Tyina Tutala Ouye, Oityi Tulilongesilako?

Ouye waonganekwa nawa. Omukanda umwe wokupopia ononthungululu, wapopia okuti: “Ononthungululu hakuti mbuli vala meulu omo tyahaonganekelwe, mahi mbaongana umwe nawa. Olie wembuonganeka nawa ngotyo? Vokuatanga unene vetavela okuti, otyipuka otyo tyimonekapo mokonda yotyipuka tyimwe tyahamonwa tyitiwa materia escura. Motyipuka omo muna ononkhunkha, iya mononkhunkha omo muvasiwa onthungululu ononyingi.”

Ngotyo oityi tyaonganeka nawa ouye? Tupondola okusoka okuti ovipuka ovio muene vielionganeka vala avike, kutupu ou wevionganeka? Tala etyi tyapopile omunthu wokuatanga unene utiwa o Allan Sandage. Omunthu oo ankho “wankhimanene unene kokutala ononthungululu momanima 100 konyima” tupu ankho utavela okuti kouye kuna Huku.

Wapopia okuti: “Ame hitavela okuti ouye muene oo welilinga awike aulionganeka umwe nawa ngetyi ukahi. Kuna umwe weulinga, ewonganeka umwe nawa ngetyi ukahi.”

Ouye walingwa umwe nawa, opo mukale ovipuka vina omuenyo. Vokuatanga unene vapopia okuti meulu omu muna otyipuka tyimwe tyikuatesako ekumbi aliahatokota unene. Ankho kakuakalele otyipuka otyo, ñgeno ekumbi litokota umwe unene pano pohi apahakala natyike tyina omuenyo.

Otyo o tyimwe vala povipuka vivasiwa meulu omu, vikuatesako ouye uno. Omunthu omukuavo utiwa o Anil Ananthaswamy wapopia okuti “ine kakuali otyipuka otyo, ñgeno tyati vala ononthungululu meulu omu kambumo, iya pano pohi ñgeno petupu natyike tyina omuenyo.”

Ohi eumbo likahi nawa pala ovanthu. Ohi yatungwa umwe nawa, amupakwa omaande omanyingi tupu meulu amupakwa ohanyi ikuatesako ohi okuahatundu pomphangu yayo. Omukanda utiwa Nacional Geografico wapopia okuti “ohi yatungwa umwe nawa, aipakwa pomphangu ikuatesako ovanthu novipuka ovikuavo okukala nomuenyo.”a

Omuhoneki umwe wapopia okuti “apa pakuata ekumbi petupu vali otyipuka otyikuavo. Otyo tyitukuatesako okukala nomuenyo kombanda yohi. Ankho tuakalele vali popepi unene nononthungululu, ñgeno omuenyo wetu kaukahi nawa. Mahi ngetyi tyipopia vokuatanga unene, onthue tuvasiwa umwe pomphangu ikahi nawa, petavela okufima.”

Omunongo umwe utiwa o Paul Davies wapopia okuti: “Ame hitavela okuti ouye nonthwe, tueyako vala atuike. Mahi pena ou wetutunga iya etupake kombanda yeheke.” Davies ankho utavela okuti Huku oe watunga ouye novanthu. Iya ove oityi usoka? Ouye nohi viatungwa opo ovipuka vina omuenyo vikale nawa. Onkhalelo ouye waongana nawa, kaulekesa okuti kuna Omutungi?