Georgette Douwma/Stone via Getty Images
OKUTI OHI MAIHUPU?
ELUNGA
MELUNGA mwati umwe omo mutunda ovipuka ovinyingi tulia, omo mutunda ovipuka ovinyingi vilingwa ovihemba. Omphepo onyingi vali itavela okufima tyilinge pala ovanthu tyilinge pala ovinyama, itunda melunga. Elunga tupu linana omphepo yokwatokota yehetavela okufima itunda movanthu no movinyama, no momitole. Tupu likalesa nawa omphepo, opo kutie akwahatende unene akwahatokota unene, akukala vala nawa.
Oityi Tyili Nokunyona Elunga?
Tyina omphepo yamapiluluka unene, inyona ovipuka ovinyingi vina omwenyo vikala melunga. Ovanongo vokwatanga vati, ovipuka ovinyingi vina omwenyo melunga vihupisa ovikwavo, apa twakakalela omanima ekehika 30 kamavikala-ko vali, mavinkhi.
Vokwatanga tupu vati oviila ovinyingi viokulia melunga, pahe vili vala nokulia no nopulasituku, ngwe onopulasitiku mbuvasiwa melunga mbuna nokwipaa ovinyama ovinyingi omanima atyo aeho.
Omunene watyo wo Nações Unidas utiwa o António Guterres, mo 2022 watile: ‘Elunga katwelikwatele nawa, twelinyona. Pahe hono tuna umwe okututumba natyo liviuke.’
Ohi Yatungwa Umwe Pala Ikale Nelunga Liasukuka
Elunga mwene lilisukula alike kovipuka ovanthu valinga vilisilisa. Novipuka vikala melunga vina omwenyo mwene vilisukula avike. Omukanda umwe utiwa Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation wati tyina ovanthu vahasilisa elunga, “nalio mwene lityivila okuundapa nawa otyo lilisukula.” Nkhele tala ovipuka vimwe visukula elunga:
Melunga muna oufo umwe oututu-tutu utiwa fitoplâncton uti tyina melunga mwameya omphepo yatokota inyona ovipuka, ngwe awiinane. Oufo watyo oo, omphepo yokwatokota unana, ilifwe pomphepo yokwatokota inanwa nomiti aviho, neholi lili kombanda yeheke.
Melunga muna ounyama oututu-tutu ulia evi viankhila-nkhila-mo. Ine haunyama oo ñgeni evi vinkhila melunga vilisilisa. Ounyama watyo oo, nao uliwa-vo vali novinyama ovikwavo vikala melunga. Vamwe vokutala ovinyama vikala melunga vati: “Elunga lisukuka tupu nawa” otyipuka otyo ovinyama ovio vilinga.
Melunga muna ovinyama ovinyingi viti tyina viamali otyipuka tyikola ovikwavo, tyina viketyipola-mo tyitupu vali oukola.
Oityi Ovanthu Vekahi Nokulinga?
Ine tukwatela monosaku, no mounthenda twahamayumbuhi liwa, kamatusilisa elunga
Tyina melunga mwahayumbilwe etyi tyasila, opo nalio kamalisukisa vali okulisukula. Otyo ovanongo vokwatanga vatila, onosaku, novipuka ovikwavo vali, nga wakwatela-mo hahe okuvitwala monomakina vikaviukiswe vali tyipona okuviyumbahi.
Mahi otyo hatyo vala matyisukula elunga. Momanima omu, vokutala ine onohika mbasukuka, pena enima vaongololele olisu onyingi-nyingi elunga liandya-mo, inyingila momalila ekehika ponomili 92 konthele kelunga movilongo vina 112. Mahi olisu oyo ngootyo nkhele kaihi-ale, mwene ei inyingila melunga kailifwe-ale pano.
Vo National Geographic vapopia okuti: ‘Ovipuka ovinyingi [vinyona omeva vili nokuyumbwa melunga] haa kamavivilwa-le vali okuvipola-mo. Ovanthu vena nokupaka ovipuka ovinyingi viasila melunga, pahe novinyama vikala-mo tyivipwiya okusukula omeva elunga.’
Oityi Tutila Maihupu?— Oityi Ombimbiliya Ipopia?
“Ohi yeyula ovilinga viove. Tala elunga enene-nene liekelitaha-taha, muna ovipuka ovinyingi-nyingi vina omwenyo, kovitutu kovinene.” — Oviimbo 104:24, 25.
Huku elunga welitunga mwene lityivile okulisukula. Nkhele tala vala: Ine Huku elunga ulii umwe nawa, wii umwe novipuka aviho vina omwenyo vikala-mo, opo naina utyivila umwe okulisukula alikala ngeetyi ahanda. Tala onthele yati: “Huku Wati Ohi Maihupu,” pefo 15.