Wahasoke Okuti Motyivili Vala Liwa
Yoshimitsu ukala ko Japão wati: “Ame ankho ndyipwena mahi pahe andyityiyekepo mokonda ndyina okalukembe. Pondywo yange andyihonekapo okuti: ‘Pano kapapwenenwa.’ Etyi pakala vala ola ike ovipepe aviya vali andyikwata osikalu andyipwene ñgoo vali.”
NGETYI tyapopia Yoshimitsu okuyekapo okupwena katyapepukile, tyesukisa umwe okulikawatehila. Povanthu vena 100, vena 90 vati vala avayekepo okupwena, avetyikondokela vali. Ine no ove uhanda okuyekapo okupwena, noñgonoka okuti pamwe ovipepe maviya umwe. Pahe una okusoka etyi molingi wahatokele-mo vali.
Pamwe mohande omupepo womakaya: Ine upwena osikalu ike, mokala ononthiki ononthatu otyo utyihanda vala tyokupwena. Mahi pahe tyina pamalambe ono simanu onombali kuliwa vali unene novipepe. Omukwendye umwe nae ankho upwena wati: “Pahe konyima oku, ovipepe viatyo viti vala aviya aviende, kukala vali navio ehimbwe.” Papondola umwe okukala omanima omanyingi, mahi pamwe uti-ko ñgaa waliwa vali novipepe. Ine watala vieya wahakahatele vala kosikalu, kevelapo vala katutu matyilambe-ale, kavikala-le ehimbwe.
Ovipuka ovikwavo omunthu eiva tyina ayekapo okupwena: Tyina omunthu ayekapo okupwena pahe, pamwe ulala unene, ovilinga viae uvilinga vala nondende, pamwe uvondoka vala unene. Pamwe olutu lwihama, nokunyua. Pamwe upwila vala moulili, pamwe ukohola vala unene, pamwe una vala ononyengo, pamwe ulinyengwa vala. Ovipuka ovio pamwe pala vilambe pakala onosimanu ononkhwana, pamwe onosimanu epandu.
Tyina ukahi ngotyo una ovipuka wesukisa okulinga vipondola okukukwatesako. Vimwe ovievi:
● Langala-po omutenya.
● Nwa unene omaande, nosumu. Lya umwe ovikulia vikahi nawa.
● Linana monongolo.
● Kokela omwenyo mokati.
Lityilika okulinga ovipuka ankho ulinga pokupwena: Hamwe ankho utyihole tyokuti oku otyo unwa oku otyo upwena. Opo wahasoke vali kosikalu, tyina uti pokunwa nwa vala okukuluminya. Katutu-katutu motyivili umwe okunwa nawa, ohasoko vali kokukwata osikalu.
Otyipuka twapopia konyima oku tyokuti tyina omunthu alinga ovipuka vimwe usoka kosikalu, tyipondola okukala omanima omanyingi. Torben, twapopia-le konyima oku, wati: “Apa nayekapo okupwena penale omanima 19, mahi na hono pamwe tyina ndyinwa okafe nkhele nahanda ñgoo okupwena.”
Omunthu wokuti okuti otyo anwa ovikunwa vikoleswa, oku otyo asipa, ine kayekepo okunwa, opo tupu kemetyivili okuyekapo okupwena. Oityi apondola okulinga? Wesukisa okuyekapo okunwa ovikunwa vikoleswa, nokukala apa panuwa. Ovanthu ovanyingi vakondoka kokusipa pwetyi ankho veli nokunwa. Omokonda yatyi?
● Omokonda omunthu nankho unwa vala katutu tyimwetela ovipepe viokusipa.
● Haunene okunwa tyilingilwa vala kumwe nokusipa.
● Okunwa tyinyona onondunge mbombunthu. Otyo Ombimbiliya yapopila okuti: ‘Ovinyu ipola omunthu onondunge.’ — Oséias 4:11.
Omapanga: Koya nawa omapanga ove. Wahaende novanthu vokupwena vapondola okukuhonyiliya. Wahaye povanthu vokukulinga omukwele, vahanda upwene.
Okunumana: Ovanthu ovanyingi vokwayekele-po okusipa pamwe vapwena vali mokonda ankho vanumana. Tyina wamatale okuti waliwa novipepe, opo wahapwene vali linga ñgaa: Nwa omeva, okuti hatyo, nkhele kaende-ende, linana monongolo, oo linga otyipuka otyikwavo matyikutalula. Opo usoke kovipuka vikahi nawa ohasoko okupwena, tanga Ombimbiliya olikwambela. — Salmo 19:14.
Wahatatese
● Okuhipulako vala kapii kamatyilingi natyike.
Otyili: Okuhipulako vala kapii tyihika umwe kowongo okala umwe natyo onoola ononthatu. Omunthu pamwe uhimbikila umwe kokuhipula, pahe atokela vali mokusipa.
● Okupwena tyinthulisa omutima.
Otyili: Omunthu tyina anumana apwene, katulu-ale omutima, uvilapo vali. Pamwe tyipondola utula umwe omutima, mahi omokonda vala nkhele ovipepe vialamba.
● Ame netyihimbika-le kohale, hityivili vali okutyiyekapo.
Otyili: Okulalela vala okuti ame ndyipwena-le tya kohale, nkhuali himetyivile-ale, tyipondola okukusoyesa ohetyivili umwe. Otyo Ombimbiliya yatila: “Ine monthiki yononkhumbi usoya, ononkhono mbove mambutepuluka.” (Provérbios 24:10) Naina wahasoye osoko vala okuti nkhuali kumetivili-ale. Ine ulinga umwe ovipuka aviho twapopia momukanda ou, motyivili umwe okutyiyekapo.
● Okuyekapo okupwena ndyivela.
Otyili: yina wayekapo okupwena olutu kalukala nawa, mahi katyikalale ehimbwe tyilamba. Likwatehila umwe vala! Ine nthiki imwe ukati ñgaa uhanda okupwena, wahakwate osikalu. Mwene matyilambe katyisete-ale! Tyikala kapii atyiende.
● Pamwe ndyilimbiliwa.
Otyili: Ine usipa mokonda ulimbililwa oo una ouvela wokulinyengwa, enda kosipitali. Onondotolo mambukukwasako okuyeka-po okupwena. Vapondola okukwaavela ovihemba avikukwatesako umwe atyehekulingi omapita tyina wayekapo okupwena.
● Ine ndyipwena vali, mandyilitombo vala unene.
Otyili: Ine una nokulikwatesila uyekepo okupwena, mahi pamwe tyina ukati ñgaa watokela-mo vali, wehelitombe oti hamwe ngotyo kusilivila. Ovanthu ovanyingi navo otyo vehole umwe okulinga. Likwatesila vala motyivili umwe okutyiyeka-po.
Omukulu umwe utiwa o Romualdo wakalale omanima 26 nokupwena. Apa etyiyekapo palambale omanima 30, mahi no ngotyo tala etyi apopia. Wati: “Ankho ndyiti vala andyityiyekepo andyityiwane vali. Pamwe ankho ndyisoka vala okuti naina nkhuali himetyivili-ale. Mahi mokonda ankho ndyihanda umwe okukala epanga lya Huku, andyiti hono ngaliti pano mandyityiyekepo umwe, andyilikwambela umwe unene. Huku wankhuatesako andyityivili umwe okutyiyekapo.”
Komutwe oku matutale ovipuka ovikwavo una okulinga opo uyekepo okupwena.
[Okakasa]
OTYIPUKA TYIMWE TYIIPAA
Omakaya valinga nao ovipuka ovinyingi. Kuna umwe onovenda mbumwe mulandeswa vala ovipuka vialingwa nomakaya novifo ovikwavo vali. Eongano Liekongoko Mouye liapopia okuti “ovipuka viatyo aviho vialingwa nomakaya viipaa.” Omauvela omanyingi aipaa atuka komakaya. Omunthu ine upwena tyina omulemi tyilinga omapita olukembe luli meimo. Nkhele kuna vali ovipuka ovikwavo vilingwa nomakaya. Ovipi?
Osikalu itiwa Bidis: Onosikalu ombo mbutiwa Bidis mbukala unene kovilongo vyo Asia. Mbutunda vali unene omuhi tyipona onosikalu ononkhwavo.
Osikalu itiwa Charutos: Vakwata efo liekaya ngako vawingila omakaya atyo. Na tyina vala winyima, una vala omupepo watyo womakaya.
Osikalu itiwa cravo: Mosikalu oyo tyati umwe omo muna omakaya, omo muna vali ovifo ovikwavo vyo kotyilongo tyo India. Itunda vali unene omuhi tyipona onosikalu ombo twetyiliya.
Ombutesa: Okupwena ombutesa otyipuka tyike vala nokupwena onosikalu ononkhwavo, natyo tyivelesa, tyiipaa.
Ovipuka ovikwavo vinyingiya omakaya molutu: Ovanthu vamwe vafenya omakaya, vamwe vanthiakina ovipuka vina omakaya. Otyipuka otyo natyo tyilinga omapita mokonda omakaya anyingilila momihipa.
Okamakina kokupwenena: Mokamakina oko vapaka-mo omaande, nomakaya, novipuka ovikwavo. Ovanthu vasoka okuti okupwenena mokamakina oko tyitupu etyi tyilinga, mahi natyo tyilinga omapita omapunga.
[Okakasa]
OITYI UNA OKULINGA UKWATESEKO OMUNTHU WAHANDA OKUYEKAPO OKUPWENA?
● Mupandula. Okupandula omunthu tyikahi vali nawa tyipona okumuyayesa vala, nokumupopila vala ovipuka ovinyingi. Mupopila okuti: “Ove motyivili, likwatehila vala!” Onondaka ngo ombo mbukwatesako vali omunthu tyipona okumupopila okuti: “Na hono nkhele upwena ñgoo?”
● Mwevela. Omunthu tyina ayekapo okupwena pamwe ukala vala nononyengo, pamwe upondola okukukumbulula vala omapita. Mahi ove linga vala ngoti kutyete-ale, popia vala nawa nae. Upondola okupopia okuti: “Ndyityii umwe okuti katyapepukile, mahi utyii, nahambukwa unene no ove mokonda uli nokulikwatehila.” Wahapopie okuti: “Naina ankho ukahi vali nawa etyi upwena!”
● Kala epanga liae. Ombimbiliya yati: “Epanga liotyotyili una olwembia omuvo auho. Watyitwa umwe ekukwateseko momuvo wononkhumbi.” (Provérbios 17:17) Pwa-elundo tyina umukwatesako. Naapa umwe anumana, mulinga vala okankhenda. Tyilinge o komutenya, tyilinge o kounthiki, mukwatesako vala.