Библийы чиныг 45 – Ромӕгтӕм
Ныффыста йӕ: Павел
Кӕм ӕрцыд фыст: Коринфы
Фыст фӕцис: н. э. 56 азмӕ ӕв.
ХЪУЫДДӔГТЫ чиныджы мах кастыстӕм Павелы тыххӕй. Павел ӕгъатырӕй ӕфхӕрдта, дзуттӕгтӕй чырыстон дин чи райста, уыдоны, фӕлӕ фӕстӕдӕр сси апостол ӕмӕ ӕндӕр адӕмыхӕттытӕн хорз хабар хъусын кӕнын райдыдта. Кӕддӕры фарисейы, уый фӕстӕ йӕ иузӕрдион лӕггадгӕнӕджы, Хуыцау схайджын кодта сыгъдӕг удӕй, цӕмӕй Библийы чингуытӕй 14 ныффыстаид. Уыцы чингуытӕй Ромӕгтӕм у фыццаг. Цалынмӕ Павел ацы чиныг нӕ ныффыста, уӕдмӕ дыууӕ хатты уыд балцы, ӕмӕ ацыд йе ’ртыккаг балцы хъусын кӕнынмӕ. Ромӕгтӕм ныффыссыны размӕ Павел ныффыста Галатӕгтӕм ӕмӕ фӕйнӕ дыууӕ фыстӕджы та Фессалоникӕгтӕм ӕмӕ Коринфӕгтӕм. Фӕлӕ, ӕвӕццӕгӕн, раст у, нӕ Библиты Ромӕгтӕм раздӕр ӕвӕрд кӕй у, уымӕн ӕмӕ дзы Павел бӕстон ӕмбарын кӕны ног хабар: дзуттӕгтӕн ӕмӕ ӕндӕр адӕмыхӕттытӕн ныр ӕмхуызон бартӕ ис (Павел дыууӕ къордӕн дӕр хъусын кодта). Чиныг ӕмбарын кӕны, Хуыцау ӕндӕр цӕстӕй кӕсын кӕй райдыдта йӕ адӕммӕ ӕмӕ ӕвдисы, Дзуттаг Фыстыты раджы кӕй уыд загъд, хорз хабар ӕндӕр адӕмтӕ дӕр кӕй хъуамӕ фехъусой, уый.
2 Павел Ромӕгтӕм фыстӕг ныффыста Тертийы ӕххуысӕй. Ромӕгтӕм фыстӕджы ӕрхаста фидар бӕлвырдгӕнӕнтӕ ӕмӕ тынг бирӕ стихтӕ Дзуттаг Фыстытӕй ӕмӕ уый фӕрцы Чырыстон Грекъаг Фыстыты ’хсӕн ахсы ахсджиаг бынат. Павел аив ӕвзагӕй радзырдта, фыццаг ӕнусы чырыстон ӕмбырды цы зындзинӕдтӕ фӕзынд, уыдоны тыххӕй (уыцы ӕмбырды уыдысты дзуттӕгтӕ ӕмӕ ӕндӕр адӕмыхӕттытӕ дӕр). Цымӕ дзуттӕгтӕ Авраамы байзӕддӕгтӕ кӕй уыдысты, уый тыххӕй иннӕтӕй сӕхи уӕлдӕр хъуамӕ ӕвӕрдтаиккой? Моисейы Закъон чи не ’ххӕст кодта, уыцы фӕлтӕрд чырыстӕттӕн уый бар уыд, цӕмӕй, лӕмӕгъдӕр ӕфсымӕртӕй нырма дзуттаг ӕгъдӕуттыл хӕст чи уыд, уыдонӕн къуылымпыйы хос уыдаиккой? Йӕ фыстӕджы Павел фидарӕй загъта: дзуттӕгтӕн дӕр ӕмӕ иннӕтӕн дӕр Хуыцауы раз ис ӕмхуызон бартӕ, стӕй адӕм рӕстгӕнджытыл нымад уыдзысты, Моисейы Закъон кӕй ӕххӕст кӕнынц, уый тыххӕй нӕ, фӕлӕ Йесо Чырыстийыл кӕй ӕууӕндынц ӕмӕ Хуыцауы стыр хорзӕхы фӕрцы. Йӕ фыстӕджы ма Павел загъта, Хуыцау йӕ лӕггадгӕнджытӕн кӕй фӕдзӕхсы, цӕмӕй хицӕуттӕн коммӕгӕс уой.
3 Куыд фӕзындис Ромы ӕмбырд? Дзуттӕгтӕ Ромы ӕрцардысты, ӕвӕццӕгӕн, н. э. агъоммӕ 63 азы, Помпей Иерусалим куы бацахста, уӕд. Хъуыддӕгты 2:10 куыд фыст ис, афтӕмӕй Ромы цӕрӕг дзуттӕгтӕ Иерусалиммӕ ’рцыдысты н. э. 33 азы Фӕндзайӕм бонмӕ, ӕмӕ уым фехъуыстой хорз хабар. Иудейӕйы чи нӕ цард, уыцы дзуттӕгтӕй чырыстон чи сси, уыдон ма Иерусалимы баззадысты, цӕмӕй сӕ апостолтӕ ахуыр кодтаиккой. Фӕлӕ фӕстӕдӕр аздӕхтысты Роммӕ, иуӕй-иутӕ, ӕвӕццӕгӕн, Иерусалимы чырыстӕтты ӕфхӕрын куы райдыдтой, уӕд (Ап. хъ. 2:41–47; 8:1, 4). Уыцы заман адӕм балцыты арӕх цыдысты, ӕмӕ, ӕвӕццӕгӕн, уымӕ гӕсгӕ Павел хорз зыдта Ромы ӕмбырдӕй бирӕты. Чидӕртӕ сӕ хорз хабар, чи зоны, фехъуыста Грецийы кӕнӕ Азийы, Павел кӕм хъусын кодта, уым.
4 Ромы ӕмбырды тыххӕй фыццаг бӕлвырд ныффыста Павел. Бӕрӕг у, се ’мбырды кӕй уыд дзуттӕгтӕ ӕмӕ ӕндӕр адӕмыхӕттытӕ дӕр, стӕй куыд зӕрдиагӕй лӕггад кодтой, уый дӕр уыд раппӕлинаг. Павел сын загъта: «Уӕ уырнындзинады кой кӕнынц ӕгас дунейы дӕр» ӕмӕ «Коммӕгӕс кӕй стут, уый тыххӕй алчидӕр базыдта» (Ром. 1:8; 16:19). 2 ӕнусы фыссӕг Светоний фыста, зӕгъгӕ, император Клавдийы заман (н. э. 41–54 азтӕ) дзуттӕгты Ромӕй атардтой. Фӕлӕ фӕстӕдӕр кӕй ӕрбаздӕхтысты, уый бӕрӕг у, Акилӕ ӕмӕ Прискиллӕ (уыдон дӕр дзуттӕгтӕ уыдысты) Ромы кӕй цардысты, уымӕй. Павел сыл фембӕлд Коринфы ӕмӕ ромӕгтӕм йӕ фыстӕг куы ныффыста, уӕд дӕр уым уыдысты (Ап. хъ. 18:2; Ром. 16:3).
5 Ромӕгтӕм фыстӕгыл ис фидарӕй ӕууӕндӕн. Чиныджы фыццаг ныхӕстӕй бӕрӕг у, Роммӕ йӕ кӕй фыссы «Павел, Йесо Чырыстийы цагъар, Хуыцау кӕй ӕрхуыдта, цӕмӕй уа апостол... Хуыцау кӕй бауарзта ӕмӕ, сыгъдӕджытӕ цӕмӕй уой, уый тыххӕй кӕй ӕрхуыдта, ӕппӕт уыдонмӕ» (Ром. 1:1, 7). Чиныджы кой ис, Чырыстон Грекъаг Фыстытӕ ӕууӕнчы аккаг кӕй сты, уый чи бӕлвырд кӕны, уыцы рагон къухфыстыты. Ромӕгтӕм чиныджы цы дзырдтӕ ис, бирӕ ахӕм дзырдтӕй спайда кодта Петр дӕр йӕ фыццаг фыстӕджы (ӕвӕццӕгӕн ӕй ныффыста 6–8 азы фӕстӕдӕр), уымӕ гӕсгӕ ахуыргӕндтӕ зӕгъынц, Ромӕгтӕм чиныг ӕм кӕй уыд. Ромаг Климент, Смирнӕйаг Поликарп ӕмӕ Антиохаг Игнати Ромӕгтӕм чиныг нымадтой Павелы фыстӕджытӕй иуыл ӕмӕ дзы скъуыддзӕгтӕ хастой. Уыдон се ’ппӕт дӕр цардысты нӕ эрӕйы 1 ӕнусы кӕрон ӕмӕ 2 ӕнусы райдиан.
6 Ромӕгтӕм чиныг ссардтой Павелы иннӕ аст фыстӕгимӕ; уыцы къухфыстытӕ сты Честер Биттийы папирусы №. 2 (P46). Ацы рагон къухфыстыты тыххӕй Фредерик Кеньон фыста: «Зӕгъӕн ис, ӕмӕ ацы къухфыстыты Павелы фыстӕджыты ӕмбырдгонд ис ӕнӕхъӕнӕй, ӕвӕццӕгӕн, фыст ӕрцыд 3 ӕнусы райдианы»a. Честер Биттийы папирус бирӕ рагондӕр у Синайы ӕмӕ Ватиканы №. 1209 кодекстӕй, сӕ дыууӕ дӕр сты н. э. 4 ӕнусы фыст. Ацы дыууӕ къухфысты дӕр ис Ромӕгтӕм чиныг.
7 Кӕд ӕмӕ кӕм ӕрцыд фыст Ромӕгтӕм чиныг? Библи чи иртасы, уыцы ахуыргӕндтӕ ӕмхъӕлӕсӕй дзурынц, зӕгъгӕ, фыст ӕрцыд Грецийы, ӕвӕццӕгӕн, Коринфы. Павел дзы уыдис цалдӕр мӕйы дӕргъы йе ’ртыккаг балцы кӕрон. Ахӕм хатдзӕгмӕ ӕрцӕуӕн ис чиныг кӕсгӕйӕ дӕр. Павел йӕ фыстӕг ныффыста Гайы хӕдзары, уый дӕр уыд Коринфы ӕмбырдӕй. Павел ма кӕны Фивӕйы кой дӕр, Кенхрейы ӕмбырдӕй (Коринфы наулӕууӕн). Ӕвӕццӕгӕн, йӕ фыстӕг Роммӕ Фивӕйы уылты арвыста (Ром. 16:1, 23; 1 Кор. 1:14). Ромӕгтӕм 15:23 Павел ныффыста, «ацырдыгӕй [мын] ӕнӕвнӕлд бынӕттӕ нал баззад», зӕгъгӕ, ӕмӕ иннӕ стихты дзуры, кӕй йӕ фӕнды Испанимӕ ацӕуын, цӕмӕй уым дӕр хъусын кӕна. Уыцы ныхӕстӕ йӕ бон уыд ныффыссын йе ’ртыккаг балцы кӕрон, н. э. 56 азы райдиан.
ЦЫ ПАЙДА У
20 Ромӕгтӕм фыстӕджы Павел хорз равдыста, Хуыцауыл ӕууӕндынӕн фидар бындур кӕй ис: «Цӕстӕй фенӕн кӕй нӕй, йӕ уыцы миниуджытӕ – йе ’нусон тых ӕмӕ, Хуыцау кӕй у, уый – дуне сфӕлдисынӕй нырмӕ ирдӕй зынынц, уымӕн ӕмӕ бӕрӕг сты йе сконд хъуыддӕгты». Фӕлӕ сӕйраджыдӕр та кадджын кодта Хуыцауы рӕстдзинад, дзырдта йе ’стыр фӕлмӕнзӕрдӕдзинадыл ӕмӕ йе ’стыр хорзӕхыл. Уыцы миниуджыты тыххӕй ныхас цӕуы, оливӕбӕласы тыххӕй цы рӕсугъд цӕвиттон ӕрхаста, уым: оливӕбӕласы къалиутӕ бахсӕстой ӕмӕ йыл хъӕддаг бӕласы къалиутӕ бафтыдтой. Хуыцау тызмӕг дӕр ӕмӕ хӕларзӕрдӕ дӕр кӕй у, ууыл арф хъуыды кӕнгӕйӕ Павел бадис кодта: «О, куыд ӕнӕкӕрон сты Хуыцауы хорздзинӕдтӕ, йӕ зонд ӕмӕ йӕ зонындзинӕдтӕ! Кӕй зонд аххӕсдзӕн йӕ уынаффӕтыл, ӕмӕ йын чи раиртасдзӕн йӕ хъуыддӕгтӕ!» (Ром. 1:20; 11:33).
21 Уымӕ гӕсгӕ, Ромӕгтӕм чиныг ӕмбарын кӕны, Хуыцауы сусӕгдзинад дарддӕр куыд ӕргом кӕны, уый. Чырыстон ӕмбырды уӕлдай нал уыд, чидӕр дзуттаг уыд ӕви ӕндӕр адӕмыхаттӕй, уымӕн ӕмӕ Йегъовӕ се ’ппӕтӕн дӕр дӕтты йе стыр хорзӕх Йесо Чырыстийы уылты. «Хуыцау хъулон никӕй кӕны». «Дзуттаг уый у, ӕмӕ мидӕгӕй чи у ахӕм, ӕмӕ уымӕн сунӕтгонд у йӕ зӕрдӕ, фыст закъонмӕ гӕсгӕ нӕ, фӕлӕ сыгъдӕг удӕй». «Ницы уӕлдай у, дзуттаг уай ӕви грекъаг, уымӕн ӕмӕ не ’ппӕт дӕр иу Хицауы бын стӕм – уый йӕ хорздзинӕдтӕй рӕдауӕй дӕтты, чи йӕм кувы, уыдонӕй алкӕмӕн дӕр». Уырнындзинад сӕм кӕй ис, уый фӕрцы нымад цӕуынц рӕстгӕнджытыл, сӕ хорз хъуыддӕгты фӕрцы нӕ, фӕлӕ (2:11, 29; 10:12; 3:28).
22 Ацы фыстӕджы ромӕгтӕн цы хорз уынаффӕтӕ лӕвӕрд уыд, уыдон пайда сты чырыстӕттӕн абон дӕр, уымӕн ӕмӕ уыдон дӕр ацы фыддунейы ӕмбӕлынц ахӕм зындзинӕдтыл. Павел чырыстӕтты разӕнгард кодта, цӕмӕй «алкӕимӕ дӕр хӕларӕй цӕрой», уыимӕ ацы дунейы адӕмимӕ дӕр. Алы адӕймаг дӕр хъуамӕ «хицӕуттӕн коммӕгӕс уа», уымӕн ӕмӕ уый у Хуыцауы фӕндон, стӕй хицӕуттӕй хъуамӕ тӕрсой, закъон чи ’ххӕст кӕны, уыдон нӕ, фӕлӕ йӕ чи халы, уыдон. Чырыстӕттӕ хицӕутты коммӕ ӕрмӕст уый тыххӕй нӕ кӕсынц, бафхӕрынӕй кӕй тӕрсынц, фӕлӕ цӕмӕй сӕ цӕсгом Хуыцауы раз сыгъдӕг уа. Уымӕ гӕсгӕ фидынц хъалонтӕ, алкӕмӕн дӕр цы ’мбӕлы, уый дӕттынц, сӕ хӕстӕ ӕххӕст кӕнынц ӕмӕ «кӕрӕдзи уарзынӕй дарддӕр» никӕмӕй ницы дарынц. Уарзондзинад у сӕйрагдӕр (12:17–21; 13:1–10).
23 Павел йӕ хъус ӕрдардта, адӕмӕн хъусын кӕнын кӕй хъӕуы, уымӕ. Адӕймаг зӕрдӕйӕ куы ’ууӕнда, уӕд нымад ӕрцӕудзӕн рӕстгӕнӕгыл, йӕ уырнындзинады тыххӕй ӕргом куы дзура, уӕд та фервӕздзӕн. «Йегъовӕмӕ йӕ номӕй чидӕриддӕр кувы, уый фервӕздзӕн». Уый тыххӕй та хъусынгӕнджытӕ хъуамӕ, «хуыздӕр цыдӕр кӕй уыдзӕн, уый тыххӕй хорз хабар» хъусын кӕной. Кӕд, «зӕххы алы къуымты» кӕй хъӕлӕс хъуысы, уыдонӕй стӕм, уӕд амондджын стӕм! (10:13, 15, 18). Цӕй уӕдӕ, уацамындмӕ цӕттӕ кӕнгӕйӕ Павелау архайӕм Фыстад хорз зоныныл. Павел иу хатт бирӕ скъуыддзӕгтӕ ӕрхаста Дзуттаг Фыстытӕй (Ис. 28:16; Иоил 2:32; Ис. 52:7; 53:1; Пс. 19:4; Дык. з. 32:21; Ис. 65:1, 2). Павелӕн йӕ бон уыд фидарӕй зӕгъын: «Раздӕр цыдӕриддӕр фыст ӕрцыд, уый та фыст ӕрцыд махӕн зонд бацамонынӕн, цӕмӕй нӕ нӕ фидардзинады фӕрцы ӕмӕ, Фыстад цы удӕнцой дӕтты, уый фӕрцы уа ныфс» (Ром. 15:4).
24 Цӕй хорз уынаффӕ ис Ромӕгтӕм чиныджы, чырыстон ӕмбырды хотӕ ӕмӕ ӕфсымӕртӕ кӕрӕдзимӕ цы цӕстӕй хъуамӕ кӕсой, уый тыххӕй. Цыфӕнды адӕмыхаттӕй ма уӕм, хъӕздыг уӕм ӕви мӕгуыр, не ’ппӕт дӕр хъуамӕ нӕ тыхтӕ саразӕм, цӕмӕй нӕ бон уа Хуыцауӕн лӕггад кӕнын, «цы йӕм кӕсы хорз, цы йын у ӕхсызгон ӕмӕ цы у йӕ цӕсты ӕххӕст», уымӕ гӕсгӕ. (11:17–22; 12:1, 2). Ӕмӕ цы стыр зонд райсӕн ис, Ромӕгтӕм 12:3–16 цы уынаффӕ ис, уымӕй та! Павел нӕ разӕнгард кӕны, цӕмӕй зӕрдиагӕй лӕггад кӕнӕм, сӕрныллӕг уӕм ӕмӕ чырыстон ӕмбырды кӕрӕдзи фӕлмӕн уарзтӕй уарзӕм. Йӕ чиныджы фӕстаг сӕрты Павел фӕдзӕхста, цӕмӕй чырыстӕттӕ къӕрцхъус уой ӕмӕ сӕхи хизой, иуты иннӕты ныхмӕ чи кӕны, ахӕмтӕй, стӕй ма дзы дзырдта, цы циндзинад ӕмӕ удӕнцой хӕссы, не ’фсымӕртимӕ нӕ рӕстӕг куы фервитӕм, уый (16:17–19; 15:7, 32).
25 Мах стӕм Хуыцауы лӕггадгӕнджытӕ, уымӕ гӕсгӕ хъуамӕ ӕдзухдӕр нӕ хъус дарӕм, кӕрӕдзимӕ цы зӕрдӕ дарӕм, уымӕ. «Уымӕн ӕмӕ Хуыцауы паддзахад хӕрд ӕмӕ нозт нӕу, фӕлӕ рӕстдзинад, фарн ӕмӕ цин – сыгъдӕг уды фӕрцы» (14:17). Рӕстдзинад, фарн ӕмӕ цин фыццаджыдӕр сты, Хуыцауы бынтӕй Чырыстиимӕ хай кӕмӕн ис ӕмӕ йемӕ иумӕ уӕларвон Паддзахады чи скадджын уыдзӕн, уыдонмӕ. Ахсджиаг ма у, Хуыцауы Паддзахады тыххӕй Едемы цы зӕрдӕвӕрд загъд уыд, уый куыд сӕххӕст уыдзӕн, уый тыххӕй Ромӕгтӕм чиныджы цы фыст ис, уый: «Фарндӕттӕг Хуыцау та тагъд Сайтаны уӕ къӕхты бын ныссӕнддзӕн» (Ром. 8:17; 16:20; Райд. 3:15). Цӕй уӕдӕ, ацы диссаджы зӕрдӕвӕрдтыл ӕууӕндӕм, цин кӕнӕм, фӕрнӕйдзаг уӕм ӕмӕ ныфсджындӕр кӕнӕм. Уӕдӕ фӕндфидарӕй архайӕм, цӕмӕй Хуыцауы Паддзахады «байзӕддагимӕ» иумӕ фӕуӕлахиз уӕм, уымӕн ӕмӕ фидарӕй зонӕм, нӕдӕр уӕлӕрвтыл цы ис, нӕдӕр зӕххыл цы ис, ӕмӕ ма «Хуыцау ноджыдӕр цы сфӕлдыста, уыдонӕй дӕр нӕ ницы фӕхицӕн кӕндзӕн, Хуыцау нӕм нӕ Хицау Йесо Чырыстийы фӕрцы цы уарзондзинад равдыста, уымӕй» (Ром. 8:39; 15:13).
[Фиппаинаг]
a «Our Bible and the Ancient Manuscripts», 1958, р. 188.