Omokonda Yatyi Kuakalela Onombimbiliya Ononyingi?
Welipulilea-le omokonda yatyi kuakalela ono Mbimbiliya ononyingi? Oityi ove usoka, okuti Onombimbiliya ononyingi mbukahi-ko mbukuatesako ine mbunguanguanesa vala ovanthu okunoñgonoka Ondaka ya Huku? Okunoñgonoka omokonda yatyi kuakalela ono Mbimbiliya ononyingi tyipondola okukukuatesako okukala nolusoke luaviuka konthele yayo.
Mahi olie wahoneka Ombimbiliya? Iya yahonekwa nalupi?
OMBIMBILIYA YOTETE
Ombimbiliya yayapulwa mononthele onombali. Onthele yotete ina omikanda 39, “muna onondaka mba Huku mbukola.” (Romanos 3:2) Huku watuma okuhoneka omikanda ovio mokueenda kuomanima ovityita ekwi no tyita, okupolelela mo 1513 Puetyi Kristu Eheneye aloo 443 puetyi Kristu eheneye. Iya ononthele ononyingi mbo mikanda ovio viahonekelwa melaka lio Hebraico. Ngotyo onthele oyo Yombimbiliya ihanenwa okuti Ovihonekwa vio Hebraica tupu viiwe okuti Otestamendu Onkhulu.
Onthele yavali Yombimbiliya ina omikanda 27, tupu omikanda ovio “Ondaka ya Huku.” (1 Tessalonicenses 2:13) Onthele oyo yavali Yombimbiliya yahonekwa novalanduli ovakuatyili va Jesus Kristu iya veihoneka mokueenda kuomanima 60, okuhimbikila menima 41 aloo 98 Pomuvo wa Kristu. Ononthele ononyingi, mbo mikanda evi viahonekwa melaka lio gregu. Otyo onthele ei Yombimbiliya ihanenwa okuti Ovihonekwa vio Gregu vio Vakristau, tupu viiwe okuti Otestamendu Omphe.
Omikanda ovio aviho 66, ovio vitiwa Ombimbiliya. Ondaka ya Huku pala ovanthu. Mahi omokonda yatyi kulingilwa vali Onombimbiliya onomphe? Pena omahunga etatu:
O pala ovanthu vatange Ombimbiliya momalaka avo.
O pala okuviukaisa ovipuka vimwe viahonekelwe omapita, opo Ombimbiliya ikale ngetyi yahonekwa ponthyimbi.
O pala okupola-mo onondaka mbahapopiwa vali.
Tala oñgeni vetyilinga mono Mbimbiliya onombali mbokohale.
OMBIMBILIYA SEPTUAGINTA GREGA
Ova Judeu vamwe vahimbika okupitiya Ovihonekwa melaka lio Gregu momanima 300 etyi Jesus ehenetyitwe. Ombimbiliya oyo, iiwe okuti Ombimbiliya Septuaginta Grega. Ombimbiliya oyo yalingilwa-tyi? Yalingwa pala okukuatesako ova Judeu ankho vapopia vali nawa o Gregu tyipona o Hebreu, opo vatualeko okunoñgonoka o “ovihonekwa vikola.”—2 Timóteo 3:15.
Ombimbiliya Septuaginta tupu yakuatesileko ovanthu ovanyingi vehe va Judeu, vapopia o Gregu opo vanoñgonoke etyi Ombimbiliya ilongesa. Ñgeni ngotyo? Omulongesi utiwa, Wilbert Howard wati: “Pokati kotyita tyo tete, yakala Ombimbiliya Yongeleya Yovakristau. Oyo ankho onomisionaliu vatyinda tyina ankho ‘vakalongesa ovanthu okuti Jesus o Mesiya.’”(Atos 17:3, 4; 20:20) Ngetyi tyapopia o Mulongesi utiwa Frederick Bruce, mokonda yotyo: Ova Judeu ovanyingi ‘avehesuku vali Nombimbiliya Septuaginta.’
Etyi ovalongwa va Jesus vatambula vali omikanda vio Vakristau vo Gregu, avevihonyeka Nombimbiliya Septuaginta yovihonekwa vio Hebreu, pahe aikala Ombimbiliya ei tuna-yo hono.
OMBIMBILYA VULGATA LATINA
Etyi palamba vali omanima 300, Jerome alingi Ombimbiliya yaihanwa okuti Vulgata Latina. Tyina Ombimbiliya ankho ikahi-ale melaka lio Latin, omokonda yatyi ankho kuesukisila onkhuavo? Omukanda umwe (The International Standard Bible Encyclopedia) wati okuti, Jerome ankho uhanda okuviukisa “onondaka mbapitiyua, onondaka mbuna omalusoke apenga iya novipuka viayawiswa-mo nevi vianyimua-mo.”
Jerome waviukisile ovipuka ovio ankho viapenga. Etyi pakala vala katutu, ononkhalamutwe mbonongeleya ambulingi otyipuka tyimwe otyivi! Vapopia okuti Ombimbiliya Vulgata Latin oyo vala ina okuundapeswa iya oyo vala vaundapesa momuvo omunyingi! Ombimbiliya oyo ankho kaikuatesako ovanthu opo vanoñgonoke Ombimbiliya, mokonda ovanthu ovanyingi kavapopi o Latin.
ONOMBIMBIILYA ONONKHUAVO MBUYANDYANESWA
Pomuvo opo, ovanthu vatualako okulinga ono Mbimbiliya ononkhuavo, ngetyi Ombimbiliya yankhimana Pesito Siríaca tyafuile yalingwa potyita 5 P.K. Mahi o motyita vala 14 kualingwa ononkhono mbokulinga Ombimbiliya yapepuka okuinoñgonoka.
Motyita 14 John Wycliff walinga ononkhono mbokupitiya Ombimbiliya mo Ingelesi, elaka ovanthu vo motyilongo tyae ankho vapopia. Palamba vala katutu, Johannes Gutenberg wahimbika okulinga Ombimbiliya monkhalelo yelikalela iya otyo tyakuatesileko okupitiya o Mbimbiliya momalaka omanyingi omo Europa.
Etyi kualingwa ono Mbimbiliya ononyingi mo Ingelesi, ovanthu ovanyingi avahimbika okupopia okuti katyesukisile kulingwe ono Mbimbiliya momalaka omakuavo. Mahi motyita 18 John Lewis wo ko Inglaterra wahoneka okuti: “Tyina omuvo ulamba, omalaka nao apilululuka. Mokonda yotyo, atyisukisa ono Mbimbiliya ononkhulu mbupitiyue monkhalelo ovanthu vapopia hono.”
Hono, ovanthu vafuapo vali pala vaviukise nawa ono Mbimbiliya mbokohale. Vena vali ounongo welaka Ombimbiliya yahonekwa, tyihe otyo vala vavasa vali ovihonekwa viokohale vivekuatesako motyilinga otyo. Moluotyo vetyivila okuviukisa nawa Ombimbiliya ngetyi yahonekelwe potete.
Ono Mbimbiliya onomphe hono mbutukuatesako. Mahi, tyesukisa okutala nawa Ombimbiliya matutange.a Inkha ovapitiyi vaviukisa Ombimbiliya valundwa nohole vena na Huku, ovilinga valinga vipondola okutuetela ouwa.
a Tala onthele yati: “Oñgeni Upondola Okuholovona Ombimbiliya Montange?” momutala womulavi 1 ya Kapepo yo 2008.