Mo Tusanga Vye Twakulilonga ku Milimu Zakulonga na Mwenyu Wetu
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
1-7 YA SUNGI, YINYUMISA MASASNGA
VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU PROVÉRBIOS 29
Hewa Vifa na Vizila vye Yehova Kasoli
wp16.06 6, box
Vye Mingelu Vezi Kulumba
Mundu winzi wezi kukhala na wwoma kukhanda ya zidemonyu. Avu vezi kukenga muya na vyuma vikwawu phala kulilava. Etu katwatokeleli kukhala na wwoma wa zidemonyu. Mbimbi ya Suku yivyela yiti: “Mesu aYehova, ezi kutala tumbu lyose phala kuhana zikhono zendi ku va vali na mbongi ya mboti kwendi.” (2 Crônicas 16:9) Suka ya sili Yehova, ali za zikhono zinzi seseli Sathana. Avi nga wafelela kwendi, endi wakukulava.
Phala kukhala na sikwasu sa Yehova, avi watokala kutuva vye yindi asola na kuvilumba. Mu sifika, kuvizuwa vyamunyima zikilistau za Éfeso vakakungulula ma livulu avu awanga vuvu vaka afunyika. (Atos 19:19, 20) Na kulinu kumbi mwemomo twafanya kulumba. Nga twasola kukhala na sikwasu katwafenyeni kukhala na “muya”, malivulu awanga, na vyuma vikwau vilumba mbandu ya zidemonyu.
w19.04 17 ¶13
Vyela Sili Kukhanda ya Kufa
13 Avi nga kwazivili se simwe suma Yehova asisola ni lowo, lumba lombelo phala Yehova kukuha mana. (Tanga Tiago 1:5.) Sikwawu, kenga mu mikanda zetu phala kuziva vye wafanya kulumba. Ni lowo lomba sikwasu ku vakulu mu sikungulwila. Avu kavesi kukuvyela vye wafanya kulumba mazi vakukukwasa kuzimbuluka zimwe milongi za Bibilya nañgu ze twatala munyima. Nga walumba vyuma vye, “wakukhala na wongo wamboti,” amomo, wakuhasa kuziva vyuma. “vye vyaviha na vye vya waha.”—Heb. 5:14
w18.11 11 ¶12
“Ñgukwenda mu Nzila Yavi”
12 Vifa na vizila vye kavyamboti-aku. Ahamwe khumba yetu, na va twa kalakala ku muhekha, na va twezi kulilonga ku muhekha, vakusola nga tukhala ku muhekha ku vizomba vye Suku kasoli. Amuni, vikhi vya kutukwasa phala katulumbi vye vuvu vasoli? Twatokala kuziva se mukonda lya vikhi Yehova kasoli vizomba vye. Sikwawu twatokala kulilonga mikanda zetu, phala kuziva ko kwakavula vizomba vye nga twaziva samboti momo Bibilya yivyela kukhanda ya vizomba vye, “twakuhasa kwenda mu nzila ya ñgana” (Efé. 5:10) Nga twafelela kwa Yehova na ku mbimbi yendi Bibilya, katwesi kukhala na “wwoma wa vayala.”—Pro. 29:25.
Vyuma Vya Mukomu
it “Kuhema” ¶1
Kukhala kupanda kwa kulikusa, ahamwe kwezi kulumbisa muthu kukhala kulisola yindi veni. Kupanda kwasu, kwezi kulumba muthu kuliva nañgu walanda. Mazi kukhala momo, kasuma samboti-aku. Muthu yo alikusa kupanda wezi kulumba momo, mukonda wasola nga mukwawu aliva nañgu vakumuthethemeka kukhala samboti nendi ni lowo kulifumanesa. Ahamwe kulumba vye, vyezi kulumbisa vakwetu kufa mu muhetu. (Pr 29:5) kupanda kwa kulikusa kakwamboti-aka mukonda ayo alumba vye, kesi na mana amboti ali na lwimbi kesi na sosola na vakwau. (Tiago 3:17) Kupanda kwa kulikusa, kakwezi kusangulwisa Suku kwezi kufumanesa vayala.—2 Cor. 1:12; Gál. 1:10; Efé. 4:25; Col. 3:9; Apo. 21:8
8-14 YA SUNGI, YINYUMISA MASASNGA
VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU PROVÉRBIOS 30
“Kuñguhi Ukwasi ni Lowo Ukhunyu”
w18.01 24-25 ¶10-12
Sisola Sikhi Situha Kusanguluka Kwasili?
10 Etu vosi, kuli hamwe twezi ku vinga vitali. Mukonda, avyu vyezi kutukwasa na vimwe vyuma. (Ecl. 7:12) Mazi avye vilomboloka kwakuninga, phala kukhala na kusanguluka kwasili twafanya kukhala na vitali? Lowo! (Tanga Eclesiastes 5:12.) Umwe musoneku vachana veti Agur, wakavyela momo: “Kuñguhi ukwasi ni lowo ukhukhunyu. Ñgutusuli kulya tuhu ndambu ya kulya kwami.” Twatokala kuziva samboti zimbimbi ze phala katukhali tuzikhukhunyu. Nañgu momo avyeli, endi kakakheleli kwiva. Amuni, mukonda lya vikhi yindi akulumba lombelo phala kakhali na ukhwasi? Endi wakasoneka momo: “Phala sikhali na kusanguluka hañguvyeli momo: ‘Yehova yili?’” (Pro. 30:8, 9) Mayi navi uziva vamwe vathu vezi kufelela ukhwasi, Suku lowo.
11 Ava vali na sisola ku ukhwasi, kavezi kuhasa kusimanya Yehova. Yesu wakavyela momo: “Kakwesi yo ahasa kukhala na ziñgana zivali; endi wa kuleka sisola ku umuhekha mukwawu lowo, ni lowo wakuhanda umuhekha mukwawu lowo. Kamwatokeleli kukhala mu mihika za Suku, hamukhali mu mihika za ukhwasi.” Yesu wakavyela wekha momo: “Tulyenu kusweka ukhwasi wenu hanu hosi, phala ka uliwi na senzi, na ku upula ku zikhava ha vawivi. Amomo swekyenu ukhwasi wenu kolu, kakwesi senzi, ko zikhava kavahasi kupula na kwiva”—Mat. 6:19, 20, 24
12 Avamwe vathu vakaziva kwakuninga kusanguluka na vye vali navyu, kwakavakwasa kukhala na masimbu enzi phala kusimanya Yehova. Jack na mukhetu wendi, vatunga ku Estados Unidos, avu vakasumbisa yinzu yavu na vyuma vikwawu phala kukovela ku milimu za kulonga mu masimbu enzi. Jack ezi kuzimbuluka momo: “Sakahwinya kusa yinzu yetu na vyuma vikwawu. Ku mivu zasu, nakakhala kuhonga sineni mukonda lya vihangu vya milimu. Mukhetu wami, wakakhala mulongesi wa masimbu enzi, endi wakakhala na kusanguluka kwinzi. Yo akakhala kuvyela momo: Ami ñguli na chefi ya masimbu ose!’ Kulinu kumbi nami ñguli ku milimu za masimbu enzi. Yimi, na mukhetu wami, twezi kukalakala phala muthu umuhekha, Yehova.”
w87 5/15 30 ¶8
Simanya Yehova Phala Ukhali na Kusanguluka
◆ 30:15, 16—Namwahi sifika se situkwasa?
Sifika sivyela kukhanda ya lwimbi. Nañgu momo kondeka lyezi kusinya manyinga, na vathu mwemomo vatunga, vali na lwimbi wa vitali. Nañgu Kalunga, kezi kumbata mwenyu za vathu. Thimba ya mama yo kezi kuvala, yivilikila vana. (Génesis 30:1) Hosi hanyumi hanwa meva anvula ahavutuki mukunyuma wekha. Nañgu tuhya twayosa vyuma muleku ulimwanya, haviyosi vyuma vikwawu. Na vathu vali na lwimbi, mwemomo vatunga. Mazi, ava vali na mana aSuku, kamuku vatunga.
w11 6/1 10 ¶4
Khala na Kusanguluka ku Vye Uli Navyu —Vye Wafanya Kulumba
Sweka vitali andi ya kusumba simwe suma
Kusweka vitali andi ya kusumba simwe suma, kwa kukukwasa kuzoza makongo. Kwesi kukhala na ukambu wa vitali, kwesi kuliva kakhambu mukonda ya kukusopha kongo. Bibilya, yivyela yiti zinzeu vyali na “mana” mukonda lya momo vezi kusweka makulya phala vizuwa vikwawu.—Provérbios 6:6-8; 30:24, 25
w24.06 13 ¶18
Khala mu Sizima sa Yehova Vizuwa Vyose!
18 Suma samboti kukhala kusoka kukhanda ya momo twezi kutala vitali. Lihuli momo: ‘Nezi kuhana mukomo uneni ku vitali na vye tuhasa kusumba navyu? Nga na lumba kongo nezi kukhala simbu phala kulifuta? Nezi kusoka kwakuninga ayo akañguha kongo kesi kulivinga? Hose nezi kukhala na vitali, nezi kusola kuhana, ni nezi kukhala na kumina? Nezi kuvyela mwaviha ziphangi zami za vayala na zavakhetu mukonda lya momo vali na vitali? Nezi kusola kuhema tuhu na va vali na vitali zikhukhunyu lowo?’ Yehova wa tu tembeka mu sizima sendi. Tuhasa kuhana mukomo ku vye nga twa tusula kukhala na lwimbi wa vitali. Kulumba vye kwakutukwasa kukhala na kusanguluka ku mwenyu. Sikwawu, Yehova kesi kutusa yitu veni!— Hebreus 13:5
Vyuma Vya Mukomu
w09 4/15 17 ¶11-13
Mana aYehova, Twezi ku Amona ku vye Akalumba
11 Hulu situ yitoko mazi yitulonga vyuma vyamboti. (Tanga Provérbios 30:26.) Hulu ya lififa na mbwizi, mazi matwe endi na malu endi aleha. Situ yasu ya tunga ku millumdu. Kutala kwendi kwezi kumukwasa, ako yindi atunga ahasa kulilava samboti phala vinyama kavimulyi. Kasitu kasu kahasa kutunga ko kwali zisitu zinzi, kahasa kulilava ola kwali sika linzi.
12 Amuni vikhi twatuva na hulu? Suma sitete, kasitu kasu kezi kuhwinya kukakwata. Endi ezi kukhala ku uhehi lya panga, yo ezi kutala kakwihi phala kumona vinyama na kulava mwenyu wendi. Na yitu mwemomo twafanya kulumba, twa tokala kulilava mu tumbu lye lya Sathana. Apostulu Pedro wakavyela ku zikilistau: “Limukyenu khalyenu mu mesu ayela. Mukonda nguma yenu Lyabu, wali mu kwenda ku mbandu na mbandu nañgu khosi yali mu kuvuza, phala kukwata muthu.” (1 Pedro 5:8) Hose Yesu akakhala hanu hosi endi wakalimuka yo akapama na kulilava kukhanda ya mihetu za Sathana phala kavisi ufelelu wendi. (Mateus 4:1-11) Yesu wakahana sifika samboti kuva vezi kumulandula!
13 Phala yitu kulimuka twafanya kulikwatenena ku vyuma vye Yehova ezi kutuha phala kutulava mu nzumbi. Nañgu kulilonga bibilya na kuya ku zinzangu, pama kulumba vyuma vye. (Luc. 4:4; Heb. 10:24, 25) Nañgu momo hulu ahasa kutunga na zisitu zikwawu, etu twafanya kukhala ku uhehi na ziphangi zetu mu nzumbi phala “tuhasi kulikolesa” navu. (Rom. 1:12) Mukulikwatenena ku vyuma vye Suku ezi kutuha, twa kuleka kwakuninga tutava ku zimbimbi ze David akavyela: “Yehova mulundu wami, ezi kuñgukolesa, na kuñguyovola. Suku yami tali lyimi. Nakutinina kwendi.”—Sal. 18:2
15-21 YA SUNGI, YINYUMISA MASASNGA
VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU PROVÉRBIOS 31
Vikhi Twatuva na vye Umwe Mama Akalonga ku Monendi?
w11 2/1 19 ¶7-8
Kulavi Kulonga Vana Vavi Kukhanda ya Kulizeka
Longa sili kukhanda ya kulizeka. Watokala kuvakanda. (1 Coríntios 6:18; Tiago 1:14, 15) Bibilya yivyela yiti kulizeka suma samboti Suku akatuha, ka muhetu wa Sathana aku lowo. (Provérbios 5:18, 19; Cântico de Salomão 1:2) Nga wa vyela tuhu vyuma vya viha ku vana vavi kukhanda ya kulizeka, avu kavesi kuziva vyuma vyose bibilya yivyela kukhanda yasu. Umwe mukwenze mu tumbu lya França wakavyela heti: “Zitata zami zakakhala kuvyela tuhu kukhanda ya undumbu, avye vyakañgulumbisa kusoka mwaviha kukhanda ya kulizeka.”
Ziva kwakuninga vana vavi vazivi sili kukhanda ya kulizeka. Umwe mama wakavyela momo: “Evyi na kakhala kusoka mu uhi kulizeka kwamboti mukonda Suku akakuhana phala vathu kuliva samboti, mazi phala muthu kuliva samboti kukhanda ya kulizeka endi watokala kukazala. Kulizeka kuli hamwe kwezi kuniha lamba ni lowo zimboti.”
ijwhf mbandu 4 ¶11-13
Vyela na Vana Vavi Kukhanda ya Walwa
Meteka kuvyela na vana vavi kukhanda ya vyuma vyasu. “Mukonda kuvyela kukhanda ya walwa kwezi kuniha vihangu ku vana vazikhemba,” umwe tata mu tumbu lya Grã-Bretanha wakavyela momo: “Na kahula ku monami se kunwa walua suma samboti ni lowo. Ami na kasimbakata phala yindi kuvyela momo akakhala kuliva kukhanda ya maka asu.”
Nga mwakhala kuta maka kukhanda ya walwa vana vavi kavesi kulava maka asu. Vana vavi nga vali na simwe sisuku, watokala kuvalonga kukhanda ya walwa nañgu momo wezi kuvalonga kukhanda ya kulizeka, na kulilava mu vivendu.
Longa na vye wezi kulumba. Vana vazikhemba—vezi kunyanga kutuva na vye vezi kumona hukati kavu—vathu vakalilongi sineni vezi kuvyela kwakuninga vana vezi kukengelesa vitata. Avye vileka kwakuninga nga wanwa walwa phala kumana thathi na vana vavi mwemomo vakukhala kulumba. Khala usifika samboti sa vana vavi kukhanda ya momo watokala kunwa walwa.
g17.6 9 ¶5
Longa Vana Vavi Kukhala na Kulenduka
Longa vana vavi kukhala na kuhana. “Kwali kusanguluka muku hana, kutambula ndengi.” (Atos 20:35) Namwahi? Yivi na monavi sonekyenu mu mukanda mazina avathu akuvinga sikwasu phala, kusumba vimwe vyuma, phala ku mumbata na vyuma vikwawu. Aha wakuya mu kuvakwasa, na monavi umumbata. Tusula monavi kukusangulwisa kasimbu ali mu kukwasa vakwawu. Mu kulumba vye, wakulonga monavi kulenduka na sifika savi.—mulongi wa bibilya mu Lucas 6:38.
Vyuma vya Mukomu
w92 11/1 11 ¶7-8
Kulonga Kwavizuwa vya Munyima
7 Ku mbunga ya Israele, vana vazikhemba vakakhala kuvalonga ku zitata zavu hose vakakhala mu uhi. (Deuteronómio 11:18, 19; Provérbios 1:8; 31:26) Umwe musoneku vaxani veti Mangenot, wakasoneka momo: “Hose mona akutuva kuvyela vakakhala kali kumulonga mbimbi ya Suku. Ñgina wakakhala kuvutuka mukumulonga vye akakhala kumuvyela kali. Mona ni atuvi kali simwe sivatu, ñgina amulonga wekha sivatu sikwawu. Mu kuhita masimbu, vivatu vye mona azivi kali vamusonekela vyeni ku mavoku. Amomo nendi wakutuva lumwe kutanga. Aha akukula, wakupama kulilonga mbimbi ya Suku na kusoka ku vye ali mu kulilonga.”
8 Avye vituleka kwakuninga ku vizuwa vyasu vakakhala kulilonga suma mu suma. Avu vakakhala kulumba momo phala vyuma vyose vakakhala kulilonga vivakoveli ku zimbungi zavu. (Deuteronômio 6: 6, 7) Avu nga vasoka kuvyuma vyasu. (Salmos 77:11, 12) Phala kukwasa vakwenzi na zikhulukazi kusweka mizimbu zasu ku zimbungi, valongesu vakakhala kuvutukila mu kuvyela kenzi-kenzi, zimbimbi za vivatu vya mu Salmo. (Provérbios 31:10-31) (mizimbu zivendeka na zimbimbi zimuhekha (Provérbios 31:10-31); Phala kulonga samboti avu vakakhala kulonga na zimbimbi na zinumero mu Hebraico Provérbios 30. Avu navu vakakhala kulonga vana na Calendario ya Gezer, phala vuvu kunyanga kuzimbuluka.
22-28 YA SUNGI, YINYUMISA MASASNGA
VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU ECLESIASTES 1-2
Pama na Kulonga Vakwenzi
w17.01 27-28 ¶3-4
“Vyuma vye Vihanyenu ku Vathu va Ufelelu”
3 Vathu venzi vasola milimu vezi kulumba, mu kusoka kwavu nga vazilumba vizuwa vyose se kuhwa. Tunde mu vizuwa vya Adau kate linu, vathu vezi kukuka vuvu vezi kufa. (Ecl. 1:4) Mukonda lya vye, kulinu kumbi zikilistau navu vezi kuhita na vihangu vinzi. Mazi ola mwemomo milimu za mbunga za Yehova hanzi zezi kupama na kukula. Kasimbu twakulumba zikhono za kulumba milimu zinzi na zinzi avamwe vakulu kavezi kuziva samboti milimu zasu, mazi avu vahasa kuhana mana ku vakwenzi. Vakwenzi navu vahasa kuhana zikhono zavu phala kulumba vyuma vinzi kumilimu za Suku. (Lucas 5:39) Mazi ola vakulu vaziva milimu ze twezi kulumba kulinu, vakwenzi hanzi vali na zikhonu zinzi. (Pro. 20:29) Amomo, suma samboti vakulu kukwasa vakwenzi kukula mu nzumbi phala kulumba milimu zinzi mu sikungulwila sa Suku.—Tanga Salmos 71:18.
4 Ava vali kuphala ya sikungulwila ahamwe vakhala na woma wakutusula milimu zavu. Avamwe vezi kukhala na woma wakutusula vye vezi kulumba mu sikungulwila. Vakwawu vali na woma wa kusoka kwakuninga vakwenzi kavesi kuhasa kulumba milimu zasu samboti. Avamwe vezi kusoka kwakuninga kavesi masimbu phala kulonga vakwenzi. Sikwawu vakwenzi kavatokaleli kukata mukonda lya momo kavavaheli milimu phala kulumba mu Sikungulwila.
Vyuma Vya Mukomu
it “Eclesiastes” ¶1
Zina lye mu hebraico Qo·heʹleth (lilomboloka “Muka Kukungulwila”) yivyela kukhanda ya vye ñgana mu israele akakhala kulumba. (Ecl. 1:1, 12) Milimu za ñgana zakakhala kukungulwila mbunga ya Suku phala vakhali hamuhekha mu kusimanya Suku yavu na sili. (1 Reis 8:1-5, 41-43, 66) Amomo phala kuziva se umwe ñgana wamboti ni lowo, vakakhala kumutala se wezi kukungulwila mbunga phala kusimanya Yehova ni lowo. (2 Reis 16:1-4; 18:1-6) Salomão,wakakhala muka kukungulwila, wakakhala kukungulwila mbunga ya israele na vathu vakwawu kwiza phala kuya mu yinzu ye ya vaka kusimanya Suku. Mu livulu lye, endi wakungulwila mbunga ya Suku, phala kuvyela kukhanda ya vyuma vye vya tumbu kavyesi na mukomu ku mesu aSuku. Na kuvakwasa kulumba vyuma vye Suku asola mukonda avu vakalihana kwa Suku. Zina lye lyali mu Bibilya yetu ya inglês twa kayinona mu Qo·heʹleth mu Septuaginta grega, ni lowo, Ek·kle·si·a·stesʹ (Eclesiastes), yilomboloka“ muthu yo alumba mbamdu ya simwe sikungulwila.”
29 YA SUNGI, YINYUMISA MASASNGA–5 YA KUVAGWAMBALI
VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU ECLESIASTES 3-4
Kolesa Zingozi Zavi Zitatu
ijwhf mbandu 10 ¶2-8
Namwahi Tuhasa Kuhita Samboti Masimbu etu mu Zitelefone?
● Kuziva momo twafanya kukhala na zitelefone kuhasa kukolesa ukaza. Avamwe vayala na vakhetu vakakazala, vali na zitelefone phala kuta maka na kuziva momo vali kasimbu kavesi hamuhekha.
“Suma samboti kuvyela ku thawa yavi kwakuninga ‘ami ñgukusola’ ni lowo ‘na khala ku kusoka sinenei’.”—Jonathan.
● Kukamba kuziva momo twafanya kukhala na zitelefone kwezi kuniha vithombo vinzi mu ukaza. Avamwe vezi kukhala masimbu enzi mu telefone, mukonda lya vye kavezi kukhala na masimbu phala kulikumbulula umwe na mukwawu.
“Ami na ziva kwakuninga ahamwe muyala wami akambeli kuvyela nami, ñgu si kataveli kutusula telefone.”—Julissa.
● Avamwe vezi kuvyela kwakuninga avu vahasa kuta maka na thawa yendi ola ali mu kuhuma mu telefone. Umwe mukhetu akalilonga sineni Sherry Turkle, wakavyela kukhanda ya “kulumba milimu zinzi mu sizuwa simuhekha.” Mu kuvyela sili, vifa vyakulumba milimu zinzi mu masimbu atoku ka suma sambotyaku. Endi wavyela heti, “muzimba wetu wakukata sineni nga twa lumba milimu zizni mu masimbu.”
“Suma samboti kuta maka na muyala wami, mazi sisoli kuta maka nendi há ali mu kulumba vyuma vinzi. Mukonda avye vyezi kuñgulumbisa kusoka kwakuninga endi wakusanguluka nga na musa na telefone yendi.”—Sarah.
Kumana: Masimbu wa wezi kukhala mu telefone ahasa kuvisa ukaza wavi ni lowo ku ukolesa.
w23.05 23-24 ¶12-14
Khala na “Muleku wa Jah”
12 Namwahi makaza vahasa kukengelesa Áquila na Priscila? Soka ku zimwe milimu yivi na thawa yavi mwafanya kulumba. Avi wezi kusola kukalakala kumuhekha na thawa yavi? Áquila na Priscila vakakhala kuya mbali ku milimu za kulonga. Namwahi mwezi kulumba tuyula twenu? Áquila na Priscila navu vakakhala kukalakala kumuhekha. Yivi na thawa yavi ola kamwesi milimu zimuhekha, mukonda lya vikhi mwa fanya kulumba milimu za konzo kumuhekha? (Ecl. 4:9) Etu twezi kuliva samboti mu kulumba zimwe milimu kumuhekha, mukonda mu kulumba vye twezi kukhala na masimbu phala kuta maka umwe na mukwawu. Robert na Linda, vali kali na vivu zinzi mu ukaza wavu. Robert heti: “Mu kuvyela sili katwezi kukhala na masimbu phala kuya mu kuhema kumuhekha na mukhetu wami. Mazi hose nezi kunona masimbu phala kusukula malonga na mukhetu wami na kulumba milimu zikwawu kumuhekha, nezi kuliva samboti, avye vyezi kuñgusangulwisa sineni. Kulumba vyuma kumuhekha kwezi kukolesa ukaza wetu na sisola setu umwe na mukwawu.”
13 Kukhala hamuhekha kakulomboloki kwakuninga mwa kulihana samboti. Umwe mukhetu ku Brasil wavyela momo: “Kulinu kumbi vyuma vinzi vyezi kutupyatwisa phala katukhali na masimbu akukhala kumuhekha na yo twatunga nendi. Ahamwe tusoka kwakuninga kakwesi suma nga sesi na masimbu akukhala na thawa yami. Ami na tuva kwakuninga nafanya kunona masimbu phala kuta maka na thawa yami na kumwiva samboti.” Tala vye Bruno na mukhetu wendi, Tays, vezi kulumba phala kuliva umwe na mukwawu. Endi heti: “Kumasimbu wa twali kumuhekha twezi kusweka zi telefone zetu, phala kuliva samboti umwe na mukwawu.”
14 Amuni nga kamwezi kusola kukhala kumuhekha me? Ahamwe kamwesi na vifa vimuhekha, mwezi kuthatha umwe na mukwawu. Vikhi siwa mwafanya kulumba? Zimbulukyenu kukhanda ya ziku, ayuyu kayezi kunyanga kukwata muleku. Phala kukuwata wafanya kuhaweza zikhunyi na kusembezela kandambu, kandambu. Nenu kakota mwakhala kunona tundambu twa masimbu ku vizuwa vyose phala kukhala kumuhekha? Zivyenu vyuma vye vosyenu musola, mazi kavimilumbisi kulikwata. (Tia. 3:18) Nga mwameteka kandambu kandambu, sisola senu ku umwe na mukwawu sakuya na kuliweza.
w23.05 21 ¶3
Khala na “Muleku wa Jah”
3 3Phala kukhala na “muleku wa Jah”, muyala na mukhetu vatokala kukolesa ukamba wavu na Yehova. Namwahi vyuma vye vikolesa ukuza? Nga umwe likaza valumbi zikhonu zakukolesa ukamba wavu na Yehova, avu vakulumba vye Suku asola. Kavesi kutusula vithombo kuzozesa sisola se vali nasu ku umwe na mukwawu. (Leia Eclesiastes 4:12.) Vathu mu nzumbi, vezi kulumba zikhonu za kukengelesa vilinga vyaYehova nañgu, kulumba mboti, kunengenena se kuhonga, na kuloloka. (Efé. 4:32–5:1) Likaza lye lyezi kulumba vyuma vye kakwesi kuvahwina kukolesa sisola savu. Phangi Lena, wali kali na 25 ya mivu mu ukaza, wavyela momo: “Kakuhwinyi kusola na kuleka vumbi ku muthu yo akuli mu nzumbi.”
Vyuma vya Mukomu
it “Sisola” ¶39
“Masimbu Phala ku Sola.” Yehova wezi kunona sisola sendi kuvathu va vezi kulumba vyuma vya viha. Suku wezi kuleka sisola sendi ku vathu vose kati ha vuvu valeka kwakuninga kavamusoleli wekha. Kati ha kwakuyuka masimbu Suku nendi kesi kuvaleka wekha sisola. Yehova na Yesu vasola mbembwa kavasoli vyuma vya viha. (Sal. 45:7; Heb. 1:9) Ava kavasoli Suku kavahasi kukhala na sisola sendi. Kasifanyi kuleka sisola ku vathu va, mukonda avu kavesi na sisola kwa Suku. (Sal. 139:21, 22; Isa. 26:10) Suku nendi ka vasoli, kwali masimbu akwiya avazima.—Sal. 21:8, 9; Ecl. 3:1, 8
6-12 YA KUVAGWAMBALI
VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU ECLESIASTES 5-6
Namwahi Tuhasa Kuleka Kavumbi kwa Suku ye Twezi Kusimanya?
w08 8/15 15-16 ¶17-18
Hana Mukomo kwa Yehova
17 Twa fanya “kuhana mukomo kwa Yehova landa lya landa hose twezi kuya mu kumusimanya. Livulu lya Eclesiastes 5:1 livyela momo: “Lava malu avi hose wakuya mukusimanya Suku ya sili mu yinzu yendi”. Moisés na Josué vaka vavyela phala kunona zihayi ku malu hose vakakhala hama ha yela. (Êxo. 3:5; Jos. 5:15) Avu vakakhala kulumba vye phala kuleka kwakuninga vali na vumbi. Zi sacerdote vakakhala kuvavyela momo: Lumbyenu mithala. “Phala kuvamba uyala”. (Êxo. 28:42, 43) Avye vyakakhala kuvakwasa kulilava hose vakakhala kuya mu kuzimuna vitusi. Vathu mu khumba ya zi sacerdote vakambeli kukhala na vumbi na kuhotolokela vyuma vye.
18 Phala kusimanya na sili, twafanya kuhana mukomu na kuleka kavumbi. Phala vathu kutuleka vumbi netu twafanya kuleka vumbi ku vakwetu. Kusimanya kwetu kwa fanya kunzila ku mbungi, mukonda kwenikoko Yehova ezi kutala phala kuziva kwakuninga twali na sili. (1 Sam. 16:7; Pro. 21:2) Sili se twali nasu twatokala kusileka ku vilinga vyetu, mu kulumba momo, twakuhasa kulihana samboti na vakwetu, netu katwesi kukhala na visoka kwakuninga etu twa landa. Sili setu satokala kutundesa vizuwa vyose, ku vye tuvyela na ku vye tulumba. Mu kuvyela kukhanda ya vilinga vyetu, twa fanya kulikwatenena ku vyuma vye apostulu Paulo akavyela: “Etu katwesi kulumbisa vakwetu kupyatuka, phala ka vatateli milimu zetu; mazi twasola kulileka kwakuninga tu zi vahika va Suku, ku vyuma vyetu vyose twezi kulumba.”(2 Cor. 6:3, 4) Etu “twali mu kuwahesa milongi za Suku yetu ku vyuma vyose twezi kulumba.”—Tito 2:10
w09 11/15 11 ¶21
Lilongi Bibilya Khala Kukolesa Malombelu Avi
21 Yesu wakalumba malombelu na ufelelu wa sunga lyeni. Hose aka hindula Lázaro, “Yesu waka katula mutwe kolu akavyeli momo: ‘Atata nakusakilila, momo wa ñgwiva. Ami na ziva kwakuninga hanzi wezi kuñgwiva.’” (João 11:41, 42) Malombelu avi ezi kuleka kwakuninga navi wali na ufelelu uneni? Lilongi lombelo lye Yesu akalonga, avi wakutala kwakuninga vyuma vya landa mukomo ku lombelu lyasu, kuyelesa zina lya Yehova, kwiya kwa uñgana wa Suku na kulumba vyuma vye Suku assola. (Mateus 6:9, 10) Soka ku malombelu avi. Ezi kuleka kwakuninga wasola nga uñgana wa Yehova uyuka? Nga tumbu lisula na vyuma vye Suku assola? Nga zina lyendi liyela? Malombelo avi atokala kuleka vyuma vye.
w17.04 6 ¶12
“Lumba vye Waka Kenekena”
12 Kulibatizala kumeteka tuhu. Mazi, hose tuvula mu kulibatizala twasola kupama mu kulumba milimu za Suku, mukonda twakalihana kwendi. Wafanya kulihula momo: ‘Tunde há na kalibatizala na liweza wekha kukula mu nzumbi? Nali mu kupama kusimanya Yehova na mbungi yose? (Col. 3:23) Nali mu kulumba malombelo, kutanga mbimbi ya Suku, kuya ku zinzangu na kunona masimbu phala kuya ku milimu za kulonga? Ni na zoza kandambu kulumba milimu zasu ze zi ñgukulisa mu nzumbi?’ Apostulu Pedro wakavyela heti tuhasa kulilava phala ka tuzozi milimu zetu mu nzumbi, nga twa weza mana, kupama na kusimanya Suku na ufelelu wetu.—Tanga 2 Ped. 1:5-8.
Vyuma Vya Mukomu
w20.09 31 ¶3-5
Vihulu vya Vakakutanga
Eclesiastes 5:8 yali mu kuvyela kukhanda ya nguvulu ye yezi kusuvalesa zikhukhunyu. Nguvulu yasu yatokala kuzimbuluka kwakuninga kwali muthu amulandi ali mu kumutala. Mazi ku zinguvulu za mu tumbu, ahamwe zinguvulu zose kazambotyaku, mukonda lya vye vathu venzi, vezi kulikwata na zinguvulu.
Mazi ola twakuhita na vihangu vizila visesemena, twatokala kuziva kwakuninga “Yehova yo kututala na kutala va vali ku zinguvulu” za vayala. Twafanya kuhana vihangu vyetu kwa Yehova. (Sal. 55:22; Fil. 4:6, 7) Etu twa ziva kwakuninga “mesu aYehova ezi kutala tumbu lyose phala kuleka zikhono zendi kuva vezi kumusimanya na mbungi yose.”——2 Crô. 16:9
Aye livulu lya Eclesiastes 5:8 yizimbulwisa momo zinguvulu vatokala; hanzi kwali muthu alandi mukwawu. Landa lya landa sivatu se, situzimbulwisa kwakuninga Yehova yiye alandi zinguvulu zose mu tumbu, endi wali holu ya zinguvulu zose. Amuni endi wali mu kutumina na monendi, ahaki ku uñgana. Yehova ezi kutala vyuma vyose, endi muka sili, na monendi mwenimomo atokala.
13-19 YA KUVAGWAMBALI
VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU ECLESIASTES 7-8
“Ndoye Konzu ya va Vali na Thambi”
it “Thambi” ¶9
Masimbu Akuzinda. Masimbu akuzinda. Livulu lya Ecclesiastes 3:1, 4 yivyela yiti: kwali “masimbu phala kulila ko kwali masimbu phala kuyola; masimbu phala kuliva kakhambu ko kwali masimbu phala kuphyuka.” Mu kuziva kwakuninga vose twakwiya tufa, zimbungi za vaka mana zezi kukhala ku “yinzu yali na thambi” ku yinzu ye yali na sizomba lowo. (Eccl. 7:2, 4 Pro. 14:13) Amomo, muthu yo ali na mana kezi kutyapulula yinzu yali na thambi phala kuya mu kuhema, mazi, wezi kuleka kavumbi na kukolesa vakwawu. Avye vimukwasa kuzimbuluka kwakuninga nendi wakufa simwe sizuwa, mukonda lya momo endi alumba zikhono phala kwenda mu nzila ya Suku akamulumba.
w19.06 23 ¶15
Kwasa Vakwenu Kuzoza Thathi
15 Mukhetu wa William, wakafa kali kahehi, endi wa vyela momo: “Ami nezi kusanguluka hose nezi kwiva vakwetu mu kuvyela kukhanda ya vilinga vyamboti vya mukhetu wami; Avye viñguzimbulwisa kwakuninga vathu vakamusola vakakhala kumuleka kavumbi. Visoka vye vyezi kuñgukwasa sineni. Ami nezi kuliva samboti mukonda ami na kasola sineni mukhetu wami etu twakahita ku vyuma vinzi kumuhekha.”Umwe mukhetu akafunda muyala wavyela heti: “Ami nezi kuliva samboti hose vakwetu vezi kulumba lombelo kumuhekha nami. Vezi kuñgukwasa hose vezi kuvyela kukhanda ya muyala wami na ha vezi kuñgwiva mu kuvyela kukhanda yendi.”
w17.07 16 ¶16
“Lila na va Vezi Kulila”
16 Kutyapululi zikhonu za malombelu avi phala kukwasa phangi yavi mu nzumbi akuhita na thambi. Ola kwahaseli kuvyela samboti mukonda ya misongu wali nazu ku mbungi na masozi wa kulila, zimbimbi ze wakuvyela zali na zikhonu za kupamesa yo akuhita na thambi. Dalene wa vyela heti “hose ziphangi vezi kwiya mu kuñgupamesa ami nezi kuvahula se vasoli kuñgulumbila lombelo. Hose vezi kumeteka kulumba lombelo, ahamwe vakenga zimbimbi ze vakuvyela, mazi mu kuhita masimbu ñgwiva lumwe kwakuninga zimbimbi ze vakuvyela za sili. Ufelelu wavu, na sisola savu na momo vañguhana matwi kwezi kukolesa ufelelu wami.”
w17.07 16 ¶17-19
“Lila na va Vezi Kulila”
17 Hose twezi kufunda muthu, muthu na muthu akhala na kukola kwendi. Amomo wa fanya kunona masimbu phala kuvapamesa landa lya landa, há unzimu wavu, na tuhalu twavu vakuvasa vuveni, phala vayi ku manzu avu mukonda thambi yahwa. “Kahalu ka sunga kasola ku masimbu ose, alilumba phangi ku masimbu avihangu.” (Pro. 17:17) Ziphangi zetu mu nzumbi vahasa kukhala sikwasu setu nga twa funda nzimu yetu.—Tanga 1 Tessalonicenses 3:7.
18 Ziva kwakuninga vathu va vafundisi ahamwe vezi kwiva kukola ku mbungi mu kuzimbuluka khumba yendi anafi mukonda ya zimwe zifotu, kaselu, na vyuma vikwawu. Kulumba yivi veni vyuma vinzi mwakakhala kulumba kumuhekha na yo anafi, nañgu kuya ku zinzangu zineni, kuya ku nzangu ya kuzimbuluka kwa kufa kwa Yesu, ahamwe kwezi kuhwinya mukonda kunihisa kukola ku mbungi. Umwe phangi wavyela momo: “Ami na kakhala kusoka kwakuninga nga na zimbuluka sizuwa se twakakazala na kuzinda, hi sunga lumwe sakahwinya. Mazi zimwe ziphangi vakalikungulula phala kwiya mu kukhala nami ku sizuwa sasu senise.”
19 Ziva kwakuninga vathu va vafundisi vavingi kuvapamesa, ka ku vimwe vizuwa tuhu-aku lowo, mazi ku vizuwa vyose. Junia wa vyela heti “ahamwe kutambula sikwasu, na kukhala kumuhekha na ziphangi ku vizuwa vye ka vyesi na mukomu winzi, kwamboti-mboti. “Vizuwa vyasu vye vyezi kuñgukwasa sineni.” Etu twaziva kwakuninga ka twesi kuhasa kumana kukola ko, muthu ali naku ku mbungi mukonda lya kufunda muthu yo asola sineni, Mazi mu kulumba zikhonu phala kukwasa muthu yo afundi, tuhasa kumukwasa kuliva kasinga. (1 João 3:18) Umwe phangi vashana veti Gaby wa vyela momo: “Ami nezi kusakilila Yehova mukonda ya sikwasu se vakulu va sikungulwila vakañguha. Avu vaka ñgukwasa kuliva kwakuninga Yehova añgusola, nali ku mavoku endi.”
Vyuma vya Mukomu
w23.03 31 ¶18
“Mukonda lya vye Vose Vakuziva Kwakuninga mu Zindongi Zami”
18 Ahamwe katwesi kusola kuvyela wekha na umwe phangi atuvyeli mwa viha. Mazi suma samboti kusoka kuvihulu vye: ‘Na ziva se mukonda lya vikhi avyeli momo?’ (Pro. 18:13) ‘Endi waka sola lumwe kuñguvyela mwaviha?’ (Ecl. 7:20) Nami na kamuvyela kali simwe suma saviha?’ (Ecl. 7:21, 22) ‘Nga na vyela nendi kukhanda ya vyuma vyasu twakusola kulikwata?’ (Tanga Pro. 26:20.) Nga twasoka ku vihulu vye, ahamwe twakuziva kwakuninga kota twa lava vyuma vye phangi atuvyeli.
20-26 YA KUVAGWAMBALI
VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU ECLESIASTES 9-10
Pama Ola na Mihangu
w13 8/15 14 ¶20-21
Kuteteli “Yehova Mukonda lya Vihangu”
20 Kuteteli Yehova. Mukonda lya vikhi? Ahamwe yitu veni twa kulimwesa lamba. Amomo suma samboti kulitava yivi veni. (Gál. 6:7) Kunyiki kutetela Yehova mukonda ya lamba wali mu kuhita. Mukonda lya vikhi kasuma sambotyaku kutetela Suku? Asi soka mu sifika se: Makalu ahasa kutina sineni. Amuni muthu yo ali mu kundesa kalu, aziva samboti sivendu mazi yo kundesa sineni, mu kuhinguluka phala kuya mu sivendu sikwawu amuni wandumuka. Amuni wakutetela yo akalumba kalu? Lowo! Na Yehova nendi mwemomo akatulumba, endi waka tulumba phala yitu kulumba vyosyovyo yitu twasola. Mazi endi nendi wakatuha milongi zihasa kutukwasa kulumba tuyula twamboti. Amuni mukonda lya vikhi, vamwe vathu vezi kutetela Yehova mukonda lya vyuma vya viha vezi kuhita navyu?
21 Etu twaziva kwakuninga vimwe vyuma vya viha vyezi kuhita, kayitu-aku twezi kuvikenga. Mazi avimwe vyuma vyezi kuhita netu mukonda lya “vyuma vya viha vyhezi kumoneka.” (Ecl. 9:11) Etu katwafanyeni kulava kwakuninga Sathana yiye ezi kumwesa lamba ku vathu vose mu tumbu. (1 João 5:19; Apo. 12:9) Nguma yetu Sathana Lyabu—ka Yehova-aku lowo!—1 Ped. 5:8
w19.09 5 ¶10
Yehova Ezi Kuhana Mukomu ku va Valenduka
10 Kulenduka naku kwezi kutukwasa ku mwenyu. Ahamwe twakumona vyuma vyaviha ku mwenyu wetu. Ñgana Salomão wakavyela momo: “Na mona vahika mu kundela ku kavalu, mazi vana va ziñgana na vamona mukundela hosi nañgu vahika.” (Ecl. 10:7) Ava vali na unoñgo ahamwe vezi kuvatyapulula. Mazi ava kavesi na unoñgo vezi kuvahana mukomu. Mazi ola mwemomo, Salomão wa kavyela kwakuninga katwa tokaleli kulikwatenena ku vyuma vya viha, mazi, suma samboti kutala vyuma momo vya tokala. (Ecl. 6:9) Nga twa lenduka, twa kuhasa kutala momo mwenyu watokala—se kuliva kakhambu.
w11 10/15 8 ¶1-2
Kuhema Kwavi, Kwamboti?
Bibilya yivyela yiti Yehova wasola nga katukhali tuhu na mwuenyu mazi, twiva matovi kasimbu twali na mwenyu. Livulu lya Salmos 104:14, 15 yivyela yiti: “Yehova wali mu kulumbisa kuvula hosi makulya na vinyu yilumbisa mbungi ya muyala kusanguluka, phala kulumbisa sihanga sa muyala kuhenya na mazi, na mbolo phala kulitekula”. Yehova wezi kulumbisa makulya kukula phala kutuha mazi, na vinyu navyuma vikwawu twezi kulya. Vinyu suma samboti “yisangulwisa mbungi”. Ayu nayu yitukwasa ku vyuma vikwawu ku mwenyu. (Sal. 104:14, 15) Yehova wasola nga tu khala na matovi, na “kusanguluka ku mbungi.”—At. 14:16, 17
2 Katwa tokaleli kuliva mwaviha nga twanona masimbu phala kutala vyuma vye Yehova akalumba, nañgu tuzila kolu, zifololo na vyuma vikwawu Yehova akalumba, ni lowo phala kutala mboti ku vyuma vye vituha kusanguluka. (Mat. 6:26, 28; Sal. 8:3, 4) Kukhala na mwenyu wasanguluka mboti Yehova ezi kutuha. (Ecl. 3:12, 13) Nga twa ziva kwakuninga, Yehova yiye ezi kutuha masimbuphala kuhema, katwesi kuvisa masimbu asu phala kulumba vyuma vye vimuzindisa.
Vyuma vya Mukomu
it “Mbembwe,” ¶4, 8
Kuvyela mwaviha, kwezi kulumbisa vathu kuta mbembwe, vathu vezi kuzemba muthu yo ata mbembwe. Mana wa tusanga mu Eclesiastes 10:12-14 kayisi zikhangu ayu yivyela momo: “Muhombo wa yo atoha kumulya. Zimbimbi zendi ziteti za ova, zasuka kweni zizihisa. Mazi muthu yo sova, aweza wekha zimbimbi kweni.”
Ahamwe twezi kusoka kwakuninga kakwesi suma mu kuta mbwembwe, mazi kuta mbwembwe ka suma samboti-aku kwezi kuzindisa, na kuvisa mbembwa na vakwetu. Ahamwe tusoka kwakuninga tuhu maka twa kuta. Suku kasoli yo ata mbwembwe ola yiye asoki heti kakwesi suma, kukenga “visaki na ziphangi” kulumba mbandu ya vyuma vye Suku kasoli. (Pro. 6:16-19) Mbimbi ye “Muka kuta mbwembwe” na mbimbi ye “yo ezi kutetela” mu lizu lya Grego valisoneka momo di·a bo·los. Mu bibilya nayu mbimbi yasu ye zina likwawu lya Sathana “Lyabu”, mukonda yiye ezi kutetela Suku. (Jo. 8:44; Apo. 12:9, 10; Gén. 3:2-5) Avye vileka kwakuninga kutetela kose kwakanzila kwendi.
27 YA KUVAGWAMBALI–2 YA KUMOSI
VYUMA VYAMBOTI VYA MBIMBI YA SUKU ECLESIASTES 11-12
Khala na Mwenyu Wasanguluka
g 3/15 13 ¶6-7
Kwasima na Mwanya—“Kukuna samboti”?
Mwanya wali na vyuma vitulumba samboti. Umwe mukanda wa mzimbu wakavyela momo: “Tuvimbambala twezi kunihasa mavuvezi, katwezi kukukhala simbu mu kufa na mwanya.”
Namwahi ñguhasa kunona mboti na mwanya? Avi watokla kuhita kasitembu na kuyota kamwanya. Kulumba vye vyakukukwasa kuliva samboti mu muzimba.
w23.02 21 ¶6-7
Hana Mukomu ku Mwenyu Suku Akatuha.
6 Ola mwemo bibilya kamukanda-aku wa kusoha, awu uvyela vyuma vye Suku asoka kukhnada ya kusoha na kulya. Ayu yivyela vyuma twafanya kutusula “vivisa muzimba wetu”. (Ec 11:10) Bibilya yiti, kunwa sinene na kulya sineni, situsi. (Prov.23:20) Yehova wasola nga tulilava phala katulyi seneni na kulya sinene.—1 Cor. 6:12; 9:25.
7 7Twafanya kulumba tuyola twamboti phala kuleka kwakuniga kuhana mukomu ku mwenyu Suku akatuha (Sl. 119:99, 100; leia Provérbios 2:11.) Twafanya kusoka na kukhala na silunzi samboti kukhanda ya vye twakulya. Nga amwe makulya ezi kukulumba mwaviha, kukhala na silunzi na mana amboti. Kwa kukukwasa kutusula makulya asu. Phala kukola, twa tokala kuzeka samboti na kuya na kutina na kukomba yinzu yetu.
w24.09 2 ¶2-3
“Lumbyenu vye Mbimbi Yivyela”
2 Ava vezi kusimaya Yehova vasanguluka. Amuni, mukomda lya vikhi? Vyuma vinzi vyezi kutuha kusanguluka, nañgu kutanga Bibilya, na kulumba zikhonu za kulumba vye twezi kutanga mu bibiblya.—Read James 1:22-25.
3 Kukhala kulumba vye “twezi kutanga mu bibilya” kwezi tuhana zimboti zinzi. Kukhanda yikwawu, twatokala kulumba vye Yehova asola. Kulumba vye kwezi kutuha kusanguluka kwinzi. (Ec 12:13) Mu kulumba vye twezi kutuva mu Bibilya, tuhasa kukhala na khumba ya Sanguluka na kukolesa ukamba wetu na ziphangi zetu mu nzumbi. Hamwe navi mwemomo wezi kuliva ku mwenyu. Kukhanda yikwau, katwesi kuhita na vithombu vye vyezi kuhita na vathu va kavezi kwenda mu nzila ya Yehova. Etu twezi kusoka nañgu momo Ñgana David akavyela. Hose akakhla kuvyela kukhanda ya vitumu vya Yehova, endi wakavyela momo: “Mukuvisweka, kwali zimboti zinzi.”—Ps. 19:7-11.
Vyuma vya Mukomu
it “Vakavatuma” ¶10
Vyuma twezi kumona vileka kwakuninga, vathu va Suku akatuma phala kusoneka mbimbi yendi, kavakakhele kusoneka vyuma vye vuvu vasoli. nañgu momo twezi kutanga vye apóstolu João akasoneka mu Apocalipse “Suku akavandesa” yo akavahana kukhanda ya mungelu “yo akamona” kwakuninga João “wahana umbangi wa mbimbi ya Suku na Yesu kilistu vyuma vyose akamona”. (Apo. 1:1, 2) Kukhanda, “ya nzumbi” João “weya mu sizuwa sa ñgana” vakamuvyeli momo: “vyose wakumona, visoneki mu umwe mukanda”. (Apo. 1:10, 11) Amomo, Suku akatusula vathu kusoneka bibilya na zimbimbi zavu kukhanda ya vye vakakhala kumona (Hab 2:2), Mazi kavatuswili vuvu veni, endi wakakhala kuvandesa phala vyuma kutunda samboti na sili, mazi vyose mu sisola sa Yehova. (Pro. 30:5, 6) Tuhasa kutala zikhonu ze vathu va vakasoneka bibilya vakalumba, mu kusoka ku vye vyali mu livulu lya Eclesiastes 12:9, 10 Avuvu vakakenga, kusuñgamesa zimbimbi ze” phala kusoneka zimbimbi zisosa na zimbimbi ze zipemesa na zimbimbi ze za sili.”—Tala wekha Luc. 1:1-4