EBIRIKUKIRAHO
1 YEHOVA
Eiziina rya Ruhanga ni Yehova, kandi nirimanyisa ngu “Naareetera Kuba.” Yehova niwe Ruhanga ow’obushoboorozi bwona, kandi akahanga buri kimwe. Aine amaani g’okukora kyona eki arikucwamu kukora.
mu Ruheburaayo, eiziina rya Ruhanga rikahandiikwa omu nyuguta ina. Omu Rungyereza, riri omu nyuguta YHWH nari JHVH. Eiziina rya Ruhanga omu bihandiiko bya Baibuli eby’Oruheburaayo eby’okubanza nirishangwamu emirundi nka 7,000. Abantu omu nsi yoona nibakoresa eiziina Yehova, barikuryatura omu muringo gwabo omu ndimi zaabo.
2 BAIBULI EKAHANDIIKISIBWA RUHANGA
Ruhanga niwe yaahandiikiise Baibuli obwo arikukoresa abashaija kugihandiika. Ni nk’oku mukuru w’eishomero arikushaba omuhandiiki w’eishomero kuhandiika ebaruha erimu ebiteekateeko bya mukuru w’eishomero. Ruhanga akakoresa omwoyo gwe gurikwera kuhwera abaahandiikire Baibuli kuhandiika ebiteekateeko bye. Omwoyo gurikwera gukabahwera omu miringo mingi, obumwe bakaba boorekwa nari baroota ebirooto reero bwanyima bahandiika.
3 EMISINGYE
Ezi n’enyegyesa eziri omu Baibuli ezirikushoboorora amazima agarikutandikirwaho. Nk’eky’okureeberaho, omusingye ogurikugira ngu “ekigombe kibi kishiisha emicwe mirungi” nigutwegyesa ngu abu turikunywana nibatureetera kukora ebirungi nari ebibi. (1 Abakorinso 15:33) Kandi omusingye ogurikugira ngu “ebi omuntu abiba nibyo agyesha” nigutwegyesa ngu titurikubaasa kwetantara ebirikuruga omu bikworwa byaitu.—Abagalatia 6:7.
4 OBUNABI
Obu n’obutumwa kuruga ahari Ruhanga. Nibubaasa kuba nibworeka ekigyendererwa kya Ruhanga, enyegyesa erikukwata aha micwe, ekiragiro, nari okucwa orubanja. Nibubaasa n’okuba obutumwa oburikukwata aha kintu ekirikwija kubaho omu biro by’omumaisho. Omu Baibuli harimu obunabi bwingi obwaherize kuhikiirira.
5 OBUNABI OBURIKUKWATA AHARI MESIA
Yesu niwe yaahikiriize obunabi bwingi oburi omu Baibuli oburikukwata ahari Mesia. Reeba akabokisi “Obunabi Oburikukwata Ahari Mesia.”
6 EKIGYENDERERWA EKI RUHANGA AINIIRE ENSI
Yehova akahanga ensi kuba paradiso y’okutuurwamu abantu abarikumukunda. Ekigyendererwa kye tikikahindukire. Obwire butari bwa hare, Ruhanga naija kwihaho obubi kandi ahe abantu be amagara agatahwaho.
7 SITAANE OMUREGI
Sitaane ni maraika owaabandize kugomera Ruhanga. Naayetwa Sitaane, ekirikumanyisa “Omuhakanisa,” ahabw’okuba naahakanisa Yehova. Kandi naayetwa Omuregi, ekirikumanyisa “Orikubeiherera.” Akaheebwa eiziina eri ahabw’okugira ngu naagamba ebishuba ahari Ruhanga, kandi naabeiha n’abantu.
8 BAAMARAIKA
Ira munonga Yehova akahanga baamaraika atakahangire abantu omu nsi. Bakahangwa kutuura omu iguru. Omu iguru harimu baamaraika abarikurenga obukaikuru igana. (Danieli 7:10) Baine amaziina n’emitwarize etarikushushana, kandi baamaraika abeesigwa nibanga kuramibwa abantu. Baine ebitiinisa bitarikwingana kandi nibakora emirimo mingi. Emirimo egi neetwariramu okuheereza Yehova, okureeta obutumwa, okurinda abaheereza be omu nsi n’okubaha obuhabuzi, okuhikiiriza eki arikuba acwiremu, n’okushagika omurimo gw’okubuurira. (Zaaburi 34:7; Okushuuruurwa 14:6; 22:8, 9) Omu biro by’omumaisho, nibaija kwejumba omu rutaro rwa Haramagedoni bari na Yesu.—Okushuuruurwa 16:14, 16; 19:14, 15.
▸ Eshu. 3, kacw. 5; Eshu. 10, kacw. 1
9 EKIBI
Kyona eki turikuteekateeka nari eki turikukora, kyaba nikitaana n’ebi Yehova arikukunda, nikiba kiri ekibi. Ahabw’okugira ngu ekibi nikishiisha omukago gwaitu na Ruhanga, atuhaire emisingye erikutuhwera kwetantara kukora ekibi nkana. Omu kutandika, Yehova akahanga buri kintu kihikiriire, kwonka Adamu na Haawa bakakora ekibi baagomera Yehova, ekyabareetaire kuba abatahikiriire. Bakakura baafa, kandi ahabw’okugira ngu tukahungura ekibi kuruga ahari Adamu, naitwe nitukura kandi tufa.
▸ Eshu. 3, kacw. 7; Eshu. 5, kacw. 3
10 HARAMAGEDONI
Oru n’orutaro rwa Ruhanga orw’okucwekyereza ensi ya Sitaane n’obubi bwona.
▸ Eshu. 3, kacw. 13; Eshu. 8, kacw. 18
11 OBUKAMA BWA RUHANGA
Obukama bwa Ruhanga ni gavumenti ei Yehova ataireho omu iguru. Yesu Kristo naategyeka nk’Omugabe waayo. Omu biro by’omumaisho, Yehova naija kukoresa Obukama obwo kwihaho obubi bwona. Obukama bwa Ruhanga nibwija kutegyeka ensi.
12 YESU KRISTO
Ruhanga akabanza kuhanga Yesu atakahangire ekintu kyona. Yehova akoohereza Yesu omu nsi kufeera abantu boona. Bwanyima ya Yesu kwitwa, Yehova akamuzoora. Hati Yesu naategyeka nk’Omugabe omu iguru omu Bukama bwa Ruhanga.
13 OBUNABI BWA SAABIITI 70
Baibuli ekooreka obu Mesia yaabaire naayenda kwija. Mesia akaba naija kureebeka aha muheru gwa saabiiti 69, ezaatandikire kubarwa kuruga omu mwaka gwa 455 Yesu atakazairwe, kandi bukahendera omuri 29 Yesu aherize kuzaarwa.
Nitumanya tuta ngu saabiiti 69 zikahendera omuri 29 Yesu aherize kuzaarwa? Saabiiti 69 zikatandika omu mwaka 455 Yesu atakazairwe, obu Nehemia yaagaruka Yerusaalemu kwombeka orurembo. (Danieli 9:25; Nehemia 2:1, 5-8) Nk’oku ekigambo “edaazini” kirikumanyisa 12, n’ekigambo “saabiiti” nikimanyisa 7. Saabiiti ezirikugambwaho omu bunabi obu ti saabiiti ez’ebiro mushanju, beitu saabiiti ez’emyaka mushanju, kuhikaana n’obunabi oburikugira ngu “ekiro kimwe kiryaingana omwaka.” (Okubara 14:34; Ezekieli 4:6) Eki nikimanyisa ngu buri saabiiti neingana n’emyaka mushanju, kandi saabiiti 69 nizingana emyaka 483 ekirikumanyisa (69 x 7). Twabara emyaka 483 kuruga omwaka gwa 455, nituhika aha mwaka gwa 29. Ogu nigwo mwaka obu Yesu yaabatizibwa kandi akaba Mesia!—Luka 3:1, 2, 21, 22.
Obunabi nibwo bumwe bukagamba aha saabiiti endiijo, erikwingana emyaka mushanju. Omu bwire obwo, omu mwaka gwa 33, Mesia akaitwa, kandi kutandika n’omwaka gwa 36, amakuru marungi g’Obukama bwa Ruhanga gakaba nigaija kubuurirwa omu mahanga goona hatari mu Bayudaaya bonka.—Danieli 9:24-27.
14 ENYEGYESA EGWIRE EY’OBUSHATU
Baibuli neeyegyesa ngu Yehova n’Omuhangi, kandi ngu akahanga Yesu atakahangire ebintu ebindi byona. (Abakolosai 1:15, 16) Yesu ti Ruhanga ow’Obushoboorozi Bwona. Taragizire ngu akaba naingana na Ruhanga. Kureka akagira ati: “Tata nankira.” (Yohaana 14:28; 1 Abakorinso 15:28) Kwonka amadiini agamwe nigeegyesa obushatu, ngu Baaruhanga ni bashatu omuri omwe: Tataitwe, Omwana, n’omwoyo orikwera. Ekigambo “Obushatu” tikiri mu Baibuli. Egi n’enyegyesa egwire.
Omwoyo gurikwera n’amaani ga Ruhanga, agu arikukoresa kuhikiiriza ekigyendererwa kye. Omwoyo gurikwera ti muntu. Nk’eky’okureeberaho, Abakristaayo ba ira ‘bakaijura omwoyo gurikwera,’ kandi Yehova akagira ngu ‘ndyashuka omwoyo gwangye aha bantu b’emiringo yoona.—Ebyakozirwe 2:1-4, 17.
▸ Eshu. 4, kacw. 12; Eshu. 15, kacw. 17
15 OMUSHARABA
Ahabw’enki Abakristaayo ab’amazima batarikukoresa omusharaba omu kuramya?
Ediini z’ebishuba zitwire nizikoresa omusharaba kumara obwire buraingwa. Ira omusharaba gukaba nigukoresibwa omu kuramya ebyahangirwe n’omu migyenzo erikukwata aha ruzaaro. Emyaka 300 Yesu aherize kufa, Abakristaayo bakaba batarikukoresa omusharaba omu kuramya kwabo. Bwanyima, Omutegyeki wa Rooma orikwetwa Constantine akahindura omusharaba akamanyiso k’ediini ezirikweyeta Enkuristaayo. Akamanyiso ako kakaba nikakoresibwa kureetera ediini ezi kumanywa. Kwonka omusharaba gukaba gutaine kakwate na Yesu Kristo. Ekitabo New Catholic Encyclopedia nikishoboorora kiti: “Omusharaba gukaba nigukoresibwa, ediini y’Ekikristaayo ey’amazima etakatandikire n’omu bantu abatari Bakristaayo.”
Yesu tarafeereire aha musharaba. Ekigambo ky’Orugriika ekirikuvunuurwa “nk’omusharaba” nikimanyisa “empimbi eyemereziibwe,” “orubaaho,” nari “omuti.” Ekitabo The Companion Bible nikishoboorora kiti: “Omu ndagaano ensya ey’Orugriika tiharimu kintu kyona ekirikumanyisa embaaho ibiri ezirabaniisemu.” Yesu akafeera aha muti gwemereziibwe.
Yehova tarikwenda ngu tukorese ebishushani nari obumanyiso omu kuramya kwaitu.—Okuruga 20:4, 5; 1 Abakorinso 10:14.
16 EKIIJUTSYO
Yesu akaragiira abeegi be kwijuka okufa kwe. Eki nitukikora buri mwaka ahari Nisani 14, aha biro nibyo bimwe ebi Abaisraeli bakuriizeho Okuhingurwaho. Aha Kiijutsyo nibarabyamu omugaati na viinyo ebirikujwekyera omubiri gwa Yesu n’eshagama ye. Abo abarikuza kutegyeka na Yesu omu iguru nibarya aha mugaati banywa n’ahari viinyo. Abo abaine amatsiko g’okutuura omu nsi ebiro byona nibaza aha Kiijutsyo, kwonka tibarikurya aha mugaati kandi tibarikunywa n’ahari viinyo.
17 OMWITSYO GW’AMAGARA
Omu Baibuli y’Orungyereza eya New World Translation, ekigambo “soul” nari amagara nikikoresibwa kumanyisa (1) omuntu, (2) enyamaishwa, nari (3) amagara g’omuntu nari ag’enyamaishwa. Aha hariho eby’okureeberaho:
Omuntu. Baibuli neegira eti: “Emyoyo yoona n’eyangye; omwoyo gw’omuzaire n’ogwanye; kandi n’ogw’omwana, n’ogwangye; omwoyo ogukora ekibi nigwo gurifa.” (Ezekieli 18:4) Aha ekigambo omwoyo nikimanyisa omuntu, ahakuba omuntu niwe arikushiisha nari kukora ekibi.
Enyamaishwa. Ruhanga akagira ati: “Amaizi gaijure ebirikwegyendesa ebiine amagara, kandi n’ebirikuguruka bigurukye ahaiguru omu kaabunga. Ruhanga yaagira ati: Ensi ezaare ebiine amagara omu miringo yaabyo, amatungo n’ebirikugyendesa enda n’enyamaishwa z’omu nsi omu miringo yaabyo; kyaba nikwo kyaba.”—Okutandika 1:20, 24.
Amagara g’omuntu nari ag’enyamaishwa. Entumwa Paulo akahandiika ati: “Abeebembezi baanyu, muboorobere; ahakuba nibo barinda amagara gaanyu, nk’abarikumanya ngu baryagabuuzibwa.” (Abaheburaayo 13:17) Obu Yesu yaabaire ari omu nsi, akagira ati: “Niinye muriisa omurungi. Omuriisa omurungi ahayo amagara ge ahabw’entaama ze.”—Yohaana 10:11; Abaleevi 17:14.
Nikyo kimwe, omuntu ku arikukora ekintu ‘n’amagara ge goona,’ eki nikimanyisa ngu naakikora ayekundiire kandi kurugiirira aha kubaasa kwe. (Matayo 22:37; Eky’Ebiragiro 6:5) Ekigambo “omwoyo” nari amagara nikibaasa kukoresibwa kumanyisa omuntu oriyo naaza kufa nari ofiire.—Yobu 33:22.
▸ Eshu. 6, kacw. 5; Eshu. 15, kacw. 17
18 OMWOYO
Ekigambo ky’Oruheburaayo n’Orugriika ekirikwetwa “omwoyo” nikibaasa kumanyisa ebintu bingi. Obumwe nikimanyisa ekintu eki abantu batarikubaasa kureeba nk’omuyaga nari omwitsyo gw’abantu nari ogw’enyamaishwa. Nikibaasa n’okumanyisa ebihangirwe eby’omwoyo nari amaani ga Ruhanga agarikwetwa omwoyo gurikwera. Baibuli terikwegyesa ngu hariho ekicweka ekirikuguma kihuriire omuntu yaaheza kufa.—Okuruga 35:21; Zaaburi 104:29; Matayo 12:43; Luka 11:13.
▸ Eshu. 6, kacw. 5; Eshu. 15, kacw. 17
19 GEHENA
Gehena n’eiziina ry’oruhanga oruri haihi na Yerusaalemu ahu baabaire bookyeza ebisasiro bikacwekyerera. Tihariho buhame oburikworeka ngu obu Yesu yaabaire ari omu nsi bakaba babonabonesa enyamaishwa nari abantu barikubotsya bahuriire omu ruhanga oru. N’ahabw’ekyo Gehena ti mwanya ogutarikureebwa ahu barikubonaboneseza abafu barikubotsya ebiro n’ebiro. Obu Yesu yaagamba ahari abo abashemereire kunagwa omuri Gehena, akaba naamanyisa ngu nibaza kucwekyererezibwa kimwe.—Matayo 5:22; 10:28.
20 OKUSHABA KWA MUKAMA WAITU
Oku n’okushaba oku Yesu yaagambire obu yaabaire naayegyesa abeegi be kushaba. Kandi nikwetwa Okushaba kwa Tataitwe nari okushaba kw’eky’okureeberaho. Nk’eky’okureeberaho, Yesu akatwegyesa kushaba tuti:
“Eiziina ryawe ryezibwe”
Nitushaba Ruhanga ngu ayeze eiziina rye, ahabw’okugira ngu abantu nibarishiisha barikumugambaho ebishuba. Eki nikiija kuba kityo kugira ngu eiziina rya Ruhanga Yehova, riheebwe ekitiinisa omu nsi n’omu iguru.
“Obukama bwawe bwije”
Nitushaba ngu gavumenti ya Ruhanga eije ecwekyereze ensi ya Sitaane, kandi ehindure ensi paradiso.
“Ebi okunda bikorwe omu nsi”
Nitushaba ngu ekigyendererwa kya Ruhanga ahabw’ensi kihikiirire kugira ngu abantu abarikumworobera kandi abahikiriire, batuure omu Paradiso nk’oku yaabaire naayenda obu yaahanga abantu.
21 EKITAMBO
Yehova akahayo ekitambo kujuna abantu kuruga omu kibi n’okufa. Ekitambo nikyo kyabaire nikyetengwa kugaruraho amagara agahikiriire agu Adamu yaatufeerereize, n’okugaruraho omukago murungi gw’abantu na Ruhanga. Ruhanga akoohereza Yesu omu nsi kufeera abasiisi. Ahabw’okufa kwa Yesu, abantu boona baine amatsiko g’okwija kutuuraho ebiro byona kandi bari abahikiriire.
▸ Eshu. 8, kacw. 21; Eshu. 9, kacw. 13
22 AHABW’ENKI OMWAKA 1914 GURI MUKURU MUNONGA?
Obunabi oburi omu Danieli eshuura 4 nibworeka ngu Ruhanga akaba naija kutaho Obukama bwe omuri 1914.
Obunabi: Yehova akaha Omugabe Nebukadeneeza ekirooto ky’obunabi oburikukwata aha muti muhango ogwatemirwe. Omu kirooto ekyo, ekikongi ky’omuti kikakomwa n’ekyoma kukiremesa kumera kumara obwire oburikwingana ‘omwanya gw’emyaka mushanju.’ Bwanyima y’obwire obwo, omuti ogwo gukaba nigwija kugaruka gumera.—Danieli 4:1, 10-16.
Amakuru g’obunabi obwo ahariitwe: Omuti nigujwekyera obutegyeki bwa Ruhanga. Kumara emyaka mingi, Yehova akaba akoresa abagabe omuri Yerusaalemu kutegyeka eihanga rya Israeli. (1 Obusingye 29:23) Kwonka abagabe abo bakaremwa kuguma bari abeesigwa, kandi obutegyeki bwabo bukahendera. Yerusaalemu ekacwekyerezibwa omuri 607 Yesu atakazairwe. Obwo nibwo ‘omwanya gw’emyaka mushanju’ gwatandika. (2 Abagabe 25:1, 8-10; Ezekieli 21:25-27) Obu Yesu yaagira ngu, “Yerusaalemu eryaguma neeribatiirirwa abanyamahanga, okuhitsya obu obusingye bw’Abanyamahanga burihwaho,” akaba naamanyisa ‘omwanya gw’emyaka mushanju.’ (Luka 21:24) N’ahabw’ekyo ‘omwanya gw’emyaka mushanju’ tigurahendeire obu Yesu yaabaire ari omu nsi. Yehova akaraganisa ngu akaba naija kutoorana Omugabe bwanyima ‘y’omwanya gw’emyaka mushanju.’ Obutegyeki bw’Omugabe musya Yesu, bukaba nibwija kureetera abaheereza ba Ruhanga omu nsi emigisha mingi ebiro byona.—Luka 1:30-33.
Oku ‘omwanya gw’emyaka mushanju’ gurikwingana: ‘Omwanya gw’emyaka mushanju’ gukamara emyaka 2,520. Twabara emyaka 2,520 kuruga omu mwaka gwa 607 Yesu atakazairwe, neehendera omuri 1914. Obwo nibwo Yehova yaahindura Yesu, Mesia, Omugabe w’Obukama bwa Ruhanga omu iguru.
Nitutunga tuta emyaka 2,520? Baibuli neeyoreka ngu omwanya gw’emyaka eshatu n’ekicweka nigwingana ebiro 1,260. (Okushuuruurwa 12:6, 14) N’ahabw’ekyo ‘omwanya gw’emyaka mushanju’ noobazamu kabiri, kutunga ebiro 2,520. Ebiro 2,520 nibingana n’emyaka 2,520 ahabw’ekiragiro ky’obunabi ekirikugira ngu “ekiro kimwe kiryaingana omwaka.”—Okubara 14:34; Ezekieli 4:6.
23 MIKAELI MARAIKA OMUKURU
Ebigambo “maraika omukuru” nibimanyisa “mukuru wa baamaraika.” Baibuli neeyoreka ngu hariho maraika omwe omukuru, kandi eiziina rye ni Mikaeli.—Danieli 12:1; Yuda 9.
Mikaeli n’omwebembezi w’eihe rya Ruhanga erya baamaraika abeesigwa. Okushuuruurwa 12:7 nihagira hati: ‘Mikaeli na baamaraika be bakarwanisa ekijoka . . . na baamaraika baakyo.’ Ekitabo ky’Okushuuruurwa nikigira ngu Omwebembezi w’eihe rya Ruhanga ni Yesu, n’ahabw’ekyo Mikaeli n’eiziina erindi erya Yesu.—Okushuuruurwa 19:14-16.
24 EBIRO BY’EMPERU
Ebigambo ebyo nibikwata aha bwire obu haakubaireho ebintu by’amaani omu nsi, Obukama bwa Ruhanga butakacwekyereize ensi ya Sitaane. Ebigambo ebirikushushana n’ebyo, ‘nk’obunaku obu ensi egi erihweraho’ hamwe “n’okwija kw’omwana w’omuntu,” nibikoresibwa omu bunabi bwa Baibuli kumanyisa obwire nibwo bumwe. (Matayo 24:3, 27, 37) ‘Ebiro by’emperu’ bikatandika obu Obukama bwa Ruhanga bwatandika kutegyeka omu iguru omuri 1914, kandi nibiija kuhendera obu ensi ya Sitaane eraacwekyerezibwe ahari Haramagedoni.—2 Timoseo 3:1; 2 Petero 3:3.
25 OKUZOOKA
Ruhanga ku arikuhimbuura omuntu ofiire akagaruka akagira amagara, ekyo nikyo kirikwetwa okuzooka. Baibuli neeyoreka ngu abantu munaana nibo baazookire. Eliya, Elisa, Yesu, Petero, na Paulo boona bakazoora abafu. Eby’okutangaaza ebi bikabaasa kubaho ahabw’amaani ga Ruhanga. Yehova naaraganisa ngu naija kuzoora ‘abahikiriire n’abatahikiriire’ bagarukye babe abahuriire omu nsi. (Ebyakozirwe 24:15) Kandi Baibuli neegamba n’aha kuzooka kw’omu iguru. Okuzooka oku nikubaho abu Ruhanga atooraine, nari abu ashukireho amajuta ku barikuzooka bakaza omu iguru kutegyeka na Yesu.—Yohaana 5:28, 29; 11:25; Abafilipi 3:11; Okushuuruurwa 20:5, 6.
26 OKUKORAGANA NA BAADAIMONI (OBUFUMU)
Obufumu n’ekikorwa kibi eky’okuteeraho kuhurizana n’emyoyo mibi butunu, nari kurabira omu muntu ondiijo, nk’omufumu, nari omurangi. Abantu nibaza omu bafumu ahabw’okwikiriza enyegyesa egwire erikugira ngu abantu ku barikufa emyoyo yaabo terikufa kureka neerugamu emizimu y’amaani. Baadaimoni nibateeraho n’okureetera abantu kugomera Ruhanga. Okuraguza enyonyoozi, okucecera, emiguruko, okuroga, emizizo, okubandwa, n’okukoresa amaani gatari ga butoosha, ebi byona n’ebikorwa bya baadaimoni. Ebitabo bingi, magaziini, vidiyo, ebyapa, n’ebyeshongoro nibyoreka ngu baadaimoni, emiguruko n’okukoresa amaani agatari ga butoosha, ti bibi kureka nibishemeza. Emigyenzo mingi ey’okuziika, nk’okutambira ebitambo abafu, okwijuka abaafiire buri mwaka, n’endiijo migyenzo nabyo biine akakwate n’okukoragana na baadaimoni. Abantu nibakira kukoresa emibazi baaba nibateeraho kutunga amaani ga baadaimoni.—Abagalatia 5:20; Okushuuruurwa 21:8.
▸ Eshu. 10, kacw. 10; Eshu. 16, kacw. 4
27 YEHOVA NIWE AHIKIRE KUTEGYEKA
Yehova niwe ow’Obushoboorozi Bwona, kandi akahanga eiguru n’ensi n’ebirimu byona. (Okushuuruurwa 15:3) Niyo nshonga ahabw’enki niwe Mukama w’ebintu byona, kandi aine obushoboorozi bw’okutegyeka ebi yaahangire. (Zaaburi 24:1; Isaaya 40:21-23; Okushuuruurwa 4:11) Buri kimwe eki yaahangire akakiteeraho ebiragiro. Yehova aine n’obushoboorozi bw’okutoorana abandi kutegyeka. Nitworeka ngu nitushagika Ruhanga ohikire kutegyeka byona twamukunda kandi tukamworobera.—1 Obusingye 29:11.
28 OKWIHAMU ENDA
Omuntu naihamu enda akigyendereire kwita omwana otakazairwe. Ti butandu, kandi tikirikubaho ahabw’okugira ngu omubiri gwatunga oburemeezi. Kuruga obu omuntu arikutwara enda, omwana naaba ayetaaniise ahari nyina. Naaba ari omuntu ahabwe.
29 OKUTEEBWAMU ESHAGAMA
Ogu n’omuringo gw’obujanjabi ogw’okuta omu mubiri gw’omuntu eshagama yoona nari kimwe aha bicweka byayo ebihango bina, kuruga omu muntu ondiijo nari barikukoresa eshagama erikuba ebiikirwe. Ebicweka bina ebirikukora eshagama nibitwariramu orwizi rw’eshagama (plasma,) obutafaari oburikutukura, obutafaari oburikwera, n’ebiriisa by’omu shagama (platelets.)
30 OKUHANA
Omu Baibuli ekigambo “okuhana” ti kigambo ekindi ekirikumanyisa okufubira. Twaba nituhanwa, nituba nituhaburwa, nitwegyesibwa, nari nitutereezibwa. Yehova tarikutwariza kubi abu arikuhana. (Enfumu 4:1, 2) Yehova naateeraho abazaire eky’okureeberaho kirungi. Omuntu ou Yehova arikuhana naakunda okuhanwa okwo, ahabw’okugira ngu naamuhana omu muringo murungi. (Enfumu 12:1) Yehova naakunda abaheereza be, kandi naabatendeka. Naabaha ebi baine kukuratira kweihamu emiteekateekyere egwire, kandi nibeega kuteekateeka n’okutwaza omu muringo ogu arikusiima. Abazaire baaba nibahana abaana baabo, bashemereire kubahwera kwetegyereza enshonga ahabw’enki baine kuboorobera. Kandi nikitwariramu n’okubeegyesa kukunda Yehova n’Ekigambo kye Baibuli, n’okwetegyereza emisingye erimu.
31 BAADAIMONI
Ebi n’ebihangirwe by’omwoyo ebitarikureebwa ebiine amaani agarikukirira kimwe ag’abantu. Baadaimoni ni baamaraika ababi. Bakahinduka babi obu baagoma bakeehindura abazigu ba Ruhanga. (Okutandika 6:2; Yuda 6) Bakeegaita ahari Sitaane kuhakanisa Yehova.—Eky’Ebiragiro 32:17; Luka 8:30; Ebyakozirwe 16:16; Yakobo 2:19.