Watchtower OMBIMBILIYOTEKA
Omutala Womulavi
OMBIMBILIYOTEKA ONLNE
Nyaneka
  • OMBIMBILIYA
  • OMIKANDA
  • OMALIONGIYO
  • g23 No. 1 pp. 12-14
  • Omphepo

Naike ovindiu iyeemba ku otyo

Tala mukwe pena etyi tyahaendele movindiu

  • Omphepo
  • Pahukei!—2023
  • Onthele-kati
  • Oityi Tyili Nokunyona Omphepo?
  • Ohi Yatungwa Umwe Pala Ikale Nomphepo Yasukuka
  • Oityi Ovanthu Vekahi Nokulinga?
  • Oityi Tutila Maihupu?— Oityi Ombimbiliya Ipopia?
Pahukei!—2023
g23 No. 1 pp. 12-14
Omulume nomukai wae veli nokweenda mofika muna ongandyi, otyo vatala monomphunda mbayova nawa muna oviteta, eulu lialaima nawa.

OKUTI OHI MAIHUPU?

OMPHEPO

OMPHEPO hapala vala okufima, ina vali ovilinga ovikwavo. Tyimwe ilinga, okutuyakulila konohanya mbekumbi mbupondola okutulinga omapita. Ine kakwali omphepo, ñgeno kouye kuna vala outalala omunene.

Oityi Tyili Nokunyona Omphepo?

Omphepo okusila, atyiho tyina omwenyo tyipondola umwe okunkhia. Omu mutyipopila veongano Liekongoko Mouye auho, kavehi ovanthu vafima omphepo ikahi nawa, yahavelesa.

Tyomphepo okwasila tyili nokweeta omauvela ouvela wo momapunga, nouvela okuhitakana, nomauvela omakwavo vali. Omanima aeho mouye munkhia ovanthu vekehika po 7.000.000 kombanda yomphepo yasila.

Ohi Yatungwa Umwe Pala Ikale Nomphepo Yasukuka

Mwene ohi yatungwa umwe nawa, ityivila okusukula omphepo ituuka movipuka aviho vifima. Mahi ilisukula vali liwa tyina ovanthu vahalingi ovipuka viisilisa unene. Nkhele tala ovipuka vimwe visukula omphepo.

  • Ovanthu ovanyingi vetyii okuti, omiti vinana omphepo yokwatokota ipondola okutulinga omapita. Mahi otyipuka ovanthu ovanyingi vehei nawa otyokuti, omaiva omanyingi eli konthele kelunga muna omiti, nao ena otyilinga otyinene. Omiti vikala momaiva atyo omo, vinana omphepo ipondola okutulinga omapita onyingi vali tyipona ei omiti omikwavo vieheli momeva vinana.

  • Momeva muna otyifo tyimwe tyitiwa kelp ovanongo vokwatanga vamona omanima ano, tyiti tyina tyamanane omphepo yokwatokota, tyiitahela monthata ngamo ikakota. Ovifo viatyo ovio, komafo atyo kuna oumbola, mokati koumbola oo mweyula omphepo iviyalaleka viende kokule. Tyina tyamehiki umwe pahe mokati kelunga, ousaku oo aututana, otyifo otyo atyikanyingila kohi, ngako tyikakala umwe omanima nomanima.

  • Omphepo mwene ityivila okulipola evi viisilisa. Otyo tyamoneka umwe vali nawa Momukihi Wokolona pweetyi ovanthu vatiwa vahaende-ende. Mo 2020 etyi omatuku-tuku, novipuka ovikwavo vali viomutole viatalama kokweenda, omphepo kayasetele-ale aisukuka. Vokutala ine omphepo ikahi nawa mouye auho vati, mo 2020 etyi ovanthu vatiwa vahaende-ende, movilongo ovinyingi omphepo yasukukile umwe nawa aitavela okufima.

    OKUTI ANKHO UTYII-ALE?

    Omphepo Tufima Ityivila Okulisukula

    Omapa okuheteka omphepo etyi yasila (PM2.5) mo New Delhi, ko Índia. Apa pokuna 120.1, palekesa etyi omphepo yasilile unene mu Janeiro yo 2020. Apa pokuna 35.5, palekesa etyi yasukuka kapii mu Agosto yo 2020.

    Mepunda-umbo limwe litiwa New Delhi, mo Índia, Momukihi Wokolona etyi ovanthu vatiwa vahaende-ende, omwihi utunda momitole autepuluka umwe unene. Ovipuka vitunda komwihi oko visilisa omphepo vipondola umwe okweetela ovanthu omauvela omanene, avitepuluka. Otyo katyaendele-ko-ale ehimbwe, mahi tyilekesa okuti mwene omphepo ityivila okulisukula liwa-liwa kovipuka viisilisa.

    Omo New Delhi, ko Índia, konthyulilo yenima lyo 2019, omphepo yasiliswa unene.

    © Amit kg/Shutterstock

    Konthyulilo yenima lyo 2019

    Omo New Delhi, ko Índia, pweetyi ovanthu vahaenda-enda mo Kolona, omphepo yasukuka mokonda petupu vali etyi tyiisilisa unene.

    © Volobotti/Shutterstock

    Pweetyi Ovanthu Vahaenda-enda mo Kolona

Oityi Ovanthu Vekahi Nokulinga?

Omunthu uli nokweenda nomusikaleta opo ahasilise omphepo.

Okweenda nomisikaleta katyisilisa omphepo

Ovatumini veli nokutolela ovanthu vahalinge onomakina mbusilisa omphepo. Ovanongo vokwatanga, veli nokututumba vetyivile okulinga ovipuka viahasilisa unene omphepo. Vamwe tupu vati otyiwa ovanthu okweenda konomphai, nokweendela komisikaleta, avahaende nomatuku-tuku, nokutala etyi vena okulinga momaumbo avo vahanyane nolusi.

Omukai welihaiya vala pohi motyivo tyae uli nokuteleka. Wanthiakana okatupia kehehi mahi peli nokukatuka kapii omwihi.

Movilongo vimwe ovatumini veli nokupopila ovanthu etyi vena okunthiakana pokuteleka opo vahasilise omphepo, mahi vamwe vetupu apa vakwatelela vanthiakana umwe vala evi visilisa omphepo

Mahi omu veongano Liekongoko Mouye Auho, no vo Banco Mundial vapopila, otyo hatyo vala matyisukula omphepo.

Mo 2020 vatile, mouye ovanthu ovanyingi evi vanthiakana pokuteleka visilisa omphepo. Ovanyingi vetupu-ale vali apa vakwatalela, vena umwe vala viokusilisa omphepo.

Oityi Tutila Maihupu?— Oityi Ombimbiliya Ipopia?

“Etyi, otyo tyapopia Huku yotyotyili, Siovaa, Omutungi weulu, . . . Una wokwatandaveka ohi, neetyi tyili-ko, una waavela ovanthu omphepo yokufima.” — Isaiya 42:5.

O Huku watunga omphepo tufima, novipuka viisukula. Ngwe wati umwe oe una ononkhono ononene, oe tupu uhole ovanthu. Otyo tutila umwe Huku una etyi malingi apole-ko evi visilisa omphepo. Tala onthele yati: “Huku Wati Ohi Maihupu.”

LILONGESA VALI

Ohi yapolelwa ofoto peulu.

Omphepo yatuka-pi? Tala ovindiu yati: Okuti Ouye Pena Ou Weutunga? mo jw.org.

    Nyaneka Publications (1998-2025)
    Lupukamo
    Nyingila
    • Nyaneka
    • Tuma
    • Likoyela
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Etyi Tyilingwa Pokunyingilamo
    • Etyi Munyingilwa
    • Etyi Tyilingwa Pokunyingilamo
    • JW.ORG
    • Nyingila
    Okutuma