Библийы чиныг 44 – Хъуыддӕгтӕ
Ныффыста йӕ: Лука
Кӕм ӕрцыд фыст: Ромы
Фыст фӕцис: н. э. 61 азмӕ ӕв.
Цы рӕстӕгыл дзы цӕуы дзырд: н. э. 33–61 азтӕм ӕв.
ФЫСТАДЫ 42-ӕм чиныджы Лука ныффыста, цалынмӕ Йесо уӕлӕрвтӕм нӕ ацыд, уӕдмӕ йӕ цард, йӕ хъуыддӕгтӕ ӕмӕ йӕ лӕггады тыххӕй, стӕй йӕ фӕдылдзӕуджыты тыххӕй. Апостолты хъуыддӕгты, Библийы 44 чиныджы та дзырд цӕуы, фыццаг чырыстӕтты ӕмбырд сыгъдӕг уды фӕрцы куыд фӕзынд, уый тыххӕй. Стӕй хъусын кӕныны хъуыддаг куыд парахат кодта фыццаг дзуттӕгтыл, уый фӕстӕ та иннӕ адӕмтыл. Фыццаг 12 сӕры 1–12 сӕйраджыдӕр дзырд цӕуы Петры лӕггадыл, иннӕ 16 сӕры 13–28 та – Павелы лӕггадыл. Лука уыд Павелы ӕмбал ӕмӕ йӕ балцытӕй бирӕты уыд йемӕ.
2 Чиныг фыст у Феофилмӕ. Лука йӕ «цытджын Феофил» кӕй схуыдта, уымӕ гӕсгӕ, ӕвӕццӕгӕн, исты хицау уыд, йе та, кад кӕмӕн кодтой, уыдонмӕ афтӕ дзырдтой (Лук. 1:3). Ацы чиныджы бӕлвырд фыст у, фыццаг ӕмбырд куыд фӕзынд ӕмӕ чырыстӕттӕ фылдӕрӕй-фылдӕр куыд кодтой, уый. Чиныг райдыдта, Йесо йӕ райгасы фӕстӕ йӕ ахуыргӕнинӕгтӕм куы фӕзынд, уымӕй, ӕмӕ дзы стӕй дзырд цӕуы, 28 азы дӕргъы – н. э. 33–61 азты цы ахсджиаг хабӕрттӕ цыд, уыдоныл.
3 Рагӕй фӕстӕмӕ Хъуыддӕгты чиныджы фыссӕгыл нымадтой, Лукайы Евангели чи ныффыста, уыцы адӕймаджы. Дыууӕ чиныджы дӕр Феофилмӕ фыст сты. Хъуыддӕгты чиныджы райдиан та Лука ногӕй ныффыста, йӕ Евангели цӕмӕй фӕци, уыцы хабӕрттӕ. Афтӕмӕй бӕрӕг у, дыууӕ чиныджы дӕр иу адӕймаг кӕй ныффыста. Ӕвӕццӕгӕн, Лука йӕ чиныг фыст фӕци н. э. 61 азы, Павелимӕ дыууӕ азы бӕрц Ромы куы уыд, уӕд. Цы хабӕртты тыххӕй радзырдта, уымӕ гӕсгӕ, зӕгъӕн ис, раздӕр фыст кӕй не ’рцыд. Уымӕн ӕмӕ уыцы рӕстӕг Павел ӕнхъӕлмӕ каст кесӕры уынаффӕмӕ.
4 Рагӕй фӕстӕмӕ дӕр Хъуыддӕгты чиныг ахуыргӕндтӕ нымадтой Библийы хайыл. Ацы чиныгӕй скъуыддзӕгтӕ фенӕн ис, абоны онг чи баззад, уыцы къухфыстытӕй ӕппӕты рагондӕрты. Зӕгъӕм, уӕлдай цымыдисагдӕр у, н. э. 3 кӕнӕ 4 ӕнусы фыст Мичиганы папирус № 1571 (P38) ӕмӕ н. э. 3 ӕнусы фыст Честер Биттийы папирус № 1 (P45). Дыууӕ къухфысты дӕр ууыл дзурӕг сты, ӕмӕ Хъуыддӕгты чиныгӕй пайда кодтой Фыстады иннӕ чингуытимӕ, уымӕ гӕсгӕ уыдис Хуыцауы комытӕфӕй фыст чингуыты ӕппӕты фыццаг ӕмбырдгонды. Хъуыддӕгты чиныг дӕр Лукайы Евангелиау у раст ӕмӕ бӕлвырд. Сэр Уильям М. Рамзи Хъуыддӕгты чиныджы фыссӕджы нымайы «тынг курдиатджын историкыл» ӕмӕ зӕгъы: «Хорз историкыл фыццаджыдӕр ӕмӕ сӕйраджыдӕр хъуамӕ уа ӕууӕндӕн»a.
5 Лука раст кӕй фыста, уымӕн бӕлвырдгӕнӕн сты Эдвин Смиты ныхӕстӕ (Фыццаг дунеон хӕсты рӕстӕг Зӕххастӕу денджызы бритайнаг ӕфсӕддон науты хицау). Йӕ ныхӕстӕ фыст уыдысты 1947 азы мартъийы иу журналы: «Раджы заманты наутӕ, абон куыд скъӕрынц, ома рулы руаджы, афтӕ не скъӕрдтой, фӕлӕ дыууӕ науздахӕнӕй: науы дыууӕ фарс дӕр фӕйнӕ иу науздахӕны. Уымӕ гӕсгӕ Лукайы чиныджы бирӕуон нымӕцы сты [Ап. хъ. 27:40]... Мах куыд сбӕрӕг кодтам, афтӕмӕй Хорз Наулӕууӕнтӕй чи рацыд ӕмӕ Мальтӕйы былгӕрон змисы чи ныссагъд, уыцы науӕн ӕцӕгдӕр йӕ фӕндаг уыд, Лука йӕ куыддӕриддӕр ныффыста, афтӕ. Стӕй нау фӕндагыл цас уыд, уымӕй дӕр Лука нӕ асайдта. Ӕппынфӕстаг сӕ балцы кӕрон цы бынатмӕ ӕрбацыдысты, уый тыххӕй дӕр раст ныффыста. Ӕппӕт уыдӕттӕ ууыл дзурӕг сты, ӕмӕ Лука ӕцӕгӕйдӕр уыд уыцы балцы. Бӕрӕг ма у, цырддзаст ӕмӕ ӕууӕндӕн кӕуыл ис, ахӕм адӕймаг кӕй уыд»b («The Rudder»).
6 Ахуыргӕндтӕ цытӕ ссардтой, уыдон дӕр бӕлвырд кӕнынц, Лукайы чиныгыл фидарӕй ӕууӕндӕн кӕй ис. Зӕгъӕм, Ефесы ссардтой Артемидӕйы кувӕндон, стӕй ефесӕгтӕ Павелы марынмӕ кӕм хъавыдысты, уыцы рагон театр (Ап. хъ. 19:27–41). Лука Фессалоникӕйы разамонджыты «сахары хицӕуттӕ» кӕй схуыдта, уый раст кӕй уыд, уый фӕдыл ссардтой рагон фыстытӕ (Ап. хъ. 17:6, 8). Дыууӕ мальтӕйаг фыстытӕ бӕлвырд кӕнынц, Лука раст кӕй уыд, Публийы Мальтӕйы «хицау» куы схуыдта, уӕд (Ап. хъ. 28:7)c.
7 Уымӕй уӕлдай, Петры, Стефаны, Корнилийы, Тертуллы, Павелы ӕмӕ иннӕты раныхӕстӕ Лука иу ӕвзагӕй нӕ фыста. Суанг ма Павел алыхуызон адӕймӕгты раз кӕй дзырдта, уыцы раныхӕстӕ цы ӕвзагӕй фыст сты, уый дӕр хицӕн кӕны, цы уавӕрты сӕ дзырдта, уымӕ гӕсгӕ. Уый та ууыл дзурӕг у, ӕмӕ Лука фыста, йӕхӕдӕг цы фехъуыста кӕнӕ хабӕрттӕн ӕвдисӕн чи уыд, уыдон ын цы радзырдтой, ӕрмӕст уый. Лука таурӕгътӕ нӕ кодта.
8 Лукайӕн йӕхи тыххӕй бирӕ нӕ зонӕм. Апостол нӕ уыд, фӕлӕ сӕ хорз зыдта (Лук. 1:1–4). Апостол Павел йӕ фыстӕджы ӕртӕ хатты Лукайы кой кодта (Кол. 4:10, 14; 2 Тим. 4:11; Филим. 24). Цалдӕр азы дӕргъы Лука уыд Павелимӕ, ӕмӕ йӕ Павел хуыдта «уарзон ӕфсымӕр, дохтыр». Лука номивджытӕ «мах» ӕмӕ «уыдон»-ӕй радыгай кӕй пайда кӕны, уый ууыл дзурӕг у, ӕмӕ Павелимӕ уыд йӕ дыккаг балцы Троадӕйы ӕмӕ, ӕвӕццӕгӕн, Филиппты баззад, цалынмӕ Павел цалдӕр азы фӕстӕ не ’рыздӕхт, уӕдмӕ. Уый фӕстӕ Лука йемӕ Роммӕ ацыд ӕмӕ ӕнхъӕлмӕ кастысты кесӕры уынаффӕмӕ (Ап. хъ. 16:8, 10; 17:1; 20:4–6; 28:16).
ЦЫ ПАЙДА У
32 Дзуттаг Фыстытӕ раст ӕмӕ Хуыцауы фӕндӕй фыст кӕй сты, уымӕн Лукайы Евангелийы цас бӕлвырдгӕнӕнтӕ ис, уымӕй фылдӕр ис Хъуыддӕгты чиныджы. Фӕндзайӕм бон Петр скодта ахӕм хатдзӕг: «сыгъдӕг уд Давиды дзыхӕй [кӕй] загъта Иудӕйы тыххӕй», уыцы дыууӕ пехуымпарады сӕххӕст сты (Ап. хъ. 1:16, 20; Пс. 69:25; 109:8). Фӕндзайӕм бон чи ӕрӕмбырд, уыцы адӕмӕн ма Петр загъта, сӕ цӕстыты раз пехуымпарад кӕй сӕххӕст: «Уый у, пехуымпар Иоилы дзыхӕй кӕй тыххӕй загъд уыд, уыцы хабар» (Ап. хъ. 2:16–21; Иоил 2:28–32; абар ма Ап. хъ. 2:25–28, 34, 35 ӕмӕ Пс. 16:8–11).
33 Ӕндӕр хатт та кувӕндоны ӕдде чи ӕрӕмбырд, уыдоны баууӕндын кӕныны тыххӕй, Петр Дзуттаг Фыстытӕй ногӕй ӕрхаста Моисейы ныхӕстӕ, стӕй загъта: «Ацы бонты тыххӕй ма бӕлвырд дзырдтой пехуымпартӕ се ’ппӕт дӕр – Самуил дӕр ӕмӕ йӕ фӕстӕ чи уыд, уыдон дӕр». Уый фӕстӕ Синедрионы раз дзургӕйӕ, Петр ӕрхаста Псалом 118:22, цӕмӕй равдыстаид, Чырысти кӕй у, кӕй аиуварс кодтой ӕмӕ «фисыны сӕйраг дур» чи сси, уыцы дур (Ап. хъ. 3:22–24; 4:11). Филипп ефиопаг хицауӕн бамбарын кодта, Исайы 53:7, 8 пехуымпарад куыд сӕххӕст ӕмӕ йын уыцы хицау дӕр сӕрныллӕгӕй загъта, донаргъуыд райсын ӕй кӕй фӕнды (Ап. хъ. 8:28–35). Петр дӕр Корнилиимӕ Йесойы тыххӕй дзургӕйӕ загъта: «Пехуымпартӕ се ’ппӕт дӕр уый тыххӕй дзырдтой» (10:43). Сунӕт кӕныны тыххӕй дзургӕйӕ, Иаков йӕ уынаффӕ бафидар кодта ахӕм ныхӕстӕй: «Ууыл дзурӕг сты Пехуымпарты чингуыты фыст ныхӕстӕ дӕр» (15:15–18). Апостол Павел дӕр йӕ ныхас сӕйраджыдӕр уыцы чингуытыл арӕзта (26:22; 28:23, 25–27). Чырыстӕттӕ ӕмӕ сӕм чи хъуыста, уыдон Дзуттаг Фыстытӕ Хуыцауы ныхасыл кӕй нымадтой, уый ууыл дзурӕг у, ӕмӕ Хуыцауы комытӕфӕй фыст сты.
34 Хъуыддӕгты чиныг фыццаджыдӕр пайда уымӕн у, ӕмӕ ӕвдисы, чырыстон ӕмбырд куыд фӕзынд ӕмӕ Хуыцауы сыгъдӕг уды ӕххуысӕй стырӕй-стырдӕр куыд кодта, уый. Ацы чиныджы фыст ис диссаджы хабӕрттӕ: Хуыцау ӕмбырдтӕн куыд арфӕ кодта, фыццаг чырыстӕттӕ куыд хъӕбатыр ӕмӕ райгонд уыдысты, Хуыцауыл иузӕрдион куыд уыдысты, сӕ ныхмӕ куы цыдысты, уӕддӕр ӕмӕ Павелау куыд зӕрдиагӕй лӕггад кодтой (уый Македонимӕ ӕнӕзивӕгӕй ацыд ӕндӕр адӕмтӕн хорз хабар хъусын кӕнынмӕ) (4:13, 31; 15:3; 5:28, 29; 8:4; 13:2–4; 16:9, 10). Абон дӕр чырыстон ӕмбырдтӕ сыгъдӕг уды руаджы хъусын кӕнынц «Хуыцауы стыр хъуыддӕгты тыххӕй», се ’хсӕн ис уарзондзинад ӕмӕ иудзинад, сты ӕмвӕнд-ӕмзонд (2:11, 17, 45; 4:34, 35; 11:27–30; 12:25).
35 Хъуыддӕгты чиныджы уынӕм, куыд хъӕуы Хуыцауы Паддзахады тыххӕй хабар хъусын кӕнын. Уыцы хъуыддаджы Павел уыд фӕзминаг: «Пайда уын цы уыди, уый уын ӕнӕзивӕгӕй амыдтон, ахуыр уӕ кодтон адӕмы раз дӕр ӕмӕ хӕдзарӕй хӕдзармӕ дӕр». Уый фӕстӕ загъта: «Алцы бӕстон ӕмбарын кодтон». Ацы хъуыды чиныджы кӕрӕй-кӕронмӕ дӕр ӕмбӕлы, уӕлдайдӕр та фӕстаг стихты. Фыст дзы ис, Павел хъусын кӕныны ӕмӕ ахуыр кӕныны хъуыддаджы куыд иузӕрдион уыд, суанг ахӕстоны дӕр, уый тыххӕй: «Райсомӕй изӕрмӕ семӕ ныхас кодта: бӕстон сын ӕмбарын кодта Хуыцауы паддзахады хабар ӕмӕ сын Йесойы тыххӕй фидар бӕлвырдгӕнӕнтӕ хаста Моисейы закъонӕй ӕмӕ Пехуымпарты чингуытӕй». Цӕй уӕдӕ зӕрдиагӕй хъусын кӕнӕм Хуыцауы Паддзахады тыххӕй! (20:20, 21; 28:23; 2:40; 5:42; 26:22).
36 Павел Ефесы цӕстдарджытӕн цы уынаффӕтӕ радта, уыдон абоны цӕстдарджытӕн дӕр сты пайда. Сыгъдӕг удӕй ӕвӕрд кӕй сты, уымӕ гӕсгӕ тынг ахсджиаг у, цӕмӕй «лӕмбынӕг кӕсой сӕхимӕ ӕмӕ ӕгас дзугмӕ» дӕр, дзугыл аудой ӕмӕ сӕ хъахъхъӕной, фесафынмӕ сӕ чи хъавы, уыцы «тугдзых бирӕгътӕй». Уый ӕнцон хъуыддаг нӕу! Цӕстдарджытӕ хъуамӕ къӕрцхъус уой ӕмӕ сӕхи фидар кӕной, Хуыцауы ныхасӕй чи цӕуы, уыцы стыр хорзӕхӕй. Лӕмӕгътӕн ӕххуыс кӕнгӕйӕ, хъуамӕ «сӕ зӕрдыл... дарой Хицау Йесойы ныхӕстӕ, уымӕн ӕмӕ уый йӕхӕдӕг загъта: „Райсынӕй раттын амондджындӕр хъуыддаг у“» (20:17–35).
37 Павелы иннӕ раныхӕстӕ дӕр ахсджиаг сты, уымӕн ӕмӕ дзы бамбарын кодта Библийы уагӕвӕрдтӕ. Ӕркӕсӕм, Ареопаджы философтимӕ (стоиктӕ ӕмӕ эпикурейӕгтимӕ) ныхас кӕнгӕйӕ цы бӕлвырдгӕнӕнтӕ ’рхаста, уыдонмӕ. Фыццаг уал сын бакасти нывондхӕссӕныл фыст ныхӕстӕ: «Ӕнӕзонгӕ Хуыцауӕн». Стӕй сын уый руаджы бамбарын кодта, уӕлӕрвтыл ӕмӕ зӕххыл иунӕг ӕцӕг Хуыцау, иу адӕймагӕй алы адӕмыхӕттытӕ чи равзӕрын кодта, «уый махӕй алкӕмӕй дӕр дард [кӕй] нӕу». Уый фӕстӕ та сын сӕ фысджытӕй кӕйдӕры ныхӕстӕ ’рхаста, «мах йӕ цот стӕм», зӕгъгӕ, ӕмӕ афтӕмӕй бамбарын кодта, раст кӕй нӕу афтӕ хъуыды кӕнын, ӕмӕ адӕм сызгъӕринӕй, ӕвзистӕй ӕмӕ дурӕй конд мӕнгхуыцӕуттӕй кӕй равзӕрдысты. Афтӕмӕй сын Павел уӕзданӕй бамбарын кодта, кувын ӕрмӕст удӕгас Хуыцауӕн кӕй хъӕуы, уый. Ӕрмӕст йӕ ныхасы кӕрон ской кодта, мӕрдтӕ кӕй райгас уыдзысты, уый тыххӕй, фӕлӕ Чырыстийы ном нӕ загъта. Бӕлвырд равдыста, Дунедарӕг Хуыцауы къухы кӕй сты ӕппӕт бартӕ дӕр, ӕмӕ уыйадыл иуӕй-иутӕ уырнджытӕ систы (17:22–34).
38 Хъуыддӕгты чиныг разӕнгард кӕны «ӕппӕт Фыстад» ӕппынӕдзухдӕр ӕмӕ зӕрдиагӕй иртасынмӕ. Павел Верийы цӕрӕг дзуттӕгтӕн фыццаг хатт куы хъусын кодта, уӕд «уыдон Хуыцауы ныхасмӕ тынг зӕрдиагӕй хъуыстой ӕмӕ алы бон дӕр Фыстад лӕмбынӕг иртӕстой, зӕгъгӕ нын цы дзурынц, уыдӕттӕ раст сты ӕви нӕ» ӕмӕ сӕ Павел уый тыххӕй раппӕлыд (17:11). Абон дӕр Фыстад зӕрдиагӕй куы ахуыр кӕнӕм ӕмӕ, Хуыцау йӕ сыгъдӕг уд кӕмӕн дӕтты, уыцы ӕмбырдтӕм ӕнгом куы уӕм, уӕд арфӕгонд ӕрцӕудзыстӕм – нӕ уырнындзинад фидар уыдзӕн ӕмӕ дызӕрдыг ницӕуыл кӕндзыстӕм. Библи афтӕ куы ахуыр кӕнӕм, ӕрмӕстӕр уӕд бамбардзыстӕм Хуыцауы уагӕвӕрдтӕ. Уыцы уагӕвӕрдтӕй иуӕй-иутӕ фыст сты Хъуыддӕгты 15:29. Ам ныхас цӕуы, Иерусалимы разамонӕг совет (уыдис дзы апостолтӕ ӕмӕ фӕлтӕрдджын хистӕр нӕлгоймӕгтӕ) цы уынаффӕ рахаста, ууыл: уӕларвон Израилмӕ чи хауд, уыдоны нал хъуыд сунӕт кӕнын, фӕлӕ хъуамӕ сӕхи хызтаиккой, мӕнгхуыцӕуттӕн цы нывонд кодтой, уыдӕттӕй, тугӕй ӕмӕ хӕтындзинадӕй.
39 Чырыстийы фыццаг ахуыргӕнинӕгтӕ Фыстад лӕмбынӕг ахуыр кодтой ӕмӕ-иу куы бахъуыд, уӕд-иу сӕ бон уыд стихтӕ ’рхӕссын ӕмӕ сӕ пайда кӕнын. Бӕлвырд зонындзинӕдтӕ ӕмӕ Хуыцауы сыгъдӕг уды фӕрцы сӕ бон уыд карз ӕфхӕрд сфӕразын. Петр ӕмӕ Иоанн фӕзминаг сты чырыстӕттӕн. Сӕ ныхмӕ чи уыд, уыцы хицӕуттӕн загътой: «Уӕхӕдӕг-ма ахъуыды кӕнут, Хуыцаумӕ нӕ, фӕлӕ сымахмӕ куы хъусӕм, уӕд уый Хуыцауы раз раст уыдзӕн? Мах та уын зӕгъӕм: цы федтам ӕмӕ цы фехъуыстам, уыдӕтты тыххӕй ма дзурӕм – уый нӕ бон нӕу». Уый размӕ сӕ кӕм бафӕдзӕхстой, Йесойы номӕй мауал хъусын кӕнут, зӕгъгӕ, уыцы синедрионмӕ та сӕ куы ’рбакодтой, уӕд сын апостолтӕ фидарӕй загътой: «Махӕн нӕ хицау Хуыцау у, ӕмӕ хъуамӕ уымӕ хъусӕм, адӕммӕ нӕ, фӕлӕ». Афтӕ хъӕбатыр кӕй уыдысты, уый хицӕуттыл дӕр бандӕвта ӕмӕ закъонамонӕг Гамалиил апостолты сӕрыл рахӕцыд ӕмӕ, алкӕмӕндӕр сӕрибарӕй кувыны бар кӕй ис, уый тыххӕй зӕгъта. Уый фӕрцы апостолты ауагътой (4:19, 20; 5:28, 29, 34, 35, 38, 39).
40 Йегъовӕмӕ Паддзахады тыххӕй цы диссаджы фӕндтӕ ис, уый хорз зыны ӕнӕхъӕн Библийы дӕр, уӕлдайдӕр та Хъуыддӕгты чиныджы. Чиныджы райдианы дзырд цӕуы, уӕлӕрвтӕм ацӕуыны размӕ 40 боны дӕргъы Йесо йӕ ахуыргӕнинӕгтӕм кӕй фӕзынд «ӕмӕ-иу сын [кӕй] дзырдта Хуыцауы паддзахады тыххӕй». Йӕ ахуыргӕнинӕгтӕ йӕ куы бафарстой, Хуыцауы Паддзахад та йӕ къахыл кӕд слӕудзӕн, зӕгъгӕ, уӕд сын Йесо загъта, фыццаджыдӕр уал ын ӕвдисӕнтӕ кӕй хъуамӕ уой, суанг зӕххы кӕрӕттӕм (1:3, 6, 8). Ӕмӕ ахуыргӕнинӕгтӕ Паддзахады тыххӕй ныфсджынӕй хъусын кодтой Иерусалимы. Ӕфхӕрын сӕ куы райдыдтой, уӕд Стефаны дуртӕй амардтой, ахуыргӕнинӕгтӕй та бирӕтӕ алы рӕттӕн алыгъдысты (7:59, 60). Библийы кӕсӕм, Филипп «Хуыцауы паддзахады тыххӕй... хорз хабар» ӕнтыстджынӕй кӕй хъусын кодта Самарийы, Павел та йе ’мбӕлттимӕ хъусын кодта Азийы, Коринфы, Ефесы ӕмӕ Ромы. Фыццаг чырыстӕттӕ се ’ппӕт дӕр фӕзминаг сты, Йегъовӕйыл ӕмӕ йӕ сыгъдӕг удыл сӕ ныфс ӕгасӕйдӕр куыд дардтой, уымӕй (8:5, 12; 14:5–7, 21, 22; 18:1, 4; 19:1, 8; 20:25; 28:30, 31). Куыд хъӕбатыр ӕмӕ зынгзӕрдӕ уыдысты, Йегъовӕ сын куыд арфӕ кодта, ууыл куы хъуыды кӕнӕм, уӕд нӕ фӕнддзӕн, цӕмӕй иузӕрдион уӕм ӕмӕ «бӕстон... ӕмбарын кӕнӕм Хуыцауы паддзахады хабар» (28:23).
[Фиппаинӕгтӕ]
a «St. Paul the Traveller», 1895, p. 4.
b 1947 азы 22 июлы «Райхъал ут!» (англ.), 22, 23 фф.; 1971 азы 8 апрелы «Райхъал ут!» (англ.), 27, 28 фф.