EDWƐKƐ 32
EDWƐNE 38 Ɔbamaa Wɔayɛ Se
Kɛzi Gyihova Boa Yɛ Maa Yɛgyinla Kpundii La
‘Ɛlolɛ kpole muala Nyamenle ne bamaa bɛazi pi, ɔbamaa bɛayɛ se, ɔbamaa bɛagyinla kpundii.’—1 PITA 5:10.
BODANE
Ngyehyɛleɛ mɔɔ Gyihova ɛyɛ kɛ ɔfa yeaboa yɛ yeamaa yɛagyinla kpundii nee kɛzi yɛbanyia ko biala azo nvasoɛ la.
1. Duzu ati a yɛhyia kpundiigyinlanlɛ a, na moalɛ boni a yɛlɛ a? (1 Pita 5:10)
WƆ AWIELEƐ mekɛ ɛhye mɔɔ anu yɛ se la anu, Gyihova menli hyia kpundiigyinlanlɛ. Bɛ nuhua bie mɔ ɛnyia ewule mɔɔ bɛyɛ ye ayile a ɔngɔ. Bie mɔ noko alɔvolɛ ɛwu. Yɛɛ bie mɔ mbusuafoɔ anzɛɛ arane mgbanyima ɛlɛdwazo atia bɛ. (Mat. 10:18, 36, 37) Nyia anwodozo kɛ ɔnva nwo ngyegyelɛ biala mɔɔ ɛgyi ɔ nloa la, Gyihova bahola aboa wɔ yeamaa wɔagyinla kpundii.—Kenga 1 Pita 5:10.
2. Kɛ Kilisienema la, nienwu a yɛnyia anwosesebɛ mɔɔ boa yɛ ɔmaa yɛgyinla kpundii la yɛfi a?
2 Kpundiigyinlanlɛ kile kɛ ɛkɔ zo wɔali nɔhalɛ wɔamaa Gyihova na wɔava anyelielɛ wɔazonle ye ɔnva nwo kɛ ɛlɛyia ngyegyelɛ, dwazotia, sɔnea anzɛɛ ɛlɛnwu amaneɛ la, yɛɛ eza ɛlɛ anyelazo kɛ ninyɛne bayɛ boɛ. Kɛ Kilisienema la, tɛ yɛdayɛ mumua ne yɛ anwosesebɛ a maa yɛkola yɛgyinla kpundii a, emomu Gyihova, ahenle mɔɔ kola maa yɛnyia “tumi bedevinli ne” la a maa yɛkola yɛgyinla kpundii a. (2 Kɔl. 4:7) Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu ninyɛne nna mɔɔ Gyihova ɛyɛ kɛ ɔfa yeaboa yɛ yeamaa yɛagyinla kpundii la anwo. Eza yɛbanlea kɛzi yɛbanyia nuhua ko biala azo nvasoɛ la.
ASƆNEYƐLƐ
3. Duzu ati a yɛkola yɛka kɛ asɔneyɛlɛ le nwanwane debie a?
3 Gyihova ɛyɛ nwanwane debie bie mɔɔ ɔkola ɔboa yɛ ɔmaa yɛgyinla kpundii a. Ɔnva nwo kɛ yɛtɔ sinli la, ɔmaa yɛkola yɛ nee ye di adwelie. (Hib. 4:16) Wɔmɔ dwenle nwolɛ nea: Yɛkola yɛfa edwɛkɛ biala anwo asɔneyɛlɛ yɛto Gyihova anyunlu mekɛ biala. Ɔnva nwo aneɛ mɔɔ yɛka anzɛɛ ɛleka mɔɔ yɛwɔ la, saa awie biala ɛnle ɛkɛ anzɛɛ yɛgua efiade bɔbɔ a, yɛyɛ asɔne a ɔte. (Dwona 2:1, 2; Gyi. 16:25, 26) Saa yɛ rɛle bɔ too mɔɔ yɛnnwu edwɛkɛ mɔɔ yɛka a, Gyihova bade mɔɔ yɛkpondɛ kɛ yɛka la abo. (Wlo. 8:26, 27) Amgba asɔneyɛlɛ le nwanwane debie!
4. Duzu ati a yɛkola yɛka kɛ saa yɛyɛ kpundiigyinlanlɛ nwo asɔne a, ɔ nee Gyihova ɛhulolɛdeɛ yia ɛ?
4 Gyihova ɛbɔ yɛ ɛwɔkɛ wɔ ye Edwɛkɛ ne anu kɛ, “debie biala mɔɔ yɛkɛbiza ye wɔ ye ɛhulolɛ zo la, ɔtie yɛ.” (1 Dwɔn 5:14) Asoo yɛbahola yɛazɛlɛ Gyihova kɛ ɔboa yɛ ɔmaa yɛgyinla kpundii ɔ? Ɛhɛe! Ɛhye nee ye ɛhulolɛdeɛ yia. Duzu ati a yɛkola yɛka ye zɔ a? Saa yɛgyinla sɔnea nloa kpundii a, ɔmaa Gyihova nyia edwɛkɛ bua Seetan Abɔnsam mɔɔ tendɛ tia ye la. (Mrɛ. 27:11) Eza Baebolo ne ka kɛ Gyihova lɛ ɛhulolɛ kɛ “ɔda ye anwosesebɛ ne ali yeahile menli mɔɔ bɛ ahonle di munli wɔ ɔ nwo la.” (2 Ek. 16:9) Ɔti yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ Gyihova lɛ tumi nee ɛhulolɛ ne kɛ ɔboa yɛ yeamaa yɛagyinla kpundii.—Aye. 30:18; 41:10; Luku 11:13.
5. Kɛzi asɔneyɛlɛ kola maa yɛ nzo nu dwo yɛ ɛ? (Ayezaya 26:3)
5 Baebolo ne ka kɛ saa yɛmaa yɛ nye bolo yɛyɛ yɛ ngyegyelɛ ne mɔ anwo asɔne a, ‘Nyamenle anzodwolɛ ne mɔɔ bo ndelebɛbo muala azo la balua Kelaese Gyisɛse anwo zo abɔ yɛ ahonle nee yɛ adwenle nzuzulɛ nwo bane.’ (Fel. 4:7) Duzu a ɛhye kile a? Menli mɔɔ ɛnzonle Gyihova la yia tɛnlabelɛ ngakyile mɔɔ anu yɛ se la, na bie a bɛbazɔ ndenle ngakyile bɛanlea kɛ saa ɔbamaa bɛanyia anzodwolɛ a. Na ndenle ɛhye bie mɔ kola maa bɛtɔ esiane kpole nu, ɔluakɛ ɔkola ɔmaa sunsum ɛtane ne mɔ nyia bɛ nwo zo tumi. (Fa toto Mateyu 12:43-45 anwo.) Noko anzodwolɛ mɔɔ yɛyɛ asɔne a Gyihova maa yɛnyia la le kpalɛ tɛla anzodwolɛ biala mɔɔ awie dua ndenle zɛhae mɔ bie azo a ɔbanyia la. Saa yɛyɛ asɔne a, ɛnee yɛlɛda ye ali kɛ yɛfa yɛ nwo yɛto Gyihova anwo zo na ɔbamaa yɛanyia “anzodwolɛ dahuu.” (Kenga Ayezaya 26:3.) Adenle ko mɔɔ Gyihova dua zo yɛ zɔ la a le kɛ ɔboa yɛ ɔmaa yɛkakye nɔhalɛ ne mɔɔ kyekye yɛ rɛle mɔɔ yɛzukoa wɔ ye Edwɛkɛ ne anu la. Nɔhalɛ ɛhye mɔ maa yɛsie yɛ nwo dii ɔluakɛ yɛze kɛ Gyihova dwenle yɛ nwo yɛɛ ɔkulo kɛ ɔwie yɛ boɛ.—Edw. 62:1, 2.
6. Kɛ ɔkɛyɛ na wɔanyia asɔneyɛlɛ zo nvasoɛ kpole ɛ? (Eza nea nvoninli ne.)
6 Mɔɔ ɛbahola wɔayɛ la. Saa ɛlɛyia wɔ diedi ne anwo sɔnea bie a, “fuandi wɔ adesoa to Gyihova anwo zo” na sɛlɛ ye kɛ ɔmaa ɛnyia anzodwolɛ. (Edw. 55:22) Eza sɛlɛ ye kɛ ɔmaa wɔ nrɛlɛbɛ mɔɔ ɛhyia nwo amaa wɔahola wɔali wɔ ngyegyelɛ ne anwo gyima la. (Mrɛ. 2:10, 11) Mekɛ mɔɔ ɛlɛbodo ye kɛ ɔmaa ɛgyinla kpundii la, anrɛɛ mmamaa ɛ rɛle fi kɛ ɛbayɛ ye mo. (Fel. 4:6) Gua ɛ nye aze nea ninyɛne mɔɔ kile kɛ Gyihova ɛlɛboa wɔ wɔ wɔ sɔnea ne anu la, na yɛ ye mo wɔ ye moalɛ ne anwo. Mmamaa sɔnea mɔɔ ɛgyi ɔ nloa la maa ɔyɛ se kɛ ɛbanwu kɛzi Gyihova ɛyila wɔ la.—Edw. 16:5, 6.
Saa ɛyɛ asɔne a ɛnee ɛlɛtendɛ wɔahile Gyihova. Saa ɛkenga Baebolo ne a ɛnee Gyihova ɛlɛtendɛ ahile wɔ (Nea ɛdendɛkpunli 6)b
NYAMENLE EDWƐKƐ
7. Saa yɛsukoa Baebolo ne a kɛzi ɔboa yɛ ɔmaa yɛgyinla kpundii ɛ?
7 Gyihova ɛva ye Edwɛkɛ ne ɛmaa yɛ amaa yeaboa yɛ yeamaa yɛagyinla kpundii. Edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ Baebolo ne anu mɔɔ maa yɛnwu ye wienyi kɛ Gyihova baboa yɛ a. Nuhua ko ɛne. Mateyu 6:8 ka kɛ: “Bɛ Ze mɔɔ wɔ anwuma la ze mɔɔ bɛhyia nwo la kolaa na bɛabiza ye.” Gyisɛse a hanle zɔhane edwɛkɛ ne a, na ɔze Gyihova kpalɛ ɔtɛla awie biala. Ɛhye ati ɔwɔ kɛ yɛnyia anwodozo kɛ Gyihova ze mɔɔ yɛhyia nwo wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛnwu amaneɛ la na ɔbaboa yɛ. Neazo gyɛne mɔɔ le kɛ ɛhye mɔɔ kola maa kpɔkɛ mɔɔ yɛbɔ kɛ yɛbagyinla kpundii la yɛ kpole la dɔɔnwo wɔ Baebolo ne anu.—Edw. 94:19.
8. (a) Ka Baebolo nu ngyinlazo ko mɔɔ boa yɛ ɔmaa yɛgyinla kpundii la. (b) Duzu a baboa yɛ yeamaa yɛahakye Baebolo nu ngyinlazo wɔ mekɛ mɔɔ yɛhyia nwo la ɛ?
8 Baebolo nu ngyinlazo kola boa yɛ maa yɛgyinla kpundii. Ɔluakɛ ɔkola ɔmaa yɛnwu nrɛlɛbɛ mɔɔ yɛbava yɛasisi kpɔkɛ kpalɛ la. (Mrɛ. 2:6, 7) Kɛ neazo la, Baebolo ne maa yɛ anwosesebɛ kɛ yɛli alehyenlɛ ko biala anu ngyegyelɛ nwo gyima na ɔnle kɛ yɛdwenledwenle mɔɔ bazi ɛhyema anzɛɛ bie a ɔnrɛzi la anwo. (Mat. 6:34) Saa ɔle yɛ subane kɛ yɛbagenga Baebolo ne na yɛadwenledwenle nwo a, ɔnrɛyɛ se kɛ yɛbahakye ngyinlazo mɔɔ yɛhyia la wɔ mekɛ mɔɔ yɛhyia nwo la anu.
9. Saa yɛkenga kɛzi Gyihova boale ye azonvolɛ wɔ tete ne la anwo edwɛkɛ a, kɛzi ɔka yɛ ɛ?
9 Menli mɔɔ le kɛ yɛdayɛ mɔɔ vale bɛ nwo dole Gyihova anwo zo na ɔboale bɛ la noko anwo edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu. (Hib. 11:32-34; Gye. 5:17) Saa yɛdwenledwenle kɛlɛtokɛ ɛhye mɔ anwo a, ɔmaa yɛnyia anwodozo kɛ Gyihova le “yɛ ɛvealeka nee yɛ anwosesebɛ, yɛnyia ye ɛkɛ ne moalɛ wɔ anwongyelelɛ mekɛ nu dahuu.” (Edw. 46:1) Saa yɛdwenle Gyihova tete azonvolɛ nɔhavoma ɛbɛlabɔlɛ nwo a, ɔka yɛ ɔmaa yɛsukoa bɛ diedi nee bɛ kpundiigyinlanlɛ ne.—Gye. 5:10, 11.
10. Kɛ ɔkɛyɛ na wɔanyia Nyamenle Edwɛkɛ ne azo nvasoɛ kpole ɛ?
10 Mɔɔ ɛbahola wɔayɛ la. Kenga Baebolo ne dahuu, na kɛlɛ ngyehyɛnu mɔɔ wɔnwu kɛ ɔbaboa wɔ la to ɛkɛ. Menli dɔɔnwo noko ɛnwu kɛ saa bɛkenga alehyenlɛ ne anu tɛkese ne nwonlomɔ biala a, ɔmaa bɛnyia Baebolo nu edwɛkɛ mɔɔ bɛbadwenle nwo wɔ alehyenlɛ ne anu amuala la. Adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Mariea la nwunle kɛ edwɛkɛ ɛhye le nɔhalɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛnwunle kɛ ye awovolɛ amunwiɔ ɛnyia kansa la. Mɔɔ ɔka ekyii bɛwu la, duzu a boale ye maanle ɔgyinlanle kpundii wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛnea bɛ la a? Ɔhanle kɛ: “Nwonlomɔ biala mekenga alehyenlɛ ne anu tɛkese ne na medwenledwenle nwolɛ. Ɛhye mɔɔ menyɛle la boale me kenle ko biala maanle mendwenlenle Gyihova nee ninyɛne ngɛnlɛma mɔɔ yehilehile yɛ wɔ ye Edwɛkɛ ne anu la anwo na tɛ tɛnlabelɛ ɛsesebɛ mɔɔ mewɔ nu la anwo ɔ.”—Edw. 61:2.
MEDIEMA DIEDIMA
11. Kɛmɔ yɛze kɛ ɔtɛkale yɛ ngome wɔ yɛ sɔnea ne mɔ anu la ati, kɛzi ɔmaa yɛ anwosesebɛ ɛ?
11 Gyihova ɛmaa yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ wɔ ewiade amuala kɛ bɛboa yɛ bɛmaa yɛgyinla kpundii. Kɛmɔ yɛze kɛ ‘amaneɛ ko ne ala a yɛ mediema mɔɔ wɔ ewiade amuala la ɛlɛnwu ye’ la ati, ɔmaa yɛnwu ye kɛ ɔtɛkale yɛ ngome. (1 Pita 5:9) Nɔhalɛ nu, yɛbahola yɛalie yɛali kɛ ngyegyelɛ biala mɔɔ yɛbayia la, awie mɔ noko ɛyia ngyegyelɛ zɔhane ala bie na bɛholale bɛgyinlanle kpundii. Ɛhye kile kɛ yɛdayɛ noko yɛbahola yɛagyinla kpundii!—Gyi. 14:22.
12. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛ mediema diedima ahola aboa yɛ ɛ, na duzu a yɛbahola yɛayɛ yɛamaa bɛ a? (2 Kɔlentema 1:3, 4)
12 Yɛ mediema diedima bahola amaa yɛ anwosesebɛ wɔ mekɛ mɔɔ yɛgyi ngyegyelɛ nloa la. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo nwunle kɛ ɛhye le nɔhalɛ. Ɛnee ɔta ɔbobɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛboale ye wɔ mekɛ mɔɔ bɛdole ye efiade wɔ ɔdaye mumua ne ye sua nu la aluma na ɔyɛ bɛ mo. Bɛkyekyele Pɔɔlo arɛle, bɛmaanle ye anwosesebɛ yɛɛ bɛvale ninyɛne mɔɔ ɔhyia nwo la bɛmaanle ye. (Fel. 2:25, 29, 30; Kɔl. 4:10, 11) Yɛbahola yɛanyia moalɛ ko ne ala bie ɛnɛ. Saa yɛlɛyia ngyegyelɛ a, yɛ mediema baboa yɛ bɛamaa yɛagyinla kpundii; yɛɛ bɛdabɛ noko bɛlɛyia ngyegyelɛ a, yɛbaboa bɛ.—Kenga 2 Kɔlentema 1:3, 4.
13. Duzu a boale adiema raalɛ Maya maanle ɔgyinlanle kpundii a?
13 Mediema diedima maanle adiema raalɛ Maya mɔɔ wɔ Russia la anwosesebɛ kpalɛ wɔ ye ngyegyelɛ mekɛ nu. Wɔ 2020 ne anu, kpolisima hɔle ye sua nu arɛlevilɛ nu na bɛdule ɛkɛ ne bɛfonyianle. Akee bɛvale ye bɛhɔle kɔɔto kɛ bɛkali ye edwɛkɛ ɔluakɛ ɔhanle ye diedi ne anwo edwɛkɛ ɔhilele awie mɔ. Maya hanle kɛ: “Mekɛ zɔhane mɔɔ ɛnee mevɛ na me rɛle ɛbɔ la, mediema ne mɔ bie vɛlɛle me yɛɛ bie mɔ hɛlɛle me ngɛlata. Bɛmaanle menwunle kɛ bɛkulo me edwɛkɛ kpalɛ. Ɛnee meze ye dɛba kɛ mewɔ abusua kpole mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la anu. Noko ɔvi 2020 mɔɔ ba la, akee anwodozo zɔhane mɔɔ melɛ la ɛyɛ kpole.”
14. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia moalɛ mɔɔ yɛ mediema diedima fa maa yɛ la azo nvasoɛ kpole ɛ? (Eza nea nvoninli ne.)
14 Mɔɔ ɛbahola wɔayɛ la. Mmatwe ɛ nwo ɛvi ɛ mediema diedima anwo wɔ mekɛ mɔɔ ɛgyi ngyegyelɛ nloa la. Mmamaa ɔyɛ wɔ se kɛ ɛbaha wɔahile asafo nu mgbanyima ne mɔ wɔamaa bɛaboa wɔ. Bɛbahola bɛayɛ kɛ “sua wɔ anwoma ɛdulɛ mekɛ nu, feabelɛ wɔ ahumudulɛ mekɛ nu.” (Aye. 32:2, ɔbdw.) Eza kakye kɛ ɛ mediema Kilisienema noko gyi ngyegyelɛ ngakyile nloa. Ɔti saa ɛyɛ debie kpalɛ ɛmaa awie mɔɔ hyia moalɛ la a, ɔbamaa ɛ nye alie na yeaboa wɔ yeamaa wɔahola wɔagyinla wɔ sɔnea ne anloa.—Gyi. 20:35.
Mmatwe ɛ nwo ɛfi ɛ mediema Kilisienema anwo (Nea ɛdendɛkpunli 14)c
YƐ ANYELAZO NE
15. Kɛzi anyelazo ɛboa Gyisɛse nee nɔhavoma gyɛne ɛ? (Hibuluma 12:2)
15 Gyihova ɛmaa yɛ anyelazo mɔɔ gyi ye kpundii la amaa yeaboa yɛ yeamaa yɛagyinla yɛ ngyegyelɛ nloa. (Wlo. 15:13) Kakye kɛzi anyelazo boale Gyisɛse maanle ɔgyinlanle kpundii wɔ kenle mɔɔ ɛnee nuhua yɛ se kpalɛ maa ye wɔ azɛlɛ ye azo la. (Kenga Hibuluma 12:2.) Ɛnee Gyisɛse ze kɛ ye nɔhalɛlilɛ ne baboa yeamaa bɛade Gyihova duma ne anwo. Ɛnee eza Gyisɛse anye la kɛ ɔbazia yeahɔ ɔ Ze anwo lɔ na nzinlii ɔ nee ɔ mediema ne mɔ ali tumi wɔ anwuma Belemgbunlililɛ ne anu. Zɔhane ala a anyelazo mɔɔ yɛlɛ kɛ yɛbadɛnla aze dahuu wɔ Nyamenle ewiade fofolɛ ne anu la boa yɛ maa yɛgyinla tɛnlabelɛ ɛsesebɛ biala mɔɔ Seetan ewiade ne maa yɛkɔ nu la anu kpundii a.
16. Kɛzi anyelazo boale adiema raalɛ bie maanle ɔgyinlanle kpundii ɛ, na duzu a ɛsukoa ɛfi edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle la anu a?
16 Suzu kɛzi ewiade fofolɛ ne anwo anyelazo ne boale adiema raalɛ Anna mɔɔ wɔ Russia la wɔ mekɛ mɔɔ bɛdole ɔ hu efiade kolaa na bɛali ye edwɛkɛ la. Mɔɔ ɛhye zile la, Anna hanle kɛ: “Saa meyɛ yɛ kenle bie nwo anyelazo ne anwo asɔne na medwenledwenle nwo a, ɔmmaa me sa nu ɛndo somaa. Mete ɔ bo kɛ tɛ yɛ awieleɛ ala ɛne. Gyihova bali konim na yɛdayɛ noko yɛbali konim.”
17. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile anyelazo mɔɔ Baebolo ne maa yɛnyia la anwo anyezɔlɛ ɛ? (Eza nea nvoninli ne.)
17 Mɔɔ ɛbahola wɔayɛ la. Nyia mekɛ dwenle kenle bie nwo ɛwɔkɛ kɛnlɛma mɔɔ Gyihova ɛbɔ yɛ la anwo. Pɛ ye nvoninli kɛ ɛwɔ Nyamenle ewiade fofolɛ ne anu na dwenle nyilalɛ mɔɔ yɛbanyia la anwo. Na ɔbamaa wɔabu sɔnea biala mɔɔ ɛlɛyia la kɛ ɔle “mekɛ ezinra nu debie yɛɛ ɔnyɛ ɛlomboɛ.” (2 Kɔl. 4:17) Eza yɛ biala mɔɔ ɛbahola la ka wɔ diedi ne anwo edwɛkɛ kile awie mɔ. Kɛmɔ menli ɛhye mɔ ɛnze mɔɔ Nyamenle bayɛ amaa yɛ kenle bie la ati, nea kɛzi ɔbayɛ se yeamaa bɛ kɛ bɛbagyinla ngyegyelɛ mɔɔ wɔ Seetan ewiade ɛhye anu la anloa la. Saa ɛ nee bɛ bɔ adawu sikalɛ bie bɔbɔ a, ɔbahola yeamaa bɛanyia ɛhulolɛ kɛ bɛbazukoa Belemgbunlililɛ ne anwo ninyɛne dɔɔnwo.
Nyia mekɛ dwenle ninyɛne ngɛnlɛma mɔɔ Gyihova ɛva ɛbɔ yɛ ɛwɔkɛ la anwo (Nea ɛdendɛkpunli 17)d
18. Duzu ati a yɛbahola yɛava yɛ nwo yɛado Gyihova ɛwɔkɛ ne mɔ azo a?
18 Mɔɔ Dwobu vale nɔhalɛlilɛ gyinlanle sɔnea ngakyile nloa la anzi, ɔhanle ɔhilele Gyihova kɛ: “Kɛkala menwu kɛ ɛkola ɛyɛ ninyɛne kɔsɔɔti na debie biala ɛnle ɛkɛ ne mɔɔ wɔdwenle nwo kɛ ɛyɛ mɔɔ ɛngola ye yɛ a.” (Dwobu 42:2) Kɛ mɔɔ Dwobu nwunle ye la, debie biala ɛnrɛhola ɛnrɛzi Gyihova adenle kɛ ɔbali ye ɛwɔkɛ zo. Edwɛkɛ zɔhane kola maa yɛ anwosesebɛ wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛgyinla yɛ ngyegyelɛ ne mɔ anloa la. Maa yɛyɛ ndonwo bie. Fa ye kɛ raalɛ bie mɔɔ ɛnde kpɔkɛ la asa nu ɛdo ɔluakɛ dɔketama dɔɔnwo angola anyɛ ye ewule ne ayile. Noko mekɛ mɔɔ dɔketa bie mɔɔ bɔ mɔdenle kpalɛ la nwunle debie mɔɔ ɛlɛgyegye ye na ɔhanle kɛzi ɔbayɛ ye ewule ne ayile la anwo edwɛkɛ ɔhilele ye la, ɔmaanle ye ahonle dɔle ye azule nu, ɔnva nwo kɛ ɔbalie mekɛ na yeade kpɔkɛ la. Kɛkala ɔbahola yeagyinla ye ewule ne anloa kpundii, ɔluakɛ ɔlɛ anyelazo kɛ ɔbade kpɔkɛ. Zɔhane ala a anwodozo mɔɔ yɛlɛ kɛ Paladaese nwo anyelazo ne bara nu la boa yɛ maa yɛgyinla kpundii a.
19. Duzu a yɛhyia nwo amaa yɛagyinla kpundii a?
19 Kɛ mɔɔ yɛnwu ye la, Gyihova dua asɔneyɛlɛ, ye Edwɛkɛ ne, yɛ mediema diedima nee yɛ anyelazo ne azo boa yɛ maa yɛgyinla kpundii. Saa yɛfa ngyehyɛleɛ ɛhye mɔ yɛdi gyima kpalɛ a, Gyihova baboa yɛ wɔ tɛnlabelɛ ɛsesebɛ biala anu kɔkpula kenle mɔɔ anwongyelelɛ biala mɔɔ wɔ Seetan ewiade ye anu la bavi ɛkɛ la.—Fel. 4:13.
EDWƐNE 33 Fa Wɔ Adesoa Ne Maa Gyihova
a Bɛhakyi aluma mɔɔ wɔ edwɛkɛ ɛhye anu la bie mɔ.
b NVONINLI NE ANWO NGILENU: Adiema nrenyia kpanyinli bie ɛlɛfa nɔhalɛlilɛ agyinla kpundii wɔ mekɛ ngakyile nu.
c NVONINLI NE ANWO NGILENU: Adiema nrenyia kpanyinli bie ɛlɛfa nɔhalɛlilɛ agyinla kpundii wɔ mekɛ ngakyile nu.
d NVONINLI NE ANWO NGILENU: Adiema nrenyia kpanyinli bie ɛlɛfa nɔhalɛlilɛ agyinla kpundii wɔ mekɛ ngakyile nu.