulwila sa Suku. Mu kuvyela kukhanda ya sivatu se mu Septuaginta, endi wasoneka momo: “Isaías heti: kwakukamoneka musinga wa Jessé, kukamoneki muthu akukatumina mundu wose; mundu wose wakakhala na silevelelo kwendi.’” (Romanos 15:12) Umbangi wo, nawu uvyela ku vye vyakumoneka kulinu kumbi, hose vathu vezi kuleka sisola savu kwa Yehova mukukwasa ziphangi ze Messias akahanda.​—Isaías 61:5-9; Mateus 25:31-40

¹⁸ Mu kumoneka umbangi wo kuvizuwa vyalinu, “sizuwa sosu” Isaías akavyela, sakamete hose Messia vakamuhaka ku uñgna wa Suku mu muvu wa 1914 kolu. (Lucas 21:10; 2 Timóteo 3:1-5; Apocalipse 12:10) Kate henyoho, Yesu Kilistu wali sifundiku sa sili, phala kukungulula Israeli mu nzumbi na vathu vakamatumbu enzi vakunengenena unguvulu wamboti. Mu utuminu wa Messias, mizimbu zamboti za uñgana wa Suku, twatokala kuzimbata ku matumbu wose phala mundu wose, nañgu momo Yesu akavyela. (Lucas 21:10; 2 Timóteo 3:1-5; Apocalipse 12:10) Mizimbu zamboti ze, zali na zikhonu. “Mundu winzi, kakwesi muyala yo ahasa ku wusa sinyingi, vaka matumbu wose” vali mukuhutolokela kwa Messia phala kulitinga na va Yesu akahanda muku simanya kwa sili. (Apocalipse 7:9 Kasimbu ka vathu venzi vali mukulitinga mu “yinzu ya malombelu” ya ku simanya Yehova, na nzumbi. Avu vokuwenzi lifumu “hama hakunyokha” ha Messia, mu tempulu ya Suku mu nzumbi.​—​Isaías 56:7; Ageu 2:7.

29 YA KUVALI–4 YA KUTATU

VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU ISAÍAS 14–16

Zinguma za Mbunga ya Suku Kavesi ko Vakwiya Vatininina

ip-1 180 ¶16

Yehova Akehesa Mbongi ye ya Laka

¹⁶ Avye kavyakahitili ku muvu wa 539 H.Y.K.A. (Hose Yesu Khali Akamonekeni). Ola mwemomo, ku linu kumbi vyose Isaías akasoneka kukhanda ya Babilonya vya kamoneka “Tundi ku mivu za munyima kati linu Babilonya yasala visendelu vituhu,” mwemomo mwakavyela umwe muthu akalilonga Bibilya. Endi akavyeli wekha: “Katwesi kuhasa kuziva samboti nga katwazivili vye vyali mu umbangi wa Isaías na Jeremias kukhanda ya umbangi wo wakamoneka.” Kakwesi umwe muthu ku vizuwa vya Isaías akambeli kuvyela kukhanda ya umbangi wa kuhumuna kwa mbongi ya babilonya. Mukonda,phala zimedo na zipersa kuhumuka kwa mbongi ya Babilonya kwa kahita hose kwakalumba 200 amivu Isaías wakasoneka livulu lye! Kweni siwa kwakakayela kuhumuka kwasu. Kuziva vye kavikolesi ufelelu wetu ku mbimbi ya Suku? (2 Timóteo 3:16) Ku khanda yikwawu, kuziva momo umbangi wakamoneka ku vizuwa vya munyima, kuhasa kutukwasa kukhala na ufelelu wose ku umbangi wa Bibilya na ku vye Suku akulumba kuphala.

ip-1 184 ¶24

Yehova Akehesa Mbongi ye ya Laka

²⁴ Mu Bibilya, ziñgana za mwizi wa David vali nañgu zithethemwa. (Números 24:17) Mu kumeteka na David “zithethemwa” ze zakatumina ku mulundu vashana veti Monte Sião. Hose Salomão akamana kutunga tempulu mu Jerusalém, alye zina Sião lya kakhala zina lya mbongi ye. Mosi ya sikeneku vashana veti sikutu sa vitumu, Vayala vose vazisraelita vakakhala kuya katatu ku muvu ku mbongi yasu. Mukonda lya vye vakakhala “mulundu wa kulisanga.” Mu kuziha ziñgana za Juda na kuvakaya ku mulundu wasu, Nabucodonosor wakaleka kwakuninga endi walanda zithethemwa zozu ndengi endi kakahaneni mukomu kwa Yehova akahanda “zithethemwa” Zasu. Mukonda lya kulaka kwendi kakahaneni mukomu kwa Yehova mazi wakalihaka kuphala ya Yehova.

ip-1 189 ¶1

Yehova yo Kukanda Mundu Wose

YEHOVA ahasa kulumbisa vathu kukanda mbunga yendi ku vye vya viha. Mazi ola mwemomo endi kezi kuthethemeka vathu kutusula vyuma vyavu vya viha nañgu lwimbi na umonya wavu mu kusimanya kwa sili. Amomo, endi waka tuma Isaia phala kusoneka “umbangi wa kuhumuka kwa Babilonya.” (Isaías 13:1) Babilonya ya kukahana woma kuphala ya vizuwa. Mu vizuwa vya Isaías, mbunga ya Assíria yali mu kusuvalesa mbunga ya Suku. Asiria ya kahumuna mbandu yikwawu ya Israeli na kusandumuna mbandu ya Judá. Mazi Asiria kakahaseli kunganyala kwinzi. Isaía wa soneka momo: “Yehova ya masulali walikanda yo avyeli momo: ‘Nañgu momo na soka vya kukahita, nañgu momo na vyela vya kukamoneka . . . Nakusandumuna asirio mu tumbu lyami, nakuvalyata ku milundu zami; muhamba wavu wakukavula holu ya mbunga yami kunema kwavu kwakukavula hu phanga yavu.’” (Isaías 14:24, 25) Na Kasimbu lowo umbangi wo Isaías akavyela waka moneka zi asirio kavakahaseli kunyanwisa mbunga ya Judá.

ip-1 194 ¶12

Yehova yo Kukanda Mundu Wose

¹² Namwahi umbangi wo wakukamoneka? Kwakamba kandambu. “Aze zimbimbi Yehova akavyela kukhanda ya Moabe. Amuni Yehova wavyela hekha: ‘Mu kuhita mivu zitatu, nañgu mivu za silimakhazi akulumba kalyengi, lifumu wa Moabe nawu vakukawuzoza na sisindu, ava vakukhala kweni vakukhala vatokotoku se mukomu.’” (Isaías 16:13, 14) Mu mivu za munyima vakasanga vimwe vyuma vileka, kwakuninga Moabe wamona lamba linzi, membu endi, vakawamwanyinga. Kukhanda ya mbembwa ya Moabe, muthu yo vashana vetiTiglate-Pileser III wakavyela heti Moabe wakakhala kufuta phanda phala kukhala na mbembwa. Senaqueribe wakatambula ukhwasi ku mavoku a muthu yo Kammusunadbi, Ñgana ya Moabe. Ziñgana za Asiria vashana veti Esar-Hadom na Assurbanipal vakavyela veti ziñgana za Moabe vashana veti Musuri na Kamashaltu, vakakhala vahika vavu. Mu mivu za munyima, mbunga ya Moabe yakazima mbutu. Ku vizuwa vya linu vasangi visandelu vya zimbongi za zimoabita, mazi kati simbweli vasangi vyuma vitokotoku kukhanda ya mbunga yasu yakakhala nguma ya Israeli.

Vyuma Vya Mukomu

w06 12/1 10 ¶11

Vye tusanga mu Isaías​—I

14:1, 2​—Namwahi mbunga ya Yehova yakakwata “zimbunga zose zikwawu zakamukwata”? Vyuma vye vya kahita na vathu nañgu Danieli, vakamuhaka hama ha mukomu mu tumbu lya Babilonya ku vathu va vashana veti zimedo na zipersa; na Ester, akakhala mukhetu wa ñgana ya Persa; na Mordecai, vaka muhanda phala kukhala nguvulu-yiteti Ya mbongi ye vashana veti Império Persa.