Tila Owoma Huku Upole-ko Ouwa

1-2. Oityi ovanthu va Huku hono veli nokututumba natyo tyelifwa umwe neetyi tyali na Lote?

TYINA tutala umwe otyipuka ouye uhahanesa evi vityopola onondunge mbovanthu, tukala umwe ngeetyi tyakalele Lote. Lote weihamenenwe unene tyina atala “ovituwa vikundisa viovanthu vehesukile novitumino,” mokonda ankho utyii umwe okuti ovipuka viatyo ovio Tate yetu keulu uviyele. (2 Pet. 2:7, 8) Mokonda Lote wali omunthu una owoma na Huku, uhole Huku, atyimupe umwe onondunge mbokwahalingi ovipuka ovivi vilingwa naava vakala navo. Noonthwe hono tuli vala movanthu ovanyingi vehena-le onthilo novitumino vya Siovaa. Namphila tuli pokati kovanthu vatyo ovo, tyitavela umwe okukala ovanthu vasukuka monondunge. Mahi matutyivili vala tyina tuhumba apeho Huku, nokukala nowoma nae, owoma omuwa. — Pro. 14:2.

² Ngwe Siovaa molwembia lwae, utukwatesako umwe tutyivile okulinga evi viaviuka nonondaka mbuli momukanda wa Provérbios. Atuho vala onthwe vanthu va Huku, ovalume novakai, ovana novakulu, okulilongesa onondunge tuvasa momukanda omo, tyipondola umwe okutukwatesako unene.

OWOMA NA HUKU UTUYAKULILA

3. Ngeetyi tyipopia Provérbios 17:3, omokonda yatyi tyahandela umwe tuyunge omutima wetu? (Tala olutalatu.)

³ Tyahanda umwe tuyunge nawa omitima vietu, mokonda Siovaa utala nawa etyi tyili momitima vietu, otyo okuti, ngwe katale vala etyi na vakwetu velwete, mahi ina utala umwe etyi tukahi mokati. (Tanga Provérbios 17:3.) Siovaa metuhumbu vala, tyina tuyulisa momutwe wetu ounongo utwala ovanthu komwenyo. (Suau 4:14) Naina, onthwe twahapei ombundi evi viasila vilingwa mouye muno wa Satanasi vinyona oupanga wetu na Huku. (1 Suau 5:18, 19) Tyina tufwena ku Siovaa, matuti umwe onthwe tumuhumba vali, onthwe tumulinga vali unene onthilo. Mokonda onthwe tuhole Tate yetu Siovaa, tyina momutwe wetu mwameya olusoko lwokulinga etyi tyapenga, matulipolo-lo. Tyina twatehela komutima kweya etyi tyapenga, matulipopila ñgaa: ‘Pahe ndyipondola umwe andyilingila tyawina otyipuka tyipondola okunumanesa Siovaa ngwe unthyole unene!’ — 1 Suau 4:9, 10.

4. Oñgeni owoma na Siovaa wayakulilile Marta, elikwatehila umwe ahalinge onkhali?

⁴ Omukai umwe Ombangi ukala ko Croácia utiwa o Marta, wahindililwe elipake movinepo viasila mahi ngwe ehetavela, wahoneka wati: “Ndyilitehela ñgaa pahe nangwangwana, atyimphwilisa okulipola komutima olusoko lwokwahanda okulinga etyi tyapenga. Mahi owoma na Siovaa aundyakulila.”b Owoma na Huku wemuyakulila ñgeni? Marta wati wasokele unene kovivi vituka kokulinga otyipuka ngootyo otyivi. Noonthwe tulingei ngeetyi tyalingile Marta. Otyivi otyinene umwe tyituka kokulinga ovipuka viatyo ovio ovivi, okunumanesa Siovaa, nokupumbwa elao liokumufenda apeho. — Gên. 6:5, 6.

5. Oityi ulilongesila kweetyi tyalingile Leo?

⁵ Ine tutila owoma Siovaa, kamatulingi oupanga novanthu vokulinga ovivi. Umwe utiwa o Leo ukala ko Congo, wetyimona umwe okuti hatyiwa-ko okulinga oupanga novanthu valinga ovivi. Etyi ambatisalwa pakala vala omanima ekwana, elipake movanthu vamwe valinga vala ovipuka ovivi. Ankho usoka okuti mokonda keli-ale nokulinga ovipuka ngwe valinga, opo ngootyo hankhali-ko-ale ku Siovaa. Kapakalele-ale, nae atokela mokunwa unene, nokulipaka movinepo viasila. Etyi pakala, ahimbika okusoka umwe nawa-nawa kweetyi ovo tate yae Onombangi vemulongehile, no kehambu enene ali nalio. Etyi asoka umwe ngootyo, onondunge pahe ambuya-mo. Akwatehiwako novakulu vewaneno, akondoka ku Siovaa. Hono pahe una ehambu, omukulu wewaneno, tupu omukokoli-ndyila wavilapo.

6. Oityi pahe matulilongesa?

⁶ Pahe matulilongesa Provérbios okapitulu 9, mwapopiwa omihe vivali, umwe upopia omukai omunongo, omukwavo upopia omukai omuhima. (Tala Ova Loma 5:14; Ova Galata 4:24.) Pokulilongesa okapitulu oko, otyo usoka unene kokuti ouye wa Satanasi weyula mouhayo wovinepo viasila, no mokutanga, nokutala ovipuka vitwala ovanthu kokulinga ovinepo viasila. (Efe. 4:19) Otyo tyahandela umwe apeho tulilonge okutila owoma Huku, atuliyungu kovivi. (Pro. 16:6) Ngwe atuho vala, tyilinge ovalume tyilinge ovakai, tupondola okupola onondunge onongwa mokapitulu omo. Ovakai ovo aveho vevali vapopiwa mokapitulu omo, veli nokwiihana ava nkhele vehena etyi vei, “vokwehena onondunge.” Aveho vevali veli nokuti: ‘Endywei, twendei no meumbo liange, twendei tukalie.’ (Pro. 9:1, 5, 6, 13, 16, 17) Mahi etyi tyituka-ko kokutavela kuvo, tyelikalela unene, katyilii.

WEHELIPAKE MONDYILA YOUHIMA

7. Ngeetyi tyapopia Provérbios 9:13-18, vokutavela komukai omuhima vekehulila-pi? (Tala olutalatu.)

⁷ Nkhele tala vala etyi tyapopia “omukai omuhima.” (Tanga Provérbios 9:13-18.) Ngwe utupu-ale ohonyi, uli umwe nokwiihana ava vokwehena onondunge, uli nokuti: “Endywei na kuno,” endywei tulie. Mahi ava vemutavela vakakala-vo ñgeni? “Vokulele mononkhia vehena vali etyi vevila, omo veli omo.” Omuhe watyo oo, hapapa vala wapopiwa mu Provérbios, wapopilwe-ale. Twalondolelwe-ale “komukai wehenda onondunge,” “omukai otyihayo.” Pokulondolwa twatiwa: “Eumbo liae lilaula no mononkhia.” (Pro. 2:11-19) Mu Provérbios 5:3-10, namo twalondolwa ñgoo vali ‘komukai omukwavo wehena onondunge,’ omukai “wonomphai mbulauka no mononkhia.”

8. Oityi tyitei vala kwoonthwe?

⁸ Vokwiivite “omukai omuhima” una nokwiihana, mwene ovo vena okukoya ine mavetavela ine kamavetavela. Noonthwe tupondola umwe okutumbukilwa notyipuka ngootyo, mahi mwene onthwe tuna yokukoya. Tyina motelefone, hamwe o molaliu, hamwe omo internete mweya otyipuka tyimwe tyitwala ovanthu no movinepo viasila, oityi tukoya-po?

9-10. Oityi tyahandela tuliyunge kovinepo viasila?

⁹ Otyiwa umwe tuliyunge kovipuka vipondola okututwala kokulinga ovinepo viasila. “Omukai omuhima,” watiwa uli nokuti: “Omeva okwavakwa apepa.” Omeva atyo oo eli nokupopia, omeva patyi? Ombimbiliya, pokwapopia otyinepo tyo poula pokati kaava velinepa, yetyeeleka nomeva atenda nawa. (Pro. 5:15-18) Omulume nomukai velinepa umwe, velihonekesa, ovo vapondola umwe okulala kumwe. Mahi tyo vokwelinepa tyelikalela unene no “tyomeva avakwa.” “Omeva avakwa,” ovanthu valala kumwe, avehelinepele. Ovo yatyo valala vala ngootyo tyehelinepele, vetyilingila pokamphengi, valinga umwe lwotyimphulu tyivaka. “Omeva okwavakwa,” apepa vala putyina ava veli nokweenwa vasoka okuti kamavamoneka-le. Mahi otyo ouhima umwe omunene, una Siovaa utupu-ale etyi eheete. Kutupu otyipuka natyike tyilula vali, tyipona okuyalwa na Siovaa. Naina, nomeva oo vati “omeva apepa,” kaapepe-ale, weenwa emweetela vala. (1 Kol. 6:9, 10) Ovanthu vokulala umwe kumwe tyehelinepele, vakondya-le novinyingi.

¹⁰ Ovanthu okulala kumwe avehelinepele, pamwe pahe haa tyivelinga vala navi, tyina velitehela ñgaa ngoti kavesilivila-le, pamwe apakatuka eimo avehetyipangele, tyiti umwe nokutyopola eumbo. Naina otyiwa umwe tuliyunge, atwahai “meumbo” liomukahi omuhima, atwahali kokulia kwae. Ovanthu vokulipaka movinepo viasila, vati umwe ovo vapeseka koupanga omuwa na Siovaa, ovo tupu pamwe vakayambula-po ouvela uvetwala umwe kononkhia. (Pro. 7:23, 26) Ovelesikulu 18 yokapitulu 9, yavitula nonondaka ombu yati: “Ava akonga veli kohi, kondyembo.” Naina, oityi ovanthu ovanyingi vetavelela umwe komukai oo omuhima, ngwe tyiveetela vala? — Pro. 9:13-18.

11. Oityi tutila tyinyona umwe unene okutala ovipuka vitwala ovanthu kokulinga ovinepo viasila?

¹¹ Otyipuka tyakaka umwe vali unene hono tyina nokunyona ovanthu, okutala, nokutanga, nokutehela ovipuka vitwala ovanthu movipepe viovinepo viasila. Vamwe vasoka okuti okutala ovipuka ovio katyapengele-ale, tyitupu-ale etyi matyivelingi, ngwe tyinyona ovanthu, tyivetyopola umwe avahalingi vali onthilo vakwavo. Mahi pahe pokutyiyeka-po, tyipwilisa, no momutwe vala kavitundu-mo liwa. Okutala ovipuka viatyo ovio, katyiipaa omalusoko omavi, mahi tyina tyeeta vali ovipepe viovinepo viasila. (Kolo. 3:5; Tia. 1:14, 15) Naina, vokutala ovipuka viatyo ovio, kavasete-ale, navo vatokela-mo umwe.

12. Oityi tuna okulinga tuliyunge kweevi vieetela ovanthu ovipepe viovinepo viasila?

¹² Pahe onthwe vanthu va Huku, oityi tuna okulinga ine tukati ñgaa motelefone yetu, hamwe o mokombutatole mwatumbuka otyipuka tyimwe tyeeta momutwe womunthu evi viasila? Tuna umwe okutyinyima-mo liwa, atwehetyitale. Matyitutwala umwe kokunyima-mo liwa-liwa ovipuka viatyo ovio, okusoka okuti, otyipuka otyiwa vali tuna-tyo, oupanga wetu na Siovaa. Hono kwakaka umwe ovipuka vimwe, okuvitala ñgaa ngoti kaviapengele-ale, mahi naina vieeta umwe omalusoko omavi momutima womunthu. Oityi tyahandela umwe okuliyunga kovipuka viatyo ovio? Omokonda katuhande okutala otyipuka natyike tyitutwala kokusoka okulala nomunthu twehelinepele nae. (Mat. 5:28, 29) Omukulu umwe ukala ko Tailândia utiwa o David wati: “Ame ndyilipula ñgaa: ‘Namphila otyipuka etyi tyahalingililwe okupaka momitwe viovanthu ovipepe viovinepo viasila, mahi okuti ine ndyityitala Siovaa mahambukwa?’ Okulipula ngootyo tyinthwala umwe kokulinga etyi tyaviuka.”

13. Oityi matyitutwala kokulinga ovipuka nounongo?

¹³ Matyitutwala vala kokulinga ovipuka nounongo, okukala nomutima utila owoma Siovaa, owoma wokwahahande okumunumaneka. “Owoma na Huku” utyita “ounongo.” (Pro. 9:10) Otyo tutyitalela umwe nawa konondaka mbokwahimbika okapitulu 9 ka Provérbios, omu mwapopiwa omukai waelekwa “nounongo wotyotyili.”

TAVELA “OUNONGO WOTYOTYILI”

14. Onondaka patyi mbelikalela tuvasa mu Provérbios 9:1-6?

¹⁴ Tanga Provérbios 9:1-6. Omu pahe mwapopia ounongo watunda Kondyivi-ndyivi yatyo younongo wotyotyili, Siovaa Huku, omunongo omunene. (Pro. 2:6; Loma 16:27) Motesitu omo mwapopiwa ondywo imwe onene, ina onomphandyi epandu-vali. Otyo tyilekesa umwe nawa okuti Siovaa una otyali, uyakula nawa ovanthu vatyo aveho vahanda okulandula ounongo utunda kwe.

15. Huku wahanda tulinge-tyi?

¹⁵ Siovaa una otyali, otyali tyimwe otyinene. Otyo tutyimonena umwe “kounongo wotyotyili” wapopiwa momuhe mu Provérbios okapitulu 9, watiwa omukai omunongo. Onovelesikulu mbapopia okuti, omukai oo waihana ovanthu veye meumbo liae, na valie ohitu imwe yapepa ateleka, avanu ovinyu anyunga. (Pro. 9:2, okatoi.) Mahi, ovelesikulu ya 4 noya 5 mbati: “Ngwe [ounongo wotyotyili] wapopila ava vokwehena onondunge wati: ‘Endywei mulie kombolo yange.’” Oityi tyahandela umwe tutavele tyina tukongwa meumbo liounongo wotyotyili, atuli umwe okulia ounongo oo wateleka? Siovaa wahanda onthwe ovana vae tukale ovanongo, tukale umwe nawa. Kahande tulinge ovipuka viahaviukile, haa pahe atyitwiihama vala. Otyo “ounongo eupakela nawa ulinge wonondingaviwa.” (Pro. 2:7) Tyina tuna owoma na Siovaa, matusuku vala nokulinga evi vimuhambukiswa, matumutehela tyina etupakaila-mo tulinge ovipuka nounongo. Ngwe otyo tyituhambukiswa-le unene. — Tia. 1:25.

16. Oñgeni owoma na Huku watwaile Alain kokulinga ovipuka nounongo? Oityi pahe tyatuka-ko?

¹⁶ Nkhele tala oñgeni okutila owoma Huku tyatwala umwe utiwa o Alain kokulinga ovipuka nounongo. Alain omukulu wewaneno, tupu omulongesi. Wapopia wati: “Ovanyingi tuundapa navo, tyina vatala onofilimi mbweeta momitwe viovanthu ovipepe viovinepo viasila, vati mbukahi nawa mbulongesa ovanthu onondunge.” Mahi Alain utyii-ale okuti otyipuka otyo hatyili-ko. Ngwe wati: “Owoma na Huku wanthwala umwe kokwaanya onofilimi ombo anehembutale. Andyipopila umwe vakwetu tuundapa navo oityi nehembutalela.” Alain walandula umwe onondunge apola “mounongo wotyotyili,” onondunge “mbokupolesapo vala ondyila yekungunyiko.” (Pro. 9:6) Otyipuka otyo tyalingile Alain, vakwavo atyivehuvisa umwe unene, pahe navo vahimbika okulilongesa Ombimbiliya, nokwenda komaliongiyo.

17-18. Oviwa patyi vokutavela kounongo wotyotyili veli-ale nokumona pehepano? Oviwa patyi mavakamona komutwe? (Tala olutalatu.)

¹⁷ Momihe ovio viovakai vevali, Siovaa uli umwe nokutupopila oityi tuna okulinga tukamone oviwa komutwe oku. Ava vetavela “komukai omuhima,” vesuka umwe vala neevi “vipepa” vilingilwa pokamphengi. Mahi otyo veli nokulinga, tyitupu-ale oku tyivetwala, tyipwa, matyivepumbiswa vala oviwa vili komutwe, mokonda vehungi “kohi, kondyembo.” — Pro. 9:13, 17, 18.

¹⁸ Mahi ava vetavela tyina vaihanwa “nounongo wotyotyili,” velikalela! Ngwe pehepano veli-ale motyipito tyimwe otyinene, movikulia viatelekwa nawa vikongokesa, vahambukwa mokonda vena atyiho tyivekelesa noupanga omuwa na Siovaa. (Isa. 65:13) Siovaa watumine omuuli Isaiya apopi okuti: “Nthehelelei umwe nawa, liei etyi tyikahi nawa, onwe mamumakela kovikulia viokukahi nawa.” (Isa. 55:1, 2) Onthwe pahe tuli umwe nokulongwa tuhumbe etyi Siovaa ehole, atuyale etyi eyele. (Sal. 97:10) Tupu tyituhambukiswa okukonga-vo vakwetu veye vapole ouwa “kounongo wotyotyili.” Onthwe tukahi ngatyina “tuli apa pakulama mepunda-umbo, atuhimbika okwiihana atuti: ‘Ou nkhele wehena etyi ei, eye na muno.’” Oviwa vituka-ko, tyilinge pala onthwe, tyilinge pala ava vetutavela, ha viopehepano vala, vitwala-twala-ko apeho. Matukamona omwenyo wahapu, tyina “tupolesapo vala ondyila yekungunyiko.” — Pro. 9:3, 4, 6.

19. Omu mutyipopila Eclesiastes 12:13, 14, oityi tuna okulinga? (Tala okakasa kati: “Owoma na Huku Weeta Oviwa.”)

¹⁹ Tanga Eclesiastes 12:13, 14. Owoma na Huku, mauyungu apeho omutima wetu, autukalesa nonondunge, atufwene vali kwe mononthiki mbuno mbonthyulilo mbepwiya. Owoma watyo oo, maututwala umwe kokukonga-vo vakwetu navo vataindye “ounongo wotyotyili,” vamone-vo oviwa vituka kokukala nao.