Omukanda Wesukisa Okunoñgonokwa

Ombimbiliya omukanda omukulu unene tyipona omikuavo aviho. Ina omanima eñgapi? Palamba omanima 3.500, tunde etyi Ombimbiliya yahimbika okuhonekwa Koutundilo wekumbi. Pomuvo opo, ankho omutumini Xang ko China utumina. Ankho kuakamba ovityita viomanima opo Ombudismu mo India ihimbike.​—Tala okakasa kati: “Otyili Konthele yo Mbimbiliya.”

Opo omukanda umwe ukuateseko ovanthu nokuvepa ehongolelo liakolela, vena okuunoñgonoka. Tupu una okukala nesilivilo kuvo. Omukanda watyo oo Ombimbiliya. Ukumbulula nawa omapulo akolela unene omuenyo.

Mongeleka, ove upondola okupula okuti: ‘Omokonda yatyi tuakalela nomuenyo?’ Epulo olio likahi nokunguanguanesa ovanthu tunde kohale alo hono. Mahi, ekumbululo livasiwa movikapitulu vivali vio tete via Genesis omukanda wo tete wo Mbimbiliya. Movikapitulu ovio, Ombimbiliya ipopia kohale, “konthyimbi,” etyi ouye wetu, kumwe nomikeka-keka, no nonthungululu, nohi yetu, nkhele vihenetungwe. (Gênesis 1:1) Ipopia onkhalelo ovipuka vielilandula okutungwa. Oñgeni ohi yatungwa opo mukalwe, oñgeni ovipuka vina omuenyo viatungwa, no ñgeni ovanthu veya mouye, netyi aviho ovio viatungilwa.

WAHONEKWA OPO UNOÑGONOKWE

Ombimbiliya yava onondonga mbakolela mbutukuatesako okutetulula ovitateka kese nthiki. Onondonga ombo, mbapepuka okumbunoñgonoka mononkhalelo onombali.

Tete, elaka liapopiwa mo Mbimbiliya, liayandyuluka, liaviuka, nokuhika komutima. Ipopia unene ovipuka viotyotyili onthue twii nawa. Ovipuka vipuiya, ivipopia monondaka mbuiwe nawa, tupopia kese nthiki.

Nkhele tala, Jesus wapopile onongeleka ononyingi mbapepuka, konthele yovipuka ovanthu vamona ononthiki ambuho, opo evepe onondonga mbuhika komitima viavo. Onongeleka ononyingi mbuvasiwa Melongomona liiwe nawa lio Komphunda, livasiwa mo Mbimbiliya, movikapitulu 5 alo 7 viomukanda wa Mateusi. Omunthu umwe wati, “elongomona olio liakolela unene. Ankho kelilingile opo ayulise omalusoke momitwe vietu, ankho uhanda okutuhongolela nokuviukisa ovituwa vietu.” Ove upondola okutanga ovikapitulu ovio mo nominutu 15 ine 20. Mahi, mohuvu okutala okuti onondaka mba Jesus mbapepuka, mahi mbuna ononkhono unene.

Onkhalelo onkhuavo ilekesa okuti Ombimbiliya yapepuka okunoñgonoka, maikuhuvisa ovipuka ipopia. Hamukanda-ko wonoñgano. Omukanda umwe wati, Ombimbiliya ipopia unene “konthele yovanthu vomunkhima na vana vahankhimanene.” The World Book Encyclopedia. Ipopia “omakevelelo avo, nononkhono valingile, noviponyo viavo, no ñgeni vafindile.” Katyipuiya okulieleka novanthu ovo, nokunoñgonoka omahipululo oo ovanthu votyotyili novipuka tyili viaendele-ko, no nondonga mbakolela vitulongesa.​—Romanos 15:4.

AVEHO VAPONDOLA OKUUVASA

Opo unoñgonoke omukanda umwe, una okuhonekwa melaka ove wii. Hono, kese tyilongo ine pohika ukala, Ombimbiliya ipondola okuvasiwa melaka ove upondola okunoñgonoka. Tala oityi tyesukisa opo ikale momalaka omanyingi.

Okupitiya. Ombimbiliya potete ankho yahonekwa melaka lio Hebreu, no lio Aramaiku, no Gregu. Moluotyo ovanthu ankho vapondola okuitanga kavehi. Opo ikale momalaka omakuavo, ovapitiyi ovakuatyili valinga ononkhono ononene. Tupandula unene ovilinga viovapitiyi ovo, mokonda hono Ombimbiliya yapitiyua momalaka ehungi po 2.700. Otyo, tyilekesa okuti povanthu 100 hono, 90 vapondola okutanga Ombimbiliya melaka liavo muene.

Okulinga omikanda. Potete Ombimbiliya ankho yahonekwa kovipuka vihanyauka, ko nombandwa no ko nopapelo mbalingwa no nole ine o no papiro. Opo onondaka mbayo mbuyandyaneswe, ankho mbuna okuhonekwa vali ko nopapelo no ko nombandwa ononkhuavo. Iya omikanda ovio ankho vilanda onombongo ononyingi, ovanthu vapondola okuvilanda ankho kavehi. Mahi, omulume utiwa Gutenberg apongiya omakina yokulinga omikanda. Pahe palamba omanima 550. Nomakina oyo, Ombimbiliya aihimbika okuyandyana unene. Ombalulo imwe yalingwa, ilekesa okuti Onombimbiliya ine ononthele mbayo mbo kuayandyaneswa mbulamba po nombiliau ononthano.

Kutupu omukanda nawike wongeleya uvasa mo Mbimbiliya konthele yotyo. Tyimoneka nawa, okuti Ombimbiliya omukanda wesukisa okunoñgonokwa. Anthi, okuinoñgonoka tyihanda okulinga ononkhono. Mahi, kuna etyi tyipondola okukukuatesako. Opi motyivasi? Oñgeni mopolo-ko ouwa? Omakumbululo moevasi monthele mailandula-ko.